بخشی از مقاله
خلاصه
روند رشد گسترده شهرنشینی توام با دیگر روندها و رویدادهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فناوری و زیستمحیطی باعث ظهور طیف گستردهای از چالشها و بحرانها برای جوامع انسانی مستقر در مناطق شهری شده است. برخی از پیشبینیها نشانگر حادشدن این مشکلات در آینده نزدیک و بعضی دیگر مبین ظهور جدی در آینده دورتر است. از مهمترین چالشها و بحرانهای آینده شهری میتوان به چنین موارد اشاره کرد: رشد شهریشدن و عدم توسعه متناسب امکانات و زیرساختهای شهری با آن - که سرمنشا بسیاری از چالشها و بحرانهای آینده است - ؛ کاهش منابع آب آشامیدنی شیرین و پاک؛ افزایش آلودگی محیط زیست شهری؛ در افق بلندمدت، کاهش رشد جمعیت، رشد باروری و بالتبع کاهش نیروی کار در آینده؛ افزایش عوارض اجتماعی خطرناک؛ کاهش سطح سلامت عمومی؛ افزایش مشکلات اقتصادی همچون بیکاری، تورم و نابرابری؛ افزایش تضادهای فرهنگی بین آرمانهای حکومتی و فرهنگ سهلگرای جاری در میان جوانان؛ کاهش امنیت غذایی جامعه در اثر کاهش توان تولید کشاورزی و از طرف دیگر کاهش توان اقتصادی جامعه جهت تامین نیازهای خود از خارج؛ نفوذ فناوریهای پیشرفته و ناتوانی کشور در همراهی با پیشرفتها - به علاوه ناتوانی کشور در توسعه فناوری و بهرهبرداری اقتصادی از فناوریهای درحالظهور و آینده - .
کلمات کلیدی: چالش، بحران، آینده، جهانی، منطقهای، ایران، شهری، شهرنشینی، جمعیت، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، زیستمحیطی
.1 مقدمه
در سال 2011 میلادی، جمعیت جهان به 7 میلیارد نفر رسید. جمعیت جهان در سال 2000 میلادی، 6 میلیارد بود و برآورد میشود در سال 2050 نیز به 9 میلیارد نفر بالغ شود. صد سال طول کشید تا جمعیت انسانی از یک میلیارد در سال 1804 میلادی به 2 میلیارد نفر در 1927 برسد و در سال 1960 به 3 میلیارد نفر افزایش یابد. 15 سال بعد به چهار میلیارد نفر و در سالهای 1987 و 1999 هم دو میلیارد نفر افزایش یافت. نرخ رشد متوسط جمعیت جهان، 1,15 درصد سالانه است - سالی 75 میلیون نفر - . - Mega, 2013 - در سال 2000 میلادی، جمعیت شهری جهان بیش از 2,5 میلیارد نفر بود و پیشبینی میشود تا سال 2050 به بیش از پنج میلیارد نفر بالغ شود. هماکنون بیش از 50 درصد مردم جهان در شهرها زندگی میکنند و برخی اندیشمندان آنها را "کشورهای جدید" مینامند. در سال 1800 میلادی 3 درصد جمعیت جهان و در سال 1900 بیش از 14 درصد در شهرها متمرکز بودند. پیشبینی میشود تا سال 2030، شهرها میزبان 60 درصد مردم جهان و تا سال 2050، 70 درصد را درخود جای میدهند.
