بخشی از مقاله
پیاده راه بستری مناسب برای ایجاد منظر شهری مطلوب
نمونه موردی:پیاده راه شهریار تبریز
چکیده:
حرکت پیاده به عنوان اصلی ترین نحوه جا به جایی انسان بوده و می باشد و پیاده روی هنوز مهمترین امکان برای مشاهده مکان ها ، فعالیت ها و کشف ارزش ها در محیط است.منظر شهری به دلیل ماهیت عینی خود توسط حواس انسان و مهمتر از همه حس بینایی قابل درک است.منظر شهری محیطی است محسوس و موثر بر رفتار فرد و میزان موثر بودن محیط بر فرد بستگی به میزان ادراک فرد دارد.به دنبال انقلاب صنعتی و سلطه اتومییل در شهرها موضوع عابر پیاده به فراموشی سپرده شد و با افزایش اولویت دهی به اتومبیل در شهرهای امروز ،همه چیز برای سرعت اتومبیل و درک سواره ها ساخته و طراحی می شود در شرایطی که میزان و کیفیت تاثیر پذیری از منظر شهری به نوع حرکت وابسته است یکی از مسایل فراموش شده در این باره توجه به منظر شهری در مسیرهای پیاده است.درمطالعه حاضرابتدا به بررسی برخی تعاریف از مسیر پیاده و منظرشهری و نحوه ادراک آن مورد بررسی قرار می گیرد سپس با در نظر گرفتن مسیر پیاده ولیعصرتبریز به عنوان فضای شهری و با برشمردن عناصر منظرشهری راهکارهایی جهت مطلوب ساختن منظر شهری مسیرهای پیاده که از آن جمله پیاده راه ولیعصر تبریز است پرداخته می شود.
کلمات کلیدی :پیاده راه ولیعصر تبریز- منظر شهری – مسیر پیاده –حرکت
مقدمه:
حرکت پیاده طبیعترین و قدیمیترین و ضروری ترین شکل جا به جایی انسان در محیط است و پیاده روی هنوز امکان برای مشاهده مکان ها ،فعالیت ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش ها و جاذبه های نهفته در محیط است.زمانی که فضا برای آسایش و حضور ایمن و فعال عابر پیاده در شهر مناسب نباشد اولین قشری که از حضور در شهر محروم می شوند گروه های ویژه یعنی سالمندان ،معلولین،کودکان و افراد بزرگسال می باشند.(رسولی،1388،(104زمانی که مقیاس شهر تنها برای سواره ساخته می شود پیاده روها در فضای شهری احساس گم گشتگی،نا امنی و بی هویتی می کنند.(پاکزاد،1386،(271مسیر یک پیاده راه می تواند نیازهای گوناگون شهروندان را برآورده سازد و در عین حال هویت خاص خود را دارا باشد به شهروندان احساس آرامش و امنیت ببخشد و در واقع بستر زندگی شهری افراد باشد،توقع های آنان را برآورده سازد و احساس تعلق به فضا را تقویت کند.وجود انواع صداها،بوها،امکان لمس سطوح و حجم ها و امکان چشیدن طعم خوردنی ها و نوشیدنی ها موجب ادراکات چند حسی و تاثیرات روانی و عاطفی متنوع در فضاهای پیاده می شوند.(رسولی،1388،(104 منظر شهری سطح تماس انسان و پدیده شهر است و از این رو بخش قابل توجهی از دانش و عواطف محیطی شهروندان تحت تاثیر آن قرار می گیرد.ادراک شهروندان از منظر شهری تحت تاثیر عوامل مختلف بیرونی و درونی شکل می گیرد.با توجه به اینکه جنبه عینی ماهیت منظر شهری بر ویژگی ذهنی آن غالب است این ادراک توسط حواس پنجگانه یینایی چشایی ،بویایی،لامسه و صوت انجام می شود.دو عامل حرکت و زمان به عنوان معیارها ی تعیین کننده و تغییردهنده از نقشی متمایز برخوردارند.عدم توجه به نیازهای شهروندان ایرانی و از طرفی تقلید صرفا کالبدی پیاده راه بدون در نظر گرفتن عوامل موثر در بهبود کیفیت آن سبب نا مطلوب بودن پیاده گذر در کشور ما شده است.
