بخشی از مقاله
موانع و محدودیت های شاخص های توسعه شهری پایدار
چکیده
» توسعه پایدار «، اهداف متعددی را دنبال می کند که محدود به زمان و مکان نیستند . توسعه پایدار حالت تکاملی برنامه های توسعه است که با دیدی کل نگر و نیز با تأکید بر بینشی سیستمی سعی دارد یک رهیافت تعادل بخش را دنبال کند . تضاد میان اهداف توسعه پایدار نه تضادهای سطحی برخاسته از ترجیح های شخصی هستند، نه تضادهای صرفا مفهومی میان اندیشههای تجریدی منطق اکولوژیکی، اقتصادی و سیاسی، و نه مسألهای نابهنگام که به واسطه هم آمیزی آگاهی زیست محیطی و رکود اقتصادی به وجود آمده باشند. با توسعه شهرها و مطرح شدن اصل توسعه پایدار، توجه به اصل پایداری هرچه بیشتر مورد سؤال قرار می گیرد. مشخصات کلیدی این اهداف، عدالت بین نسل ها و درون نسل ها، از نظر اجتماعی، جغرافیایی و اداره جامعه، حفاظت از محیط طبیعی و زندگی در چارچوب ظرفیت تحمل آن استفاده حداقل از منابع غیر قابل تجدید، بقای اقتصادی، تنوع، جامعه خود اتکا، رفاه فر دی و رفع نیاز های اساسی انسان بیان شده است با بروز ضایعات زیست محیطی و کاهش سطح عمومیزندگی مردم به ویژه در جوامع شهری طی یکی دو دهه های اخیر، رهیافت توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطرح شد و به عنوان دستور کار قرن بیست و یکم در سطوح بین المللی، منطقهای و محلی تعیین گردید و اصل پایداری در برنامه های توسعه به عنوان هدفی کلی مورد تأکید قرار می گیرد؛ هدفی که نهایت ندارد و مستمر است . روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی است. ابتدا با بررسی نظریه ها و مبانی مطرح شده در این زمینه می پردازیم میگردد و آثار آن را بر توسعه شهرها و پایداری آنها بررسی می کنیم . در این مقاله به چارچوب اصولی توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری، با توجه به اصول و نظریه های جدید مطرح شده می پردازیم .
کلمات کلیدی: توسعه پایدار، پایداری شهری، توسعه، پایداری، اصول پایدای، محیط زیست.
-1مقدمه
" توسعه پایدار" امروزه یکی از موضوعات اصلی مورد بحث محافل توسعه و برنامه ریزی، برآیند انگاره های مختلف توسعه است. از این رو مانند مفهوم توسعه، برداشت های گوناگونی شده است. نکته مشترک تمامی این انگاره ها، پایداری متعادل و رسیدن به فرآیندی از توسعه که بتواند پایا و بادوام باشد(حسین زاده دلیر و همکاران، .(21: 1385 توسعه پایدار شهری، پدیده ای با ابعاد گسترده و پیچیده است که در رشد و تکوین شهرها عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی اکولوژیکی را مورد توجه قرار می دهد. توسعه پایدار، مفهوم کاملا جدیدی نیست(بارور،.(1376
با گسترش شهرها و ابعاد گوناگون شهرنشینی، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به عنوان یک ضرورت، گذشته از کمبود منابع و امکانات مدیریت شهری، با موانع و چالش هایی رو به روست. از این منظر، تحقق مشارکت واقعی، پویا، فعال و معنادار شهروندان
نیازمند بازنگری اساسی در سطوح مختلف مدیریتی است، زیرا مشارکت مردم باید به کاهش هزینه های مدیریت شهری بیانجامد. با بروز ضایعات زیست محیطی و کاهش سطح عمومی زندگی مردم به ویژه در جوامع شهری طی یکی دو دهه گذشته، رهیافت توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطرح شد و به عنوان دستور کار قرن بیست و یکم در سطوح بینالمللی، منطقهای و محلی تعیین گردید. (Roseland 1990 :199)
