دانلود مقاله گرافیکهای محیطی و تاثیر آن در زیباسازی منظر شهری معاصر

بخشی از مقاله

باتوجه به وجود آشفتگیهای بصری فراوان در منظر شهرهای امروزی، شهروندان نیازمند مواجهه با فضاهایی مناسب، زیبا و هماهنگ با محیط خود هستند. گرافیک محیطی بواسطه ارتباط مستقیم خود با ویژگیهای کالبدی، بصری و معنایی فضاهای شهری، در ادراک و ارزیابی شهر و محیطهای شهری از جایگاه ویژهای برخوردار میباشد و بهعنوان بخشی از هنرهای شهری، نمود عینی احساسات و تفکرات معاصر شهروندان و همچنین زندگی روزمره آنهاست که میتواند تاثیر بارزی در فعالسازی و پویایی فضاهای شهری معاصر داشته باشد. این گرافیکها، باتوجه به ماهیت ارتباطی خود، قابلیتهای فراوانی در ایجاد هویت ویژه مکانی، تقویت سواد بصری و تبیین ساختارها و ارزشهای زیباشناختی، جامعهشناختی، روانشناختی، مسائل فرهنگی، هنری، سیاسی و...

جامعه دارند.

بدین لحاظ، در این بررسی، سعی شدهاست که با استفاده از روش کتابخانهای در بخش مطالعات پایه و از طریق تنظیم پرسشنامه و توزیع آن در بین کارشناسان مربوطه، در بخش مطالعات میدانی، میزان اهمیت این گرافیکها، در زیباسازی منظر شهری معاصر بررسی شود. نتایج حاصل از این پژوهش، راهکارهای اجرایی جهت چگونگی تلفیق گرافیکهای محیطی در فضاهای شهری را ارائه مینماید.

واژگان کلیدی: گرافیک محیطی، زیباسازی منظر شهری، فضای شهری معاصر.

1شماره تماس نویسنده مسئول: 09373173006 آدرس: تهران، فاطمی، میدان گلها، خیابان هشت بهشت، کوچه عالمی، پلاک .52

1

نامسرذگرد یرامعم و یساسزهشیلمشیامه ه یلوا

Environmental Graphics and Its Effects on the Approach to Aesthetic Contemporary Urban Landscape

Mahin Ghazaeian1- Narges Ghaffari2

1M.A student in urban design, Tarbiat Modarres University, Tehran 2 M.A student in urban design, Tarbiat Modarres University, Tehran

mahin_ghazaeiyan@yahoo.com1 narges_gh_2018@yahoo.com2

Regarding the numerous visual disorderliness in modern cities’ landscape, all citizens require the convenient and beautiful spaces which are compatible with their environment. Environmental graphic with its straight correlation with structural, visual and conceptual properties of urban spaces plays an important role in perception and evaluation of cities and urban spaces and also as a part of urban arts, it is the objective aspect of citizens’ contemporary feelings, meditations and daily life which can have a great influence on activation and mobility of urban spaces. These graphics with their communicability essence have abundant capabilities in creating specific local identification, improvement of visual perception, and representation of aesthetical, social, psychological structures and values and indicating the cultural, art and political concerns, alike.

Hence, this paper aimed at the importance of these graphics in providing aesthetic contemporary urban landscape based on the literature review for basic information along with the preparation of a suitable questionnaire and handing over to the related experts in an observation research method. This essay’s results can bring forward applied solutions for the combination of the environmental graphics and urban spaces.

Keywords:

Environmental graphic, aesthetic urban landscape, Contemporary urban space

2

اولی ه همایشملیشهزساسی و معماری درگذرسمان

.1 مقدمه

با پیشرفت و توسعه جوامع شهری و پیچیدهشدن روابط شهرنشینی، نیاز به ارتباطات و پیامرسانی در فضاهای شهری بیشازپیش احساس میشود. در نتیجه بهمنظور جلوگیری از سردرگمی ناشی از اغتشاش علائم و فشارهای ناشی از آلودگیهای بصری در سطح شهرهای امروزی، ایجاد سیستمهایی نظامیافته جهت هدایت بصری شهروندان، ضروری بهنظر میرسد.

