بخشی از مقاله
نقش و اهمیت ساماندهی و زیباسازی فضاهای عمومی در توسعه گردشگری شهری
چکیده
در چند دهه ی اخیر گردشگری، به عنوان مهمترین و گسترده ترین صنعت خدماتی مورد توجه همگان قرار گرفته است و در اکثر کشورها گردشگری بعنوان عامل مهم اقتصادی، درآمدزایی و اجتماعی تبدیل شده است که در همه محیط ها و مکان ها می تواند جریان داشته باشد و باعث رشد مناطق کمتر توسعه یافته می گردد. در حال حاضر یکی از جاذبه های فعال در این صنعت شهرها هستند. گردشگری شهری امروزه بصورت یکی از فعالیت های موثر اقتصادی و اجتماعی درآمده که موجب کارآفرینی، درآمد زایی، فرهنگ سازی، اقدمات اجتماعی شده و تغییرات فضایی در شهرها را شکل می دهد. در بسیاری از کشورهای موفق درصنعت گردشگری، شهر پایه و اساس توسعه گردشگری است. عوامل متعددی درتحول گردشگری شهری نقش دارند، یکی از عوامل مهم در ایجاد جاذبه های گردشگری شهری، فضاهای عمومی اعم از مبلمان شهری، فضاهای سبز شهری، مراکز اقامتی مدرن، فضاهای تفریحی و سرگرمی، فضاهای خرید بزرگ شهری، موزه ها و مراکز فرهنگی و هنری و... می باشد. از طرفی ساماندهی و زیباسازی این فضاها نقش مهمی درجذب گردشگر دارد وهم تأثیر آرامش بخشی بر روحیه آن ها دارد و نیز تشویق به حفظ و نگهداری شهر می کند. ساماندهی و توسعه مناسب فضاهای شهری، زیبا سازی فضاهای عمومی شهر، ، باز زنده سازیفضاهای ظاهراً متروک و مرده به قصد زنده کردن جنبه های کهن بستر مناسبی را در جهت توسعه گردشگری شهری، تشویق شهروندان برای استفاده از امکانات ایجاد شده در شهر رابه دنبال دارد .
با توجه به موارد فوق در این مقاله به معنا و رمز گشایی از نقش زیباسازی در بهبود وساماندهی فضای عمومی شهر پرداخته شده است و همچنین به بررسی رابطه زیبایی فضای شهری به عنوان یکی از عوامل مهم در جهت توسعه گردشگری شهری پرداخته می شود. در
1
نتیجه رشد و ارتقاء صنعت گردشگری در شهر و تشویق شهروندان به حضور در مراکز شهری از اهداف اصلی این پژوهش است. این پژوهش با حمایت و همکاری باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی صورت پذیرفته است.
واژه های کلیدی : مبلمان شهری، فضاهای عمومی، زیباسازی ، گردشگری شهری .
مقدمه
گردشگری شهری به عنوان یکی از بخش های مهم صنعت گردشگری در جهان امروز دارای اهمیت بسزایی می باشد از طرفی صاحب نظران، مدیران شهری و دست اندرکاران همواره درپی راهی برای ارتقاء کیفیت فضای زندگی انسان هستند و به جنبه های کیفی شهر از جمله ساماندهی و زیبا سازی محیط به عنوان عاملی برای تقویت پیوند انسان با محیط و غنا بخشیدن به فعالیت ها توجه بیشتری می کنند. بهبود کیفیت و زیبا سازی فضاها و مبلمان شهری، درک معنا و وهویت محیط از جانب مردم را تسهیل کرده و به حس رضایت منجر می شود. توجه به کیفیت در زیبا سازی فضا و مبلمان شهری، هم از جنبه های کالبدی و هم از نظر انسانی درمحیط های عمومی و ایجاد خاطرات جمعی می تواند ازجمله دست آوردهای توسعه گردشگری شهری باشد. بر این اساس، ضرورت ایجاد تصویر ذهنی و درک مشترک مردم (گردشگر) ازفضای عمومی شهر کاملا محسوس است.
