بخشی از مقاله
نقش عناصر چهارگانه(اربعه )در پایداري معماري
چکیده:
امروزه در معماري صحبتها بیشتر در پیرامون مبحث صرفه جویی در مصرف انرژي و معماري پایدار است . درحقیقت مسئله انرژي و بحرانهاي اخیر در مورد آلودگیهاي ناشی از مصرف سوختهاي فسیلی از یکسو و نیز رو به زوال بودن این منابع از سوي دیگر جوامع گوناگون را بر آن داشته تا با بکارگیري کلیه امکانات تا حد امکان ازمشکلات بوجود آمده در این خصوص بکاهند و با جایگزین نمودن منابع انرژي پاك و تجدیدپذیر ضمن حفظ شرایط آسایش، مسئله کاهش استفاده از منابع آلاینده محیط را دردستور کار خویش قرار دهند. عناصر چهارگانه آب، باد، خاك و آتش از قدیم در باور ایرانیان جایگاه ویژه اي داشته اند و در حقیقت ایرانیان جهان مادي را متشکل از این چهار عنصر می دانسته اند و تجلی این باور در زندگی و معماري مردم به چشم می خورد. این عناصر مصداق طبیعت هستند و طبیعت با زندگی ایرانیان تلفیق شده بود . در این مقاله تلاش می شود تا با بررسی راهکارهاي ایجاد معماري پایدار از طریق بکار گیري عناصر چهارگانه ، لزوم توجه به دستاوردها و تجربیات پیشینیان در عین روزآمد کردن این تجربیات یادآوري شود.
واژه هاي کلیدي: عناصر چهارگانه،معماري پایدار،صرفه جویی،انرژيفف
-1مقدمه: ساختمانها بخش عمده اي از انرژي را مصرف می کنندچفبر اساس آمارهاي موجود حدود حتجفانرژي در بخش ساختمان مصرف می شود و
این در حالیست که آمارها نشان از کاهش چشمگیر منابع انرژي فسیلی دارند به نحود که این منابع در دهه هاي آینده امکان تامین نیازهاي بشر را نخواهند داشتچفضمن آنکه آلودگی ناشی از مصرف روز افزون این منابع خود مسئله اي است که نیاز به چاره اندیشی دارد و این در شرایطی است که اگر توسعه پایدار را "توسعه اي که نیازهاي کنونی بشر را بدون به مخاطرهفافکندن نیاز نسل هاي آینده برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسل هاي فردا نیز توجه شود"چفموارد فوق در جهت عکس مفهوم توسعه پایدار هستندفکه در نتیجه لزوم اصلاح وضعیت موجود و حرکت در راستاي بهینه سازي شرایط آشکار می گرددچفاما براي پاسخ گویی به این پرسش که چطور می توان به سمت این هدف حرکت کرد باید گفت که به نظر میرسد مناسب ترین و منطقی ترین راه مراجعه به طبیعت و بهره گیري از مواهب آن است زیرا طبیعت در طی قرن ها پایداري خود را حفظ کرده و همواره انرژي مورد نیاز براي ادامه حیات موجودات درون خود را به بهترین و پاك ترین نحو تامین کرده استچفف
چفف
-2 انرژي هاي تجدیدپذیر :
انرژي تجدیدپذیر عبارت از هر نوع انرژي است که بدون آنکه مخازن تأمین کننده آن رو به زوال روند مورد استفاده قرار گیرند که شامل انرژيف خورشیدي، فباد، بیوماس، زمین گرمایی، دریایی و انرژي آبی می باشدچفانتظار می رود این منابع انرژي در بلندمدت نقش بسیار مهمی در تأمینفانرژي جهان ایفا نمایدچ مصرف روزافزون منابع محدود سوختهاي فسیلی و تأثیر مخرب آنها بر محیط زیست، توجه جهانیان را به استفاده ازانرژي هاي تجدیدپذیر معطوف ساخته استچفاثرات سوختهاي فسیلی بر اکوسیستم، آب و هوا و سلامتی موجودات زنده به خصوص انسان به ویژهفاز طریق تولید گازهاي گلخانه اي و پدیده گرم شدن زمین، باران هاي اسیدي و سایر پدیده هاي زیست محیطی باعث شده است که توجهفجهانیان به استفاده از انواع دیگري از انرژي جلب شودچ]حل [
-1-2انرژي آب :
