بخشی از مقاله
ملاحظات طراحی فضای سبز محلات از منظر پدافندغیرعامل
چکیده
با افز ایش جمعیت ، توسعه وگسترش شهرنشینی، انسان ها به تدریج از طبیعت دور شده و تراکم بیش از حد جمعیت و دخالت در محیط طبیعی و ایجاد محیط های انسان ساخت، نیازهای زیست محیطی جسـمی و روحی انسان را بیشتر بروز داده که برای رفع این نیازها انسان شهرنشین اقدام به احـداث فضـای سـبز نمـوده است.کارکرد فضای سبز شهری، به ویژه در کلان شهرها بسیار مهم بوده و وجود آن ها بخـش جداناپـذیری از مجموعه شهرها تلقی می شوند .ارزش و اهمیت فضای سبز شهری تا آن جاست که کارشناسان آن را به عنوان ریه تنفسی شهرها نام نهاده اند، بعلاوه فضاهای سبز شهری مـی تواننـد فشـارهای روحـی، روانـی و نیازهـای جسمی انسان شهرنشین را نیز کاهش دهند. در حال حاضر با توجه به توسعه ی پایدار، نقش و کارکرد فضای سبز شهری و مراکز جمعیتی غیرروستایی و کمیت و کیفیت آن ها مجموعه ای به هـم پیوسـته ارزیـابی مـی گردد. از جمله اقداماتی که در حوزه معماری و شهرسازی بـا رویکـرد پدافنـد غیـر عامـل مـیتـوان انجـام داد، بهره گیری از فضا های سبز محلات ، جهت اعمال برخی تمهیدات پدافندی غیر عامل میباشد.در این مقاله سعی شده است است به برخی از ملاحظات پرداخته شود.
واژههای کلیدی: فضای سبز، محله، پدافندغیرعامل، مکانیابی
1
-1 مقدمه
فضای سبز شهری ، بخشی از فضاهای باز شهری است که عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن ، تحت استقرار درختان،درختچه ها، گل ها، چمن ها و سایر گیاهانی است که براساس نظارت و مدیریت انسان، با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص های مرتبط به آن ، برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی ، حفظ، نگهداری و یا احداث می شوند[6]
مساحت پارک محله ای، از 5000 مترمربع تا 50000 مترمربع متغیر است و شعاع حوزه ی نفوذ آن نیز ، 1000متر برآورد می شود .نحوه دسترسی به این پارک نیز، باید با پای پیاده امکان پذیر باشد، به طوری که یک کودک 9 ساله بتواند دورترین نقطه در محله تا پارک را طی کند . او در این مسیر، می تواند از خیابان تندرو بگذرد ولی نباید از مسیرهای خیلی تندرو عبور کند.
اکثر مردم ، درختان را جز یی از مناظر شهری می دانند .شهرت و ویژگی بسیاری از شهرها مرهون وجود پوشش گیاهی درآن هاست، چرا که بخش مهمی از منظر شهری را تشکیل می دهد، شاید استفاده از درختان در فضاهای شهری ، نقش ضروری و تعیین کننده ای در معیشت انسا ن ها نداشته باشد، اما بسیاری از مردم ، زندگی در کنار درختان را امری لذت بخش تلقی می کنند . این مساله نشان دهنده ی تمایل شدید انسان ها برای بازگشت به طبیعت است .از سوی دیگر ، تاثیر درختان در کاهش تراکم محیط و یکنواختی منظر، از عواملی است که باعث می شود انسان ها به حضور درختان در شهرها احساس نیاز کنند.
» طراحی فضای سبز، در مقیاس های کوچک ، باید مبتنی بر راحتی، زیبایی، دوام و صرفه ی اقتصادی باشد . طراحی فضای سبز ، به عنوان بخشی از طراحی فضای شهری، فرآیندی انسانی است که با بهبود کیفیت کالبدی محیط زیست سرو کار دارد . آن چه که باید در طراحی ، به آن اشراف داشت ، این است که یک فضای سبز( در هر مقوله ای که باشد ) از یک سو، جز یی از شهر است و نمی تواند بدون توجه به کل ، در مورد جز ء برنامه ریزی و طراحی انجام داد و از سوی دیگر ، هر فضای سبز ، به منزله ی یک کل است که از ترکیب اجزا، مانند : راه ها، باغچه ها، مبلمان و المان ها تشکیل می شود و ضمن این که بایستی کلیت در تمامی اجزا احساس شود، اجزا نیز به خوبی طراحی شوند[3] «
فضای سبز از دیرباز مورد توجه طراحان و معماران چه در ساختمانها و چه در سطح شهر بوده است و علت آن نیز فواید فضای سبز بوده که آنها را به این سمت سوق داده از جمله : زیبایی بصری ، تولید اکسیژن و تصفیه ی هوا، آرامش روحی و روانی، استفاده از سایه و . . . .
