بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری به طور فزایندهای با مسئلهی فقر و معیشت مردم درکشورهای درحالتوسعه دارای پیوند مستقیم بوده و به عنوان یک صنعت، رویکردی جدید جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و محیطی جوامع میباشد. این عامل در مناطق روستایی در ابعاد مختلف تاثیرگذار است. در بعد اقتصادی گامی در جهت کاهش فقر با توسعه مراکز اشتغال کوچک، افزایش و تغیر شکل منابع در معرض خطر به سمت منابع پربازده و همراه با سودمندی و توزیع درامد بر میدارد و در بعد اجتماعی نیز باعث کارافرینی و جلوگیری از مهاجرت، ارتباطات بیشتر روستائیان با سایر جوامع و فرهنگهای متنوع و شناساندن هویت محلی و رفاه و نهایتا ایجاد توسعه پایدار روستایی میگردد. چارچوب معیشت پایدار گردشگری محور، یکی از رویکردهای تحلیلی جدید در توسعه روستایی است که برای بررسی کاهش فقر و بهبود درامد مردم محلی مورد توجه قرار گرفته است.
دستیابی به چارچوبی برای ارزیابی اثرات مختلف گردشگری روستایی بر زندگی مردم یک ضرورت مسلم است لذا این تحقیق درصدد تعین چارچوبی مناسب برای ارزیابی اثرات گردشگری در معیشت پایدار میباشد. روش گرداوری اطلاعات این تحقیق عمدتا کتابخانهای و اسنادی بوده و یافتههای این تحقیق نشان میدهد که گردشگری در ابعاد مختلف کم و بیش میتواند نقش موثری در معیشت پایدار روستائیان ایفا کند و از جمله مهمترین ان ابعاد مختلف سرمایهها شامل اقتصادی، انسانی، طبیعی و نهادی میباشد. این سرمایهها تحت تاثیر عوامل مختلف بوده و اسیب هایی را به همراه داشته و در نهایت به نتایج معیشتی خواهند انجامید.
کلمات کلیدی: توسعه روستایی، گردشگری روستایی، معیشت پایدار، معیشت پایدار گردشگری.
مقدمه
امروزه این مسئله آشکار شده که لازمه رسیدن به توسعه پایدار و کاهش فقر توجه به روستاها و مناطق روستایی است زیرا هنوز حدود دو سوم جمعیت فقیر جهان در مناطق و بافتهای روستایی کشورهای درحال توسعه زندگی میکنند . - World Bank, 2008 - فقر یکی از مهمترین و اساسیترین موضوعات در حیطه توسعه روستایی محسوب میشود. رویکردهای توسعه سنتی که عمدتا بر مسائل اقتصادی تمرکز داشتند در کاهش فقر روستایی موفقیت چندانی به دنبال نداشته اند - جمعه پور، - 1384 یکی از راهبردهای جایگزین که میتواند به توسعه بیشتر این جامعه منجر شده و مکمل سایر رویکردهای توسعه این مناطق باشد، توسعه گردشگری روستایی است.گردشگری، به عقیده بسیاری از محققان، در مقایسه با دیگر بخشهای اقتصاد مزایای بسیاری دارد، که آن را به یک ابزار موثر برای از بین بردن فقر تبدیل میکند.
گرچه تحقق آن تا حد زیادی مستلزم این است که دستور کار فقر به طور مشخصتری در برنامهها و استراتژیهای ملی گردشگری برای تقویت مشارکت و فرصتهای بیشتر برای قشر فقیر، گنجانده شود . - Ashley & Goodwin, 2001 - پیامدهای ناشی از توسعه نیافتگی روستاهای کشور را دچار اسیبهای جدی همچون فقر و مهاجرت و بیکاری نموده است که نتیجه ان رها شدن سرمایههای ملی و مصرفگرایی و وابستگی میباشد.توسعه چیزی جز افزایش توانهای ظرفیتپذیری پتانسیلها قلمداد نمیگردد و همین نکته اساسیترین عنصر موجود در مقابل گردشگری با توسعه روستایی ارزیابی میشود. - اردستانی، - 1387 گردشگری میتواند اثرات متفاوت و قابل توجهی در منطقه گردشگر پذیر بر جای بگذارد این اثرات میتوانند اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و زیست محیطی باشند با توجه به پیجیدگی و گستردگی فعالیتهای گردشگری اثرات ناشی از ان نیز ابعاد به هم پیوسته بسیاری دارند که باید در مطالعه اثرات گردشگری به ان توجه شود. - - Mason, 2003 رویکردهای موجود در تحقیقات گردشگری سنتی در سالهای اخیر به علت کمبود توجه به مسئله معیشت و کاهش فقر روستایی مورد انتقاد بوده لذا برخی معتقدند که این موضوع میتواند با استفاده از رویکرد معیشت پایدار برای هدایت و تحلیل نقش گردشگری در توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته و رفع شود - . - Tao & wall, 2009 ; Ashley, 2000
توسعه گردشگری پایدار به عنوان یکی از راهبردهای معیشتی روستایی مزایای بسیاری دارد که البته نیازمند بررسی عمیق مقوله گردشگری و معیشت پایدار در بستر وسیعتر و شناخت رابطه و شکافهای میان مباحث انها است بدین منظور چارچوب معیشت پایدار گردشگری - 3 - SLFT به وسیله فوجون شن - - 2008 شرح و بسط داده شده که در آن تلاش شده تا با شناخت عمیق از اصول و ویژگیهای هر دو رویکرد معیشت پایدار و صنعت گردشگری، الگویی را برای ترکیب هر دو رویکرد و کاربرد گردشگری به عنوان استراتژی معیشت پایدار روستائی ارائه دهد. در واقع معیشت پایدار گردشگری الگویی ترکیبی است که مفاهیم توسعه گردشگری، توسعه روستایی و توسعه پایدار را در خود ادغام کرده است. بر این مبنا چارچوب معیشت پایدار، به عنوان وسیله ارزیابی مناسب برای تصمیمگیری در مورد اینکه گردشگری در یک محدوده روستایی میتواند به عنوان راهبرد مناسبی برای توسعه روستاها و ایجاد معیشت پایدار برای روستاییان باشد، به کار گرفته میشود.