انسان معمولا در مواجهه با فضای شهری و یا شنیدن نام آن خواستار آن است که احساس های خاصی در وی بر انگیخته شود. وی توقع دارد که این فضا زیبا، دارای وحدت، هویت، امنیت و آسایش بوده وامکان پیوند با دیگران را برای وی به وجود آورد این اصل در مواجهه با عناصر فضا و مبلمان شهری نیز صادق است. هماهنگی اجزاء با یکدیگر درارتباط با زیبایی و کارایی توقعاتی هستند که مردم از یک عنصر در فضای عمومی شهری دارند. بسیاری از شهرها درتلاشند تا با ایجاد یک حلقه محکم بین مردم و فضای شهر از ویژگیها و امکانات خاص شهرخود سود برده و از مزایای جلب توریست شهری بهره مند شوند.
با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر کوشیده است ضمن بررسی ابعاد مختلف ساماندهی و زیبا سازی فضای شهری نقش و تاثیر آن را در توسعه گردشگری شهری مورد ارزیابی قرار دهد.
پرسش تحقیق
-1 شرایط و مکانیزم های لازم جهت ساماندهی و زیباساسازی فضاهای عمومی شهری در جهت تقویت بخش گردشگری شهری کدامند؟
-2 ساماندهی و زیباساسازی فضاهای عمومی شهری تا چه میزان بر رشد و توسعه صنعت گردشگری موثر است؟
2
اهداف تحقیق
-1 رشد و ارتقاء صنعت گردشگری به خصوص گردشگری شهری
-2 ایجاد ارتباط دوسوی بین فضای عمومی شهر و گردشگران از طریق ساماندهی و زیباسازی و ایجاد حس رضایت در بین گردشگران
روش تحقیق
در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری آنها روش های مختلفی مورد استفاده قرار گرفت که شامل روش های اسنادی شامل کتاب ها، مقالات، پایان نامه ها مورد بررسی قرار گرفتند که عموما در مباحث مفاهیم تحقیق مورد استفاده قرار گرفت سپس با استناد به مفاهیم تحقیق به ارائه جمع بندی و در انتها نتیجه گیری پرداخته شده است.
تعاریف و مفاهیم تحقیق
مبلمان شهری
مبلمان شهری از جمله عناصر سازنده فضای شهری محسوب می شود که کمیت و کیفیت، زیبایی، راحتی دوام و محل استقرار آن نقش بسیار اساسی در دستیابی به شهری زیبا و سالم دارد. شهری که در آن شهروندان احساس آسایش بنمایند و حضور در آن را به نشستن در خانه ترجیح دهند (زنگی آبادی ،1383، .(4
تقسیم بندی عناصر و مبلمان شهری
مجموعه مبلمان و اثاثیه که در محیط و فضاهای باز شهری به کار برده می شود که شامل موارد زیر می شود:
استراحت یا پناهگاه (نیمکت، ایستگاه اتو بوس، ورودی مترو و قطار شهری،...)
نمادهای فرهنگی (تندیس، سمبل، بنای یادبود،...)
تغذیه و توزیع (ترانسفورماتور، آبخوریها، کیوسک غذا، دستگاه عرضه مواد خوراکی،...
مبلمان شهری در جهت فعالیت های ممانعتی و باز دارنده در جهت نظم دهی به حرکت در فضای عمومی، در جهت ایجاد احساس بهتر شهروندان از شهر، به منظور جهت دهی به عناصر معماری منظر (مرادی،1386، (4
جاذبه های گردشگری
3
نمودار شماره -1 دسته بندی انواع جاذبه های گردشگری (سازمان جهانی گردشگری،(1999
گردشگری شهری
گردشگری شهری، یکی از مهمترین و پیچیده ترین فعالیت های فضایی و مکانی انسان در جامعه شهری است، به نظر صاحبنظران، جهانگردی شهری یک فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کلانشهرها و مادر شهرهای جهانی بوجود می آورد، که این فرصت نقش بسیار موثری در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در ابعاد مختلف می تواند ایفاء کند.در واقع این صنعت در جامعه شهری به عنوان فعالیت چهارم زندگی شهرنشینی، بر اساس اختصاص دادن فضاهای خاص برای گذران اوقات فراغت و نیازهای مختلف تفریحی، میراثی، تاریخی و ...امروزه نقش بسیار مهمی در ساختارهای فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به شکل مثبت و منفی از طریق رفت و آمد گردشگران داخلی و خارجی به خود اختصاص داده است.
