بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري روستايي، در سال هاي اخير، به عنوان عاملي مهم در توسعه ي نواحي روستايي مورد توجه قرار گرفته است و مي تواند نقش مهمي در متنوع سازي اقتصاد روستايي داشته باشد و با گسترش آن در نواحي روستايي مـي تـوان بـه پايـداري جمعيت و اقتصاد اين نواحي کمک نموده و زمينه دست يابي به توسعه پايدار روستايي را فراهم نمود. زيرا بـا ايجـاد فعاليـت هاي مکمل کشاورزي، مي تواند زمينه توسعه اقتصادي و زيست محيطي روستايي را در زمينه افزايش درآمد، اشتغال زايي و معيشت پايدار روستايي فراهم کند که بهبود کيفيت زندگي و توزيع متعادل و مناسب خدمات و تسـهيلات را درچـارچوب توسعه منطقه اي و محلي، به همراه دارد. گردشگري راهبردي براي توسعه روستايي و پاسخي به جهـاني شـدن و بازسـاخت روستاها است .چرا که يکي از اهداف مهم توسعه روستايي، کاهش بيکاري، ايجاد و افزايش فرصت هاي شغلي است که در مي - تواند توسعه روستا را سرعت ببخشد. مقاله حاضر که به شيوه مروري و با بررسي منابع مکتـوب و کتابخانـه اي و سـايت هـاي اينترنتي تدوين شده ، سعي برآن دارد که اهميت گردشگري روستايي در توسعه روستايي را بيان کند.
واژه هاي کليدي: گردشگري روستايي، توسعه روستايي، گردشگري، روستا، پايداري
مقدمه
گردشگري در جهان کنوني، صنعتي پاک و سومين پديده ي اقتصادي پويا، پر رونق و رو به توسعه است که پس از صنعت نفت و خودروسازي گوي سبقت را از ديگر صنايع جهاني ربوده است ، به گونه اي که براساس برآورد سازمان جهاني جهانگردي، ارزش وجوه حاصل از جهانگردي و مسافرت در دهه ي آتي با سرعتي افزون تر از تجارت جهاني به سطحي بالاتر از اقلام صادراتي ديگر بخش هاي اقتصادي خواهد رسيد (غفاري و ترکي هرچگاني١١٤:١٣٨٨). تنوع بخشي به اقتصاد،بالابردن شاخص هاي توسعۀانساني،مشکلات ناشي ازصنعتي شدن وآلودگي بيش ازحداستانداردشهرهابه ويژه کلانشهر،مهاجرت هاي روستايي، افزايش بهره وري وکارآمدي نيروي انساني،اشتغال زايي،تعامل فرهنگهاوگفتمانها، حفظ محيط زيست ودر مجموع ،توسعۀپايدارازدغدغه هايي است که جهان امروزبا آن روبه روست . رشدجمعيت وافزايش جمعيت جوان کشوردر چنددهۀاخيرلزوم توجه به راهکارهاي جديدبراي ايجاداشتغال رانمايان مي سازد. بهره گيري ازتوانهاي گوناگون گردشگري کشوردرراستاي ايجاددرآمدواشتغال رامي توان يکي ازهمين راهکارها دانست (رحمتي، ١٣٨٨: ٥٥). گردشگري يکي از ابزارهاي مهم توسعه در جهان شناخته شده است و در قرن گذشته پيش بيني ميگردد که بزرگترين صنعت جهان در قرن ٢١ ميلادي باشد(لطيفي و همکاران ، ١٣٩٢: ٧٨). بنابراين يکي از راهبردهايي که در سال هاي اخير؛ به خصوص در کشورهاي توسعه يافته مورد توجه قرار گرفته و در برخي از اين کشورها به اجرا درآمده و نتايج مثبتي به همراه داشته است ، توسعه و گسترش گردشگري در نواحي روستايي و استفاده از جاذبه هاي متعدد طبيعي و فرهنگي روستا به عنوان منبع درآمد و معيشت مردم روستا و در عين حال کمک به حفاظت از سرمايه ها و جاذبه هاي منحصر به فرد طبيعي و فرهنگي روستاست (جمعه پور و احمدي٣٤:١٣٩٠). گردشگري کاتاليزوري کارآمد براي بازسازي و توسعه در نواحي روستايي است . در سال هاي اخير در سراسر اروپا براي رفع چالش هاي اقتصادي و اجتماعي نواحي روستايي يا روستاهايي که با کاهش فعاليتهاي کشاورزي سنتي روبه رو هستند، به گردشگري توجه شده است . از اجزاي مهم اين صنعت ، گردشگري روستايي است ، که امروزه يکي از اشکال مردمي گردشگري در جهان و ابزاري براي بهبود و رشد اقتصادي روستاها به شمار ميرود(دادورخاني و همکاران ،١٣٩٢ : (288
