بخشی از مقاله
مکان یابی شعبه جدید یک فروشگاه زنجیره ای به کمک
AHP گروهی و TOPSIS
چکیده
فروشگاه های زنجیره ای مزایای بسیاری در مقایسه با سایر واحدهای توزیعی دارند و همچنین نقش کلیدی را در نظام توزیع کالا بازی می کنند; از طرفی تداوم حیات اقتصادی این فروشگاه ها به توسعه شعب آنها بستگی دارد. یکی از معیارهای موفقیت در این زمینه، مکانیابی فروشگاه است و اهمیت بسیاری در جلب مشتریان و رضایت آنان و افزایش سود دارد. اگر اقدام نسنجیدهای در این رابطه رخ دهد هزینه های زیادی را در پی خواهد داشت و ممکن است حیات اقتصادی فروشگاه های زنجیرهای به خطر بیفتد یا به کل از بین برود لذا در این مقاله با استفاده از دو مدل AHP گروهی و TOPSIS برای تاسیس شعبه جدید یک فروشگاه زنجیرهای مکانیابی شده است. تصمیمگیری توسط سهامداران این فروشگاه انجام می شود و دادههای جمع آوری شده براساس اطلاعات پرسشنامههایی است که این سهامداران تکمیل می کنند. ازدوروش استفاده شده-است تا بر مبنای ارزیابی های صورتگرفته، دوراه حل ارایه دهد درپایان نتایج بدست آمده ازدومدل بیان می شودومزیت مدلها ذکرمی شودهمچنین به دلیل متفاوت بودن نتیجه دو مدل، با استفاده از یک روش نتایج تلفیق میشوند و به نحوی مزیت مدلها با هم ترکیب میشوند.
کلمات کلیدی: فروشگاههای زنجیرهای،مکانیابی فروشگاه، AHP گروهی، TOPSIS
-1مقدمه
شبکه توزیع کالا و خدمات از جمله بخش های مهم در اقتصاد کشور است که از یک سو کالاها و خدمات را در اختیار مصرف کنندگان قرار می دهد و از سوی دیگر اطلاعات و نقدینگی را به بخش های تولیدی تزریق می-کند;آنچه در این شبکه ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است انتقال کالاها در کمترین زمان و با کمترین هزینه ممکن از تولیدکنندگان به مصرف کنندگان است;یکی از راه های رسیدن کالا با کمترین هزینه و زمان ممکن بدست مصرف کنندگان تاسیس انواع مختلف فروشگاه های زنجیره ای است که در همه کشورها از جمله کشور ما مورد توجه قرار گرفته است.[1] در سالهای اخیر مبحث فروشگاههای زنجیره ای و مساله توزیع مورد توجه دولت بوده است و دولت سعی کرده است که با تاسیس فروشگاههای زنجیره ای ساختار نامناسب توزیع سنتی را در کشور اصلاح کند و از وضعیت نا بسامان اقتصادی جلوگیری کند.[16]این فروشگاهها با توجه به اثرات مثبتی که داشته اند نقش موثری در جهت سازماندهی نظام توزیع کالاها داشته اند.[1]با بررسی این اثرات ،این فروشگاهها علاوه بر
1
کارکرهای اقتصادی،کارکردهای اجتماعی و فرهنگی مثل گذر اوقات فراغت افراد و خانوادههاو آموزش زندگی اجتماعی داشته اند.[1]
باید اذعان داشت که حیات اقتصادی این فروشگاه ها وابسته به توسعه شعب آنها است ; از طرفی برای این فروشگاهها یک حد پایین توسعه وجود دارد که اگر کمتر از این حد باشند دوام نمی آورند و ضرر می-کنند.[16]انتخاب محل مناسب برای فروشگاه یکی از نکات اساسی توسعه شعب و برنامه ریزی است[2]زیرا انتخاب مکان مناسب برای فروشگاه منجر به افزایش سود و رضایت مشتری می شود و انتخاب یک مکان نامناسب باعث به خطر افتادن حیات اقتصادی می گردد.[17]تاسیس فروشگاه یا شعبه جدید بدون برنامه ریزی و بررسی امکانات و مطالعه کافی ضعف مدیریت است[2] و بنیانگذاران فروشگاه های زنجیره ای باید همیشه به عامل سودآوری توجه داشته باشند زیرا این عامل مانند خونی در پیکره واحدهای زنجیره ای است .مکان یابی فروشگاه به معنای سامان دهی نقاط توزیع و فروشگاه ها و ترتیب قرار گرفتن آنها در جهت رفاه و آسایش مصرف کنندگان است.[17]
