بخشی از مقاله
چکیده
سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش به مثابه آخرین سند سیاستی مصوب و برنامه ی عملیاتی مدون در این وزارتخانه ،دارای نکات مبهم متعدد، کلی گویی ها ی بیشمار ،شعار زدگی های فراوان و سطحی نگریهای گسترده است .از این رو ،ارایه ی یک برنامه ی عملیاتی و خط مشی مشخص و راهکار اجرایی معین که بتواند چشم اندازی روشن رابرمبنای این سند درراستای سیاستگذاری فرهنگی در این وزارتخانه ترسیم نماید امری بسیار دشوار به نظر می آید .این مقاله که بصورت مروری و کتابخانه ای با استفاده از کتاب ها ،مجلات و تهیه شده بر آن است تا با بررسی موشکافانه و تجزیه و تحلیل دقیق این سند براین نکته تاکید ورزد که سیاستگذاری فرهنگی برخاسته از چنین متنی از انسجام لازم ،پیوستگی منطقی و ثبات پایدار برخوردار نخواهد بود .در نهایت ،برنامه عملیاتی وزارتخانه آموزش و پرورش در دوکشور مصر و ترکیه به مثابه دو کشور اسلامی مهم در منطقه با سند تحول بنیادین مورد مقایسه و بررسی تطبیقی قرار گرفته است .
کلید واژگان : سند تحول بنیادین ، فرهنگ ،اموزش و پرورش ، سیاست گذاری، توسعه جتماعی
مقدمه
به طور کلی مقوله ی فرهنگ در عرصه حیات اجتماعی پدیده ای بسیار پیچیده و چند بعدی در نظر گرفته می شود و از این رو ،پژوهشگران حوزه ی مطالعات اجتماعی و فرهنگی هر کدام بسته به دیدگاه خاص و نظرگاه ویژه ی خود ،تعریف خاص خود از فرهنگ عرضه نموده اند .به رغم اینکه در برخی از موارد ،بین دسته ای از این تعاریف نوعی همپوشی به چشم می خورد اما با وجود این امردر ادبیات مطالعات فرهنگی و مسایل اجتماعی مواردی را نیز میتوان یافت که طی آن دیدگاه های بسیار متنوع ،گسترده و در برخی موارد متناقص عرضه شده باشند - کی نژاد،محمد علی - 1384
از این رو هنگامی که به سراغ مقوله »سیاستگذاری فرهنگی « می رویم ،بدون شک با میدانی پر تطلاطم از آراءو اندیشه های گوناگون و نظرات مختلف و متنوعی روبه رو می شویم ؛چرا که مبانی و پیش فرض ها ی یک سیاستگذار فرهنگی باآن دسته تعاریف ،پیش فرض هاو مبانی فکری سیاستگذار فرهنگی دیگر متفاوت خواهد بود .بدون شک چنین تفاوتی منجر به پیدایش سیاستگذاری های مختلف و متنوع ودر برخی موارد متناقض و متضاد در عرصه ی فرهنگ خواهدشد.در واقع به بیان دیگر ،موضوع شناخت مساله و تعریف آن و همچنین بررسی دقیق ،علمی و موشکافانه ابعاد مختلف آن به منظور حل مسالهو مشکل سیاستی در فرهنگسیاست گزاری - وحید ،مجید ،فرهنگ سیاستگذاری در ایران - 1382
به مثابه نخستین گام در چرخه سیاست گذاری از همان ابتدای راه ،مسیر متفاوتی را برای سیاستگذاری در عرصه مقوله ی فرهنگ فراهم خواهد ساخت .در نتیجه این نگاه متفاوت در مراحل بعدی چرخه سیاست گذاری عمومی از تدوین و صورت بندی مساله گرفته تا مرحله مهم و تاثیر گذار اجرای سیاست های فرهنگی و حی در مرحله ارزیابی اینگونه سیاست ها و در صورت لزوم تغییر آنان ،رد پا و اثر نفوذ خود را برجای خواهد گذاشت - اشتریان ،کیومرث : مقدمه ای بر روش سیاست گذاری فرهنگی - 1391 از این رو عرصه سیاست گذاری فرهنگی را می توان به نوعی میدان تقابل ،رویارویی و حتی نبرد اندیشه ها ی متنوعی دانست که خاستگاه و مبانی معرفت شناختی متفاوتی برخوردارند
با این حال از انجا که نقطه تمرکز پژوهش حاضر ،بحث سیاستگذاری فرهنگی در وزارت اموزش و پرورش در ایران است ،شاید بتوان به نوعی اینگونه ادعا نمود که محدود نمودن موضوع سیاستگذاری فرهنگی به یک دستگاه اجرایی و وزارتخانه ای خاص تا حدودی –البته مسلم اسات اما نه به طور کامل صد در صد – بتواند از گسترده ی متنوع اندیشه های گوناگون و آراء و دیدگاه های مختلف در عرصه سیاست گذاری فرهنگی بکاهد و در واقع این امکان را فراهم آورد که نقطه شروع مناسبی برای موضوع و مبحث پژوهش حاضر تلقی گردد که در ادامه به توضیح و تبیین این مطلب خواهیم پرداخت .
