بخشی از مقاله
مقدّمه
مقام معظم رهبری - دام ظلهالعالی - در سیر تکاملی انقلاب اسلامی، پس از طرح موضوعاتی کلان، همچون »انقلاب فرهنگی«، »مهندسی فرهنگی«، »مهندسی تمدن اسلامی« و »جنبش نرمافزاری«، که همگی از ضرورت تدوین ایدئولوژی انقلاب اسلامی حکایت دارند، اخیرا موضوع »سبک زندگی« را مطرح و آن را از مهمترین نیازهای جامعه و نظام اسلامی قلمداد فرمودهاند. »سبک زندگی« گرچه پس از موضوعات کلان پیشگفته مطرح شد، اما با این حال، مطرح نمودن آن بهصورت شفاف و صریح نشان از خلأی است که انقلاب اسلامی در این مرحله از مراحل تکاملی خود با آن مواجه است و گویای این نکته مهم است که مهمترین آسیب جدی انقلاب و جامعه اسلامی در این مرحله از انقلاب اسلامی »فقدان شیوه مطلوب زندگی اسلامی و الگوهای رفتاری متناسب با جامعه، نظام و خانواده اسلامی« است و بر همین اساس، مهمترین و جدیترین نیاز نیز »استنباط و ارائه سبک زندگی اسلامی و الگوهای رفتاری متناسب با جامعه، نظام و خانواده اسلامی« است.
بر این اساس، اگر انقلاب اسلامی پس از ایجاد نظام و دولت اسلامی، نتواند ساختار و سبک زندگی اسلامی را مبتنی بر اصول و اهداف خود ارائه دهد، ایجاد کشور اسلامی آرزویی بیش نخواهد بود و فرایند تکاملی انقلاب اسلامی در مرحله ایجاد کشور متوقف خواهد شد. از سوی دیگر، میتوان موفقیت و مانایی چند سدهای تمدن غرب را مدیون ارائه سبک زندگی غربی برای جوامع تحت سیطره خود دانست. انقلاب اسلامی نیز برای وصول به تمدن اسلامی، در مرحله فعلی از مراحل تکاملی خود باید بتواند سبک زندگی دینی و اسلامی را تولید کند تا از حالت انفعالی در برابر سبک زندگی و الگوهای رفتاری غربی بیرون آید.
از همینرو، استنباط و ارائه سبک زندگی اسلامی را باید جزو مسائل راهبردی انقلاب اسلامی در این مرحله از مراحل تکاملی آن بهشمار آورد که هرگونه برخورد نامناسب یا سهلانگاری در خصوص آن، فرایند تکاملی انقلاب اسلامی را با چالشهایی جدی و اساسی روبهرو خواهد کرد. بر اساس همین اهمیت، مقام معظم رهبری علاوه بر مطالبه جدی این مهم از نهادهای متولی، خود رأسا ابعاد و زوایای این موضوع را به بوته کاوش و بررسی نهادهاند. مقاله حاضر عهدهدار تبیین مبانی و مبادی سبک زندگی از دیدگاه معظمٌله است. بر این اساس، در ادامه پس از تبیین و تعریف کلیات، نقش و جایگاه سبک زندگی در فرایند تکاملی انقلاب اسلامی روشن خواهد شد و پس از آن، مبانی و مبادی سبک زندگی از دیدگاه مقام معظم رهبری منقّح میگردد.
در مقاله حاضر تعریفی جدید و کاملاً نظاممند از سبک زندگی و نسبت آن به مقوله تمدن ارائه شده است. همچنین تحلیل فرایند تکاملی انقلاب اسلامی و جایگاه و نقش سبک زندگی در آن از دیگر مباحث بدیع مقاله حاضر است. سؤالهای اصلی نوشتار حاضر عبارت است از: سبک زندگی چیست؟ جایگاه آن در فرایند تکاملی انقلاب اسلامی کدام است؟ سؤالهای فرعی نیز عبارتند از: نسبت سبک زندگی و تمدن چیست؟ دلایل پرداختن به موضوع سبک زندگی در شرایط فعلی انقلاب اسلامی چیست؟ مبانی دینشناختی و معرفتشناختی سبک زندگی کدام است؟ نقش فقه حکومتی در ارائه سبک زندگی چیست؟ وظیفه حوزه و دانشگاه در رابطه با ارائه سبک زندگی کدام است؟
.1 کلیات
1.1 مفهوم سبک زندگی »سبک زندگی« از جمله واژگانی است که دیدگاهها و تعاریف مختلف و گاه متضادی پیرامون آن وجود دارد. در زبانهای گوناگون از ترکیب سبک زندگی در شکلهای مختلفی یاد شده است. در زبان انگلیسی به دو شکل «Style of Life» و نیز «Lifestyle» استفاده شده است - شکاری، 1389، ص . - 538 معنای لغوی واژه »زندگی« روشن است، اما در لغتنامهها معانی گوناگونی برای واژه »سبک« درج شده است: نوع، روش، طرز و شیوه ، شکل دادن یا طراحی چیزی تطابق با معیار شناختهشده، شیوهای که برازنده و متناسب پنداشته میشود، بخصوص در رفتار اجتماعی، نحوه عرضه، بخصوص در موسیقی یا یکی از هنرهای زیبا، و شیوه مشخص تعبیر در نوشتار یا گفتار معانی دیگری نیز برای واژه »سبک« آمده است.
