بخشی از مقاله
چکیده
رنگ مهم ترین نقش را در الگو رفتاری انسان داشته؛ و عنصر توانمندی است که افزون بر رسالت و وظیفه پیام رسانی و انتقال مفاهیم، جذابیت بصری شهر را نیز به دنبال دارد. علیرغم اهمیت شایان عنصر رنگ، اصولاً این مقوله و تأثیرات فضایی آن بر ساکنان شهر کمتر مورد توجه قرار گرفته است. لذا هدف از مقاله حاضر تأثیر رنگ در زیباسازی شهری و آرامش شهروندان می باشد که بر اساس اسناد و مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است. نتایج نشان داد که کاربرد صحیح رنگ ها در شهرها سبب زیباسازی و تلطیف روحیه و آرامش مردم می شود.
کلمات کلیدی: رنگ، زیباسازی، فضای شهری، آرامش.
-1مقدمه
شهر محیطی است که در آن انسان ها زندگی کرده، کار و رفت و آمد می کنند، در تعاملات اجتماعی با یکدیگر دیوار و مراوده کرده، بر دانش خود می افزایند، خود را سرگرم ساخته، تفکر کرده و آماب و آرزوهایشان را می پرورانند. پرواضح است که امکانات شهرها با جمعیت، وسعت، شمار نهادها و قدرت زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن متناسب است. اما ساکنان شهرها بسته به خاستگاه، تحصیلات، سوابق زندگی، تعلق به حوزه های فرهنگی، علائق حرفه ای و هدفهایشان از محیط شهری پیرامونشان ادراک های متفاوت دارند درنتیجه نگرش و رفتارهایی متفاوت با شهرشان دارند - . - 1
رنگها زبان احساسات ما هستند و می توانند زندگی شهری را سرزنده کنند. رنگ به عنوان یکی از مهمترین عناصر بصری می تواند نمودی فعال و تاثیرگذار در منظر عمومی یک شهر داشته باشد. رنگ در معماری نه تنها یک ویژگی اساسی بلکه تشکیل دهنده بخشی ازمیراثی که مافوق ارزش های زیبایی شناسی ناب است، میباشد و یک ارزش فرهنگی به لحاظ انسان شناسی تلقی می شود. رنگ بر خلاف فرم، حجم، نما و یا کف سازی، درلایه ای پنهان قرار دارد و بسیاری از ما هنگام مشاهده یک منظر شهری به طور ناخودآگاه ویا خودآگاه از رنگ های موجود تاثیر می گیریم. درآیین نامه ها و ضوابط طراحی هم کمتر به مقوله رنگ پرداخته می شود. امروزه انتخاب رنگ بناها اغلب به سلیقه صاحب ملک و یا اجناس موجود دربازار بدون توجه به اقلیم، فرهنگ انجام می شود. درحالی که درگذشته افراد سعی درفروتنی ودرون گرایی داشتند واین موضوع درسادگی وبی پیرایه بودن نمای بناهایشان - چه ازدید طرح وانتخاب مصالح وچه رنگ آمیزی - دیده می شود، به طوری که رنگ و یا بافتی خاص به نوعی شناسنامه هویتی آن شهر به شمارمی آمد . - 2 - رنگ های متفاوت القا کننده ی مسافت و فاصله نیز هستند. رنگ های گرم نزدیک تر حس می شوند و فضا را تنگ تر می کنند، در حالی که رنگ های سرد دورترند و فضا را وسیع تر نشان می دهند. در ضمن باید توجه داشت که چگونگی در کنار هم قرار گرفتن رنگ ها و نقش ها زمینه نیز به این ابعاد تأثیر می گذارند.