از این رو می توان توسعه پایدار شهر را توسعه ای دانست که نیازهای نسل حاضر را بدون کاهش توانایی نسل های آینده برای بر آورده کردن نیازهای خود برآورده سازد. حال می توان بعضی ضعف ها در شهرها در رابطه با عملکرد شهر برای تحقق توسعه پایدار را در روند توسعه شهر در چگونگی عملکرد طرح های توسعه شهری جستجو نمود و میزان وابستگی نقاط ضعف در رشد فضایی و کالبدی شهرها را با مشکلات کاربردی در قوانین رایج بررسی نمود. توسعه پایدار در یک محیط یا کشور با در نظر گرفتن توان اکولوژیک ، نیروی انسانی، فناوری و منابع مالی متعلق به آن محیط یا کشور و در خور آن می تواند تحقق یابد و انجام چنین توسعه ای تنها در محیط یاد شده پایدار خواهد بود(مخدوم،.(1374 به عبارت دیگر، اصل پایداری در طرح ها و برنامه های توسعه به عنوان هدفی کلی مورد تأکید قرار می گیرد؛ هدفی که نهایت ندارد و مستمر است و نظام مدیریت شهری با هدف اداره مطلوب امور شهر، سعی دارد روابط میان عناصر شهری را هماهنگ سازد. هنر برنامهریزی، شناخت عناصر سیستم و ایجاد روابط بین آن عناصر است، به نحوی که این مجموعه عناصر در جهت هدف سیستم عمل کنند. (زاهدیفر ،. (1373
-2بیان مسأله
امروزه با افزایش جمعیت انسانها و نیازهای آنها و استفاده بی رویه از مواد طبیعی و همچنین نیاز به حفظ منابع برای نسل های آینده و رویکرد های مطرح شده نگرش درست و منطقی به اصول پایداری و ایجاد شهرهایی پایدار برای برخورداری همه یافراد اجتماع بیش از پیش احساس می شود. در مناظره توسعه پایدار ، هیچ راه حل پگانه ای برای تمامی جهان توسعه نمی شود. هیچ مدل بین المللی و یکسانی وجود ندارد، هر کشوری در چارچوب فرهنگ، اکولوژی و... بومی خود و در گستره پایداری، توسعه متناسب خود را جستجو می کند. (اینیاسی،.(1377
هر شهری متشکل از مجموعه و سلسله مراتبی از محلات، نواحی و مناطق شهری است که ناپایداری هر کدام از این اجزاء به سطح کل تأثیر خواهد گذاشت و در نتیجه این روند دو جانبه است. اغلب شهرها ، به دلیل وابستگی یک سویه به جریانهای ورودی مواد
انرژی و جریانهای خروجی آلاینده ها و زباله های تولید شده که از ویژگیهای شهرهای نوگرا است بیش از شهرهای پایدار که از ویژگیهای آن ورود کمتر مواد و انرژی و خروجی کمتر ضایعات و آلودگی است ، آسیب خواهند دید(ترنر،180،.(181-1379 شهرنشینان در شهرهای مختلف به اقتضای شرایط محیطی ، اجتماعی- اقتصادی خاصی که دارند نیازهای متفاوتی با یکدیگر دارند
از آنجائی که برنامه ریزی ها در پاسخ به نیازها شکل می گیرند بنابراین برای شهرهای مختلف برنامه ها و برنامه ریزی های گوناگون و متنوع نیز لازم است تا برنامه ریزی های انجام شده بتواند به بهترین شکلی پاسخگوی نیازهای شهرنشینیان باشد و بدون ایجاد کمترین آسیب ها و داشتن کمترین پیامده ای منفی چه به لحاظ اقتصادی - اجتماعی، زیست محیطی به ارتقا کیفیت زندگی شهرنشینان بپردازد. اما روند برنامه ریزی شهری در ایران در قالب اهداف توسعه پایدار و اصول پایدار آن حرکت نمی کند و از اهداف مورد نظر این توسعه فاصله دارد. در واقع شهر زمانی پایدار خواهد بود که از محیط زیست قابل سکونت و زندگی، هوای پاک، آب آشامیدنی سالم، اراضی و آبهای سطحی و زیرزمینی بدون آلودگی و از اقتصادی بادوام برخودار باشد (صالحفرد، 147،.