بخشی از مقاله
بررسی وضعیت عملکرد سازمان زیباسازی شهری منطقه ٦ ﲥران
چکیده
زیباسازي شهري همواره از دو بعد کارکردي و بصري مورد مطالعه قرار می گیرد، بنـابراین زمـانی کـه منظـر شهري بهبود یابد، در واقع توانسته سلامتی جسم و روح انسان را تضمین کنـد. بخـش عظیمـی از چگـونگی منظر شهري بر نحوه تفکر و عملکرد مدیران شهري برمی گـردد. در ایـن پـژوهش نحـوه عملکـرد سـازمان زیباسازي منطقه6 تهران بررسی شده است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلـی بـوده، جمـع آوري اطلاعـات بـا استفاده از پرسشنامه انجام شده است و داده هاي حاصل از پرسشـنامه در نـرم افـزار SPSS تحلیـل شـدند. نتایج تحقیق نشان داد که عملکرد سازمان زیباسازي منطقه 6 تهران نامطلوب بوده است.
کلمات کلیدي: مدیریت شهری، زیباسازی شهری، منطقه ٦ ﲥران
١. مقدمه
امروزه با پیچیده تر شدن ساختارها و وظایف سازمان ها در عرصه هاي مدیریت شهري، وظایف شهرداري به عنوان مهمترین نهاد غیر دولتی بیش از پیش شده است. شهرداري ها به عنوان یک سازمان ارائه دهنده خدمات شهري به شهروندان زمانی داراي عملکرد موفق خواهند بود که بتوانند آسایش و امنیت شهروندان را فراهم نمایند و خدمات با کیفیتی را به شهروندان ارائه بدهند .(2) از طرف دیگر، توسعه شهري زمانی می تواند در جهت پایداري قرار گیرد که بتواند راهکارهاي مشخص براي تأمین مطلوب نیازهاي خدماتی شهروندان ارائه دهد و زمینه هاي رضایت شهروندان را فراهم آورد .(2) رضایتمندي شهروندان از عملکرد شهرداري ها عامل اصلی بهبود مستمر در فرایند کارهایی است که در جهت افزایش کارایی و بهبود کیفیت مدیریت جامع و خدمات شهري صورت می گیرد .(9) یکی از خدمات شهرداري ها بحث زیباسازي شهري است که امروزه به عنوان یکی از نیازهاي اساسی براي شهروندان تلقی می شود. مازلو معتقد است این نیاز در بعضی افراد وجود دارد این افراد با دیدن زشتی بیمار می شوند و با قرار گرفتن در محیط زیبا بهبود می یابند 15)مسلماً). شهري که زیباست در جنبه هاي فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادي و ... نیز رشد داشته است. محیط هاي زیبا، جاذب بیشتري براي افراد گردشگر، سرمایه دار و نیروي متخصص خواهد بود که همه این عوامل در توسعه و اعتلاي فرهنگی، هنري، اقتصادي، اجتماعی و سیاسی شهر، مؤثر خواهد بود. تأثیر زیبایی شهر در باعث رونق گردشگري شهري می شود که عامل مهمی در شکوفایی اقتصاد شهري است. .(11) بعد از انقلاب صنعتی شهرها به سرعت، به صورت بی رویه و بی برنامه گسترش یافتند و باعث شد تا زیبایی شهري در حاشیه قرار بگیرد و منظر شهري به مکانی بی روح و کسالت آور تبدیل شود. این موضوع امروزه در شهرهاي بزرگ و کلانشهرها به ویژه در جهان سوم مشهود است. کلانشهر تهران نمونه اي از آن است که در دهه هاي اخیر به سرعت گسترش یافته و جمعیت زیادي را در خود جاي داده است. به موازات گسترش شهر و افزایش جمعیت،
مسائل و مشکلات شهر تهران نیز افزایش یافته اند. رشد شتابان و بی رویه ي شهر باعث شده تا تغییرات و تحولات شهر چندان منطقی و قاعده مند پیش نروند و نتایج چنین روندي ناهنجاري و اغتشاشات بسیاري است که در سیما و کالبد فضاهاي شهري رخ داده است (مانند خیابان انقلاب و ولی عصر در منطقه (6 و به دنبال آن، احساس نارضایتی در شهروندان به وجود آمده است .(1) با توجه به اهمیت مقوله زیباسازي شهري و منظر شهري نامناسب در منطقه 6 تهران (به خصوص حاشیه خیابان انقلاب و ولی عصر) در این پژوهش، نحوه عملکرد سازمان زیباسازي شهري در منطقه 6 تهران بررسی می شود. کارشناسان این سازمان می توانند با استفاده از نتایجی که از این پژوهش به دست می آید، آسیب ها، چالش ها، ظرفیت ها و فرصت هاي مربوطه را شناخته و براي بهبود شرایط موجود، راهبردها و سیاست هاي مناسب اتخاذ کنند.