روان شناسان مطالعات فراوانی روی تأثیر رنگ و نور بر ادراک ما و فضا و زمان انجام داده اند. همگان از تأثیر رنگ بر حس وزن - سبکی و سنگینی - ، دما - گرمی و سردی - ، فاصله - دوری و نزدیکی - و ابعاد - بزرگی و کوچکی - آگاه اند. حتی مقیاس زمان نیز در فضاهای دارای رنگ های مختلف، متفاوت است. برای مثال، شنوندگان سخنرانی در یک سالن آبی رنگ، آن را طولانی و کسل کننده می یابند؛ در حالی که همان سخنرانی در یک سالن سرخ رنگ، هیجان انگیز و کوتاه تر ارزیابی می گردد . - 3 -
مجموع این عوامل باعث می شود تا صرف نظر از دیگر عوامل محیطی و خصوصیات فضایی، دو فضای یکسان با ترکیبات رنگی مختلف، تأثیرات کاملاً متفاوتی را بر ادراک انسان بگذارند. رنگ قرمز شدیداً بر دستگاه عصبی تأثیر می گذارد و موجب افزایش فشار خون ضرباهنگ تنفس و ضربان قلب می شود. این در حالی ست که رنگ آبی تأثیر کاملاً برعکس دارد. یکی از بررسی هایی که در نروژ انجام گرفت، مشخص ساخت که مردم در اتاق آبی رنگ درجه ی حرارت ترموستات دستگاه حرارتی خود را چهار برابر بالاتر از اتاقی قرمز با همان درجه ی حرارت تنظیم می کنند . - 3 -
استفادهی فراوان از رنگ ها متفاوت در پروفیل درها و پنجره ها تا شیشه های رفلکس با رنگ های تند و خیره کننده برای تک تک ما ملموس و آشنایند. این رنگ ها بر سر درگمی فرد در فضا می افزایند، چرا که هر رنگ دارای پیام و دارای بار معنایی خاصی ست. زمانی که بدون توجه به معانی نهفته در رنگ ها از آن ها استفاده شود، محیط به مکانی ناراحت کننده و ناخوشایند برای فرد بدل می گردد.رنگ که خود عنصری هویتی و عاملی برای تقویت خوانایی ست، امروزه چنان در تمام شهرها و محله ها به صورت تصادفی و سلیقه ای به کار گرفته می شود که بخش های تازه ساخت شهری کویری و یا شهری در حاشیه ی دریای مازندران، تفاوت چندانی با شهر تهران ندارد. این اغتشاش و بی نظمی و بی هویتی در همه جا یکسان است و تنها از همین جنبه می توان میان شهرهایمان تجانس و تشابه یافت! این در حالی ست که در هر شهر، بسته به اقلیم، مصالح بومی، فناوری و منابع تأمین مصالح و سلیقه ها و فرهنگ افراد، رنگ نماها، در و پنجره ها، مبلمان شهری، کف سازی، سقف و بام بناها اصولاً تمامی عناصر شهری به رنگ های خاصی محدود می شود که به نوعی شناسنامه ی رنگی آن شهر به شمار می آید.
-2 رنگ چیست؟
دنیایی که ما آن را نظاره می کنیم از دو عنصر مهم تجسمی تشکیل شده است. این دو عنصر عبارتند از: فرم - شکل - و رنگ که هرکدام لازم و ملزوم یکدیگرند. هرچیزی که در این دنیا به چشم می خورد ابتدا از لحاظ شکل و اندازه موجودیت می یابد و سپس رنگ آن مورد توجه قرار می گیرد.درعین حال رنگ علامت مشخصه هر شیء طبیعی است، چنانچه یک گل سرخ به خاطر رنگش از دور جلب توجه می کند و نظر بیننده را به خود معطوف می دارد و یک میوه رنگی، با رنگش اعلام می کند که رسیده، یا نارس می باشد. رنگ برای همه مردم حائز اهمیت است. امروز برای همه افراد غیرممکن است که جهان را بدون رمگ تصور نمایند چرا که پدیده ای است که در همه جا حضور دارد و نقش بازی می کند. تمام ارتباطات به کم رنگ ها انجام می گیرد و تمام دریافت های دریافت های عینی به وسیله رنگ ها حاصل می شود - . - 4
-3 رنگ در شهر
امروزه کارشناسان، شهر را نقطه توسعه اقتصادی و اجتماعی می دانند و براین باورند که مشکلات شهری را بتوان با اداره و ساماندهی صحیح حل کرد. در این رابطه کاربرد رنگ در گرافیک محیطی یا شهری اهمیت ویژه ای می یابد، زیرا تأثیری مستقیم بر کیفیت محیط زیست شهری دارد. رنگ در شهر فضای شهری را سامان می دهد و درنتیجه زندگی فردی و اجتماعی شهرنشین را دگرگون می کند. طراحی فضای شهری و خصوصاً پرداختن به مبحث رنگ، رویکرد خلاقانه ای است که بسیاری از دانش مبحث رنگ، رویکرد خلاقانه ای است که بسیاری از دانش آموختگان رشته های هنری و هنرمندان مانند معماران، طراحان صنعتی، گرافیست ها، طراحان منظر و محیط زیست و حتی هنرمندان تجسمی در آن سهیماند. در حقیقت تلاش مدیران شهری و برنامه ریزان این است که با ارائه و تلفیق آثار هنری در فضای شهر، زندگی خشن و پراسترس معاصر را تلطیف و به آرامش روانی شهروندان و زیبایی محیط شهری کمک کنند. توجه به شرایط آب و هوایی و اقلیمی، مصالح بومی و فرهنگ، نوع فضاها و جز اینها در تصمیم گیری طراح یا مدیر برای هدایت