(1383 برخی از جغرافی دانان جامعه شناس و اقتصاد دانان نیز تعاریف و مفاهیم گوناگونی از توسعه بدست می دهند که با توجه به شرایط خاص کشورهای درحال توسعه ، تعبیر زیر از اهم آنهاست :
توسعه اساسا یک عملکرد انسانی است که در آن همه مردم جامعه به طور کامل بسیج می شوند، دور باطل فقر و مرض شکسته می شود، کیفیت زندگی مردم در همه نواحی جغرافیایی بهبود می یابد در همان حال، مفهوم تازه ای از روابط کشور با سایر کشورها در سطوح بین المللی مطرح می گردد (شکویی،.(155 : 1389
-3 اهداف موضوع
امروزه مباحث توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری به عنوان شاخص های اصلی هر گونه برنامه ریزی و بخصوص برنامه ریزی های شهری محسوب می شوند که برنامه ریزی برای ساماندهی و احیاء بافت های فرسوده شهری با رویکرد توسعه پایدار شهری یکی از مهمترین آنهاست، که سعی دارد بر اساس شاخص های توسعه پایدار به احیاء و مرمت این بخش از شهرها بپردازد. بر این اساس توسعه پایدار شهری را می توان تغییر تراکم و کاربری اراضی شهری جهت رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه مسکن، حمل و نقل، فراغت و ... دانست، به گونه ای که شهر از نظر زیست محیطی و زندگی و از نظر اقتصادی قابل دوام و از نظر اجتماعی دارای برابری باشد، به نحوی که تغییرات تکنولوژیکی و صنعتی شهرها، ملازم و همراه با ایجاد اشتغال، تامین مسکن و حفظ شرایط زیست محیطی باشد(ملکی،.(34 :1382
-4ضرورت و اهمیت
تاکنون هفتصد تعریف از توسعه به عمل آمده است. توسعه یک مفهوم کیفی را مشخص می کند و می توان آن را تعادل با افزایش کیفیت زندگی دانست که مسائلی مانند بهداشت، آموزش، رفاه، آزادی حق بیان، حقوق و... را در بر دارد (حسین زاده دلیر،.(1380 در مجموع، اندیشه جدید توسعه پایدار مبنی بر آن است که بر پایه تفکر سیستماتیک و نظام یافت، همه چیز را در محیط زیست در پیوند با یکدیگر مد نظر قرار دهیم. از این رو لازم است هر پدیده توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی متأثر از هم مورد بررسی قرار گیرد. مهمترین اهداف این مقاله عبارت است از: ارزیابی عوامل مؤثر بر پایداری, ارایه راهبرد ها و الگوی مناسب پایداری و ارایه رهیافتهای مدیریتی و اجرایی منطبق با ظرفیت های موجود برای دستیابی به پایداری توسعه شهره است. در این راستا، لزوم توجه اساسی به احیاء این بافت ها و حل مسائل و ساماندهی این بخش های شهری براساس شاخص های توسعه، یکی از مسئولیت های مهم متولیان و مدیران شهری است.
-5 روش پژوهش
روش پژوهش در این مقاله توصیفی - تحلیلی است. ابتدا با بررسی نظریه ها و مبانی مطرح شده در این زمینه می پردازیم میگردد و آثار آن را بر توسعه شهرها و پایداری آنها بررسی می کنیم . در این مقاله به چارچوب اصولی توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری، با توجه به اصول و نظریه های جدید مطرح شده می پردازیم .
