بخشی از مقاله
چکیده
یکی از رسالتهای اساسی مراکز تربیت معلم و دانشگاه فرهنگیان، آمادهکردن و تربیت معلمان و مربیان مصلح اجتماع و فرهنگ میباشد. معلمان و مربیانی که دامنه تأثیرگذاری عمل تدریس، اندیشه و منش معلمی آنها، مرزهای کلاس درسشان را درنوردد و اجتماع محلی و ملی زیستبوم تربیتیشان را در طول تاریخ، متأثرسازد. تاریخ نهاد تعلیم و تربیت در هر کشوری، از ردپای قلم و قدم چنین معلمان مصلحی سرشار است. به نظر میرسد دانشگاهنوپای فرهنگیان در ایران، برای تربیت چنین معلمان و مربیان مصلح اجتماع، با چالشهای زیرساختی و روساختی مواجه است.
هدف این پژوهش کیفی ارزیابی نقش و عملکرد دانشگاه فرهنگیان در تحقق این رسالت مهم و چالشهای پیشپای آن از منظر دانشجومعلمان میباشد. نتایج تحلیل و روایت تجریهزیسته دانشجو معلمان در این موردحکایت از وجود 9 چالش اصلی و 37 چالش فرعی و موردی پیشپای دانشگاه دارد. لذا براساس پدیدارشناسی تجربه زیسته دانشجومعلمان طی دوران دانشجوییشان در دانشگاه فرهنگیان کرمان میتوان گفت که دانشگاه نتوانسته است
در راستای این رسالت اساسی خود تأثیرماندگاری بر دانشجویان بگذارد. سهلانگاری اهمیت آموزش دانش تخصصی در رشتههای مختلف معلمی دبیری، عدم الگوپردازی معلمان مصلح ایران در تربیت رسمی و غیر رسمی دوران دانشجویی، انگیزه زدایی از دانشجویان، حضور کمرنگ فضای نقدسازنده، پراهمیتبودن »حاشیه« نسبت به »متن« در دوران دانشجویی، و ... برخی از مهمترین چالشهای فراروی دانشگاه فرهنگیان در تربیت معلمان مربیان مصلح اجتماع از نگاه دانشجومعلمان میباشند.
کلمات کلیدی: معلم، مصلح اجتماع، دوران دانشجویی، چالشها، دانشگاه فرهنگیان کرمان
.1 مقدمه
یکی از مهمرین عناصر یک نظام تعلیم و تربیت، معلمان و مربیان آن نظام میباشند. در این راستا، پیاژه معتقد است که: »زیباترین طرح اصلاح و بازسازی آموزشوپرورش درصورتیکه معلم به تعداد کافی و باکیفیت مطلوب در اختیار نباشد با شکست روبهرو خواهد شد« - پیاژه، به نقل از کاردان،1370،ص. - 15از همین روست که تربیت معلمان شایسته و کارآمد یکی از دغدغههای مهم و همیشگی هر جامعهای میباشد. نظام تربیتمعلم در ایران نیز بعد از طی فرازوفرودهای بسیار، سرانجام در سال 1391 به دانشگاه فرهنگیان سپردهشد و همهی مراکز تربیتمعلم و پردیسهای آموزشی در دانشگاه فرهنگیان تجمیع شدند.
در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان آمده است: »دانشگاه فرهنگیان با برخوردار بودن از هیئتعلمی و مدیران مؤمن، آراسته به فضائل اخلاق اسلامی، عامل به عمل صالح، تعالیجو و تحولآفرین، باورمند به جامعه عدل جهانی - جامعه مهدوی - ، برای تأمین، تربیت و توانمندسازی منابع انسانی وزارت آموزشوپرورش، پیشرو در آموزش، پژوهش، تولید و ترویج علم نافع موردنیاز آموزشوپرورش، سرآمد در آموزش و شایستگیهای حرفهای و تخصصی تربیت محور، توانمند در بهرهگیری از فناوریهای نوین آموزشی و تربیتی در انجام مأموریتها، مبتنی بر معیارهای نظام اسلامی، توانمند درزمینه سازی برای شکوفایی فطرت، استعدادها و شکلگیری هویت یکپارچه اسلامی- ایرانی- انقلابی دانشجو معلمان شکلگرفته است... - «اساسنامه دانشگاه فرهنگیان، . - 1390
به نظرمیرسد از تحلیل مضامین این سند میتوان استدال نمود که دانشگاه فرهنگیان به دنبال تربیت نسلی از معلمان و مربیان آینده ایران است که رسالت آنها فراتر از فعالیت صرف تدریس روزانه، تحولآفرینی و اصلاحگری در حیطه کلاس درس، مدرسه، اجتماع محلی، ملی و بین الملی باشد. یکی از نظریههای تربیتی مدافع چنین نگاهی به رسالت معلمان در گفتمان تربیت معلم، نظریه بازسازی اجتماعی1 میباشد. مبدعان و مدافعان این نظریه تربیتی معتقدند که معلمان و مربیان باید برای اصلاح جامعه پیشقدم باشند و برای این منظور، سیاستها و برنامههایی را ابداع نمایند. آنها براین باورند که معلمان باید از قدرت خود به منظور رهبری شاگردان در برنامههای مهندسی و اصلاح اجتماعی بهرهبگیرند. - گوتک2، ترجمه پاکسرشت، . - 1384
تعلیم و تربیت مبتنی بر بازسازی اجتماعی به رهبری معلمان، متعهد به انجام این امور میباشد: -1بررسی نقادانه میراث فرهنگی -2 تعهد نسبت به کوشش برای انجام اصلاحات اجتماعی عامدانه -3 نگرشی نسبت به برنامه ریزی به نحوی که بتوان مسیر تجدید نظر فرهنگی را ترسیم نمود -4 آزمون طرح های فرهنگی از طریق اجرای برنامههای اصلاح اجتماعی عامدانه - همان، ص . - 454 مدافعان نظریه بازسازی اجتماعی، مدارس را به عنوان مراکز و نهادهایی میبینند که در آنها معلمان و دانشآموزان با مسائل حاد و اساسی جامعه- نه صرفا بخاطر انجام پژوهشهای آکادمیک- بخاطر پژوهش و مشکلگشایی عمل و اقدام-محورانه، دست و پنجه نرممیکنند. در چنین مدارس پژوهشمدار و عملپیشه، مسایل بزرگ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و تربیتی در کانون توجه قرارمیگیرد - گوتک، ترجمه پاکسرشت، 1384، صص . - 465-464 بدیهی است که برای هدایت چنین مدارس مصلح و بازسازیگر اجتماع، معلمان و مربیان توانمند در عرصه اندیشه و عمل اصلاحگر، ضروری است.