طرح مساله :
پیاده راه ها معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که آمد و شد غیر موتوری اولویت مطلق دارد و تسلط کامل با عابر پیاده است.پیشینه شکل گیری پیاده راه به شهر رم در زمان ژولیوس سزار برمی گیردد.او مجبور شد بعلت شلوغی و تراکم بیش از حد خیابان ها و برخوردهای مداوم سواره و پیاده از عبور و مرور ارابه ها در داخل شهر در ساعات روز به جز ارابه های ممعانت بعمل آورد.نقش فضاهای پیاده در منظر و سیمای شهری به وضوح برنامه ریزی جهت توسعه ای این فضاها وارتقا کیفیت آنها را نمایان می کند.عموما خیابان های پیاده شاخصه هایی مانند خدمات و امکانات برای استراحت ،تفریح و فراغت یا دامنه ای از فعالیت های گوناگون را در خود دارند.سیمای زمین و محوطه سازی آن ها معمولا با گیاهان و گل ها و آب نماها را صورت گرفته است.این خیابان ها با فعالیت های مختص آسایش کودکان را دارا می باشد.که آسایش و راحتی بزرگسالان را
نیز در بر می گیرد.روشنایی خیابان با توجه به مقیاس انسانی و به خصوص تامین کیفیتی چون ایمنی در نظر گرفته می شود و وجود مبلمان شهری چون نیمکت و میزها نیز فضایی برای تعملات اجتماعی به وجود می آورند.لذا می توان گفت یک گام مهم پس از لزوم شکل گیری پیاده راه ها تلاش جهت ارتقا کیفیت آنهاست.
مفاهیم منظر شهری:
واژه منظر شهری مانند واژه شهرسازی علی رغم آنکه مفهومی قدیمی است که از دیرباز با پیدایش و تکوین شهرها همواره ماهیتا وجود داشته،اما به عنوان واژه ای تخصصی در اواخر قرن نوزدهم با طراحی و اقدامات فردریک« اولمستد» پدرمعماری منظر در رابطه با شهر های آمریکایی مطرح شد.(حسینی،1387،(84منظر یک شهر مجموعه ای از عوامل طبیعی و مصنوع است که تحت تاثیر ویژگی های خاص طبیعی،فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی آن شهر خاص شکل گرفته و محل به عینیت درآمدن مشخصات خاص آن شهر است.منظر شهری به عنوان مقوله ای مطرح در کیفیت و مطلوبیت شهرها واقعی و عینی بوده و حاصل مشاهده و درک مظاهر گوناگون و ملموس شهر اعم از بناها، فضاها، فعالیت ها، صداها، بوها هنگام مواجه شهروند با پدیده شهر است. (ابیانه،1390،(96 منظر شهری هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمان ها،خیابان ها و مکان هایی است که محیط شهری را می سازد.(رسولی،1388،(105بر اساس تعریف گوردن کالن منظر شهری عبارت است از: هنر یک سازند.«وی منظر هر شهری را پاسخی به رفتارهای انسانی وضعیت آب هوایی،فاکتورهای ایمنی و به بیان دیگر مداخله های ماهرانه در چارچوب افزایش توانایی های محیط می داند. کالن معتقد است برداشت هر شخصی از منظر شهری متاثر از حس بینایی،حس مکان و محتوای محیطی است که فرد در آن قرار می گیرد.(حسینی،1387،(84 به عقیده راسکین منظر شهری چیزی بیش از یک مساله برنامه ریزی و طراحی شهری است و در درجه نخست مساله ارزش ها،اهداف انسانی و به رسمیت شناخته شدن مسولیت های اجتماعی توسط آحاد جامعه است.(گلکار،(1382 منظر فضای شهری کلیه اطلاعات موجود از فضاست که توسط حواس قابل دریافت بوده و در فرآیند ادراک پردازش و بخشی از اشکل شهر است که ناظر آن را در یافت می کند.به عبارتی شکل شهر در لایه منظر شهری به کیفیتی مستقیما محسوس تبدیل می شود،یعنی منظر شهری عینیت قابل ادراک و فضای مورد ادراک ما از واقعیت موجود شهر پیرامون ماست.(رسولی،1388،(105
منظر شهری آن بخش از محیط یا شهر است که بر روی کنش و واکنش شخص و نتایج اعمال وی موثر است که ناظر آن را دریافت می کند.به عبارتی شکل شهردر لایه منظر شهری به کیفیت مستقیما محسوس تبدیل می شود.یعنی منظر شهر عینیت قابل ادراک و فضای مورد ادراک ما از واقعیت موجود شهر پیرامونمان است.(حسینی،1387،(84 منظر آن قسمت از محیط است که ما در آن ساکن بوده و به واسطه ادراکاتمان آن را
درک می کنیم.منظر تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی دارد و نباید آن را به اقتصاد یا تصمیمات صرفا حرفه ای واگذار کرد.زیرا بین الگو و فرایندهای سازنده زمین ادراک ما از آنها و پیوند دائمی با زیبایی،ارتباط مستقیمی وجود دارد که جنبه های فیزیکی زمین را به جنبه های ادراکی منظر تبدیل می کند.لذا در نگاه سایمون بل منظر یک فرایند از محیط است که از تجربه و سکونت انسان در آن نشات می گیرد.مفهوم منظر برای انسان ها متفاوت است.چرا که از یک سو مناظر تحت فرهنگی مستقل دیده و درک می شوند و از سوی دیگر هر یک از اقوام و ملل دخالت هایی متفاوت بر حسب شرایط فرهنگی،اقلیمی و تاریخی خود در منظر داشته اند.(آتش بار،1388،(48 شرایط مختلف دیدهای مختلف انسان ها که به وجود آورندگان منظر هستند را تغییر می دهد.به عبارتی منظر در حال شدن دائمی است.منظر در دنیای امروز موجودی زنده و پویاست که از یک سو متاثر از انسان و نحوه ارتباط او با محیط و از سوی دیگر با تداعی خاطراتی که در زمان های طولانی بر بستر آن روی داده است.بر ارتباط او با محیط تاثیر می گذارد و به دنبال آن،فرهنگ و تمدن آدمیان را تغییر می دهد.