-6مبانی نظری
6-1 تعریف شهر
در رویکرد جامعه شناختی شهر یک واقعیت اجتماعی تعریف می شود و مجموعه روابط میان بازیگران اجتماعی و این باور وجود دارد که شکل گیری فضا هاو روابط شهری از این روابط تبعیت می کنند. (فکوهی،.(34:1383 شهر فضای کالبدی حیات اجتماعی جوامع است جایی که در آن روابط انسانی و اجتماعی شکل گرفته، بارور و شکوفا می شود. (رضازاده،.( 1384 شهرها تبلوری از نابرابری در روابط قدرتمند که با ظهور حکومت یعنی روابط فرماندهی/ فرمانبری همخوانی دارند (صرافی،.( 137 :1384
6-2 تاریخچه توسعه پایدار
دهه 60 و 70 میلادی را باید آغاز نگرانیها و توجه مردم به حفظ محیط زیست و نیز توجه به آثار زیست محیطی در فعالیتهای اقتصادی دانست. توسعه پایدار، به مفهوم گسترده، یعنی اداره و بهره برداری درست و کار ساز از منابع پایه، منابع طبیعی، منابع مالی و نیروی انسانی، برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب، همراه با کاربرد امکانات فنی و ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل های امروز و آینده به گونه پیوسته و رضایت بخش. این واژه را نخستین بار برانت لند در سال 1987 در گزارش اینده مشترک ما به گونه رسمی مطرح کرد. مفهوم توسعه پایدار بر این ضرورت استوار است که باید سطح استاندارد های اولیه زندگی انسان را بیدخالت و تصرف بیش از اندازه در منابع اولیه طبیعی و نیز بیتغییر و تخریب محیط زیست که متعلّق به همه نسل هاست، افزایش دهیم.« گرچه اصطلاح توسعه پایدار در هنگام اعلامیه کوکویوک در خصوص محیط زیست و توسعه در اوایل دهه 1970 به کار برده شده و نیز ریشه این اصطلاح به رویکرد توسعه اکولوژیک بر می گردد که در راهبرد حفاظت جهان آورده شده است. این گزارش، شامل مجموعهای از پیشنهادها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایدار برای کشورهای در حال توسعه است و توسعه پایدار را این چنین تعریف می کند: " رفع نیازهای نسل حاضر بدون تضییع توانایی های نسل های آینده برای رفع
نیازهایشان". از آن جا که واژه توسعه پایدار در برگیرنده کلیه مفاهیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی و زیست محیطی می-باشد و حصول به آن نیازمند عزم ملی و همیاری تمام بخش ها و نهادهای دولتی و غیردولتی و ارائه برنامه جامع در این زمینه است. (زرآبادی، توکلی،.(110 : 1388
6-3 شهر پایدار
شهر پایدار به شهری اطلاق می گردد که به دلیل استفاده اقتصادی از منابع، اجتناب از تولی بیش از حد ضایعات و بازیافت آن ضایعات و بازیافت تا حد امکان و پذیرش سیاست های مفید در دراز مدت قادر به ادامه حیات خود باشد (ترنر،.(180 : 1376
به نظر بحرینی، شهر پایدار جانشینی موجه و معقول برای شهرسازی مخرب قرن بیستم است که به موازات توجه به مسائل زیست محیطی، به مسائل اجتماعی و انسانی ، نظیر مسکن مناسب و زندگی حداقل توجه می شود (بحرینی،.(39-28 :1376 شهر پایدار فقط شهر تمیز نیست، بلکه همچنین شهری است که انسان میتواند در آن درآمدی عادلانه به دست آورد، سرپناه مناسب تهیه کند، احساس راحتی کند و تلاش و وقت خود را وقف حفاظت از تصویر شهر نماید. ساخت یک اقتصاد شهری قوی، و شهری قابل زندگی از نظر زیستمحیطی، باید با تلاش هایی با هدف حفظ گروه های اجتماعی موجود و ارائه اشکال نوین اداره شهر و کنترل آن، همگام شود تا همبستگی و انسجام اجتماعی محفوظ بماند .(Mukomoo, 1996:266)
در رویکرد توسعه پایدار و مطرح شدن اهداف آن، در برنامه ریزی و توسعه شهری تضادهایی به وجود آمده است."تضاد میان اهداف توسعه پایدار نه تضادهای سطحی برخاسته از ترجیح های شخصی هستند، نه تضادهای صرفا مفهومی میان اندیشه های تجریدی منطق اکولوژیکی، اقتصادی و سیاسی، و نه مسألهای نابهنگام که به واسطه هم آمیزی آگاهی زیست محیطی و رکود اقتصادی به وجود آمده باشند. این تضاد ها ریشه در تاریخ برنامه ریزی دارند .(Campbell 1996:296)
مبانی نظری برنامه ریزی »شهر پایدار« مبتنی بر حفاظت از اراضی، الگوی توسعه پایدار شهری، زیربنای مفید، تجدید نظر در شکل شهرها، کنترل رشد، تراکم متعادل، حفظ فرهنگ و سنت و ارزش ها، روی آوری به مصالح و هنرهای بومی، طراحی بر مبنای عابر پیاده، استفاده کاراتر از زمین، استفاده بیشتر از اراضی درون شهر و بافت های خالی، استفاده جدید از بناهای قدیمی، احیا اراضی تخریب است. این نظریه تلفیقی از مکتب طبیعتگرائی و توسعه پایدار و فرهنگ گرایی با استحکام مبتنی بر تکنولوژی و سازه های قوی را پیشنهاد میکند .(Douglas, 1983: 75)
6-4 تعریف توسعه پایدار
توسعه پایدار یا SustainableDevelopment در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است. در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) آمد. این سازمان در گزارش خود با نام
استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست، بلکه به یاری آن هم می آید.
