بخشی از مقاله
گردشگری روستایی راهی برای ارتقاء معیشت
چکیده:
گردشگری روستایی به عنوان یکی از زیر بخشهای مهم صنعت گردشگری بسیار مورد توجه قرار گرفته است و در فرآیند جهانی شدن اهمیت روزافزونی یافته است. گردشگری اگر به درستی در راهبردهای توسعه کشور جای گیرد میتواند اساس نظامهای مولدی با هدف ریشهکنی فقر و رونق معیشت روستاییان باشد. حال سوال اصلی این است چگونه میتوان با برنامهریزی درست از گردشگری روستایی به عنوان یک عنصر اساسی در راستای دستیابی به اهداف توسعه روستایی و رونق معیشت روستایییان استفاده کرد؟ مطالعات انجام شده نشان داد گردشگری روستایی تاثیر فزایندهای در اقتصاد روستایی دارد.گردشگری روستایی با ایجاد فعالیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و متناسب با آن ایجاد اشتغال، متنوع سازی اقتصاد خانوار، مشارکت اجتماعی و استفاده از چشم اندازها و منابع محلی به عنوان مکمل فعالیتهای کشاورزی در رشد اقتصادی روستا و رونق معیشت روستایییان نقش ارزنده ای دارد. بنابراین گردشگری روستایی با کمک به توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستا به عنوان راهی برای ارتقاء توسعه روستایی و معیشت روستایییان محسوب می شود.
واژههای کلیدی: گردشگری روستایی، راهبردهای توسعه، معیشت، نظامهای مولدی
مقدمه:
واژه گردشگری روستایی مدت زیادی نیست که در دنیا مرسوم شده است، اما با توجه به اینکه باعث رشد اقتصادی و ایجاد تنوع فعالیتی، اشتغالزایی و افزایش در آمد برای ساکنان روستایی میشود، از سوی جامعه بین المللی در سیاست های توسعه محلی و منطقهای بر این امر بسیار تأکید شده است (مطیعی لنگرودی و نصرتی،1390،.(70 گردشگری مانند یک علم و صنعت برای رشد و پیشرفت خود نیاز به پژوهش داشته و نخستین گام برای ارتقاء سطح گردشگری، شناخت جاذبههای گردشگری است. با توجه به اینکه روستاها توان وجاذبه های متنوعی دارند، میتواند نقشی در توسعه این روستاها ایفا نماید( نسائ و سلطانی، .(1384 یکی از مهمترین مشکلات در کشورهای در حال توسعه، مسائل و چالش های توسعه روستایی است؛ چرا که راهبردها و اهداف گذشته در زمینه توسعه روستایی موفقیت آمیز نبوده است تا عمده مسائل روستاها را در حوزه معیشت پایدار و بهبود زندگی روستاییان تامین کند.گردشگری اگر به درستی در راهبردهای توسعه کشور جای گیرد میتواند اساس نظامهای مولدی با هدف ریشهکنی فقر و همپیوندسازی کشورهای در حال توسعه قرار گیرد. این سخن مقام ارشد سازمان همکاریهای اقتصادی کشورهای در حال توسعه است که بنابر بر تجارب آزمون شده خود بیان کرده است (ضرغامی بروجنی، .( 1388 در برنامههای گردشگری سطح ملی و منطقهای روش معمول جهت جلب مشارکت افراد بومی، ایجاد یک کمیته تدارکاتی است. این کمیته تیم برنامهریزی را راهنمایی کرده و کار آنها را به ویژه با گزارشهای پیش نویس شده، پیشنهادهای سیاستی و برنامهریزی مرور میکند. این کمیته تدارکاتی گردشگری عموما"متشکل از نمایندگان آژانسهای دولتی وابسته به امور گردشگری، بخش خصوصی و سازمانهای اجتماعی، مذهبی و سایر سازمانهای مربوط است( نیک بین، .(1384 همچنین امروزه گردشگری روستایی به یکی از فعالیتهای پیشتاز اقتصادی تبدیل شده است. مطالعات نشان می دهد بین توسعه گردشگری روستایی و جذب گردشگر و افزایش درآمد اقتصادی رابطه مثبتی وجود دارد، گردشگری روستایی می تواند راهکاری مناسب برای توسعه، کسب درآمد و افزایش اشتغال باشد. اهمیت گردشگری و لزوم تحقیق در مورد آن با توجه به نقش های مهم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر هیچ کس پوشیده نیست. ( مشبکی و ملک اخلاق،.