تحقیق حاضر با عنایت به اهمیت و نقش گردشگری به مثابه راهبردی موثر و نوین در ایجاد تنوع معیشتی در منابع معیشت خانوار های روستایی و توسعه پایدار، در پی دستیابی به چارچوبی علمی برای بررسی ابعاد مختلف گردشگری روستایی در بهبود معیشت خانوارهای روستائیان می باشد. رویکرد نظری این پژوهش را به طور مشخص رویکرد معیشت پایدار گردشگری تشکیل میدهد. رویکرد معیشت پایدار از بستر نظریه گسترده توسعه روستایی برخاسته و نظریه توسعه روستایی، خود از سه بدنه فکری اصلی پس ازمیانه قرن بیستم، یعنی مدل جمعیت و تکنولوژی، توسعه کشاورزی و تئوریهای اقتصاد سیاسی عبور کرده است . - Ellis, 2000 - برای شناخت بهتر نتایج و معانی حاصل از پیوند معیشت پایدار و گردشگری و در نتیجه جایگاه رویکرد و چارچوب معیشت پایدار گردشگری، نمیتوان مفهوم را جدا از بستر وسیعتر آن یعنی توسعه در نظر گرفت . - Shen et al., 2008 -
یکی از پر استنادترین تعاریف معیشت پایدار متعلق به چمبرز و کانوی است که بیان میکنند: » یک معیشت از قابلیت ها، دارایی ها - انبارها، منابع، و حق دسترسی به منابع و فعالیت ها - شغل ها - لازم برای گذران معاش تشکیل شده است. یک معیشت هنگامی پایدار است که بتواند با فشارها و شوکها سازگار شود و بهبود یابد، قابلیتها و داراییهای خود راتقویت یا حفظ کند و فرصتهای معیشت پایدار را برای نسل بعد نیز فراهم آورد؛ و نیز اینکه منافع خالصی را برای معیشت دیگران در سطوح محلی یا ملی و در کوتاه یا بلند مدت ایجاد کند . - Chambers Conway,1992 - این تعریف مبنای کار دولتها و سازمانهای بینالمللی متعددی مانند دپارتمان توسعهی بینالملل، برنامه توسعه سازمان ملل - - UNDP، آکسفام - - Oxfam، و سازمان تعاونی کمک و رفاه بینالمللی - - CARE در توسعه الگوهای معیشت پایدارخاص، همراه باعناصر معیشتی آن برای تسهیل و کمک به توسعه روستایی و درنهایت کاربرد عملی آن بوده است DFID, 1999 - -
با مقایسه تحقیقات و چارچوب معیشت پایدارسازمانهای مختلف، به نظر میرسد که رویکردهای مختلف به کار گرفته شده دارای اشتراکات زیادی هستند ،اگرچه ممکن است دارای تاکیدهای عملیاتی متفاوتی باشند در میان رویکردهای به کار گرفته شده چارچوب پنج جزئی دپارتمان توسعه بینالملل در سال 1999 یکی از مهمترین انهاست و بسیاری عقیده دارند که این چارچوب مفاهیم اصلی رویکرد معیشت پایدار را به خوبی در برگرفته است - - shen, 2009 این چارچوب بر یک رویکرد مردم محور بر مبنای 5 جز کلیدی رویکرد معیشت پایدار تاکید میکند: این پنج جز کلیدی که در اکثر چارچوبهای معیشت پایدار وجود دارند عبارتند از: داراییها، ساختارها وفرایندهای تحولزا، اسیبپذیریها، پیامدها و استراتژیهای معیشتی.
یافته ها و بحث
تبیین سیر تکاملی معیشت پایدار
تحلیل معیشت پایدار در توسعه و تحول دیدگاههای توسعه روستایی ریشه دارد و توسعه روستایی و توسعه گردشگری زیربخشی از الگوی فراگیر و اصلی توسعه است و سیر تحول فکری مشابهی داشته اند - . - Ellis, 2000 از این رو برای شناخت بهتر نتایج و معانی حاصل از پیوند معیشت پایدار و گردشگری و در نتیجه جایگاه رویکرد و چارچوب معیشت پایدار گردشگری، نمیتوان مفهوم را به طور مجزا از بستر وسیع-تر انها یعنی توسعه در نظر گرفت Shen et al., 2008 - - .جدول 1 نشان دهنده تحول توسعه، توسعه روستایی و توسعه گردشگری در طول زمان به طور خلاصه می باشد.همچنین در "شکل" 1 پیوند های میان توسعه پایدار، توسعه روستایی و توسعه گردشگری نشان داده شده است.