گردشگری شهری یا تفریح شهری، بخشی از گذران اوقات فراغت شهروندان عصر پسا مدرنتیه است. این نوع صنعت شهری، حد فاصل گذاران اوقات فراغت در خانه و خارج از شهر و آبادی می باشد. گردشگری شهری به آن بخشی از گذران اوقات فراغت گفته می شود، که در محدوده سکونت شهری شهروندان و فضاهای باز درون شهری از جمله پارک ها- شهربازی ها- مراکز خرید- مراکز فرهنگی و تاریخی و ... شکل می گیرد. رشد چنین صنعتی در نقاط مختلف جهان از جمله در ایران علی الخصوص در کلانشهرهای بزرگ جامعه ما به صورت روزانه یا هفتگی، که توانسته بخشی از نیازها و فعالیت های فراغتی مستمر شهروندان را ارضاء کند در حال گسترش و تداوم می باشد.
4
بر اساس چنین ویژگی، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم برنامه ریزان مدیریت کلانشهرهای جامعه ما می باشد. گسترش این نوع جهانگردی مدرن در سطح توسعه محلی پایدار و در نهایت توسعه ملی علاوه بر تأمین اهداف اقتصادی، زیست محیطی، تعادل بخشی در گذران اوقات فراغت، تأمین سلامت جسمی و روانی که با خود به همراه می آورد، نقش بارزی در جذب توریسم خارجی و داخلی برای یک سیستم مدیریت شهری با برنامه ریزی پیچیده و چند وجهی را به همراه دارد.بر این اساس» گردشگری شهری چون با گذران اوقات فراغت، نیازهای فراغتی در درون شهر و محیط پیرامون شهر به صورت مستمر و پایدار در ارتباط است، این صنعت در شهرها بخش جدایی ناپذیر خدمات شهری چند وجهی مورد نیاز شهروندان دائم و غیر دائم شهری را تشکیل می دهد؛ و بر این اساس این صنعت در حیطه وظیفه برنامه ریزی مدیریت شهری واقع می شود. «. (اکبرزاده ابراهیمی،(1386
به طور کلی محیط های شهری از دو نظر در صنعت گردشگری اهمیت دارند» از یکسو کانون های شهری را به لحاظ تمرکز جمعیت در آن ها و فشارها و خستگی های ناشی از کار و فعالیت به عنوان مبداء مسافرت های گردشگری محسوب می گردند و از سوی دیگر بعضی از شهرها به علت وجود امکان فعالیت های اقتصادی، سیاسی، ارتباطی، فراغتی و جاذبه های تاریخی و گردشگری به عنوان مسافرت های گردشگری برگزیده می شوند.) « دیناری،(22 :1389
نواحی شهری به علت آنکه جاذبهای تاریخی و فرهنگی بسیار دارند غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب میشوند. شهرها معمولاً جاذبهای متنوع و بزرگی شامل موزه ها، بناهای یادبود، سالنهای تئاتر، استادیومهای ورزشی، پارکها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی ومکانهایی مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارا هستند که خود گردشگران بسیاری را جذب می کند. همراه با توسعه گردشگری در نواحی شهری، برای برآوردن نیازهای گردشگران، خدمات حمایتی بیشتری نظیر رستوران و محل اقامت ساخته می شود، البته بازدید کنندگانی که از خارج شهر می آیند تنها کسانی نیستند که از این امکانات استفاده می کنند وخود مردم شهر هم از زیرساختها بهرهمند می شوند در این ارتباط می توان به شهرهایی همچون پاریس، لندن، نیویورک اشاره کرد که در درون خود جاذبهای بسیاری را جای داده اند.تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز در بین شهرهای ایران دارای امکانات، جاذبها و زیبای های بیشتری می باشند و هر ساله میلیونها مسافر را برای بازدید از دیدنیهای این شهرها به سوی خود می کشاند (شورت،.(111 : 1381
با توجه به مطالب فوق و ویژگی های بارز گردشگری شهری می توان گفت ساماندهی و زیبا سازی فضا های عمومی شهر در راستای توسعه گردشگری شهری به دلایل زیر از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است که عبارتند از :
-1 فضای شهر دارای بیشترین ارتباط با مردم است.
