بخشی از مقاله
مقدمه:
تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه کلان شهر، مهاجرت های روستایی ، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی ، تعامل فرهنگ ها و گفتمان ها، حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه هایی است ;که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشور ها در هر سطحی از توسعه در تلاش هستند تا پاسخ لازم به این مسائل را بیابند ، در این میان کشورهایی که به تنوع بخشی اقتصادی روی آورده اند و میخواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند و درجستجوی شناخت ظرفیتها یا خلق مزیتهای نوین توسعه هستند بسیار موفق تراز دیگرجوامع بوده اند . یکی ازاین مولفه هاگسترش صنعت گردشگری است که اغلب کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت ها بهره مند هستند آن را در برنامه توسعه ملی خود گنجانیده اند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعه ملی خود را ت سریع و تکامل ببخشند. در این راستا گردشگری روستایی نیز جزئی از صنعت گردشگری به حساب می آید که می تواند نقش عمده ای در توانمندسازی مردم محلی و تنوع بخشی به رشد اقتصادو نیز خلق فرصت های شغلی جدید در ارتباط تنگاتنگ با سایر بخشهای اقتصادی ایفا کند در نواحی روستایی بسیاری از فعالیت های اقتصادی طی دهه های اخیر دچار افول شدید شده و سطح درآمد و اشتغال در فعالیت های کشاورزی سنتی به ویژه درآمد سرانه ی روستاییان تاکمتر از میزان متوسط درآمد سرانه ی کشور کاهش یافته است.
توسعه گردشگری روستایی می تواند اثرات و پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی ، اجتماعی و محیطی را به همراه داشته باشد . و از جمله اثرات مثبت اقتصادی می توان به ایجاد اشتغال و درآمد و کمک به فراهم شدن خدمات زیر بنایی ، تشویق توسعه ی سایر بخش های اقتصادی ، تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی روستایی و ... اشاره کرد. گر چه اثرات مثبت اقتصادی مورد تایید است ولی بسیاری از پژوهشگران معتقدند که گردشگری اثرات منفی اقتصادی بر جامعه ی میزبان را به دنبال دارد. به این ترتیب که معمولاً در مرحله اولیه ، فواید اقتصادی نمود پیدا می کند ، ولی در مراحل بعدی ، در مقیاس انبوه و کنترل نشده اثرات و
پیامدهای منفی اقتصادی جلوه گر می شوند . بنابراین لزوم مدیریت و کنترل اثرات گردشگری به منظور
کاهش اثرات منفی و تقویت اثرات مثبت اهمیت می یابد.
اثرات گردشگری بر معیشت روستا:
تعاریف بسیاری از گردشگری روستایی وجود دارد در یک مفهوم کلی می توان گردشگری روستایی را "فعالیت گردشگری در محیط روستا" دانست و یا در یک حوزه کاربردی وسیع تر آن را "فعالیت های گردشگری در حوزه غیر شهری که فعالیت انسانی در آن} اقتصاد وابسته به زمین { مخصوصا کشاورزی در جریان است" تعریف نمود با در نظر گرفتن محیط روستا وپیرامونش گردشگری روستایی را می توان اینگونه تعریف کرد.
گردشگری روستایی عبارت است از فعالیت ها و گونه ها ی مختلف گردشگری در محیط های مختلف روستایی وپیرامون آنها که در بردارنده ارزش ها وآثار متفاوتی برای محیط زیست روستا } طبیعی / انسانی { می باشد بر این اساس می توان گردشگری روستایی را در بر گیرنده زمینه های مختلف فعالیت های گردشگری چون سکونت گاها، رویدادها، جشنواره، ورزشها و تفریحات گوناگون دانست که در محیط روستا شکل میگیرند. صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و متنوعترین صنایع در جهان امروز به حساب میآید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغالزایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی میدانند. صنعت گردشگری امروزه به قدری در توسعه اقتصادی- اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آنان را »صادرات نامرئی« نام نهادند.