مهم ترین تعریفی که از توسعه پایدار ارائه شده ، به این قرار است : “توسعهای که نیازهای کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسلهای آینده ، برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسل های فردا نیز توجه شود.” هر چند که تاکنون تعاریف زیادی از توسعه پایدار ارائه شده ولی محور تمامی تعاریف، نسل های بعدی و نیز توجه به آینده بوده و در تمامی تعاریف، توجه به محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی، مد نظر بوده است.
» توسعه پایدار« ، اهداف متعددی را دنبال می کند که محدود به زمان و مکان نیستند. این اهداف، عدالت بین نسل ها و درون نسل ها ، از نظر اجتماعی ، جغرافیایی و اداره جامعه ، حفاظت از محیط طبیعی و زندگی در چارچوب ظرفیت تحمل آن استفاده حداقل از منابع غیر قابل تجدید، بقای اقتصادی، تنوع، جامعه خود اتکا ، رفاه فردی و رفع نیاز های اساسی انسان بیان شده است
.(Maclaren, 1996:184)
مهمترین مسائلی که مورد شناسایی کمیسیون برانت لند قرار گرفت و به عنوان شرایط توسعه پایدار مطرح گردید به شرح زیر می باشند :
-1جمعیت و توسعه
-2امنیت
-3انرژی
-4صنعت
-5چالشهای شهری (اصلانی ،1380، .(44
توسعه پایدار آن گونه توسعه ای است که نیاز های نسل حاضر را بدون مصالحه و صرف نظر از نیازهای آینده در بر آوردن نیاز ها تامین نماید (دکتر کورش گلکار(-(1379طراحی شهری پایدار در حاشیه کویر-نشریه هنرهای زیبا شماره -9ص .( 45
توسعهای که احتیاجات نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسل های آتی در تأمین نیازهای خود، برآورده می نماید تعریف کرده است. بر مبنای این تعریف، قبل از این که هر جامعه ای بتواند به پایداری برسد، باید عدالت بین نسل ها و درون نسل ها را تأمین کند. توسعه اجتماعی و اقتصادی باید به گونه ای تحقق پذیرد که در هر زمان که بر نسل های آینده هزینه ای تحمیل می شود، اثرات فعالیت های اقتصادی را به حداقل رساند. زمانی که فعالیت های حیاتی و ضروری فعلی هزینه هایی را بر آیندگان تحمیل نمایندمثلاً( حفاری کانی های غیر قابل تجدید نظیر معادن) خسارات وارده به طور کامل باید جبران گردد. به عبارت دیگر، توسعه پایدار باید با تأکید خاص بر رفاه افراد فقیر، امکان بهبود استاندارد زندگی مردم را فراهم کند، در عین حال از وارد آمدن خسارات غیرقابل جبران بر آیندگان ممانعت نماید.
- تعریفی که بانک جهانی در سال 1991 از توسعه ارائه داده است به این صورت است: " توسعه بسط طیف امکانات انسان هاست که شامل دسترسی به حق اشتغال، درآمد، تحصیل، بهداشت و محیط زیست می باشد". توسعه پایدار با مفهوم سنتی توسعه که اصولاً بر محور رشد اقتصادی دور می زند تفاوت های اساسی دارد.
- از جمع بندی تعاریف گوناگونی که از توسعه پایدار شده است، می توان الزامات توسعه پایدار را چنین بر شمرد:
- تعالی انسان، بهبود کیفیت زندگی انسان.
- برخورداری از دستاوردهای توسعه، به عدل.
- حفظ محیط زیست، استفاده بهینه از منابع تجدید پذیر.