در این میان نقش طراحان محیطی و بهویژه گرافیستها در راهگشایی بسیاری از مشکلات و بخشیدن چهره زیبا به فضای فرهنگی و اصیل شهرهای امروزی را نمیتوان نادیده گرفت، اگرچه باتوجه به کاربردهای فراوان گرافیکهای محیطی، دامنه وسیع مخاطبین و همچنین تنوع مکانگزینی این گرافیکها در سطح فضاهای شهری، طراحی این عناصر گرافیکی، مخلوطی از جنبههای روانشناختی محیط و طرحهای خلاقانه را میطلبد که در کنار منطق و تکنیک قرار گیرد. لازمه این امر، همکاری همهجانبه علوم مختلفی نظیر روانشناسی، جامعهشناسی، معماری، شهرسازی، طراحی صنعتی و... است که در نهایت باعث بهوجود آمدن علائم گرافیکی ساده و قابل فهمی شود و بتواند بهطور مؤثر با مردم ارتباط برقرار نماید.

به عبارت دیگر گرافیکهای محیطی در فضاهای شهری، باید بهنوعی نقش خود را ایفا نمایند که مردم در برقراری ارتباطات و گذراندن امورشان مشکلات کمتری داشته باشند. باتوجه به اینکه در عصر حاضر، این گرافیکها، جزء لاینفک زندگی مردم جامعه شدهاند، میبایست با بیان تصویری ویژه خود، سعی در تصحیح روابط انسان با محیط پیرامون داشته و به طبع آن رفتارهای مطلوبی را در شهروندان ایجاد نمایند.

در پژوهش حاضر، باتوجه به گستردگی مبحث گرافیکهای محیطی و جوانب گوناگون آن، جنبه زیباییشناسی این گرافیکها در اولویت قرار گرفته و به نقش آنها در زیباسازی منظر شهری پرداخته شدهاست. بدین لحاظ روند مطالعات این پژوهش، در راستای پاسخگویی به پرسش "چگونه میتوان با استفاده از انواع گرافیکهای محیطی، به زیباسازی منظر شهرهای امروزی کمک نمود؟" میباشد.

در این بررسی، سعی شدهاست که با استفاده از روش کتابخانه ای در بخش مطالعات پایه و از طریق تنظیم پرسشنامه و توزیع آن در بین کارشناسان مربوطه، در بخش مطالعات میدانی، میزان اهمیت این گرافیکها، در زیباسازی منظر شهری معاصر بررسی شود. نتایج حاصل از این پژوهش، راهکارهای اجرایی جهت چگونگی تلفیق گرافیکهای محیطی در فضاهای شهری را ارائه مینماید.

3

اولی ه همایشملیشهزساسی و معماری درگذرسمان

.2 گرافیک محیطی

یکی از شاخههای گرافیک1، " گرافیک محیطی" است، طراحی محیطی یکی از زمینههایی است که فضای تیره و آلوده شهرهای بزرگ صنعتی را تبدیل به مکانی قابل توجه و دلپذیر میکند. این مهم زمانی بهوقوع میپیوندد که پای هنر به میان کشیده شود. طراحی گرافیک محیطی نه بهتنهایی هنر است و نه علم، بلکه هر دو وجه را در بر میگیرد. طراحی یک محیط باید ترکیبی از تأثیرات خلاقانه همراه با بررسی منطقی و اتخاذ روشهای موثر باشد تا ماحصل کار قابل قبول باشد. نتیجه چنین ترکیبی سبب بهوجودآمدن علائمی میشود که بهطور مؤثر با مردم ارتباط برقرار میکند. (نورخواه و چارئی، 98 :1388و(97