بطور کلی جریان گردشگری روستایی را می توان از دو جهت مورد توجه قرار داد از یک جهت برای محیط های روستایی وپیرامون آنها این فرصت مهیا می کند تا گردشگران فارغ از هیاهوی شهری و تکنولوژی در بطن سنتی روستا زمانی را به فراغت بگذرانند و از سوی دیگر در کنارآن اقتصاد روستایی وابسته به زمین میتواند راههای تنفس دیگری را تجربه کند.(رضوانی،1387،(65
گردشگری روستایی بخشی از بازار گردشگری و منبعی برای اشتغال و درآمد بوده و می توان آن را ابزار مهمی برای توسعه اقتصادی- اجتماعی و اکولوژیکی جوامع روستایی قلمداد کرد. در بسیاری از کشورها این امر با خط مشی های کشاورزی در ارتباط است وغالباً به عنوان راهبردی برای حفظ محیط زیست و فرهنگ سنتی روستایی ارتقاء داده می شودمسلماً. گردشگری نقش اساسی در میزان توسعه و حفظ ذخایر نواحی روستایی ایفا می کند. با فرض اهمیت گردشگری به عنوان فعالیتی گسترده و عمومی و تاکید روز افزون در حیطه سیاست ها ی توسعه محلی و منطقه ای و با در نظر گرفتن این موضوع که تعریف مشترک و قابل قبولی از
گردشگری روستایی وجود داشته باشد، توسعه گردشگری امری ضروری به نظر می رسد، به خصوص با توجه به اینکه ویژگی های این فعالیت در محل های خاص، به وضوح » گردشگری روستایی« را از شکل های دیگر گردشگری مجزا می نماید ..( رکن الدین افتخاری ، قادری،65 ،(1381
توسعه گردشگری روستایی می تواند اثرات و پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی ، اجتماعی و محیطی را به همراه داشته باشد . و از جمله اثرات مثبت اقتصادی می توان به :
- ایجاد اشتغال و درآمد و کمک به فراهم شدن خدمات زیر بنایی
- تشویق توسعه ی سایر بخش های اقتصادی
- تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی روستایی و ... اشاره کرد.
گر چه اثرات مثبت اقتصادی مورد تایید است ولی بسیاری از پژوهشگران معتقدند که گردشگری اثرات منفی اقتصادی بر جامعه ی میزبان را به دنبال دارد. به این ترتیب کهمعمولاً در مرحله اولیه ، فواید اقتصادی نمود پیدا می کند، ولی در مراحل بعدی، در مقیاس انبوه و کنترل نشده اثرات و پیامدهای منفی اقتصادی جلوه گر می شوند. بنابراین لزوم مدیریت و کنترل اثرات گردشگری به منظور کاهش اثرات منفی و تقویت اثرات مثبت اهمیت می یابد.( بدری 23، (1388
مدیریت گردشگری و نقش آن در توسعه روستایی:
مدیریت امور گردشگری در سطح ملی از وظایف و مسئولیتهای دولت است که خط مشی و سیاستهای کلی، وضع مقررات، ترتیبات اداری، منابع مالی و سهم هر یک از بخشهای عمومی یا خصوصی توسط دولت مشخص میشود. در برخی از کشورها برنامهریزی گردشگری در این سطح به صورت نیمه دولتی یا حتی غیردولتی و خصوصی انجام میگیرد. به این ترتیب برنامهریزی و مدیریت گردشگری روستایی وظیفه تعداد زیادی از سازمانهای بخش دولتی و خصوصی و شوراهای اسلامی روستاها است که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم در گردشگری دخالت دارند.