از جمله: شیوهای که در آن چیزی گفته یا انجام میشود، شیوه و روش انجام چیزی، بخصوص شیوهای که برای فرد، گروهی از مردم، مکان یا دورهای نوعی باشد، نوع تصور و فردیتی که در افعال و سلیقههای شخص ارائه میشود، طرز نگرش خاص فردی و سلیقه که بیانگر و ممیز راه زندگی است، و شیوه یا عادت متمایز رفتاری یا حرکت فرد در تعریف »سبک زندگی« نیز با تعاریف متعددی روبهرو هستیم. در یک تعریف میخوانیم: روشِ» نوعی زندگی فرد، گروه یا فرهنگ و نیز روش خاصی از زندگی یک شخص و یا گروه.« همچنین، »شیوه زندگی یا سبک زیستن که منعکسکننده گرایشها و ارزشهای یک فرد یا گروه« و نیز »عادات، نگرشها، سلیقهها، معیارهای اخلاقی، سطح اقتصادی و غیره که با هم طرز زندگی کردن فرد یا گروهی را میسازد« به عنوان تعریف »سبک زندگی« آمده است تعریف اول، بیشتر توضیح واژه به واژه از ترکیب سبک زندگی است و معنای دوم، بیان معنای اصطلاحی است که امروزه در ادبیات علوم انسانی و اجتماع رواج یافته است.
مقصود نگارنده از سبک زندگی، »روش سلوک در حیات فردی و اجتماعی« است و به بیان دیگر، »مجموعهای منظم و به هم مرتبط از رفتارهای افراد در زندگی فردی و اجتماعیشان که مبتنی بر یکسری بینشها و ارزشهای برآمده از آنهاست.« با این، بیان سبک زندگی شامل اموری میشود که به زندگی انسان، اعم از بعد فردی و اجتماعی، مادی و معنوی مربوط میشود؛ اموری نظیر بینشها - ادراکها و معتقدات و به بیان دیگر، نظام اعتقادات - و گرایشها - ارزشها، تمایلات و ترجیحات و به بیان دیگر، نظام اخلاقی - . در حوزه کنشها و رفتارها نیز شامل حوزههای مختلف سیاسی - نظام سیاسی - ، اقتصادی - نظام اقتصادی - ، فرهنگی - نظام فرهنگی - ، حقوقی - نظام حقوقی - ، عبادی - نظام عبادی - و تربیتی - نظام تربیتی - است.
بنابراین، سبک زندگی به رفتارهای برآمده از بینشها و گرایشها به نحو مجموعی و نه تکتک آنها، دلالت میکند. خلاصه اینکه، به نظر نگارنده، به الگوهای رفتاری آحاد جامعه در حوزههای مختلف زندگی اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... که برآمده از بینش و گرایشی خاص است، »سبک زندگی« اطلاق میشود. با این حساب، مقصود از »سبک زندگی دینی و اسلامی«، الگوهای رفتاری متدینان و مسلمانان در حوزههای مختلف زندگی میباشد که برآمده از بینش و جهانبینی دینی اسلامی و نیز مبتنی بر گرایشها و ارزشهای اسلامی میباشد.
از دیدگاه مقام معظم رهبری نیز »سبک زندگی عبارت است شیوه زیستن و رفتار اجتماعی« - مقام معظم رهبری، - 1391/7/23؛ مانند شیوه زیستن در »خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، مسئله خط، مسئله زبان، مسئله کسب و کار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانهای که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهای ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه« - همان - و مانند آن.
2.1 فرایند تکاملی انقلاب اسلامی فرایند انقلاب اسلامی و مراحل تحقق آرمانهای آن، تا دستیابی به الگوی جامع انقلاب و در نهایت، تشکیل تمدن اسلامی، از سوی مقام معظم رهبری تبیین شده است. ایشان روند تکاملی انقلاب اسلامی را به پنج مرحله تقسیم فرمودند. »فرایند تحقق انقلاب اسلامی همینطور، قدم به قدم به نتایج نهایی خود نزدیک میشود... این فرایند یک فرایند طولانی و البته دشوار است که انسان بهطور نسبی به آن اهداف نزدیک میشود.