- تعالی و توسعه برای همه نسل ها، کنونی و آتی.
- بدین ترتیب الزامات و ویژگی های یک شهر پایدار را نیز می توان چنین دانست:
- بهبود مستمر کیفیت زندگی شهروندان.
- برابری و عدل در برخورداری از دستاوردهای توسعه برای همه شهروندان.
- حقظ محیط زیست.
6-5 نظریه های شهر پایدار
"توسعه" و "توسعه یافتگی"همواره هدف اصلی برنامه ریزان بوده است، هر چند مفهوم و بازتاب فیزیکی آن دگرگونی های فراوان داشته است. چنانچه توسعه را "حرکت کل نظام اجتماعی به پیش " یا" ارتقای مستمر جامعه به سوی زندگی بهتر و "انسانی تر " بدانیم، انسان در محور این حرکت و ارتقا قرار دارد. اما توسعه در استمرار زمانی، و در پوشش همگانی مطلوب است. توسعه باید نیازهای کنونی همه جوامع را، بدون فدا کردن توان نسل های آتی در تامین نیازهای خود، و بدون آسیب رساندن به محیط زیست، تامین کند. چنین توسعه ای توسعه پایدار و ماندنی است. اکنون نگرشی نو بر جهان حاکم شده است: اگر توسعه فرآیندی مطلوب است، باید برای همه، و در هماهنگی با طبیعت صورت گیرد تا پایدار باشد. بنابر این موضوع اصلی توسعه پایدار این است که
چگونه می توان به توسعه ای مستمر دست یافت، بدون وهنی بر طبیعت، بدون وهنی بر انسان، بدون نابرابری های ناعادلانه، و برای همه نسل های بشری. این نگرش نو در برنامه ریزی شهری و سیاست های توسعه شهری نیز ضروری است
."پایداری" اکنون اولویت اول در قوانین حاکم بر برنامه ریزی شهری است. در کنفرانس بین المللی "توسعه و محیط زیست" در ریودوژانیرو در سال 1992، 150کشور اعلامیه ای را برای تعیین اصول دستیابی به توسعه پایدار امضا کردند. اکنون سیاست های اجرایی لازم برای انجام تعهدات این نشست تهیه شده است.
در سطح شهرها، مقامات مسئول برنامه ریزی مولف به رعایت اصول اجرایی این تعهدات در طرح های شهری اند. در این سیاست های اجرایی تاکید شده است که "پایداری" تنها از طریق هدایت توسعه به گستره هایی موجود شهری امکان دارد، و نه گسترش شهر به سوی پیرامون و زمین های زراعی، تنها از طریق افزایش تراکم قابل دسترسی است. این به معنای تشویق فرآیند شدت استفاده از زمین برای مقاصد گوناگون است . شهر پر تراکم، از سوی مسئولان اجرای تعهدات برنامه کار 21به عنوان پایدارترین شکل طرح شهری، تجویز می شود( سیایت های اجرایی نشست ریودوژانیرو).
با این حال، برنامه ریزان شهری، و تحقیقات و پروژه های کنونی، تمامی این نظریه را تایید نمی کنند، و مباحث بر سر "نیکی و بدی" شهر پر تراکم همچنان ادامه دارد. برای بسیاری از ادعاهای طرفداران شهر پر تراکم، دعاوی مخالف، و گاه تضادهای عملی در سطح محلی، وجود دارد. به طور مثال، ادعا می شود که شهر پر تراکم، زمین های کشاورزی پیرامون شهر را حفظ می کند، و با کاهش گستره های شهری از آلودگی هوای ناشی از تردد اتومبیل ها در یک پهنه وسیع، می کاهد. مبحث مخالف این ادعا بر این نکته اشاره می کند که تراکم ترافیک، خود از سویی آلودگی هوا را افزایش می دهد، و از سوی دیگر آلودگی صوت، اتلاف وقت و هزینه های اجتماعی دیگری را به همراه دارد و به جای دست اندازی به زمین های کشاورزی اطراف شهر ها، فضاهای سبز درون شهر را می بلعد و کاهش می دهد.