امروزه نیز فضای سبز مورد توجه بسیاری از طراحان قرار دارد البته افزون بر دلایلی که در سالهای دور بوده دلایل مهم دیگری نیز به آنها اضافه شده است .
امروزه با گسترش فناوری ماهواره و اقدامات جاسوسی برخی کشورها در امور برخی دیگر از کشورها، طراحان را به استفاده از فضای سبز به عنوان یک اقدام دفاع غیرعاملی رهنمون کرده است. در معماری و شهرسازی معاصر، لوکوربوزیه اولینفرد
درقرن بیست بودکه سقف سبز فراموش شده را مجدداً به کار گرفت [5] در دیدگاه پدافند غیر عامل یک طرح کارآمد می بایست تلفات جانی را به حداقل ممکن کاهش دهد، خسارات زیر بنایی را
به حداقل برساند و ابعاد و دامنه ی آسیب ها را هر چه بیشتر محدود نگاه دارد .
فضای سبز در محلات علاوه بر اینکه حس مشارکت و روابط اجتماعی را فزون می بخشد می تواند به عنوان یک فضای اسکان در شرایط بحران به کار رود. اما بهتر است در فضاهای سبز،کاربری ویژه ای در آن به صورت چند منظوره طراحی گردد تا علاوه بر اینکه از محوطه ی فضای سبز در بحران های طبیعی استفاده می گردد از فضای دیگری در زمان انفجار نیز استفاده گردد .
2
شکل-1 فضای سبز محله
-2 ملاحظات طراحی
.1-2 مکانیابی مجموعه
کاربری های فضای سبز عمومی، تا حد امکان، باید در مراکز شهری، اعم از مراکز محلات، نواحی و مناطق شهری، مکانیابی شوند. همچنین فضاهای سبز در مقیاسهای متفاوت اعم از پارکهای محلهای، منطقهای و امثال آنها، باید با ساختار کالبدی متناظر خود انطباق داشته باشد، به عنوان مثال پارک منطقهای در محدوده منطقه پیشنهاد شود. فضاهای سبز عمومی ، باید متناسب با موقعیت کارکردی خود ، برحسب واحد همسایگی، محله، ناحیه و منطقه، در همان سلسله مراتب شهری مکان یابی شوند.
از معیارهای دیگر مکانیابی، دسترسی هاست تا هم جمعیت بیشتری از آن استفاده نمایند هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد لذا حتی الامکان مکانهایی انتخاب شوند که از 4 جهت به شبکه های ارتباطی دسترسی داشته باشند.
از اهم معیارهای مکانیابی، عدم قرار گیری در مجاور ساختمانهای بلند بدلیل ریزش آوار در شرایط بحران می باشد .
.2-2 درختان مرزی ( اطراف )
این درختان در نظر اول شاید تنها به عنوان یک المان بصری در جهت زیبایی محیط در اذهان متبادر شوند اما کاربردهای دیگر و مهم تری نیز دارند. این درختان به عنوان اولین لایه ی دفاعی در تهدید های تروریستی عمل می کنند زیرا پارک ها و فضاهای سبز محل تجمع جمعیت زیادی است لذا فاصله ی کاشت این درختان باید به گونه ای باشد که این امکان را برای تروریست فراهم ننماید. از کاربردهای دیگر این درختان می توان به کاهش آلودگی صوتی، کاهش اثرات موج انفجار و کاهش احتمال اصابت ترکش اشاره نمود . برای این منظور استفاده از درختان همیشه سبز مانند کاج و درختچه هایی مثل شمشاد توصیه می شود .( بهتر است از درختان پهن برگ همیشه سبز استفاده شود که نام برخی از آنها در پیوست آمده است ).