با استفاده از مدلهایMCDM1 میتوان مکانیابی کرد;طبق تحقیقات صورت گرفته انات وسنر[9]2 از روشTOPSIS3برای حل مشکل انتخاب محل انتقال مواد زائد در ترکیه استفاده کرده اندو وزن معیارها را به کمکAHP4مشخص کردهاند; ازکن5و همکاران[10] روش هایAHPو TOPSISوELECTRE6 را با هم مقایسه کرده اندو مشخصات این روش ها را بیان کردهاند سپس کاربرد این روش ها را روی یک مطالعه موردی که انتخاب مکان برای یک انبار در بخش خرده فروشی بوده است، بررسی کردهاند; کو[11]7 روش جدیدی ارایه داده است که از ایدههایDEMATEL فازی وMCDM فازی استفاده کردهاند در روش آنها ازDEMATEL فازی برای قراردادن ساختار مناسب بین شاخصها و ازAHP/ANP8 برای وزن شاخص و از مفهومTOPSIS برای رتبه بندی استفاده شده است سپس برای یک مرکز توزیع بین المللی در رابطه با شرح مدلشان مکان یابی کردهاند; فراهانی و عسگری[12]9برای تعدادی از انبارهای مراکز توزیع با استفاده ازMADM 10 وMODM11 مکان یابی کردهاند، به خاطر سادگی پیاده سازی و محاسبات ازTOPSISبرای محاسبه ارزش هر گزینه استفاده کردهاند; یوسفی و هادی ونچهAHP [13]12وTOPSISرا باهم ترکیب کردند و مدلی بنامAT ارایه دادهاند که پیشرفت صنعت اتومبیل را در ایران آزمایش کنند، مدل آنها نتایج هر دومدل را ترکیب می کند و نشان میدهندکه ATازTOPSISوAHPقابل اعتمادتر است;طرفی13و همکارانAHP [14] فازی وTOPSIS فازی را بکار برده اند
تا روشی پیشنهاد کنند که بر مبنای آن روش ازAHP فازی برای مشخص کردن وزن شاخص هاوازTOPSISفازی برای اولویت بندی گزینه ها استفاده کردهاند; یووز14و همکاران[15] نشان دادهاندکهAHP می تواند مهندسان را برای ارزیابی گزینههای پشتیبان معدن های زیرزمینی به طور موثر یاری کند.
روش کاراین مقاله به نحوی است که ابتدا توضیحی مبتنی براصول مکان یابی فروشگاه،AHPگروهی وTOPSISداده میشود سپس مکان یابی شعبه جدید یک فروشگاه زنجیره ای انجام خواهدشد.برای این منظور به هر سهامدار دو پرسشنامه داده میشود تا تکمیل کنند. در پرسشنامه اول ارزیابی گزینه ها برای هرمعیار انجام می-شود و در پرسشنامه دوم از اهمیت معیارها به منظور اولویت گذاری سوال شده است سپس برروی داده های جمع آوری شده تحلیل و پردازش صورت میگیرد و در آخر رتبه بندی گزینه ها بر اساس AHPگروهی و TOPSISارایه می گردداز طرفی باتوجه به متمایزبودن جواب دو مدل به منظور ارایه جواب منحصربفرد طبق روش گفته شده گزینه ارجح انتخاب می شود.
-2اصول مکان یابی فروشگاه
واحدهای زنجیره ای برای مکان یابی ،تجهیزات و موجودی شعبه های جدید و همچنین حفظ و نگهداری این شعبه ها به هزینه های مالی زیادی نیاز دارند و این شعبه ها توسط یک واحد مرکزی یا یک مدیریت مرکزی کنترل می شوند[16]هرچه مسافت بین شعبه ها و واحد مرکزی کمتر باشد کنترل بهتری صورت می گیرد. عوامل محیطی و جغرافیایی بسیاری هم در انتخاب مکان مناسب برای ایجاد شعبه جدید اثرگذار هستند.یکی از این عوامل عامل جمعیت و افزایش نرخ رشد آن است که در توسعه فروشگاه های زنجیره ای تاثیر فوق العاده ای دارد.[16]بعد ازبررسی تراکم جمعیت ،قدرت خریدو نیاز آنهابه کالاهای مختلف باید بررسی شود.[2]نکته قابل ذکر در اینجاعامل تسهیلات حمل و نفل ناحیه تحت پوشش است که در جابجایی و رضایت مردم بسیار موثر است و باعث افزایش جذب مشتریان فروشگاه می گردد.[2]یکی دیگر از عوامل که در مرحله پردازش اطلاعات و دادههاباید مد نظر قرار گیردموقعیت خاص جغرافیایی سایر مراکز رقیب است ودر خصوص تصمیم گیری برای ایجاد شعبه جدید اثرگذار است.[17]تعیین مکان فروشگاه از نظردسترسی کم یا عدم دسترسی سارقین به فروشگاه نیز از عوامل موثر در تصمیم گیری است وبه تنهایی استراتژی محسوب نمی شود.[17]
AHP-3گروهی
AHP یا فرایند تحلیل سلسله مراتبی توسط T.l. Saaty درسال 1980ابداع شد و یکی از بهترین وپراستفادهترین روش های MCDMاستAHP.[6] در ابتدا برای تصمیم گیری های انفرادی ارایه شدامااز دهه هشتاد به بعد برای تصمیم گیری گروهی هم استفاده می شود.[3] استفاده از AHP در تصمیم گیری گروهی باعث می شود که در تصمیم گیری تعصب شخصی کاهش یابد.[6]مراحل روش به شرح زیر است.
