بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت و جایگاه نیروی انسانی در جوامع امروزی که لازمه محور توسعه پایدار در جوامع است اهمیت تعلیم و تربیت را بیشتر نشان میدهد. در این بین موضوع تحول در نظام آموزش و پرورش از موضوعات اساسی در نظام تعلیم و تربیت است. در ایران نیز پس از تصویب »سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش« در شورای عالی انقلاب فرهنگی، این سند تحول آفرین جهت اجراء به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ شده است. رصد نمودن مستمر هدفها، نشان خواهد داد که برنامهها چه مقدار در تحقق اهداف موفق و یا ناموفق هستند. نتیجهی این پایش،گاهی مشخص میکند که کدام یک از برنامهها نیاز به اصلاح و باز نگری دارد و یا کدام فعالیت، سودمندی لازم را نداشته و باید متوقف شود. پژوهش حاضر به بررسی و آسیب شناسی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش پرداخته و پیشنهاداتی را جهت بازدههی بیشتر آن بیان میکند.
واژههای کلیدی: تحول بنیادین، آموزش و پرورش، اهداف، آسیب شناسی.
مقدمه
محور اصلی توسعه، انسان است، انسان هم مولد توسعه است و هم محصول آن - مایرویسرنر، 1368، - 82 و برای وقوع هرگونه تغییر جدی نیز باید چشم به انسان تحولگرا دوخت - هندی، 1374، . - 15 به همین دلیل اکثر تئوری پردازان توسعه و علوم اجتماعی در دهههای اخیر متعقدند بازی توسعه و پیشرفت را باید از زمین آموزش و پرورش آغاز کرد.آموزش و پرورش به عنوان نهاد فرهنگی اجتماعی، نقش اساسی و بی بدیل در تربیت نیروی انسانی و تولید سرمایه اجتماعی و فرهنگی و در فرایند رشد و تعالی کشور ایفا میکند، به گونهای که آینده کشور در آیینه آموزش و پرورش امروز قابل مشاهده است. آموزش و پرورش باید پیش برنده تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی باشد - لوئیس، کاترین، . - 1388
در دهههای اخیر با پر رنگ شدن جایگاه »انسان« به عنوان اصلیترین و گرانبهاترین سرمایه اجتماعی، فرهنگی و معنوی جامعه، رسالت آموزش و پرورش نیز از جایگاه رفیع تر برخوردار شده و مورد توجه جدی صاحب نظران و نظریه پردازان علوم اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قرار گرفته است.از منظر تعالیم انسان ساز مکتب اسلام، نظام تعلیم و تربیت از منزلت والا و بی بدیل برخوردار است و معلمان و دست اندرکاران این نظام، مسئولیت دارند تا در استمرار راه انبیاء الهی، زمینه تربیت پذیری کودکان و نوجوانان را در بهترین سنین فراگیری برای رهپویی در مسیر عبودیت الهی فراهم آورند.متأسفانه آموزش و پرورش موجود کشور به دلایل مختلف، توانایی پاسخگویی به نیازهای جامعه در راستای اهداف و آرمان های بلند انقلاب اسلامی را ندارد و در تربیت نیروی انسانی در طراز جمهوری اسلامی با مشکلات نظری و عملی فراوانی روبروست.
رهایی از کاستیها و ناکارآمدیهای موجود و دستیابی به آموزش و پرورش پویا، موفق و اثربخش، نیازمند تحول عمیق و ریشهای در این نهاد گسترده و سرنوشت ساز است تا با بازخوانی و بازتولید تمام عوامل مؤثر پیدا و پنهان این نظام، بتوان با استفاده بهینه از فرصتها، منابع و امکانات، تحقق اهداف را تسهیل و تسریع کرد. - خنیفر، 1389، - 45خوشبختانه با درک ضرورت و اهمیت موضوع توسط مسئولان ارشد نظام و آموزش و پرورش، سند تحول بنیادین و برنامه راهبردی و دراز مدت برای تحول همه جانبه و پایدار در آموزش و پرورش کشور توسط جمعی از صاحبنظران و کارشناسان تعلیم و تربیت تدوین و در تاریخ 90/9/7 به تصویب عالیترین مرجع سیاست گذاری فرهنگی کشور یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و برای اجرا به آموزش و پرورش ابلاغ شده است.
بیشک مدیریت این حرکت بزرگ و سرنوشت ساز باید بسیار هوشمندانه و آگاهانه صورت پذیرد تا در کوتاهترین زمان و با کمترین هزینه بتواند بیشترین بازدهی و اثر بخشی را به همراه داشته باشد. از آنجا که این مدیریت به ساز و کارها و الزامات خاص وابسته است و باید بتواند با استفاده از تمام امکانات و فرصت ها، آموزش و پرورش موجود را به آموزش و پرورش مطلوب تبدیل کند.مقاله حاضر در چهار بخش به بررسی و آسیبشناسی موارد اجرایی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش میپردازد. در بخش دوم به ضرورت تحول بنیادین در آموزش و پرورش پرداخته میشود. بخش سوم به آسیب شناسی موارد اجرا شده سند تحول می پردازد. و در نهایت در بخش چهارم، مقاله با ارائه جمعبندی و نتیجهگیری به پایان میرسد.