-2 فضای شهری نیازمند هویتی است که از که می تواند از طریق زیباسازی فضاهای عمومی شهر در ذهن گردشگر تاثیر گذار باشد.
5
-3 نتیجه زیبایی فضا و محیط در شهر ایجاد حس آرامش و تعادل، امنیت و به طور خلاصه فراهم نمودن کمال و آگاهی انسان است و این خود می تواند به طور مستقیم در توسعه گردشگری شهری و ایجاد انگیزه لازم جهت سفر گردشگران تاثیر گذار باشد..
-4 طراحی فضاهای عمومی خلاقانه و زیبا در راستای زیباسازی فرهنگی می تواند تداعی کننده فرهنگ و تاریخ شهر و شناساندن آن به گردشگران باشد.
زیباسازی وگردشگری شهری
لغت زیبا شناختی دراصل یونانی است و به معنی ادراک است علم زیبا شناختی به معنی وسیع کلمه به بررسی و روشهای احساس محیط و موقعیت فرد در داخل آن می پردازد. از قرن هجدهم مفهوم زیبایی بیشتر جنبه روان شناسانه به خود گرفت و زیبایی در ارتباط با ادراک دیده شد و بیننده جزئی از این مجموعه به حساب آمد الکساندرگوتلیب از مفهوم زیبا شناختی به عنوان مفهومی به موازات علم الاخلاق و منطق استفاده نمود.نقشی را که عقل در علم الخلاق داشت سلیقه در زیبا شناختی به دست آورد سلیقه،احساس و ادراک بار دیگر درعلم زیبایی شناسی راه یافت به این ترتیب زیبا شناختی در قرن بیستم به صورت فلسفه و دانش تمامی نمود های زیبایی شد. (گروتر،(94. 1375
شهر فقط شکل و ظاهر نیست، شهر، معنا دارد زیبایی شهر در گرو درک و اقدام در جهت اعتلای فرم و محتوای آن است. زیبایی احساس است بنابراین بر اساس قانونمندی ادراک ایجاد می شود این موضوع در واژه استتیک نیز ریشه دارد.زیبایی یکی از حس ها در کنار حس های دیگر هم چون هویت، وحدت، پایداری و...می باشد.از آنجا که زیبایی مبحثی کیفی است و وظیفه طراحان و برنامه ریزان شهری، ارتقاء محیط می باشد بنابراین درک محتوایی و معنایی در این ارتقاء و بالندگی نقش مهمی دارد. چون زیبایی احساسی است که بر اساس قانونمندی های ادراک دریافت می شود. زیبایی خود نتیجه عینی و محصول حس هاست طراحی و برنامه ریزی شهری فقط کارش زیبا سازی نیست که ا لبته این هم یکی از وظایف می با شد.کیفیت یک ویژگی در چارچوب انسانی است یعنی شهر زیبا و با کیفیت در واقع برای انسان ساخته می شود. (پاکزاد،.(1 : 1385 در فضای گردشگری شهری باید، عناصری تعبیه شود که علاوه بر زیبایی، رفتار گردشگران و شهروندان را تحت تاثیر و تعدیل قرار داده و تقویت کننده تقاضا و نیروهایی باشد که باعث می شوند یک گردشگر شهری تصمیم به دیدن یک جاذبه گرفته و یا به تعطیلات برود. ( کوپر و دیگران،(32 :1380
ساماندهی فضای عمومی و گردشگری شهری
مفهوم فضا در ابعاد وسیع خود نشان دهنده رابطه میان تمام فعالیت های انسانی است. این فعالیت ها هر کدام به گونه ای متفاوت از دیگری اثرات خود را برجای نهاده و چشم انداز های گوناگونی را به وجود می آورد به عبارت دیگر فضا میدان تاثیر بخش متقابل پدیده هاست.(رضوانی، (1384 فضای عمومی شهری به عنوان یکی از اجزاء تعیین کننده ساختار فضایی شهر، بیش از دو دهه است که به طور