٢- تئوری و پیشینه ﲢقیق
در گذشته و در شهرهاي بزرگ فضاهاي عمومی و زیبا قبل از هر چیز مکانی مخصوص براي نمایش قدرت حکومت بود و علاوه بر ویژگی کاربردي، همیشه بعدي تزیینی به منظور تجلیل از قدرت همگانی و تقدیس آن داشت. در ایران باستان به فضاهاي شهري و زیبایی اهمیت می دادند و قصرها، برج و باروها و مجسمه ها با معماري و زیبایی تمام ساخته می شدند. در دوران ماد سنگ نبشته هایی در میدان مرکزي شهر هگمتانه نصب شده بود تا قوانین و دستورات شهري مورد نظر حکومت را به اطلاع عموم مردم برساند. همچنین وجود انواع تندیس هاي سنگی از پادشاهان و نمادهاي دین زردشت، محل هاي نشستن، لوح هاي سنگی، گلجاي ها و انواع آبنماها در زمان حکومت هخامنشیان نمایانگر قدمت طولانی عناصر شهري در ایران است. بنا بر شواهد تاریخی به کارگیري آب به صورت فواره و استفاده از انواع طرح ها در این زمینه براي نخستین بار در ایران باستان به اجرا درآمده و به سایر کشورها راه یافته است .(17) در یونان از نیمه دوم قرن 6 قبل از میلاد مسیح، تزیین شهرها توسط پادشاهان رایج شد. آنها به به کارگیري معماران و مهندسین به برپایی بارو و حصار، تزیین میادین عمومی، ایجاد آبنماها و... پرداختند. در شهر رم نیز به موازات گسترش قدرت پادشاه به زیبایی فضاهاي شهري می پرداختند و به این فضاها به عنوان مظهر قدرت می نگریستند تا آنجا که امپراطور دستور می داد هر چیزي که در مرکز شهر ضد زیبایی شناخته شود، تخریب گردد. در دوره رنسانس قوانین زیباشناسی تعریف شده توسط ویتروف دوباره به کار گرفته شدند و هنر پرسپکتیو دوباره شکوفا شد. در واقع رنسانس بازگشتی است به سنت هاي قدیم. نماد زیبایی در این دوران باغ هاي مجللی است که در ایتالیا و فرانسه طراحی می شدند، باغ هایی که مملو از حجاري ها، مجسمه ها و درختچه اي هرس شده بود .(18) بعد از انقلاب صنعتی شهرها به سرعت و بدون برنامه گسترش یافتند. تراکم جمعیت، ساخت و سازهاي بدون برنامه و حاشیه نشینی، همگی باعث شدند که زیبایی در حاشیه قرار بگیرد. با گسترش مدرنیسم نیز به زیبایی توجه چندانی نشد و بیشتر بعد عملکردي و اقتصادي فضاها مدنظر بود و زیبایی تنها موقعی ظاهر می شد که احتیاجات اساسی برآورده می شد. از دهه ي 1970 با مسلط شدن اندیشه پست مدرنیسم اندیشه ي ایجاد فضاهایی با کیفیت عالی و زیبا در کشورهاي اروپایی و سپس در امریکا ظاهر شد. این اندیشه از طرفی نتیجه ي جنبه ي کاربردي شدیدي بود که بعد از جنگ جهانی دوم و در دوره مدرنیسم تسلط پیدا کرده بود و از طرف دیگر ناشی از نیاز شهروندان به محیطی زیبا و خوشایند تر براي زندگی بود .(18) اما امروزه در همه کشورها جنبه ي زیباشناسی شهرها دیگر یک مقوله تفننی و تجملاتی به شمار نمی رود بلکه به عنوان عاملی مهم براي افزایش شادي و بهروزي انسان شهري به خدمت گرفته می شود .(19)