همچنین ادعا می شود که شهر پر تراکم جذابیت اقتصادی منطقه را افزایش می دهد، موجب شکوفایی واحدهای اقتصادی کوچک و اقتصاد محلی می شود . اما در برابر این ادعا می توان مدعی شد که تراکم زیاد، قیمت زمین را افزایش می دهد و در نتیجه بهای مسکن و ساختمان های تجاری، فراتر از توان مالی متقاضیان، فزونی می گیرد. مزیت دیگری که برای شهر پر تراکم بر شمرده می شود، تنوع فرهنگ ها و بالندگی کیفیت اجتماعی شهر است. در شهر پر تراکم گوناگونی فعالیت ها بیشتر، شهر زنده تر و امن تر است. ادعای مخالف این است که تراکم زیاد منجر به افزایش جرایم، افزایش نابرابری های درآمدی، و دو قطبی شدن جامعه ثروتمندان و برخورداران و نادارها و محرومان، می شود.
6-6 اصول توسعه پایدار
می توان گفت که اصول توسعه پایدار به طور خلاصه شامل موارد زیر است : -1 توجه به استفاده از منابع تجدید پذیر مثل انرژی خورشید و باد .
-2 استفاده کم تر از انرژیهای تجدیدناپذیر و آلوده کننده مثل سوختهای فسیلی .
-3 توجه به نسلهای آینده .
-4 توجه به محیط زیست و کاهش آلودگی آن و نیز توجه به چرخه های زیست محیطی .
6-7 نظریه توسعه پایدار شهری
نظریه توسعه پایدار شهری، حاصل بحثهای طرفداران محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی بخصوص محیط زیست شهری است که به دنبال نظریه »توسعه پایدار« برای حمایت از منابع محیطی ارائه شد. توسعه پایدار شهری نیازمند شناسایی محدودیت های محیطی برای فعالیت های انسانی در ارتباط با شهره ا و تطبیق روش های طراحی در این محدودیتهاست.
نظریه توسعه پایدار شهری موضوع های جلوگیری از آلودگیهای محیط شهری و ناحیه ای، حمایت از بازیافت ها و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می کند. همچنین رسیدن به این اهداف را با برنامه ریزی های شهری، روستایی، ناحیه ای و ملی که برابر با قانون، کنترل کاربری ها و کنترل بیشتر در شهر و روستاهاست می داند. .(Clark, 1992: 140-147)
6-8 اهداف چندگانه توسعه پایدار شهری
6- 8 -1 برآورده کردن نیازهای فعلی
اقتصاد دانان عملکرد نظام اقتصادی را با توجه به کارایی و برابری آن در برآوردن نیازهای اقتصادی مانند دسترسی به سطح زندگی
مناسب یا ثروت مولد یا کارا و همچنین امنیت اقتصادی مردم می سنجند. ( ساسان، . (201 :1364 مهمترین نیازهای جامعه
انسانی را چنین برشمرده اند :
-1 بهداشت و درمان
-2 آموزش
-3 ایجاد شرایط مناسب کار
-4 ایجاد اشتغال
-5 الگوی مصرف و پس انداز
-6 حمل و نقل
-7 مسکن
-8 پوشاک
-9 گذران اوقات فراغت
-10 تامین اجتماعی
-11 آزادی و تحرک اجتماعی (شکوئی ، . (362 :1373
6- 8 -2 نیازهای اجتماعی-فرهنگی و بهداشتی
تصور ذهنی و درک محیطی هر پروژه اجتماعی در مطلوبیت بخشیدن به م حیط زیست شهری با سایر گروه های اجتماعی تفاوت دارد . بدین سان که گروه ها از شهر انتظارات مختلفی دارند و به تقاضای گوناگون می اندیشند. نیازهای اجتماعی و فرهنگی را به طور خلاصه به شرح ذیل است :
-1 آزادی بیان و اندیشه
-2 مشارکت در تصمیمگیریها
-3 امکانات آموزشی و تحصیلی
-4 گذران اوقات فراغت
-5 فعالیتهای سیاسی و صنفی
-6 محیط شهری بدون آلودگی و فشار روانی .