3
شکل-2 درختان مرزی
.3-2 صندلی های مرزی ( اطراف )
این صندلی ها به عنوان دومین لایه دفاعی در برابر اقدامات تروریستی که بوسیله ماشین و به صورت انتحاری انجام می شوند عمل خواهند کرد تا اگر لایه ی اول دفاعی نتوانست اقدام را متوقف کند یا بطور کامل نتوانست مقاومت کند این لایه به عنوان لایه ی کمکی بتواند به مساعدت مجموعه بیاید .
فرم و شکل این صندلی ها به گونه ای است که آسیب جدی به حمله کننده ی با ماشین وارد کند و مجموعه را در برابر این خطر محافظت کند .
شکل-3دومین لایه دفاعی
4
شکل-4طراحی صندلی
.4-2 صندلی های وسط
عناصری که در مجموعه استفاده می گردند می بایست حتی المقدور فاقد گوشه های تیز باشند تا از آسیب رساندن در هنگام فرار جلوگیری کنند لذا صندلی هایی که در داخل سایت یا مجموعه استفاده شده از نوع دایره ای شکل می باشد تا مسایل آسیب دیدگی نیز در نظر گرفته شده باشد .
نکته ی مهمی که در انتخاب مبلمان باید در نظر گرفت نوع مصالح انتخابی متناسب با آب و هوای آن منطقه است زیرا هر مصالحی را نمی توان در هر منطقه ای استفاده نمود .
5
شکل-5 صندلی های وسط
.5-2 درختان وسط سایت
فضای محوطه ی سایت می تواند به عنوان محل اسکان مردم محله در مواقع بروز بحران باشد سعی باید بر این باشد که فضای کمتری را با انواع عناصر پر نمود لذا برای کاشت درختان مجموعه نیز باید از فضاهایی استفاده نمود که عملاً بلا استفاده هستند. یکی از این فضاها در مجموعه ی پیشنهادی وسط صندلی های وسط می باشد همانطور که در شکل زیر دیده می شود.
شکل-6 درختان وسط سایت
6
.6-2 سیستم فتوولتاییک
از سیستم فتوولتاییک برای روشنایی مجموعه استفاده گردد تا هم در مواقع بحران که احتمال قطعی برق زیاد است مشکلی بوجود نیاید و هم از نقطه نظر پایداری مقرون به صرفه تر و آلودگی کمتری داشته باشد. لذا در این طرح پیشنهادی از این سیستم جهت روشنایی استفاده گردیده است .
شکل-7 چراغ برق با سیستم فتوولتاییک
.7-2 آب نما
از مواردی که انسان همیشه با شنیدن صدای آن به وجد می آید و احساس آرامش می کند عنصر آب است. لذا توصیه می شود در صورت امکان از عنصر آب برای تلطیف جو مجموعه استفاده گردد .
شکل-8 آب نما
7
.8-2 کف پوش مناسب
نوع مواد کف پوش باید از مواد یا مصالحی انتخاب گردد که سرعت گریز از خطر را محدود ننماید مثلاً کف های شنی یا ماسه ای که هنگام فرار پا در آنها فرو می رود و سرعت را کاهش می دهد مناسب نیست . کف پوش باید حتی الامکان نرم باشد و از سطوح سخت و ناهموار بدلیل آسیب رساندن به افراد پرهیز گردد .
کفپوش اطراف آب نما مقاوم دربرابر سر خوردن افراد باشد زیرا معمولاً اطراف آب نما خیس و مرطوب می باشد .
.9-2 جان پناه
» نظر به اینکه بهترین وضعیت بدن در برابر نیروهای انفجاری، حالت خوابیده است باید در فضای باز مجموعه، جان پناه ها منطبق با حالت درازکش طراحی شوند. بهترین سطوحی که امکان پناه گرفتن افراد با حالت خوابیده در فضای باز را فراهم می کنند، دیوارهای تزیینی، گلدان ها، نیمکت ها و جوی های آب است. [2] «
شکل-9 جان پناه
.10-2 پرهیز از پله
از آنجایی که پله ها جهت فرار سریع عناصر قابل قبولی نمی باشند لذا حتی الامکان از گذاشتن پله پرهیز شود و بجای آن از سطوح شیبدار استفاده گردد. باید توجه نمود که شیب زیاد نیز باعث صدمه و آسیب خواهد شد . شیب رمپ حداکثر 5 درصد و عرض شیب راه، برای خروج سریع و همزمان دو نفر کمتر از 1,8 متر توصیه نمی شود .مصالح کف شیب راه باید از جنس زبر، سخت و آج دار باشد تا مانع سر خوردن افراد گردد .