پیشینه و ضرورت تحول بنیادین در آموزش و پرورش
تحولات محیطی در عصر حاضر با سرعت حیرت انگیز، تار و پود زندگی فردی و اجتماعی آدمی را درنوردیده است و همه امور پیدا و پنهان جامعه را دگرگون کرده است. در این دنیای متحول و متلاطم، تنها افراد، سازمان ها و نهادهایی می توانند به ادامه حیات خویش امیدوار باشند که تحولات را درک کرده و پاسخ مناسب و مثبت به آنها بدهند. نهاد آموزش و پرورش، با پیچیدگی و ویژگی های خاص خود و گستردگی قلمرو فعالیت آن، از این قاعده کلی مستثنی نیست و باید بتواند پاسخگوی تحولات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه باشد.فرایند تعلیم و تربیت، امری »زمان بر« و »دیربازده« است که در طولانی مدت به بار می نشیند. مخاطبان نهاد آموزش و پرورش، کودکان و نوجوانانی هستند که آن چه را »امروز« فرا می گیرند »فردا« در افکار و رفتار خویش متجلی می سازند.
در نتیجه، فعل و انفعالات آموزشی و تربیتی » امروز« بر چگونگی شکل گیری »فردا« های دور و نزدیک تأثیر می گذارد و متقابلاً آرمان ها و اندیشههای »فردا«، چگونگی سامان یابی »امروز« را متأثر می سازد. به بیان دیگر برنامه های »امروز« و »فردا« در فرایند تعلیم و تربیت به شدت به هم گره خورده است و این نهاد بیش از سایر ارگانها و نهادها به »برنامه های تحولی« نیازمند است. به همین دلیل امروزه، نهادهای آموزشی در اکثر کشورهای جهان با مسئله »تدوین و اجرای برنامه های راهبردی تحولآفرین« دست و پنجه نرم می کنند. - یونسکو،1360، - 52نکته قابل تأمل آن که، دست یازدیدن به برنامه تحولی اثربخش در دنیای متغیر کنونی، به امری پیچیده و غامض تبدیل شده است. زیرا سرعت و گستردگی تغییرات و تحولات به گونهای است که فرصت طراحی، تدوین و اجرای برنامه های درازمدت را با چالش های جدی روبه رو کرده است. - سنگه، 1385، - 32
از سوی دیگر، نهاد آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد مدون، در عصر مدرنیسم و در پاسخ به نیازهای جامعه صنعتی متولد شد و با کمترین تغییراتی به جوامع دیگر، از جمله کشور ایران، منتقل شد لذا از همان ابتدای ورود با فرهنگهای بومی ناسازگار بوده و پیامدها و بروندادهای آن، در پاسخگویی به نیازهای جامعه با چالش روبرو بوده است و افزایش اثربخشی و بهره وری آن به انجام تحولات و تغییرات خرد و کلان نیاز داشته است.پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضرورت تحول همه جانبه و عمیق در نهاد آموزش و پرورش بیش از پیش احساس میشده است. زیرا انقلاب اسلامی، یک انقلاب فرهنگی است و تغییر فرهنگ و تحول در باورها و رفتارها را باید از سنین کودکی و جوانی آغاز کرد.
به همین دلیل از آغازین روزهای پیروزی انقلاب انجام تحولات بنیادین در دستورکار مسئولان ارشد نظام و آموزش و پرورش قرار گرفت - شورای عالی آموزش و پرورش، 1389، - 3 و طرح ها و برنامه های تحولی فراوانی تدوین و اجراء شد که هر یک به دلایلی نتوانست به انتظارات جامعه پاسخ دهد. در نتیجه بعد از سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، »ضرورت تحول بنیادین و اساسی در آموزش و پرورش« هم چنان به قوت خود باقی است و این امر به مطالبه جدی مقام معظم رهبری و نهادهای سیاست گذار و مسئول در حوزه فرهنگ و علم تبدیل شده است و مورد تأیید و درخواست کارشناس مجرب و مدیران و معلمان فرهیخته میباشد.
خوشبختانه در پاسخ به این مطالبه عمومی »سند تحول بنیادین آموزش و پرورش« تدوین و به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و برای اجرا به دستگاه آموزش و پرورش ابلاغ شده است. اینک و در عرصه اجرا، یکی از سئوالات مهم و کلیدی آن است که این حرکت بزرگ را چگونه باید مدیریت کرد؟ الزامات مدیریت اثربخش تحول بنیادین در آموزش و پرورش کدامست؟ چگونه می توان بر فرایند کار نظارت کرد و بر تحقق اهداف تحول امیدوار بود؟بنابراین واکاوی مدیریت فعال و هوشمندانه تحول و استفاده بهینه از فرصت ها و امکانات برای تحقق اهداف تحول تا دستیابی به آموزش و پرورش در طراز جمهوری اسلامی ایران از اهمیت و حساسیت بالا برخوردار بوده و یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.