هر سال، 65 میلیون نفر - پنج برابر جمعیت لندن - به شهرها وارد میشوند. آینده الزاماً تداوم روند خطی گذشته نیست و باید مورد کنکاش بیشتری واقع شود . - Mega, 2013 - با اینکه شهرها تنها 2 درصد از سطح زمین را اشغال کردهاند اما بین 60 تا 80 درصد مصرف انرژی و 75 درصد آلایندگی کربنی را برعهده دارند. عمده رشد شهری در کشورهای کمترتوسعهیافته رخ خواهد داد که باعث تغییر ترکیب جمعیتی جهان و اعمال فشار بر منابع طبیعی محدود میشود. برآوردها حاکی است جمعیت جهان تا سال 2100 میلادی به 10 میلیارد نفر خواهد رسید که عمده آن در کشورهای دارای باروری بالا - کمترتوسعهیافته - رخ میدهد؛ کشورهایی که عمدتاً روستایی هستند و به سرعت درحالشهریشدن میباشند . - Mega, 2013 -
همچنان تا سال 2050 میلادی آسیا پرجمعیتترین منطقه جهان خواهد بود. انتظار میرود جمعیت آسیا تا اواسط این قرن به اوج خود - حدود 5 میلیارد نفر - برسد اما پس از آن به تدریج نزول میکند. بیشترین رشد جمعیت شهری در هند، چین، نیجربه، آمریکا و اندونزی خواهد بود. تا سال 2050، جمعیت شهری هند و چین به ترتیب به 497 و 341 میلیون نفر خواهد رسید . - Mega, 2013 - این روند رشد گسترده شهرنشینی توام با دیگر روندها و رویدادهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فناوری و زیستمحیطی باعث ظهور طیف گستردهای از چالشها و بحرانها برای جوامع انسانی مستقر در مناطق شهری شده است. برخی از پیشبینیها نشانگر حادشدن این مشکلات در آینده نزدیک و بعضی دیگر مبین ظهور جدی در آینده دورتر است. اما به هر تقدیر، مدیران شهری موظف به درک این شرایط درحالظهور و برنامهریزی پیشدستانه جهت مقابله با آنها هستند. مسؤولان و مدیران ملی و شهری کشور ما نیز موظف به پایش مستمر و تلاش جدی جهت حل چنین چالشها و بحرانهای پیش رو هستند. این پژوهش، حرکتی آغازین و ابتدایی جهت درک مسایل و شرایط پیش رو است.
.2 روش انجام پژوهش
برای مطالعه اولیه پژوهشهای آیندهنگرانه انجامشده در زمینه چالشها و بحرانهای شهری از یک چارچوب کلی تحلیلی - کل به جزء - استفاده میکنیم. تمامی این موارد در سطح خود - جهانی، منطقهای و ملی - بر وضعیت آینده شهرهای آینده تاثیرگذار هستند و ما را در درک شرایط پیش روی مناطق شهری ما یاری میرسانند. این چالشها و بحرانها از مطالعه روندها، رویدادها، چشماندازها و سناریوهای موجود در افقهای زمانی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت استخراج شدهاند. اگرچه مطالعات نشان میدهد تمامی مناطق جهان از مشکلات و مسایل مشابه رنج نمیبرند و دغدغهای متفاوت و متنوعی وجود دارد روندهای مشترک وجود دارد که تقریباً در اکثر نقاط جهان مشاهده میگردد. البته در این پژوهش به تفاوتها هم پرداختهایم و کوشیدهایم نشان دهیم در نقاط شهری مختلف جهان، چالشها و بحرانهای متفاوتی وجود دارد و باید در تحلیلهای نهایی مورد توجه کارشناسان و مدیران شهری قرار گیرد.
.3 چالشها و بحرانهای جهانی
دغدغه بررسی شرایط آینده پیش روی بشر باعث شده است تا سازمان ملل متحد یکی از بزرگترین و گستردهترین سامانههای آیندهنگاری جهانی را تحت عنوان پروژه هزاره راهاندازی نماید که شبکهای از صاحبنظران و آیندهپژوهان سراسر دنیا ایجاد نموده است. یکی از بخشهای این سامانه، رصد مستمر دیدگاههای این کارشناسان درباره چالشهای جهانی آینده است که در ادامه به معرفی اجمالی 15 چالش اصلی شناساییشده میپردازیم - The Millennium Project, : - 2015