کاربرد رنگ در شهر تأثیر دارد . - 3 -
گرافیک شهری بخشی از هنر سامان دادن فضای شهری است که با رشته های مختلف علمی و هنری مانند برنامه ریزی شهری، معماری و منظرسازی، گرافیک، مهندسی برق، مهندسی ترافیک و حمل و نقل، روانشناسی، جامعه شناسی و اقتصاد سروکار دارد و درعین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط برقرار می کند. در واقع رسالت این حوزه ها تغییر روند شکل دهی فضای پیرامونی است . - 5 -
-4 رنگ ومعماری سنتی - ایرانی اسلامی -
معماری سنتی ما جزعی از فرهنگ ماست، این معماری از لحاظ رنگ آمیزی دارای ویژگی های مینیاتور ایرانی است و از لحاظ کاربرد شکل و فرم ها نیز با آن شباهت هایی دارد. از ویژگی های بارز این هنر نحوه ی کاربرد رنگ در فضاهای مختلف معماری است. کاربرد کاشی های رنگارنگ در روی سطوح دیوارها و گنبد ها سبب می شود مواد ساختمانی سنگینی و خشونت خود را از دست دهند، به سطوحی شفاف و موادی بی وزن تبدیل شوند و بر تاثیر انواع نقوش هندسی و تزیینی بیفزایند. در معماری ایرانی اسلامی تلاش میشود نه تنها قسمت های داخلی بلکه فضاهای خارجی معماری نیز با کاشی های رنگارنگ پوشیده شوند.رنگ های شفاف کاشی ها و نقوش هندسی، گیاهی و خطاطی به صورت مجموعه ای کامل و هماهنگ در می آید و مصالح ساختمانی نمودی چون کریستالهای رنگین و درخشان به خود می گیرند. در گذشته رنگ های طبیعی و مصالح محلی که بناها به وسیله آنها ساخته می شد به شهر چهره ای هماهنگ و همگون می داد و با روحیه، اقلیم و فرهنگ مردم بیشتر مطابقت می کرد .رنگ هر شهر جنبه ای از هویت آن محسوب می شد و با وجود تفاوت در مقیاس و عملکرد ها، نوعی وحدت کلی بر سراسر شهر حاکم بود. هر شهر هویت رنگی خاصی داشت. شهر های کویری با آسمان آبی، درختان سبز و بناهای خاکی و مذهبی با تزیینات کاشی فیروزه ای رنگ در زمینه خاکی خود می درخشند و تصویری چشم نواز در ذهن و خاطره هر بیننده حک می نمودند. تجربه حرکت در چنین فضاهای شهری به دلیل وحدت آن، آرامش بخش و به دلیل تنوع رنگی بجا و حساب شده، سرزنده ومتنوع بود. اما متاسفانه در شهرهای امروز ما استفاده از رنگ به معضلی بدون پاسخ تبدیل شده است . شهرهای امروزی به یک بوم رنگی بی هویت و مغشوش تبدیل شده اند که تنها موجب افسردگی و روان پریشی و عصبیت افراد جامعه می شوند. رابطه مابا طبیعت گسسته شده و رنگ ها دیگر معانی سنتی خود را القا نمی کنند، هجوم رنگ های بی معنی معماری شهرها رادچار هرج و مرج کرده اند - . - 6
-5جنبه های زیباشناختی رنگ ها
زیباشناسی رنگ می تواند راه های دستیابی به عناوین زیر باشد.
1؛-5 امپرسیون رنگ
امپرسیون یا تأثیرات بصری که عبارت است از شناخت و استفاده از تأثیرات گوناگون رنگ ها و اختلاط آنها بر سیستم بینایی انسان. به طور مثال یک رنگ وقتی در زمینه روشن قرار گیرد تیره دیده می شود و برعکس.
2؛-5 اکسپرسیون رنگ - هیجان و تأثر -
اکسپرسیون یا گویای احساس که عبارت است از شناخت و استفاده از تأثیرات فیزیولوژیکی و روانشناختی رنگ بر سیستم عصبی انسان. اکسپرسیونیستها معتقد به گویایی موثر بودن رنگ های مختلف برای بیان احساسات گوناگون هستند.
3؛-5کنستراکسیون یا ساختمان - رمزی و سمبلیک -
عبارت است از استفاده نمادگرایانه از رنگ ها، بهره گیری نمادگرایانه از رنگ پدیده ای است که طی هزاران سال از اختلاط جنبه های روانشناختی، فیزیولوژیکی و قراردادی در جوامع مختلف بشری به وجود آمده است.در میان مردمان قدیم شیوه هایی وجود داشت که از رنگ به عنوان ارزش های نمادین استفاده می کردند. خواه برای مشخص کردن مراتب اجتماعی و مذهبی، خواه به عنوان مفاهیم نمادین در بیان عقاید اساطیری یا مذهبی.
مواردی که باعث اغتشاش و ناهماهنگی در بدنه شهری می شوند به شرح زیر می باشند: الف - اعمال سلیقه و دخالتهای غیرکارشناسانه شامل:
- حکمیت فرهنگ ساخت و ساز غیرحرفه ای - بساز بفروشی -
- اعمال سلیقه مالک یا کارفرما
- عدم استفاده از نظریات کارشناسان معمار در طراحی و اجرا
- هنرنمایی اغراق آمیز برخی از طراحان
ب - ضعف تئوریک:
• عدم آگاهی به اصول معماری ایران