اموزش و پرورش و سیاستگذاری فرهنگی
بدون شک ،آموزش و پرورش به مثابه یک نهاد جامعه شناختی –اجتماعی تاثیر گذار در عرصه مسایل و موضوعات اجتماعی نقش به سزایی در حوزه فرهنگ و سیاست گذاری فرهنگی دارد .کمتر کسی در دوران معاصر حیات اجتماعی بتوان یافت که گذرش دست کم برای یکبار هم شده به موسسات و سازمان های متولی امر اموزش نیفتاده باشد ،البته در این راستا نباید از این نکته مهم را از نظر دور داشت که در هر دولت - ملتی ،وزارت خانه اموزش و پرورش که عهده دار آموزش و پرورش رسمی–عمومی افراد جامعه است ،صرفا به مثابه یکی از موسسات و سازمانهای متولی آموزش محسوب می گردد و نهاد آموزش و پرورش صرفا در این وزارتخانه یا سازمان خلاصه نمی گردد.
اما با این حال در این پژوهش هنگامی که صحبت از آموزش و پرورش به میان آورده می شود ،مقصود و منظور در واقع وزارتخانه آموزش و پرورش است که متولی و عخده دار امر آموزش و تعلیم تربیت از حدود دوران 6 سالگی دردوران کودکی17-18 سالگی اواخر دوران نوجوانی است .از انجا که بر اساس نظریه های مختلف در فلسفه اموزش و پرورش و تعلیم و تربیت ، این دوران نقش بسیار مهم و برجسته ای در زندگی یک فرد دارد در نتیجه اهمیت و نقش وزارت خانه اموزشو پرورش در عرصه شکل دهی به فرهنگ عمومی قابل انکار نیست .با در نظر گرفتن این نکته می توان اینگونه اذعان نمود که وزارت اموزش پرورش به عنوان یکی ازسازمان هایی که موظف است به ترویج ونهادینه سازی فرهنگ عمومی جامعه بپردازد نقش مهم و کلیدی در سیاست گذاری فرهنگی دارد - ابراهیم ابادی ،حسین : اینده اموزش و اموزش اینده تیر ماه 1391صص -25 - 30
در واقع مفروض مفروض اصلی این پژوهش آن است که نقش و کار ویژه ای این وزارتخانه صرفا به نوعی آموزش و سیاستگذاری خلاصه نمی شود بلکه به نوعی این وزارتخانه عهده دار بخشی ازسیاستگذاری فرهنگی نیز محسوب می شود و منحصر نمودن وظیفه ی این وزارتخانه صرفا به امر آموزش نوعی محدود نمودن شرح وظایف ان است .حال این پرسش مطرح می شود که سیاستگذاری فرهنگی در وزارت آموزش و پرورش چگونه صورت بندی و تدوین شده است و اساسا چه جنبه هایی از سیاستگذاری فرهنگی را می توان در برنامه ریزی های کلان این وزارتخانه مشاهده نمود ؟ به بیان دیگر مولفه های اصلی و اساسی ودر واقع ساختار افرین سیاستگذاری فرهنگی در وزارت آموزش و پرورش کشورمان کدام است ؟و آیا از بستر رهگذر برنامه های عملیاتی و مدون و مصوب در این وزارتخانه می توان به شکلی از سیاستگذاری فرهنگی دست یافت.
نگاهی گذرا و اجمالی به سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش ایران
سند تحول بنیادین در آذرماه سال 1390 در شورای عالی انقلاب فرهنگی و با امضای ریاست جمهور وقت و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب نهایی رسید. این سند در طول 15 جلسه ی کاری از تاریخ 1389/11/12 تا تاریخ 1390/7/5 مورد بررسی و در نهایت تصویب قرار گرفت. از آنجا که این سند در شهر مشهد به تصویب رسیده است، به نام سند مشهد مقدس نیز شناخته می شود - سند تحول بنیادین: 4و - 36البته خود این نامگذاری نیز نشانگر نوعی ارزشی بودن و مبتنی بر هنجارهای دینی بودن این سند است که در ادامه ی بحث، به این موضوع بیشتر پرداخته خواهد شد.
این سند در 8 فصل تنظیم شده است. قبل از مقدمه ی سند سخنانی از امام خمینی بنیانگذار انقلاب اسلامی، به نقل از صحیفه ی ایشان نقل شده است که در آن به کلیه ی مسوولین و تمامی دست اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران سفارش شده است که به هر شکل ممکن وسایل و موجبات ارتقای اخلاقی، اعتقادی، علمی و هنری جوانان را فراهم سازند و نسل جوان را تا مرز رسیدن به بهترین ارزش ها و نوآوری ها همراهی نمایند و روح استقلال و خودکفایی را در آنان زنده نگاه دارند. - سند تحول بنیادین: . - 2
در واقع، همان طور که از سخنان ایشان استنباط می شود، از نگاه عالی ترین مقام مسوول در یک نظام سیاسی، مسایل اخلاقی و اعتقادی بر مسایل علمی و هنری اولویت دارند و این موضوعی درخور تأمل است که در واقع، در خود سند نیز می توان رگه ها و آثار و ردپاهایی از این اولویت بندی و ترجیحات را مشاهده نمود به طوری که حتی موضوع اهمیت مسایل علمی نسبت به مسایل هنری در سند تحول نیز مشهود است.پس از اشاره به سخنان بنیانگذار انقلاب اسلامی، سخنان آیتاالله خامنهای، رهبر کنونی انقلاب آورده شده است - سند تحول بنیادین: . - 3آنچه که در سخنان ایشان بسیار چشمگیر و برجسته است دغدغه ی ایشان نسبت به امر تحول در آموزش و پرورش است که البته این مسأله مبتنی بر سخنرانی ایشان در دیدار با جمعی از فرهنگیان کشور در سال 1385 است که به تاریخ 1385/2/12