گرافیک محیطی براساس تقسیمبندی بینالمللی که Walter Herdeg در کتاب Archigraphia بدان اشاره داشته و به 6 قسمت تقسیم شدهاست، موارد بهترتیب زیر میباشند:
1. پیکتوگرامها2
2. علائم نشانههای ترافیکی

3. سیستمهای هدایت بصری

4. طراحی گرافیکی حروف بر روی ساختمانها و فروشگاهها
5. طرحهای گرافیکی با ابعاد بزرگ (نقاشیهای دیواری)

6. گرافیک بدنه وسایل حملونقل

لازم به ذکر است که در این تقسیمبندی مواردی مانند تابلوهای تبلیغاتی بزرگ3 در گروه طرحهای گرافیکی با ابعاد بزرگ و اتوبوس آگهی و سوپرباس، در گروه گرافیک بدنه وسایل حملونقل قرار میگیرند. (نورونی،:1384 (18

گرافیک محیطی بهعنوان ابزاری روانشناسانه، اجتماعی و تاثیرگذار علاوه بر رسالت و وظیفه پیامرسانی، نظرها را به خود جلب میکند تا نظم لازم جهت درک و عمل به پیغامهای قابل رؤیت (ظاهری) و غیرقابل رؤیت (باطنی) را در ذهن مخاطبان پدید آورد. (غفاری نمین،(35 :1390

این نوع از گرافیک، موثرترین ابزار برای تاثیر بر الگوهای رفتاری زندگی انسان منجمله شهروندان میباشد و یک پدیده ذاتی و اجتماعی است که باتوجه به فضاسازی تصویری، خصایص ملی، قومی، فرهنگی، قراردادهای اجتماعی، آداب و سنن و گرایشهای سیاسی و اقتصادی جامعه را بروز میدهد که بهوسیله آن میتوان جامعه و سیستم حاکم بر آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. (همان منبع: (33

ازاینرو بهکارگیری صحیح عناصر گرافیک محیطی در ارتقای کارکرد خدمات شهری تاثیرات وسیعی را برجای میگذارد. مجموعه این عوامل با افراد جامعه در سطوح مختلف اجتماعی بهطور مستقیم و غیرمستقیم ارتباط برقرار میکند و به جهت بیان صریح و ساده آن، ادراکی مشترک و هماهنگ بهدست میآورد که در نتیجه، هدایت

4

اولی ه همایشملیشهزساسی و معماری درگذرسمان

و دسترسی به موقعیت و مکان موردنظر با سهولت و سادگی انجام گرفته و از سردرگمی و اتلاف زمان جلوگیری میشود. (رشوند،70 :1391و(69

به عبارت دیگر، گرافیک محیطی، از یکسو بخش مهمی از محیط و اشیای پیرامون خود را برمبنای معیارها و الگوهای زیباییشناختی گرافیک شکل میدهد و از سوی دیگر، بهواسطه زبان گرافیک با محیط، اشیا و انسانهای دیگر گفتگو کرده و ارتباط برقرار میکند. (تجویدی،(26 :1381

پوسترها، تابلوهای بزرگراهها، علائم راهنمایی و رانندگی، تابلوهای حملونقل عمومی، تبلیغات ایستگاههای حملونقل، تبلیغات بدنه اتوبوسها و سایر سیستمهای حملونقلی، استندها4 و بیلبوردهای نصبشده در سطح شهر با ابعاد متفاوت، ویترینها و تابلوهای مغازهها و فروشگاهها، سردر سینماها، علائم آویخته در فضا و بالون-ها، نقاشیهای دیواری و دیوارنوشتهها، بستهبندی کالاها، طراحی وسایل عمومی مانند باجههای تلفن همگانی، طراحی محیطی پارکها و فضاهای مشابه، فضاسازی تبلیغاتی و تجاری، طراحی اجسام در میادین، علائم نورانی(نئونها) و... همه در زمره گرافیک محیطی قرار دارند. (عبدالحسینی،(69 :1385