٢-١- عوامل و کیفیات به وجود آورنده زیباسازی شهری
تنوع/ پیچیدگی که بر حسب پیچیدگی و از طریق عناصري با مقیاس ها و لایه هاي متفاوت و متضاد با هم تعریف می شود. این خصوصیت در تمام مناظر خودسازمانده و اکوسیستم هاي سالم به چشم می خورد. محیط هاي ساده، یکنواخت و بدون تنوع در نتیجه اعمال مدیریت، طراحی، یا سایر تغییرات انسانی، ساده سازي شده اند.
همبستگی که بر حسب ساختار منظمی که در آن کل، مهمتر از اجزاي فردي آن است، قابل درك است. این خصوصیت غالب مناظر طبیعی یا فرهنگی خودسازمانده، برنامه ریزي و طراحی است. وحدت و هماهنکی با این خصوصیت مترادف اند.
روح مکان که کیفیت خاصی از منحصر به فرد بودن منظر را به همراه دارد. تمام الگوهاي خود سازمانده و مناظر خوب طراحی شده، تجلی بی همتایی از تمام فرایندهاي موجود در یک زمان خاص اند که موجب ایجاد چنین کیفیتی می شوند. هنگامی که روح مکان بسیار قوي و با احساس زیبایی یا تعالی همراه باشد، روح حافظ یا ملازم مکان خوانده می شود.
مرموز بودن به این معنا است که منظر داراي همبستگی است ولی نمی توان تمام آن را همزمان ادراك کرد. این موضوع ما را به کشف این مناظر تشویق کرده و سبب می شود تا وقت بیشتري را صرف درك آنها کنیم. مناظر فرهنگی یا طبیعی خودسازمانده با نظمی طبیعی در حد کمال داراي چنین خصوصیتی هستند، در حالی که در نمونه هاي برنامه ریزي و ساده سازي شده نمی توان آنها را یافت.
مقیاس هاي چندگانه وقتی است که در الگوي منظر سلسله مراتب، یا طیفی از مقیاس ها در رابطه با مقیاس انسان دیده می شود. این کیفیت جنبه اي از بزرگنمایی قیاسی است و چهارچوبی براي پیجیدگی فراهم می کند، همچنین موجب ایجاد تنوع، چه در فاصله خیلی نزدیک و چه خیلی دور می شود و بسیاري از خصوصیات الگوهاي خودسازمانده را که از لحاظ
طبیعی فراکتال هستند، مخصوصاً آنهایی که در طبیعت یافت می شوند، منعکس می کند.
قدرت، ترکیب عوامل فوق است که موجب تقویت یکدیگر می شوند تا کیفیات انتزاعی خود را افزایش دهند. هنگامی که همه ي عوامل از لحاظ کمی حضور داشته باشند، حاصل زیبایی تا حد امکان قدرتمند است .(4)
اتصال و پیوند: امروزه محیط به قسمت هاي جدایی تقسیم شده است؛ خانه هاي مسکونی، درختان، مناطق جدا از هم، شبیه دسته اي از نت هاي نامربوط که با یک انگشت بر روي پیانوئی نواخته شود. هدف اتصال و پیوند، گردآوري بخش هاي مختلف یک محیط و ترکیب آنها به نحوي جالب است، به طوري که همان نت ها به طور هماهنگ و مرتبط به کار گرفته شوند .(12)
تأکید: تأکید کیفیتی است که بر اثر شاخص شدن عنصري فضایی، به خاطر ویژگی هاي ظاهري آن در یک منظر شهري به وجود می آید. این امر می تواند به دلیل تضاد صوري یک عنصربا زمینه آن، مانند فرم یک مسجد در یک جداره شهري باشد. یا به خاطر یک تفوت فاحش در اندازه و یا تضاد رنگی اتفاق بیافتد.