استفاده از آب به عنوان یکی از عناصر تعیین کننده در طبیعت همواره در معماري ایران رایج بوده استچفآب در فضاي معماري باعث اعتدال دماي محیط می گردد و به دلیل قابلیت ذخیره حرارت در خود می تواند دما رادر موقع مناسب، به محیط انتقال دهد همانندفآب دریا که در طول روز انرژي حاصل از نور خورشید را جذب کرده و به هنگام شب به محیط انتقال می دهد و از همین رو اختلاف دما بینفشب و روز در مناطق ساحلی کم استچفحوض آب در وسط حیاط هاي سنتی ایرانی که ابعاد ان به حداکثر می رسد ، انرژي خورشید را درخود جاي می دهدچ بدین ترتیب تامین هواي خنک و مطبوع براي هر واحد مسکونی امکان پذیر گشته است] Pغ[فویا استفاده از نیروي آب براي بکار انداختن آسیابهاي آبی پبه عنوان نمونه در شوشتر ژکه نمونه بارزي از بکارگیري نیروهاي پاك و تجدید پذیر طبیعت ، در خدمت اهداف انسانی استچفامروزه نیز از آب به دلیل قابلیت ذخیره حرارت در آن براي ایجاد عایق حرارتی استفاده می کنندچ دیوار آبی نیز از انواع سامانه هاي ایستا به روش غیر مستقیم استPفدردیوار آبی بجاي مصالح توپرساختمانی بعنوان توده انباشت حرارت، از مایعاتی چون آب استفاده می شودچ فسیستم دیوار آب و دیوار بنائی یکی است ولی دیوار آب بطریق جابجائی و دیوار بنائی بطریق هدایت حرارت را منتقل می کندچفسطح خارجی سیاه و کدر بوده و حرارت جذب شده توسط آن باعث گرم شدن آن و گرماي آن هم سبب گر م شدن آب می گرددچفحرکت و جابجائی آب سبب انتقال حرارت به داخل دیوار شده و دیوار نیز بوسیله تشعشع هواي داخلی را گرم میفکندچفدیوارهاي جذب و انباشت چه دیوار آبی و چه دیوار بنائی در هر دو حالت داراي یک جدار شیشه اي در قسمت جنوبی ساختمان هستند که دیوار مورد نظر در پشت این جداره قراردارد]هلنذ[و یا استفاده از بام آبیفکه شبیه به دیوارهاي انباشت حرارتی است، و از کیسه هاي پر از آبی تشکیل شده که روي کف بام قرار گرفته اند مستقیماًو در معرضفنور خورشید قرار دارند و به جمع آوري، ذخیره و پخش گرما می پردازندچ]ذ [
-2-2انرژي باد:
توجه به باد هاي مطلوب و خنک در ناحیه گرم و خشک وکویريفایران از اهمیت ویژه اي برخوردارفبودهفاستچفبادگیرها که سیستم تنفسی شهر محسوب می شدند از مصادیق بارز استفاده از انرژي هاي پاك به شمار می آیندفو به تالار،فحوضخانه، کلاه فرنگی و زیرزمین متصل می شدند و شرایطی را فراهم می آورند تا جریان هوا در داخل ساختمان برقرار شود و ضمن تماس باعناصر رطوبت زا، مانند حوض و باغچه، در ختان، جداره زیرزمین، جوي و پایاب، کمبود رطوبت زمین را جبران و محیطی مطبوع را برايفزندگی در ایام گرم و طاقت فرساي تابستان براي ساکنان فراهمفمی آوردندچپشکل لژ]ش[فف
شکل(:(1 استفاده از بادگیر و همراهی جریان هوا با رطوبت آب و گیاه[1]
و یا استفاده از آسیابهاي بادي که در مناطقی نظیر سیستان که باد در مواقعی از سال با شدت وزش می کند،فبا ساخت آسیابهاي بادي توانسته اند این انرژي را به نحو مناسبی بکار گیرندچ با طراحی صحیح محوطه و فرم بنا و قرار دادن درختانفسوزنی برگ مانند کاج و سرو بادشکن و ایجاد پستی و بلندي زمین می توان مسیر باد را کنترل نمود که امروزه از این دانش به عنوان دانشفآیرودینامیک یاد می کنندچفامروزه در بسیاري از کشورهاي پیشرفته ،کاربرد هاي جدیدي براي انرژي باد در نظر گرفته می شودچفاستفاده از بادهاي مطلوب هر منطقه در جهت ایجاد آسایش محیط هاي زندگیفپشکل هژفو استفاده از باد غالب در تولید برق توسط توربینهاي بادي ویافتعبیه توربینهایی در جداره تونل هاي متروهافکه بوسیلهفانرژي باد حاصل از حرکت قطارها وف در نتیجه چرخش توربینٰهافبرق تولید می شودچففف
شکل(:(2 استفاده از باد مطلوب در جهت تهویه طبیعی بنا
-3-2انرژي خورشید (آتش) :
یکی از انرژي هایی که هم از لحاظ دسترسی و هم فراوانی در اختیار بشر است انرژي خورشیدي استچفبراي استفاده از انرژي گرمایی خورشید در گذشته، خانه ها را قسمت بندي می کردند و هر قسمت را به فراخور میزان انرژي گرمایی مورد نیازف،فرو به آفتابپزمستان نشینژفویا پشت به آفتاب پتابستان نشینژمی ساختندچبراي جذب بیشتر انرژي نیز بعضافکشیدگی حیاط در جهت شرقی غربی بود چفزیرا دیوار جنوبی در زمستان بیشترین انرژي رافجذب می کندP
امروزه نیز استفاده از سامانه هاي خورشیدي به دو صورت سامانه هاي پویا و ایستا انجام می گیردف