.3 تاریخچه گرافیک محیطی

باتوجه به معنای گسترده و وسیعی که گرافیک محیطی دارد و طیف بسیار متنوعی از عناصر بصری را در حیطه تعریف خود جای میدهد، میتوانیم برای آن تاریخچهای به قدمت تصویرنگاری قائل شویم. بهطورکلی تمامی ایدئوگرامها، پیکتوگرامها، خطوط هیروگلیف5، تزئینات قصرها و قبرهای مصریان، کتیبهها و سنگنوشتههای پادشاهان هخامنشی در به تصویرکشیدن پیروزیها و صحنههای قدرتنمایی خویش و نیز ستونهای سنگی »ابلیسک6« برای ترویج مذاهب مصریان باستان در معابر عمومی را باید جزء مقدمترین کارهای گرافیک محیطی به حساب آورد. (ایلوخانی،(9 :1388

در سال 1957، دورهای آموزشی به نام »طراحی شهری« یا »طراحی اجتماعی« در دانشگاه پنسیلوانیا و سپس در سال 1960، در دانشگاه هاروارد تاسیس شد. این دورهها اولین دورههای دانشگاهی بودند که در آنها نقش عوامل بصری در محیط و اثر آن بر مخاطب در قالب درس مطالعه میشد. البته این دورهها جزء رشتههای معماری محسوب میشدند، اما تلاش بر آن بود که آنها را بهطور مجزا مطرح کنند که این یعنی دست به گریبان شدن با مشکلاتی که در آغاز هر رشته هنری پیش میآید. بههرحال، در همه این گرایشها سعی در جستجوی راهی برای بالابردن سطح کیفی و بصری محیط بود و این نقطه عطفی برای طراحی گرافیک محیطی محسوب میشود، زیرا در اینجا بحث ارتقای سطح کیفیت بصری در محیط و موضوع عمده بحث زیباییشناختی آن است. از سال 1990، با ظهور نوآوریهای خاصی که در عرصههای مختلف اطلاعرسانی صورت گرفته و نیز فناوری-های دیجیتال، دنیای گرافیکی تحول ویژهای یافته، بهگونهای که اجرای هر نوع طرحی را در محیط میسر کرده-است. پس از آن، گرافیک محیطی بهصورت یک ضرورت در بدنه جامعه فعلی ایفای نقش میکند و جزء برنامه-

5

اولی ه همایشملیشهزساسی و معماری درگذرسمان

های درسی واحدهای دانشگاهی با عناوین مختلفی توسط استادان دروس زیباییشناسی تدریس میشود. (ایلوخانی،15 :1388و(14

4. اهداف گرافیکهای محیطی

مشخصکردن یک مکان از مکانی دیگر، زیباسازی، نظم و انسجامبخشیدن به فضاهای شهری و گسترش حیطه فعالیت هنر گرافیک از جمله اهداف گرافیکهای محیطی میباشد. از میان اهدافی که این نوع از گرافیک مدنظر دارد، هدفهای کاربردی از بقیه مهمتر و در حقیقت در اولویت قرار دارد که البته بعد از دستیابی به اهداف گوناگون کاربردی خود، میباید فرهنگساز نیز باشد و اگر گرافیک محیطی با اصول صحیح و متناسب انجام شده باشد تا حدود بسیار زیادی میتواند در گسترش فرهنگ جامعه تاثیر داشته باشد. (کاظمی شیشوان و خلیل-زاده،(31 :1390

در مجموع میتوان اظهار داشت که طراحی گرافیکهای محیطی در فضاهای شهری با اهداف کلان زیر صورت میپذیرد:

• هویت و تشخصبخشی به نماها و فضاهای شهری از مهمترین اهدافی است که با فرآیند گرافیک محیطی تحقق مییابد، مشروط بر اینکه این هویت، تعریف مشخص داشته باشد تا بتوان در شکلی متحد و هماهنگ به آن دست یافت. در غیر این صورت آن هویت، مجموعهای از رفتارهای مسئولانه و غیر مسئولانه، فردی و جمعی و غیرکارشناسانه خواهد بود که انعکاس رفتارهای اجتماعی زمان خود است.