گام اول:انتخاب افراد خبره گام دوم:مشخص کردن شاخص ها و گزینه ها
3
گام سوم:ساخت درخت سلسله مراتبی گام چهارم:ارزیابی ماتریس مفایسات زوجی شاخص ها
گام پنجم:بررسی سازگاری ماتریس مقایسات زوجی شاخص ها گام ششم:محاسبه وزن شاخص ها گام هفتم:ارزیابی ماتریس مقایسات زوجی گزینه ها
گام هشتم:بررسی سازگاری ماتریس مقایسات زوجی گزینه ها گام نهم:محاسبه وزن گزینه ها برای هر شاخص گام دهم:محاسبه وزن کلی گزینه ها[6]
TOPSIS-4
TOPSIS یا روش شباهت به گزینه ایده آل توسط یون و هوانگ در سال 1981 ارایه شد.[3]اساس روش بر پایه این است که گزینه انتخابی باید کمترین فاصله را از گزینه ایده آل و بیشترین فاصله را از گزینه ضداایده آل داشته باشد.[7]
مراحل روش به شرح زیر است .
گام اول:تشکیل ماتریس تصمیم((V،ابعاد این ماتریس n درmاست وnبا تعداد گزینه ها و mبا تعدادشاخصها برابراست
گام دوم:بی مقیاس سازی ماتریس تصمیم((V گام سوم:تعیین ماتریس وزن معیارها((W
گام چهارم:تعیین ماتریس تصمیم وزن داربی مقیاس شدهN=V*W گام پنجم:یافتن حل ایده آل((A+ و ضد ایده آل(-(A
گام ششم:محاسبه فاصله از حل ایده آل و ضدایده آل گام هفتم:محاسبه ی شاخص شباهت هر گزینه[7]
-5تحلیل و پردازش داده ها
طبق مراحل زیر تحلیل و پردازش داده ها انجام می گیرد
1-5 انتخاب معیارها
باتوجه به اصول مکان یابی فروشگاه هفت معیار یا شاخص(جدول(1برای انتخاب یک گزینه از بین چهارگزینه موجود استخراج شده است زیرا مدل های MCDMکه برای انتخاب یک گزینه از بین گزینه های موجود است از چندین معیار استفاده می کنندوتصمیم گیرنده بایددر هنگام تصمیم گیری به آنها توجه کند.[3]
4
جدول.1معیارها
2-5ارزیابی معیارها برای هر گزینه و اولویت گذاری آنها
در این تصمیم گیری چهار سهامدار فروشگاه زنجیره ای به عنوان افرادخبره شرکت می کنندواین افرادبرروی هرچهارگزینه انتخابی مطالعه کردند وهریک دو پرسشنامه پر کردند.در پرسشنامه اول تصمیم گیرندگان چهار گزینه را برای هفت معیار ارزیابی کردند.نتایج حاصل از گردآوری اطلاعات پرسشنامه های اول در جدول2 آورده شده است.برای جمع آوری اطلاعات در غالب یک جدول، از میانگین ارزش ها استفاده شده است.به عنوان مثال تصمیم گیرنده1به گزینه اول از لحاظ معیار امنیت ارزش 5وتصمیم گیرنده2و3و4به ترتیب ارزش 7،9،7داده اند،میانگین این ارزش هامقدار7شده است.لازم به ذکر است در این جدول داده های کیفی بر اساس طیف ساعتی[3] به داده های کمی تبدیل شده اند.
جدول.2اطلاعات گردآوری شده از پرسشنامه های اول
3-5 ارزیابی معیارها
در پرسشنامه های دوم از اهمیت معیارها به منظور اولویت گذاری سوال شده است واین اولویت گذاری بر اساس اعداد بین 1 تا 9 انجام شده است. نتیجه حاصل از اطلاعات گردآوری شده از پرسشنامه های دوم در جدول3 ارایه شده است.این جدول همان ماتریس مقایسات زوجی معیارها است. برای افزایش سازگاری ماتریس ها به این صورت عمل شده است که مثلا اگر تصمیم گیرنده1 به شاخص م1ارزش2 وبه شاخص م2 ارزش 5داده باشددر ماتریس مقایسات زوجی مربوطه ارزش م1به م2، 2/5وارزش م2به م2،5/1 در نظر گرفته شده است.ماتریس مقایسات زوجی
5