یکی دیگر از رویکردهای حامی نقش اصلاحگری معلمان و مربیان مدارس، رویکرد و دیدگاه انتقادی 3میباشد. نظریه انتقادی رسالت مدرسه را فراتر از انتقال صرف فرهنگ و جامعهپذیری دانشآموزان میداند. مدافعان و مروجان این نظریه معتقد که مدارس سنتی یکی از مهمترین ابزارهای بازتولید نظم اجتماعی حاکم در جامعه میباشند. نظم اجتماعی حاکم از نگاه آنها، آغشته باسلطه، ایجاد نابرابریها، عدم آزادی، سرکوب صداهای متفاوت و اصلاحگر در پوشش برنامه درسی پنهان است. از این رو، معلمان و مربیان وظیفه دارند که با این نظم اجتماعی حاکم سلطهزا، به مبارزه فرهنگی برخیزند - بلوتین ژوزف، ترجمه مهرمحمدی و همکاران، . - 1389
هنری ژیرو1یکی از فیلسوفان تعلیم و تربیت مدافع این نوع نگاه به رسالت معلمان و مربیان میباشد. در نگاه او، معلم به منزله نقاد فعال و روشنفکر تحولساز است نه یک تکنسین ساده. ژیرو 1993 - ،ص - 15 با طرح این شعار معتقد است که معلمان نباید به عنوان تکنسینهای دور از مسائل روزمره و واقعی اجتماع در کلاس درس درنظر گرفتهشوند. آنها میتوانند و باید نواندیشان تحولساز2و نقادانی فعال3باشند که در شکلدهی و اجرای برنامه درسی نقشی فعال ایفا نمایند. - سجادیه، 1396، ص . - 2
نمونه بارز معلم و مربی که در آموزش خود رویکرد انتقادی را بکاربست، پائولو فریره میباشد. فریره تلاشهای خود را برای برنامه آموزش بزرگسالان به طبقه کارگر طی سالهای 1962 تا 1986 در کشورهای آمریکای لاتین انجام داد. در شیوه انتقادی آموزش او » کارگران با تشکیل حلقههای فرهنگی، به بحثهای انتقادی در مورد مسائل روز اجتماع میپرداختند. او کوشید تا با انتخاب موضوعهای روز، آموزش را به زندگی آنها پیوند زند - مرجانی، - 1386 و شکاف میان نظر و عمل را پرکند. فریره هدف این برنامهها را آگاهی از قدرت، سواد انتقادی- تحلیلی، عدم همنوایی کورکورانه با جامعه و خودساماندهی/ خودآموزی میدانست. - «همان، ص . - 3 مجموعه این اندیشهها و اقدامهای تربیتی انتقادی و اصلاح-گر باعث شد تا فریره به عنوان یکی از صاحبنظران اندیشه و عمل اصلاحگرایانه در عرصه تعلیم و تربیت، مورد استقبال جهانی قراربگیرد.
اینک از یک سو با نظر به رسالت دانشگاه فرهنگیان در تربیت نسل جدیدی از معلمان و مربیان فکور و مصلح اجتماع و از سوی دیگر با تکیه بر مبانی نظری چون نظریه بازسازی اجتماعی و نظریه انتقادی در مورد رسالت معلمان و مربیان، این پژوهش به دنبال آن تا براساس تجربهزیسته دانشجومعلمان در دانشگاه فرهنگیان، چالشهای پیشپای این دانشگاه در تربیت معلمان و مربیان مصلح اجتماع را روایتکند، تا از این رهگذر زمینه تأملجمعی در مورد گرهگشایی از آنها را فراهمسازد.
.2 نوع پژوهش و روش آن
پژوهش حاضر ازبعدهدف، در زمره پژوهشهای کاربردی است و از جمله تحقیقات کیفی و از نوع پدیدارشناسی محسوب میشود. مطالعه پدیدار شناسی معنای تجارب زیسته افراد متعدد از یک مفهوم یا پدیده را توصیف میکند. پدیدارشناسان اشتراکات مشارکتکنندگان در تجربه یک پدیده را مد نظر قرار میدهند. هدف اصلی پدیدارشناسی تقلیل تجارب افراد از یک پدیده به توصیفی از ذات فراگیر آن پدیده است - کرسول، ترجمه دانایی فرد و کاظمی،. - 1394 بر این اساس، در این پژوهش تلاش شده است تا فهم مشترک تجربههای زیسته دانشجومعلمان در مورد چالشهای پیش پای دانشگاه فرهنگیان در تربیت معلمان مصلح اجتماع، بازیابی و روایت شوند.
.3 نمونه آماری پژوهش و شیوهگردآوری دادهه