• چه در یک شهر آشفتگی و چه نظم وجود داشته باشد، گرافیک محیطی برای ایجاد آرامش بصری وارد عمل میشود، زیرا یکی از مهمترین اهداف اجتماعی و روانی فرآیند گرافیک محیطی، ایجاد آرامش و تلطیف فضای پیرامونی و همچنین کاهش شدت زیانهای روانی ناشی از اغتشاشات و آلودگی بصری است. در شهری آشفته، گرافیک محیطی یکی از تامینکنندگان نظم و آرامش است درحالیکه در یک شهر منظم و منضبط، گرافیک محیطی محصولی از یک فرآیند جامع است که یکی از عناصر این فرآیند جامع به-شمار میآید.

• هدف مهم دیگر گرافیک محیطی، ارتقای فرهنگ بصری و تجسمی صحیح در شهروندان است. عموم شهروندان یک شهر تلقی عامی از زیبایی دارند، درحالیکه متخصصان میتوانند تلقی خاصتری از زیبایی را به زبانی عامیانه ارائه کنند و لایههای گوناگون را در یک رهآورد زیبایی قرار دهند. این رهآورد موجب ایجاد انس و الفت شهروندان با هنرهای شهری میشود.

• با گرافیک محیطی، توسعه آثار هنری و تجارب تجسمی هم در طراحی و هم اجرا، با کیفیت ماندگار در شهر و منطبق بر اصول علمی حاصل میشود که این اتفاق هدفی فرهنگی و ارزشی برای یک جامعه مدنی است.

6

اولی ه همایشملیشهزساسی و معماری درگذرسمان

• رفتار بصری قالبهای تبلیغی، خدمات عمومی، ویترینها، اطلاعرسانها، راهنماها و... برای تناسب با دیگر عناصر شهری، سامانهای قانونمند و مرتب خواهند یافت. (صلواتی،(113 : 1390

از سوی دیگر، از مهمترین اهداف گرافیک محیطی در جوامع شهری معاصر را میتوان ایجاد مناظر زیبای بصری با اهداف خاص در جامعه دانست و چون زیبایی مخلوق نظم، تعادل، تقارن، توازن، آراستگی، ریتم، حرکت، سکون و ارتباط و قانونمندی بین این اجزا میباشد، بنابراین تاثیر مستقیم بر سلامت ذهنی و بهوجودآوردن فضایی سالم، پرنشاط و فعال برای شهروندان ایجاد میکند. (غفاری نمین،(34 :1390

هویت و تشخص بخشی آرامش بصری

ارتقای درک و سواد بصری
زیباسازی شهری
اهداف کلی گرافیک های محیطی

ایمنی و امنیت افزایش آگاهی عمومی تسهیل در عبور و مرور

تبلیغات در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و...

×نمودار :1 اهداف کلی گرافیکهای محیطی

مأخذ: نگارندگان

.5 کاربردهای گرافیکهای محیطی و ابزارهای تاثیرگذار در آن

گرافیک محیطی بهعنوان بخشی از اطلاعرسانی شهری تلاش دارد که عناصر بصری شکلدهنده را با اندیشهای از کارکرد هدایتکننده و بیان سودمندی برای مخاطب عرضه نماید. درک ویژگیهای این روش تصویری وابسته به ادراکی صحیح از نحوه طراحی عناصر شکلدهنده گرافیک محیطی و روش بهکارگیری آن در تعامل با مخاطب و محیط است و اینکه محیط چه خصوصیات و قابلیتهایی را در رویکرد و شکلدهی ارزشهای تصویری گرافیکی بهوجود میآورد. (رشوند،(75 :1391