براین اساس اثرات مدیریت گردشگری روستایی بر این محیط را میتوان اینگونه برشمرد:
(1 ایجاد اشتغال برای نیروی مازاد کار و ایجاد فعالیتها برای کار مازاد
(2 تنوع اقتصاد روستایی در کنار دیگر بخشهای اقتصادی
(3 بالا بردن سطوح درآمدی خانوار روستایی
(4 ایجاد تقاضا برای محصولات کشاورزی، صنایع دستی و دیگر محصولات
(5 حفظ آثار باستانی، ابنیه تاریخی و جاذبههای طبیعی روستا
(6 اثرات مثبت اجتماعی، فرهنگی گردشگری روستایی
سکونتگاههای روستایی، به خصوص در کشورهای جهان سوم که نزدیک به نیمی از جمعیت این گونه کشورها را در خود جا دادهاند، با مسائل و مشکلات حادتری از قبیل مهاجرتهای روستایی، پایین بودن سطح اشتغال، پایین بودن سطح بهرهوری در بخش کشاورزی، فقدان یا کمبود زیربناهای رفاهی و خدماتی مواجهند. این در حالی است که تعداد قابل توجهی از این گونه سکونتگاهها به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، مانند مناظر طبیعی، آثار باستانی، تنوع اقلیمی، آداب و سنن اجتماعی، زمینههای مناسبی برای توسعه فعالیتهای گردشگری دارند.
درعصر حاضر، گردشگری واقتصاد گردشگری درحال تبدیل شدن به یکی از سریعترین صنایع روبه رشد جهان، ابزاری برای ایجاد درآمد ملی واز اصلی ترین ارکان اقتصادی جهان ونیز ازمفاهیم اشکال وارکان توسعه پایدار قلمداد میشود.(2،(Rattanauwongchai.1998
آنچه که برای استفاده از ظرفیت های بالقوه و پتانسیل های موجود در روستاها از درجه اهمیت بالایی برخورداراست، به طور قطع برنامه هایی منطبق با دانش مردم شناسی، امور رفاهی اجتماعی و مدیریت جهانگردی است، چرا که هرکدام از این علوم از زاویه ای به مبحث گردشگری روستایی توجه دارند. تنوع نژادی، ادیان گوناگون، گویش های متفاوت، جشن ها و بازی های محلی، مراسم آئینی و مذهبی، تنوع غذایی در کنار پوشش های رنگارنگ بومی، همه و همه تجلی فرهنگ چند هزار ساله ایرانی به بخوص در روستاها بشمار می روند،.
آثار مثبت گردشگری روستایی:
اثرات اقتصادی :
مسافرت و گردشگری به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت دنیا به شمار میرود، بسیاری از کشورها، این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختارهای زیر بنایی میدانند. تلاش همه کشورها بر دو زمینه "رشد" و "پایداری" این صنعت پایدار است.در حالیکه صنعت گردشگری با رشدی بی سابقه وارد عرصه جدید می شود و در سیستم اقتصاد جهانی بر اهمیت آن افزوده میگردد.
اصولا هدف رشد اقتصادی بالا بردن سطح زندگی مردم است، چون جامعه رشد پیدا میکند، انتظار میرود منابع در اختیار تعداد بیشتری از مردم قرار گیرد.در دسترس قرار گرفتن منابع بیشتر ، تنها به صورت دستمزد ویا مصرف بیشتر نیست، بلکه دامنه آن جنبه های کیفی زندگی جامعه مانند بهبود بهداشت، آموزش، هنر و فرهنگ و... را نیز در بر می گیرد(چاک وای کی 87،.( 1380
تاثیر گردشگری بر درآمد ملی:
هزینه های گردشگران خارجی و ورود سرمایه هایی که برای توسعه صنعت گردشگری به کار می رود. سهم چشمگیری دردرآمد ملی دارد.کارکنان دولت در بخش حمل و نقل، پذیرای، تفریحات و بهای کالا و خدماتی که ارایه میدهند پول دریافت میکنند. با افزایش مصرف یا هزینه از راه مشارکت در صنعت گردشگری، درآمد افراد و بخشهای خدمات این صنعت بالا میرود و این چیزی است که به اثر فزاینده معروف است،.لیکن خروج ارز موجب کاهش درامد شده و ضریب هزار یا کاهش اثر فزاینده را به وجود میاورد.
تاثیر تبدیل ارز خارجی:
گردشگران معمولا مقصد هایی را برای مسافرت انتخاب میکنند که ارزانتر باشد، سازمان جهانی جهانگردی به گونهای انعطاف پذیری قیمت ها را بر اثر کاهش ارزش پول یک کشور محاسبه کرده است.افزایش قیمتها در یک مقصد جهانگردی به میزان 5% موجب کاهش تعداد ورود جهانگرد به میزان 8 تا 10 درصد می شود.