گسترده ای مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است این موضوع مشهود است که مفهوم هنر عمومی با مفهوم فضای عمومی به صورت یک زمینه مشترک که مردم فعالیت های عملکردی و آیینی را که باعث پیوستگی و انسجام جامعه می شوند به صورت عادت عادی روز مره یا جشن ها و مراسم ادواری، در آن انجام می دهند، ارتباط غیر قابل انکاری دارد. دراین رابطه تمام فضا ها به جز آن دسته از فضا هایی که به صورت قاتع فضای خصوصی به حساب می آیند را می توان جزء فضا های عمومی دانست (مرادی ،.(84: 1386
با توجه به مفهوم فضا و انواع فضاهای گردشگری اعم ازگردشگری ساحلی،گردشگری کوهستانی، گردشگری روستایی و گردشگری شهری می توان گفت سرآمد انواع گردشگری ها بر اساس فضای شهری است » این نوع گردشگری پر مشتری ترین نوع گردشگری در فضا است. به طوری که با توجه به جایگاه ویژه شهر، در بسیاری از کشورهای موفق در این صنعت، شهر پایه و اساس توسعه گردشگری است. ایجاد و توسعه فضاهای شهری مناسب و زیبا، بازسازی فضاهای متروک و مرده به قصد زنده کردن جنبه های کهن جامعه از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است. بدین منظور بسیاری از شهرها در صددند تا از ویژگی ها و امکانات خاص شهر خود سود برده و از مزایای جلب توریست شهری بهره گیرند. فضاهای شهری در شهرهای معاصر را می توان به دو دسته تقسیم نمود :الف- فضاهای مدرن یا جدید نظیر پارک ها، مراکز فروش مدرن، فرهنگسراها، میادین و پلاژها. ب- فضاهای سنتی نظیر بازارها، امام زاده ها-گورستان ها، باغ ها، مساجد، و سایر اماکن تاریخی. از این منظر، تأثیر گردشگری بر کالبد فضاهای شهری نیز قابل تقسیم به صورت ذیل است: الف- گردشگری و ایجاد و توسعه فضاهای شهری زیبا و مدرن و جذاب. ب: گردشگری و احیاء و باز زنده سازی بافت های تاریخی و فضای کهن شهری.) « انوری، نساج،(1389
گردشگری شهری یک عامل تغییر دهنده فضا در مکان ها و زمان های شناخته شده برای هر شهر و کلانشهری محسوب می گردد.در واقع توریسم شهری به عنوان استفاده کننده از فضای شهری یا وزن دهی و تمرکز بر بخشی از فضای شهری می تواند به عنوان عامل مهم قابل توجه و بررسی باشد. هر میزان که استفاده گردشگران از این فضا و امکانات، خدمات،تسهیلات و جاذبه های شهری بیشتر باشد، فضا و ساختار فضای شهری به سمت گردشگری بیشتر تمایل دارد. به عبارتی ساختار فضای شهر استوار بر ساختار توریسم شهری است و دیگر بدون شناخت ساختار و فضای شهری نمی توان به اهمیت و نقش گردشگران شهری پرداخت. (هاشمی،(1386
زیباسازی و فضای شهری
معماری و شهر شامل اجزاء و عناصر و فرم و فضایی است که انسان در آنها زیست می کند و تماس مداومی با آنها دارد شهرسازی و شهر تجلی کالبدی آرمان ها و ارزش های فرهنگی و اصول جهان بینی جامعه بوده و از این منظر نیز واجد معانی معنوی است به این ترتیب اظهار نظر در مورد زیبایی و یا عباراتی همچون ارزیابی زیبایی محیط و فضای زندگی منوط به جهان بینی و فرهنگی است که این اظهارنظر و ارزیابی درفضا و قالب آن انجام می شود.