گردشگري روستايي
گردشگري روستايي پديده اي بسيار قديمي است که در عين حال به عنوان فعاليتي تفريحي- اجتماعي در نيمه دوم قرن هيجدهم در انگلستان و اروپا مطرح شد. چه بسا تقاضاي فزاينده ي گردشگري روستايي از سال ١٩٤٥ بدين سو شروع شد، چرا که با افزايش سريع مالکيت خودرو حجم زيادي از مردم به راحتي توانستند از حومه هاي شهري و روستاها بازديد کنند. امروزه در بسياري از کشورهاي جهان ، گردشگري روستايي توجه تعداد زيادي از گردشگران را به خود جلب کرده و در قالب يکي از مردميترين اشکال گردشگري درآمده است (دانش مهر و همکاران ، ١٣٩١: ٢١٢). گردشگري روستايي از مقوله هاي پرطرفدار عصر حاضر است ، از آن جهت که تا حد زيادي جوابگوي نيازهاي انسان پرتنش امروزي است مشکلات و خستگي هاي مداوم ، انسان امروزه را وادار کرده تا از هياهوي شهر خود دور شده و به عنوان گردشگر روستا، به طبيعت و به مناطق روستايي پناه ببرد(آزموده و برقي، ١٣٩١: ١١٧). گردشگري روستايي به عنوان فرآيندي در توسعه روستايي قلمداد مي شود که با ايجاد فعاليت هاي مکمل کشاورزي، مي تواند زمينه توسعه اقتصادي و زيست محيطي روستايي را در زمينه افزايش درآمد، اشتغال زايي و معيشت پايدار روستايي فراهم کند که بهبود کيفيت زندگي و توزيع متعادل و مناسب خدمات و تسهيلات را درچارچوب توسعه منطقه اي و محلي، به همراه دارد .در اين ميان قابليت ها و جاذبه هاي طبيعي مناطق روستايي ايران ، مي توانند منابع و در عين حال فرصت هايي در توانمندسازي روستايي به شمار روند(پورجعفر و همکاران ، ١٣٩١: ٦١).
گردشگري روستايي يکي از انواع مختلف گردشگر ي است و شامل فعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در محيط هاي روستايي و پيرامون آنها مي شود و نيز دربردارندة ارزش ها و آثار متفاوتي براي محيط زيست روستا اعم از طبيعي و انساني است . برخي نيز گردشگري روستايي ر ا نوعي فعاليت در مناطق تفريحي - تجار ي در روستا مي دانند که خدماتي را براي گردشگران عرضه ميکند. در يک مفهوم کلي، ميتوان گردشگري روستايي را فعاليت گردشگري در محيط روستا دانست ؛ يا در يک حوز ة کاربردي وسيعتر، آن را « فعاليت گردشگر ي در حوز ة غيرشهري تلقي کرد که فعاليت هاي انساني در آن (اقتصاد وابسته به زمين )غالبا در بخش کشاورزي است » (مهدوي و همکاران ، ١٣٨٧: ٤٠).
توسعه روستايي
مطالعات انجام شده در زمينه ي توسعه روستايي از جمله مطالعات سازمان بين المللي کار که از اوايل دهه ي ١٩٧٠ آغاز شده است ، بر افزايش درآمد در ميان روستاييان ، لزوم سمت دادن توسعه به سوي اشتغال بيشتر، برآورده کردن نيازهاي اساسي مردم ، فقرزدايي و... تاکيد دارند(غنيان و همکاران ، ١٣٨٩: ٩٤). توسعه روستايي بهبود شرايط زندگي توده هاي کم درآمد ساکن روستا و خودکفا ساختن آنها مي باشد(صيدائي و دهقاني١٣٨٩). توسعه روستايي اصولا مفهومي جدا از توسعه اقتصادي ـ اجتماعي در سطح کلان يک کشور نيست ، بلکه جزئي از توسعه کلان ملي تلقي ميگردد، اما تاکيد اساسي آن عمدتا معطوف به حل مسائل مرتبط با جامعه روستايي و تلاش در جهت محروميت زدايي و کاهش فقر در اين مناطق ميباشد. عده اي توسعه را صرفا از جنبه اقتصادي مورد توجه قرار داده اند و عامل اساسي براي رسيدن به توسعه را منابع مالي نظير پس انداز، سرمايه - گذاري و غيره قلمداد ميکنند. گروهي ديگر توسعه را جامعه شناسانه تحليل ميکنند و برخورداري از روحيه کارآفريني را عامل مهم و مؤثر در پيشبرد توسعه ميدانند و عده اي ديگر عوامل فرهنگي و نيز عوامل اجتماعي را مهم و مؤثر ميپندارند.