بنابراین باتوجه به حیطه بسیار گسترده گرافیک محیطی، دامنه فعالیت و تأثیرات آن نیز گسترده خواهدبود و زمینههای متنوعی را پوشش میدهد، اما میتوانیم کاربردهای اصلی آن را در چهار زمینه کلی خلاصه کنیم:
• کاربرد تبلیغی
• مبلمان شهری : کاربرد تبلیغی

7

اولی ه همایشملیشهزساسی و معماری درگذرسمان

• کاربرد آموزشی

• کاربرد هدایت و راهنمایی

• کاربرد تفننی. (ایلوخانی،(18 :1388

• کاربرد هدایت و راهنمایی

• کاربرد تفننی

از آنجا که گرافیک محیطی به هنرهای تجسمی دوبعدی محدود نمیشود و درواقع طیف وسیعی از هنرها و صنایع را باهم بهکار میگیرد، بنابراین وامدار آنهاست، ازاینرو در قالبهای متنوع و وسیعی ظاهر میشود. یک طراح گرافیک محیطی همانند دیگر هنرمندان باید به اصول تباین، هارمونی، توازن، تعادل و بهطورکلی اصل ترکیببندی در فرم و رنگ بهخوبی آشنا باشد و آنها را در آثار خویش بهکار برد و از رابطه فرم و محتوا بهنحو مطلوبی استفاده کند. طراح گرافیک محیطی، علاوه بر این ویژگیها، میتواند اصولی را در طرحهای خود بهکار گیرد تا تأثیرات فوقالعادهای را در مخاطب خویش بهوجود آورد که عبارتند از:
1. اصل تغییر اندازههای طبیعی7
2. اصل ردیابی8
3. اصل تضاد9 (همان منبع: 33و30و(29

6. ویژگیهای طراحی گرافیک محیطی

کپس10 بر این باور بود که »دیدن« دروهله نخست، مبنای جهتیابی، ارزیابی و سازماندهی وقایع فضایی است و هر محیط تازهی بصری، یک جهتیابی دوباره و ابزاری تازه برای ارزیابی میخواهد. (پاکزاد،98 :1386و(97

روش طراحی در گرافیک محیطی در قیاس با سایر رسانههای گرافیکی امر بسیار دشواری است به این دلیل که طراحان باید واکنش مخاطب نسبت به عناصر تصویری را در فضای سهبعدی درنظر بگیرند. گرافیک محیطی تلاش دارد تا با یاریجستن از علوم مختلفی مانند طراحی منظر شهری، طراحی صنعتی، جامعهشناسی، ارتباطات و فناوریهای علمی همواره تجربهای جدید و خلاقانه از فضا و فرم را در مقابل مخاطب قرار دهد تا بهترین کارکرد را از لحاظ بیان ارتباطی و ارزشهای زیباییشناسانه بهوجود آورد. در مجموعه گرافیک محیطی هر عنصری جزء ارکان اصلی آن محسوب میشود و بایستی در طراحی علائم، انتخاب حروف، اجرا و مواد و ساختار نهایی به هویت و ماهیت مکان اشاره و توجه شود. همچنین ایده و تفکر و عنصر تصویری در رابطهای پویا و یکپارچه در خدمت بیان شاخصهها و کارکردهای محیط موردنظر بوده و اندیشه و محتوای آن را به مخاطب منتقل سازند. (رشوند،(70 :1391

8

اولی ه همایشملیشهزساسی و معماری درگذرسمان

با وجود تحرک و نیاز برای خلق محیطهایی که بتوانند بهسادگی خواندهشوند بهطوری که نمادهای قابل درک برای رفتار مناسب را بتوان انتقال داد، عملیات زنجیرهای روشنی،به صراحت و تقریباً خودکار نشان میدهند که چه انتظاری باید داشت. با مشاهده نمادهای مربوط، افراد بدون تفکر میدانند چه رفتاری از آنها انتظار میرود، چه کسی میتواند حضور داشته باشد، چه نوع لباسی قابل قبول است و چه نوع غذا و خدماتی و به چه قیمتی در دسترس است. (راپاپورت،(54 :1391