(1382 ورود گردشگران به هر کشور موجب درآمدزایی و ایجاد فرصتهای اقتصادی جدید می شود (مداح، .(1386 گردشگری روستایی اگر به نحو مناسبی برنامه ریزی و مدیریت شود، منجر به یک فرآیند توسعه یافته برای حصول به پایداری توسعه در نواحی روستایی و نیز پایداری جوامع محلی در کلیه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نیز خود صنعت گردشگری می شود(.( Reinholde ,2000 از طرفی گردشگری روستایی فعالیتی بسیار پیچیده است که با بخشهای دیگر جامعه و اقتصاد وجوه مشترکی دارد؛ در نتیجه دارای آثار و پیامدهای مختلفی می باشد که می بایستی در فرآیند برنامه ریزی تمامی جوانب آن مورد توجه قرار گیرد تا از اثرات منفی جلوگیری شود و تاثیرات مثبت عوامل اقتصادی اجتماعی و محیطی مرتبط با آن افزایش پیدا کند(.(sharpely, 1997 با توجه به اهمیت گردشگری روستایی و نقشی که در توسعه پایدار روستایی ایفا میکند، با برنامه-
ریزی صحیح برای روستاهایی که دارای چنین قابلیتهایی هستند، میتوان به تقویت گردشگری روستایی بهبود ارتقاء معیشت روستاییان پرداخت. تا تعادل نسبی بین شهر و روستا ایجاد و درآمد در سطح کشور و منطقه پخش شود. درآمد کشاورزی به تنهایی در روستا قادر به تأمین اقتصادی خانوارها نبوده و گردشگری روستایی میتواند علاوه بر کشاورزی مکمل درآمدزایی روستاییان باشد.
فرضیه: گردشگری می تواند باعث ارتقاء معیشت روستاییان در روستایشان شود.
پیشینه تحقیق
اشلی1 در سال2000 در مقالهای اثرات توریسم بر سطوح تامین معیشت روستایی در کشور نامبیا را مورد مطالعه و بررسی قرار داد. وی سعی نمود تا دریابد که آیا توریسم به ایجاد شغل و درآمد در مناطق روستایی کمک می نماید؟ و نیز این که اثرات توریسم برتوانایی تصمیم گیری و برنامه ریزی جوامع روستایی چگونه خواهد بود؟ یافته های کلی این تحقیق نشان داد که اثرات توسعهایی توریسم در مناطق مختلف متفاوت میباشد. آثارتوریسم تنها در افزایش سطح درآمد و تامین معاش و نیز افزایش تعداد توریسمها نبوده بلکه باید سود و درآمد گردشگری به سمت ایجاد درآمد پایدار برای آینده فعالیتهای زیستی روستاییان هدایت گردد .افزایش درآمد معیشتی نیازمند به این است که یک شناخت مناسب از اینکه افراد به چه چیزی بیشتر نیازمند هستند داشته باشیم و باید بتوانیم مجموعهایی از روشها که بر سطح معیشت آنان اثرگذار می باشد را شناسایی نماییم. همچنین ما میتوانیم فعالیتهای توریسمی اشتغالزا را به سطح جوامع محلی محول نموده و بدینوسیله به این اجتماعات کمک نموده تا در امر برنامهریزی سهیم گردند.
بدری و همکاران در سال 1388 اثرات اقتصادی گردشگری بر نواحی روستایی را به صورت مطالعه موردی در نواحی روستایی بخش مرکزی نوشهر، مورد بررسی قرار دادند. نتایج کلی این تحقیق نشان داد که اگرچه گردشگری منجر به اثرات و پیامدهای مثبت همچون اشتغالزایی، بویژه اشتغال برای جوانان و افزایش درآمد ساکنان و ضریب تکاثری در نواحی روستایی حوزهی مذکور شده، اما اثرات و پیامدهای منفی اقتصادی از قبیل افزایش قیمت کالا و خدمات در فصل گردشگری، بالا رفتن قیمت زمین و به طور کلی افزایش هزینههای زندگی ساکنان و وابستگی اقتصادی بیش از حد روستا به گردشگری را نیز در پی داشته است .همچنین در این مطالعه تاکید گردید که تک بعدی شدن اقتصاد روستا بواسطه غلبه کارکرد گردشگری و ناتوانی در برقراری همپیوندی موءثر با سایر فعالیتهای اقتصادی در تضاد با اصول گردشگری پایدار روستایی بوده و با ادامه این روند بنیانهای توسعه اقتصادی نواحی روستایی مورد مطالعه در بلند مدت با چالشهایی روبرو خواهد شد.