تاثیر گردشگری بر اشتغال:
توسعه سریع گردشگری منجر به اشتغال زایی قابل ملاحظه ای شده است.به عنوان مثال ، در سال 1995 بخش هتلداری به تنهایی 3/11 میلیون شغل در جهان ایجاد نمود ، گردشگری قادر است به صورت مستقیم و از طریق هتل ها رستورانها کلوپهای شبانه فروش اجناس یادگاری و تاکسیرانی و به صورت غیر مستقیم با عرضه و ارائه کالا ها و خدمات مورد نیاز توسط کسب و کارهای مرتبط با گردشگری ایجاد اشتغال نماید .
بر اساس آمارهای WTO گردشگری از 7% کارگران دنیا حمایت و پشتیبانی می کند.
شرکتها یی که به صورت غیر مستقیم اشتغال زایی می کنند، آنهایی هستند که با شرکتهایی که به صورت مستقیم اشتغال زایی میکنند در تماس هستند. مثل: شرکتهایی که مواد و ملزومات مورد نیاز رستورانها را تامین می کنند. شرکتهای ساختمانی که هتلها را می سازند و تولید کنندگان هواپیما از این دست هستند، فرصتهایی که به صورت مستقیم وغیر مستقیم در این صنعت وجود دارد، در آینده رشد خواهد کرد. میزان اشتغال زایی مستقیم وغیر مستقیم به میزانی که گردشگری با اقتصاد ملی امیخته باشد بستگی دارد. هر چه تنوع و تلفیق بیشتر باشد، اشتغال زایی غیر مستقیم بیشتری مشهود خواهد بود. (چاک وای کی؛101، (1380
به هرحال گردشگری به عنوان یک بخش فعال اقتصادی می تواند از عامل کار، بیشتر از سایر عوامل استفاده کند و موجب بالا رفتن سطح اشتغال گردد
.اثرات مثبت فرهنگی:
(1 افزایش میزان تکلم بازدیدکنندگان به زبان محلی (2 تمایل جامعه میزبان برای پذیرفتن و یادگیری زبانهای دیگر به منظور برقراری ارتباط بیشتر با گردشگران (3 ایجاد و تقویت حس خویشتنشناسی بین ساکنان (4 افزایش غرور ملی و فرهنگی
(5 ایجاد شرایط مناسب برای مشارکت فعال ساکنان بومی در معرفی فرهنگ و آثار فرهنگی منطقه به مهمانان (6 احیا و حفظ افسانهها،هنرها و رسوم محلی که ممکن است فراموش شوند (7 تشویق رشد اقتصاد محلی از طریق گردشگری فرهنگی واحیای آثار وابسته تاریخی -فرهنگی
.اثرات مثبت اجتماعی: (1 بهبود کیفیت زندگی
(2 افزایش امکانات تفریحی و سرگرمی (3 بهبود کیفیت خدمات شهری
(０ بهبود کیفیت خدمات عمومی از بهداشت، پلیس و ... (رضوی فر و خیاط مقدم45،(1380
اثرات سیاسی:
یکی از علل جنگها و کشمکشهای بین المللی عدم شناخت مردم نسبت به یکدیگر است.
اگر این اصل را که "شناختن موجب دوست داشتن است " بپذیریم به اهمیت گردشگری در ایجاد تفاهم بین المللی وهمزیستی مسالمت امیز بین اقوام وملل گوناگون جهان اماده می شویم.
گردشگر خارجی بهترین سفیر حسن نیت مردم کشورش در کشور وسرزمین دیگر است و به همین علت امروزه دول مختلف جهان سعی در تقویت گردشگری در مقیاس محلی، ملی و بین المللی دارند،در واقع گردشگری بهترین راه گفتگوی تمدن ها ، شناخت متقا بل ملت ها و پی بردن به کم و کیف جریان های سیاسی در کشورهای گوناگون است.