6-8 -3 نیازهای سیاسی
در تحلیل فضای جغرافیای شهری ، تصمیمات سیاسی- محلی و نتایج حاصل از آن در کیفیت زندگی مردم شهر تاثیر قابل توجهی دارد. در جوامع سرمایهداری امور رفاهی بیشتر به مردم واگذار میگردد و نقش مردم در سیاست کلی دولت کم است . مشارکت در سیاستهای ملی و تصمیمات مربوط به مدیریت و توسعه ، مهم و اجرای آن در چارچوب وسیعتری که ضامن احترام به حقوق مدنی و سیاسی و اجرای قوانین محیطی الزامی است.
6-8 -4 به مخاطره نیانداختن توانایی نسل آینده در بر آوردن نیازهایشان
-1حداقل اسراف و استفاده از منابع غیرقابل تجدید -2 به حداقل رساندن استفاده از منابع معدنی کمیاب و نگهداری داراییهای فرهنگی و تاریخی و طبیعی، پارکها و مناظر طبیعی. -3 استفاده پایدار از منابع بازیافت
-4 ضایعات فساد پذیر محیطی بیش از ظرفیت قابل احیا نباشد .
-5 ضایعات فساد پذیر غیرحیاتی نباید بیش از ظرفیت های محلی و جهانی باشد .
6-9 مؤلفه های توسعه پایدار
مؤلفه های توسعه پایداروضعیت فعلی جهان را طیف گسترده ای از بحران های زیست محیطی تهدید می کند. تنزل کیفیت خاک، آب و منابع دریایی که تأثیر اصلی در تولید غذا دارند. سوراخ شدن لایه ازن، تغییرات جهانی آب و هوا و از بین رفتن گوناگونی حیات از جمله این تهدیدات به شمار می روند. اگر بشر خواهان آن است که در دهه های آینده در جهانی زندگی کند که از نظر زیست محیطی ایمن باشد (مخاطرات زیست محیطی آن را تهدید نکند)، از نظر اقتصادی موفق باشد و شاخص آن پیشرفت صلح، آزادی و سعادت بشر باشد، بنابراین باید تولید کنونی را داشته باشد و عواملی را که مشکلات این تولید را تشدید می کنند از بین ببرد. یکی از این عوامل، رشد جمعیت است که از سال 1950 تا سال 2000 دو برابر شده است و انتظار می رود که تا نیمه قرن حاضر نیز دو برابر شود و این در حالی است که اگر تمام مردم کره زمین تلاشی را برای بهبود زندگی در سطح جهان آغاز کنند، فعالیت های اقتصادی جهان رشدی در حدود 3 درصد در سال خواهد داشت و اگر روند افزایش رشد جمعیت با همین نرخ ادامه داشته باشد باید در سال 2050 میلادی، اقتصاد 5 برابر وضعیت فعلی شود تا بتواند پاسخگوی نیازهای جمعیت آن زمان باشد. وجود چنین رشدی در جمعیت و به طبع آن فعالیت های اقتصادی مربوطه باعث وارد آمدن فشار فزاینده ای بر روی منابع و سیستم های طبیعی می شود. برای پاسخگویی به افزایش روز افزون جمعیت نیازمند آنیم که تولید را بالا ببریم (رشد اقتصادی) افزایش تولید نیازمند استفاده بیشتر از منابع موجود می باشد که شامل آب، خاک، منابع تجدید ناپذیر (فسیلی) و تجدیدپذیر (نظیر جنگل ها) می شود. استفاده بیشتر و خارج از توان منابع موجود باعث تسریع در کاهش راندمان این منابع نظیر کاهش راندمان خاک، فرسایش خاک، استفاده بیشتر از انرژی و آلوده نمودن آنها نظیر آلودگی آب، خاک، هوا و ... می شود. با تخریب محیط زیست و از بین رفتن منابع موجود، نیاز اصلی هنوز پا برجاست و آن پاسخگویی به نیازهای جمعیت در حال افزایش است. در چنین شرایطی مجبور خواهیم بود که فشار بیشتری بر منابع موجود بیاوریم تا بتوانیم نیازهای جمعیتی را پاسخگو باشیم که این خود باعث اثرات جبران ناپذیری بر محیط زیست و در نتیجه منافع آیندگان خواهد بود. توسعه پایدار در سه بعد (سه مؤلفه) مطرح می باشد. به عبارت دیگر می توان گفت که عناصر (المانهای) توسعه پایدار سه عنصر، بعد اقتصادی، بعد اجتماعی، بعد زیست محیطی می باشد.