بديهي است که امروزه توسعه صرفا موضوعي اقتصادي و فني تلقي نميگردد بلکه موضوعي است که در رابطه با تحول انسان و محيط او و دستيابي انسان به آينده اي مطمئن مفهوم پيدا ميکند(کلانتري و همکاران ،١٣٨٦). نقش وجايگاه روستاهادر فرايندهاي توسعه اقتصادي،اجتماعي وسياسي درمقياس محلي،منطقه اي،ملي وبين المللي،وپيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستايي چون فقرگسترده ،نابرابري فزاينده ،رشدسريع جمعيت ،بيکاري،مهاجرت ،وحاشيه نشيني شهري موجب توجه به توسعه روستايي وحتي تقدم آن برتوسعه شهري شده است . توسعه روستايي فرايندي چندبعدي است که موضوع آن بهبودوارتقاي کيفيت زندگي اقشارفقيروآسيب پذيرروستايي است وبابهره گيري ازسازوکارهايي چون برنامه ريزي، سازماندهي،تقويت خوداتکايي فردي وجمعي،وايجاددگرگوني مناسب درساختارهاي ذهني واجتماعي روستاييان تلاش ميکندکه قدرت ،توان واختيار بهره گيري آنان ازقابليت هاومنابع دراختيارراتقويت کندتاازاين طريق بتوانند وضعيت موجودرابه وضعيت مطلوب تغييردهند(هاشمي، ١٣٨٩: ١٧٤).
اهميت گردشگري روستايي در توسعه روستايي
امروزه ، با توجه به دامنۀ تقاضا و نيازهاي محيط روستايي، گردشگري روستايي رو به توسعه گذاشته است و روز به روز بر اهميت و جاذبۀ خاص آن افزوده مي شود. در فرآيند برنامه ريزي منطقه اي، ميتوان گردشگري روستايي را ابزاري براي افزايش اشتغال محلي و بهبود کيفيت زندگي و در نتيحه ، افزايش سطح رفاه اقتصادي و امکانات اجتماعي منطقه اي به حساب آورد(بخشيزاده ، ١٣٨٧: ٢٧). گردشگري روستايي يکي از مردميترين اشکال گردشگري محسوب ميشود که طي سال - هاي اخير به عنوان يکي از مهم ترين صنايعي است که از پتانسيل هاي لازم براي کمک به جوامع محلي در راستاي فعاليت هاي اقتصادي برخوردار ميباشد (پناد و فاضلي،١٣٩١). سازمان هاي متفاوت فراواني، گردشگري روستايي را به منزله ي ابزار اقتصادي بالقوه ي مناسبي براي توسعه ي اين مناطق معرفي کرده اند. توسعه گردشگري در مناطق روستايي عنصري اساسي است و يکي از راه هاي نجات روستاها از فقر، مهاجرت و مشکلات اجتماعي و اقتصادي به شمار ميرود(فراهاني و همکاران ،١٣٩٢).
گردشگري روستايي، در سال هاي اخير، به عنوان عاملي مهم در توسعه ي نواحي روستايي مورد توجه قرار گرفته است . بسياري از فعاليت - هاي اقتصادي روستايي طي دهه هاي اخير دچار افول شديد شده و سطح درآمد و اشتغال در فعاليت هاي کشاورزي سنتي، به ويژه درآمد سرانه ي روستاييان ، تا کمتر از ميزان متوسط درآمد سرانه ي کشور کاهش يافته است . از سوي ديگر، افزايش نرخ بيکاري و در نتيجه خروج نسل جوان و افراد داراي تحصيلات بالاتر از اجتماعات روستايي، بافت و ساختار نواحي روستايي را به خطر انداخته است . بنابراين گردشگري، نه تنها به عنوان يک ابزار بالقوه براي تغيير اين وضعيت ، بلکه يکي از عناصر جداييناپذير راهبرد توسعه روستايي شده است . توسعه ي گردشگري ميتواند اثرات و پيامدهاي مثبت و منفي اقتصادي، اجتماعي و محيطي را در نواحي روستايي به همراه داشته باشد. از جمله اثرات مثبت اقتصادي ميتوان به ايجاد اشتغال و درآمد، کمک به فراهم شدن خدمات زيربنايي، تشويق توسعه ي ساير بخش هاي اقتصادي، تنوع بخشي به فعاليت هاي اقتصاد روستايي و مانند آن اشاره نمود(بدري و همکاران ، ١٣٨٨: ١٤). بنابراين ، گردشگري روستايي به عنوان يک کارکرد فراساختاري ميتواند از طريق مشارکت و وابستگي به ساير بخش هاي اقتصادي و فرهنگي جامعه گسترش و تداوم يابد و به نوبۀ خود در رشد و تعالي روستا و بالطبع گره خوردن آن با توسعۀ ملي نقش مهمي در فرايند توسعۀ کشور ايفا کند(شمس الديني، ١٣٨٩: ٩٦). گردشگري امتيازات اقتصادي قابل ملاحظه اي براي نواحي روستايي از طريق توسعه ي درآمدي و زيرساختي (به ويژه از لحاظ اقتصادي براي مناطق حاشيه اي و کمتر توسعه يافته ) ايجاد مينمايد
