بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله به بیان و تشریح برخی از مهم ترین چالش های کالبدی و زیست محیطی شهر رشت می پردازد.چالشهایی نظیر؛ توسعه ناموزون شهری، ادغام روستاهای حاشیه در شهر، شکل گیری بافت های ناکارامد، وجود بافت فرسوده شهری، شیب کم و بالا بودن سطح آب های زیر زمینی و در نتیجه آبگرفتگی معابر، مشکل دفع فاضلاب شهری و آلودگی رودهای شهری و حاشیه ای که در صورت عدم مهار و کنترل،ناهنجاری هایی را در ابعاد سیاسی و اجتماعی بدنبال خواهد داشت. هدف از این پژوهش معرفی و بیان ابعاد این چالش ها در سطح شهر و میزان تاثیر آن ها در آشفتگی و آشوب های شهر و نارضایتی مردم بوده است. بررسی های اولیه که به صورت کتابخانه ای و میدانی بوده است نشان می دهد که این چالش ها بستر و زمینه را برای سایر مشکلات شهری فراهم کرده اند و در صورت تداوم شرایط کنونی، شهر و مدیریت آن، با مشکلات سیاسی اجتماعی مواجه خواهد شد. بدین جهت شناسایی و ارائه ی راهکارهایی جهت رفع این موانع بسیار ضروری به نظر می رسد.
کلید واژگان: چالش، توسعه ی پایدار، کلان شهر، رشت.
-1 مقدمه:
توسعه برای جوامع بشری، افزایش آگاهی عمومی و رشد آزادی های فردی و اجتماعی را به ارمغان آورده است. توسعه به نحوی اجتناب ناپذیر سیاسی است و نه در معنای متداول تکنیکی، امری مدیریتی و اجرایی- اداری - ویچ، 1385، . - 19 "چرا که سیاست مانند سایر مناسبات اجتماعی در فضا آشکار می شود" - تانکیس، 91،. - 1390 اهمیت سیاست در توسعه این طور تبیین می شود که متغیر اصلی و غالب که نه تنها طرح و شکل توسعه بلکه موفقیت یا شکست فرایند توسعه را در همه جوامع انسانی رقم می زند، سیاست آن جوامع است. بدین سبب اگر ما بخواهیم میزان موفقیت های متفاوت جوامع در حال توسعه را بفهمیم نیاز مند فهم سیاست آن ها و به خصوص فهم راهی هستیم که با آن توانسته اند سیاست و دولت را حول محور سیاست مزبور متمرکز کنند. به طور خلاصه سیاست به تنهایی مهم نیست بلکه این فهم از سیاست است که علاوه بر ماهیت سیاست برای توسعه حیاتی است.
سیاست به خصوصیت ساختار و طرفیت دولت شکل می دهد و به نوبه ی خود از آن متاثر می شود - ویچ، 1385، . - 18 اما، به دلیل سو مدیریت ها، در بسیاری از موارد این گونه پیشرفت ها و دستاوردهای ناشی از آن ها، هزینه های سنگینی را، از جمله: تولید آلودگی، تخریب محیط زیست و از بین بردن منابع طبیعی به ویژه منابع جدید ناپذیر، بر پیکره محیط زیست تحمیل کرده اند. مردم نمی توانند روش و فرم استفاده از منابع را بدون تغییر روابطشان با یکدیگر تغییر دهند 1976 - ،3،. - stretton"در توسعه ی پایدارمباحث اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی به طور همزمان مورد توجه قرارمی گیرند. اگر ازبعد تاریخی به این مساله نگاه کنیم توسعه ی پایدار جریان ثابتی است که منجر به چالش همیشگی بین مباحث مطروحه بوده است" - پاگ،36،. - 1383
چالش های کنونی یکی از پیچیده ترین چالش هایی است که انسان ها تاکنون با آن ها مواجه شده اند. نیرو های متعامل در این ماجرا چنان گسترده و اعداد و ارقام آن چنان عظیم اند که درک همه ی انواع پیامد های آن دشوار است و تعداد افراد مبتلا به این دشواری ها به شکل فزاینده ای رو به فزونی خواهد رفت و اگر چاره ای اندیشیده نشود گرداب هولناک فقر، تغییرات جمعیت و تخریب محیط زیست که هم اکنون در حرکتی مارپیچ به سوی توسعه پیش می رود ممکن است قدرت تخریب بیشتری هم پیداکند - آید وتیلر، 80،. - 1378 در این میان شهروندان که تابعیتی که بین آن ها و کشوری که در آن زندگی می کند، برقرار است - میر حیدر، 12،. - 1386 بیشترین ضرر را متحمل می شوند.