غفاری و ترکی در سال 1388 درتحقیقی که به صورت مطالعه موردی صورت گرفت، نقش گردشگری در توسعه اجتماعی -اقتصادی مناطق روستایی در بخش سامان استان چهارمحال و بختیاری را مورد بررسی قرار دادند. یافتههای کلی این تحقیق نشان داد که میان افزایش شمار گردشگران، رونق گردشگری و بهبود شاخصهای اجتماعی -اقتصادی رابطه معنی دار وجود دارد. همچنین بین افزایش شمار گردشگران و افزایش فرصتهای شغلی، ارتقای سطح درآمد، بهبود وضعیت شاخصهای فرهنگی و رفاه اجتماعی، رابطه معنی دار و در اکثر موارد مثبت وجود دارد.
جمعه پور و احمدی در سال .1390 مطالعهای را با عنوان تأثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی به صورت مطالعه موردی در روستای برغان شهرستان ساوجبلاغ انجام دادند. نتایج کلی این تحقیق نشان داد که گردشگری در روستای برغان، اگرچه باعث بوجودآمدن اشتغال و در نتیجه درآمد مرتبط با گردشگری و نیز کمک به رشد برخی از فعالیتهای روستایی مانند باغداری وخدمات شده است، اما این تاثیر بسیار محدود بوده وتنها برخی از خانوارها را در برگرفت. همچنین به علت نبود نهاد محلی و متولی متخصص گردشگری، منافع عمومی گردشگری برای کل جامعه محلی محقق نگردید. در مجموع گردشگری بر جنبه های دیگری چون مسائل اجتماعی، زیست محیطی و نهادی در این روستا تأثیر مثبت چندانی نداشته و درمواردی تاثیرات منفی اجتماعی و زیست محیطی به همراه داشته است. و همچنین پناد و فاضلی، .1391در تحقیقی که روی گردشگری روستایی جهت راهبرد توسعه در روستای تیس واقع در چابهار انجام شد یافتههای آن پژوهش نشان داد که روند توسعه گردشگری در روستای مورد مطالعه، الگوی ناپایداری دارد. با برنامه ریزی و بهره برداری مناسب از فرصت ها و ظرفیتهای گردشگری این روستا می توان گامهای موءثری به سمت توسعه پایدار روستای تیس و منطقه مورد نظر برداشت. بنابراین با توجه به موارد فوق، لزوم برنامهریزی و مدیریت موثر فعالیتهای گردشگری در راستای توسعه گردشگری پایدار روستایی در این سکونتگاه بیش از پیش ضروری به نظر می رسد.
مبانی نظری
تعاریف
گردشگری روستایی رهیافت جدیدی در متون توسعه روستایی است که همچون توسعه دارای ابعاد و آثار گوناگونی است. از این رو دیدگاهها و نظریه های مختلفی در مورد توسعه گردشگری در مناطق روستایی و نحوه ارتباط آن با توسعه روستایی میتوان بیان کرد؛ چنان که بسیاری توسعه گردشگری را تنها راه رشد و توسعه مناطق روستایی میدانند و تاکید میکنند که تغییر جهت فعلی به سوی » رشد به رهبری گردشگری« می باشد .از این رو، گردشگری عنصر اساسی حرکت به سوی احیا و باز سازی مناطق روستایی است. وبعضی آنرا به عنوان یک بخش از بازار گردشگری میشناسند و معتقدند میتوان آن را با اشکال دیگر گردشگری مانند: آفتاب، دریا، سواحل ماسه ای مقایسه کرد. (رکن الدین افتخاری و مهدوی، (1385 چند دیدگاه مهم در گردشگری روستایی عبارتند از:
االف. گردشگری روستایی به عنوان راهبردی برای توسعه روستایی : رهیافتهای که گردشگری را به عنوان یک راهبرد برای نواحی روستایی به کار میگیرند، در متون مختلف به چشم می خورند. این رهیافتها با توجه به روند روز افزون تخریب روستاها و افول کشاورزی سعی در ارائه راهبردهای جدیدی برای احیای نواحی روستایی از طریق فعالیتهای مکمل و یا متحول کردن این نواحی با توجه به منابع طبیعی و انسانی آنها دارند و تنها راه احیا مجدد این روستاها راارائه برنامه های و استراتژیهای جزئی می دانند که بتوانند هم از منابع انسانی و طبیعی آنها بهره ببرند و هم بتوانند باعث ایجاد درآمد و افزایش رفاه ساکنان نواحی روستایی بشوند (رکن الدین افتخاری و مهدوی، .(1385 از این رو آنها معتقدند که از طریق گسترش و بسط گردشگری به عنوان جایگزینی برای فعالیتهای کشاورزی در این نواحی می توان به این مهم دست یافت.