( آتش بار،49،(1388 منظر در دنیای امروز موجودی زنده و پویا انگاشته می شود که از یک سو متاثر از انسان و نحوه زیست اوست و از سوی دیگر با شکل خود و تداعی خاطراتی که در زمانهای طولانی بر بسترآن روی داده است بر تمدن ،فرهنگ و نوع زیست آدمیان تاثیر می گذارند.لینچ منظر شهری را تاثیر کلی و جامعی می داند که ناظر به هنگام دیدار و یا زندگی در شهر یا بخشی از آن بدست می آورد.(حسینی،1387،(84 در تشکیل منظر برای فرد موارد ی بسیار مهم باشند:
- کلیت منظر
- عناصر منظر
- روابط میان عناصر
- موقعیت ناظر
طراحی منظر یک مسیر به تمام اجزاء تشکیل دهنده ظاهر فیزیکی آن اشاره دارد و بنابراین به عنوان یک مجموعه هویتش را که شامل چهره ساختمان،سنگفرش،مبلمان شهری،منظر،نشانه ها و نورپردازی است تعریف می کند.آنچه که در منظر یک مسیر پیاده مورد اهمیت واقع است نقطه ابتدا و انتهاست.کوچکترین جزئیات خیابان بایستی در نمایش عملکردهای فردی شان در منظر شهری گنجانده شوند.(رسولی،1388،(106
ادراک منظر
منظر شهری به جهت ماهیت عینی خود بیشترین وابستگی را به حس بینایی از میان حواس پنج گانه دارا می باشد.سایمون بل می نویسد:بر اساس مدارک موجود افراد مختلف با نگاه به یک منظره یکسان،بر حسب دانش،فرهنگ و تجربه خود شکل ها و الگوی متفاوتی را مشاهده می کنند.موضوع اخیر موجب تقویت نظریه ای میشود که ادراک را مقوله ای هوشیارانه،انتخابی و فعال می داند.بنابراین خاطره فرد،موقعیت قرارگیری فرد،ایستا یا متحرک بودن وی حالات روحی فرد زمان رویت منظر و ... از جمله عوامل تاثیر گذار بر چگونگی ادراک منظر شهری می باشند.
حرکت در منظر شهری
در نگاه اول مناظر شهری ایستا و غیر متحرکند و به همین دلیل نیز آنها را غیر منقول می نامند.اما منظر شهری باید در آن حرکت کند.حرکت نسبی است و تنها وقتی قابل درک است که نه خیلی سریع باشد و نه خیلی آرام.نوع حرکت بر ادراک ما از منظر شهری تاثیر می گذارد.ادراک محیط برای ما از داخل یک اتومبیل در حال حرکت با ادراک ما از همان محیط در حال پیاده روی اختلاف زیادی پیدا می کند.در نهایت میتوان گفت حرکت فضای شهری را تبدیل به ماهیتی پویا کرده است.(حسینی،1387،(85
دید پیاده:
موضوع توالی بصری حاصل از حرکت در یک مسیر ارزیابی ،شناخت و طراحی مسیر می بایست مورد توجه قرار گیرد در یک مسیر حرکتی عناصر بارز و رابطه آنها با زمینه و مسیر حرکت باید بررسی شوند تا مسیر خوانایی پیدا نماید.در حرکت موضوع سرعت و آنچه در ذهن به جا می ماند با یکدیگر رابطه مستقیم دارند.کیفیت نور در ادراک محیط اطراف یک مسیر حرکتی از عوامل موثر است.آنچه از عبور با حرکتی معین حاصل می آید حسی از فضاست که می بایست حاوی اطلاعاتی باشد که شهروند و یا بازدید کننده را ارضا نموده و نهایتا فضا را به عنوان تداومی از وجود خود درک نماید.(رسولی،1388،(106
لازمه ادراک صحیح و مناسب انسان از منظر شهری در حین حرکت بکارگیری برخی اصول و انگاره های طراحی میباشد.نظریه "دید یها پی درپی" که کالن بر آن تاکید می ورزد.وی معتقد است که هر چند عابر پیاده در داخل شهر و با سرعتی ثابت عبور می کند اما مناظر شهری در فازهای زمانی مختلف شکل می گیرند که با قدم زدن از مکانی به مکان دیگر به صورت متوالی آشکار می شوند و در پیش رو قرار می گیرند.