-2 چالش های توسعه ی پایدار شهری:
لازمه ی رسیدن به رسیدن به توسعه پایدار مستلزم ایجاد تغییراتی در نحوه ی نگرش مان در رابطه با محیط و توسعه می باشد، چنان که این دو مقوله - محیط و توسعه - در حال حاضر جز عوامل مرتبط به هم بوده و نگرانی راجع به هر کدام دیگری را نیز تحت شعاع قرار می دهد. امروزه، درک چالش توسعه پایدار یکی از مسائل اساسی است. این امر تنها در عباراتی چون محو اثرات و پیامدهای گذشته ی توسعه خلاصه نمی شود، بلکه همچنین مستلزم آن است که محیط در مقابل خطراتی که ممکن است در آینده تهدیدگر آن باشد نیز حفاظت شود. علاوه بر کشورهای در حال توسعه، کشورهای توسعه یافته هم با چالش ها و موانعی برای رشد وتوسعه مواجه اند، در واقع دسته ای از موانع خاص کشور یا منطقه ی خاصی نیست بلکه مقدار و میزان آن متفاوت است. در این پژوهش این چالش ها در شهر که به تعبیر مویر "بخشی از شهر و جزیره ای درون آن تعبیر شده است" - مویر، 1379، . - 239
مورد بررسی قرار گرفته است. اهم مشکلات در سطح شهری عبارتند از: بیکاری، تخریب و آلودگی محیط زیست، مدیریت نامناسب فاضلاب و زباله، مهاجرت، اعتیاد، فقر، بیماری های متعدد ازجمله بیماری های روانی، کمبود آب آشامیدنی، مساله مسکن و وضعیت نامناسب آن، مدیریت دفع پسماندها، کمبود منابع وامکانات، مهاجرت به شهرها به همان نسبت مصرف منابع درآن ها و انتشار آلودگی از آنها را افزایش داده و امروزه نه تنها تعادل اکولوژیک منطقه ای را که درآن قرار گرفته اند را برهم زده، بلکه عرصه های طبیعی را روز به روز برای ساکنانش تنگ تر کرده است - رکن الدین افتخاری و بدری،160،. - 161- 1392 یکی از چالش های اساسی در نواحی کمتر توسعه یافته شهری شدن سریع و سالخوردگی جمعیت است - کلانتری،2،. - 1392 طبق بیان کومار رانجید چالش پایداری در ارتباط با دو بحث اساسی است:
-اینکه ما نیازمند کسب دانش جدید برای دست یافتن به منابع جدید ازاطلاعات، به منظور افزایش دیدمان و برای کسب بینایی نو در درک چالش ها و الزامات پایداری می باشیم.
-ما نیازمند کشف دیدگاه ها و استراتژی های خاص، وسایل جدید، تکنیک ها و ارتباطات به منظور توسعه ی جامع بوده و نیازمند مدیریت مناسب در تصمیم گیری ها و فرایندهای مربوطه در امر پایداری می باشیم - رحیمی، 29،. - 30-1383
" موانع و چالش های توسعه ی پایدار می توان به صورت زیر بیان کرد:
✓ موانعی که به ساختار سیاسی جامعه وحکومت مربوط می شود:
-غیر دموکراتیک بودن نظام سیاسی حاکم برجامعه، ایجاد هرج و مرج وتنش های اجتماعی.
- پرهزینه بودن مشارکت مردم، ایجاد تاخیر در برنامه ها، تضعیف توان حکومت برای پاسخ گویی به نیازهای مردم، غیر دموکراتیک بودن مشارکت.
✓ موانعی که به ساختار اجتماعی جامعه و مردم مربوط می شود:
-دوربودن از فرایندهای تصمیم گیری اجتماعی طی سالیان دراز، نداشتن نفع اجتماعی برای مردم، عدم مشاهده نتایج مشارکت، بدگمانی نسبت به حکومت، سطح بالای هزینه ی زندگی، نداشتن اطلاعات کافی، وحشت مردم از ابراز مخالفت و تمایل برخی به تملق گویی، وجود اختلافات قومی ونژادی، فقدان پیوستگی گروهی و کانال های ارتباطی ضعیف.
✓ موانعی که به ساختار برنامه ریزی و برنامه ریزان مربوط می شود:
-وجودنظام برنامه ریزی متمرکز، فقدان ساختارهای محلی مناسب وباور متخصصین برنامه ریزی به این که تنها آن ها حق دارند برنامه ریزی کنند" - احمدی،31،. - 1379