تباین: تباین در لغت به معناي فرق، تفاوت و جدایی میان دو چیز است. تباین در ارتباط یک پدیده با پدیده هاي مجاورش آشکار می شود و از عدم تقلید و عدم تکرار شروع می شود و تا درجات نامتناهی از تغییر و تحریف پیش می رود. تباین باعث می شود که هر پدیده از پدیده مشاورش تفکیک شود و براي ایجاد یک محیط شهري جالب و زنده ضروري است .(5)
سلسله مراتب: هر گاه چند فضا به صورت متوالی قرار گیرند، نظمی در روابط بین آنها به وجود می آید که؛ ممکن است تمامی فضاهاي پیاپی هم ارزش بوده و احساس القا شده از آنان داراي ارزش یکسان باشد و یا ممکن است رابطه بین فضاهاي پیاپی تابع نوعی اوج و حضیض باشد. سلسله مراتب در واقع نظمی فراگیر است که انتظار می رود فضاهاي پیاپی، با ارزش هاي متفاوت، تحت تآثیر آن قرار بگیرند .(5)
خوانایی: تعریف لینچ از خوانایی چنین است: غرض از خوانایی این است که به آسانی اجزاي شهري را بتوان شناخت و بتوان آنها را در ذهن و قالبی به هم پیوسته به یکدیگر ارتباط داد. درست همانطور که با دیدار یک صفحه چاپی (اگر خوانا باشد)
تصویري از سمبل هاي شناختی به هم وابسته اي در ذهن ما نقش می بندد، در شهري که واجد سیماي خوانا باشد، می توان تمام اجزاء آن را (محله ها، بناهاي جالب و پراهمیت، خیابانها و کوچه ها را از هم باز شناخت .(3) خوانایی را می توان از مقولات مهم کیفیت ادراکی در فضا و خیابان هاي شهري دانست. در واقع مردم زمانی می توانند از منافع گزینه هایی که کیفیات نفوذپذیري و گوناگونی را عرضه می دارند، بهره ببرند که بتوانند سازمان فضایی مکان و آنچه را که در آنجا می گذرد، درك کنند .(7) خوانایی در یک شهر همانن خوانایی در یک نقشه است که باید علایم و راهنماها به نحوي واضح و گویا باشد که شخص در آن مسیر خود را گم نکند و دچار تشتت نگردد.
محصوریت: محصوریت به فضا معنی می بخشد، تا بدان حد که، فضاي غیر محصور را، برخی غیر فضا می نامند. حس بودن در درون یک مکان به کمک جداره هاي محصور کننده ان مکان محصور، عملی می شود.
نمایانی: لینچ معتقد است: نمایانی کیفیتی است در شیء که به احتمال زیاد، تصویري روشن در ذهن هر ناظر به وجود می آورد. شهري که از نمایانی کامل برخوردار باشد، به نظر، خوش شکل، مشخص و قابل ملاحضه می رسد. چنین شهري، چشم و گوش را به توجه بیشتر دعوت می کند و افراد را به جانب خود می خواند. ناظري که به چنین شهري می نگرد و چشم به سیماي شهري دارد و با آن آشناست، می تواند مظاهر احساسی تازه شهر را بی آنکه خللی در تصویر نخستسن و اصلی وي از شهر وارد آید، جذب کند و هر عامل تازه با عوامل قدیمی در تماس و ارتباط خواهد بود. در چنین شرایطی، جهت یابی وي در شهر آسان است، و کاملاً از محیط زندگی خود آگاه است و بر آن احاطه دارد .(13)