در شناسایی تعریف، اندازه گیری و احساس زیبایی و ارتباط آن با فضا و معماری شهری در دوران معاصر عواملی مد نظر هستند که اعم آنها عبارتند از :
7
الف: دانستن زمینه تاریخی و عمل وجودی یک ساختمان یا یک محله یا منطقه و یا شهر می تواند بر روی احساس زیبایی در انسان اثر بگذارد که مثلا ساختمان اتولید در پاریس جایی که ناپلئون به خاک سپرده شد و یا تاج محل اثری بیش از زیبایی ظاهرشان بر بیننده می گذارند.
ب: بسیاری از بناها و شهر های قدیمی که از نظر فرم ظاهری حداکثر در حد متوسط هستند از نظر تاریخی چندان اهمیتی ندارند به نظر ما زیبا به نظر می رسند پیتر اسمیت این واقعیت راچنین تفسیر می کند انسان که به فانی بودن خویش واقف است در طول زمان همیشه آرامشش را در آثاری هنری جستجو کرده که نمودی از ماندگاری در خود داشته باشد تا بتواند گذر زمان را به عنوان چیزی قابل قبول به او نشان دهد قدمت ساختمان به عنوان نمادی از جاودانگی می تواند در این مورد اثری مثبت در فرایند احساس زیبایی ما داشته باشد .
ج: بافت شخصیتی انسان می تواند اثری مستقیم بر روی احساس زیبایی شناختی او داشته باشد اچ جی ایزنک با استناد به نظریه یونگ در تأثیر آن چنین می گوید اشخاص درون گرا در مقابل مقدار کمی اطلاعات زود تر عکس العمل نشان می دهند تا افراد برون گرا افراد درون گرا قادر به ادراک سریع ترپیچیدگی هستند و به همین جلب رضایتشان سهل تر است اشخاص درون گرا نوعی از معماری شهری را ترجیح می دهند که در آن نظم و تعادل به نحوی حاکم باشد سیریل برت گذشته از تقسیمات درون گرایی و برون گرایی معتقد به تقسیم بندی شخصیت به پایدار و ناپایدار نیز است کسانی که دارای شخصیت پایدار و درون گرا هستند خواستار نظمی قابل روئیت و تمایلی به حرکت و بیان احساسی ندارند آنها به هر چیزی باحفظ فاصله ای روشنفکرانه روبه رو می شوندافرادی با شخصیت پایدار و برون گرا توجهی به تجرد و سادگی طرح ندارند برای این عده عملکرد مهمترین نقش را ایفا می کند ، گروهی که شخصیت برون گرا و ناپایدار دارند بیشتر خواستار تحرک و جسارت هستند.
د: یکی از مهمترین عوامل روانی و اجتماعی است که بر احساس زیبایی شناختی ما اثر می گذارد مدل فرهنگی حاکم است به طور مثال می توان از مد یا سبکی که در این زمان پذیرفته شده است نام برد اغلب برای ما مشکل است که زیبایی هنری را که از محیط های فرهنگی دیگر هستند بپذیریم در واقع سخن در این است که انسان به وسیله حواس پنج گانه اطلاعاتی از محیط دیارفت می کند ( عوامل اجتماعی و روانی مانند شخصیت فردی و تجارب شخصی ) در تجزیه و تحلیل ایفای نقش می نمایند (تقی زاده، .(5-4 : 1382
