بخشی از مقاله
چکیده
صخرههای مرجانی از متنوع ترین زیستگا های جهان به شمار میآیند و تقریبا در یک ششم مناطق ساحلی کم عمق گرمسیری و نیمه گرمسیری، در آبهای ساحلی بالغ بر 100 کشور دنیا یافت میشوند. خلیج فارس نیز با وجود قرار گرفتن در مناطق نیمه گرمسیری - عرضهای بالاتر از استوا - از جمله مناطق مستعد حضور آبسنگهای مرجانی به شمار میرود. این تحقیق با هدف آشنایی با آبسنگهای مرجانی خلیج فارس و آسیب آن ها در اثر تنشهای محیطی و انسان ساز انجام گرفت.
این صخرهها در ایران مساحتی حدود 1050 هکتار واقع در اطراف 16 جزیره و در نوار شمال غربی تا شمال شرقی خلیج نایبند واقع شدهاند. در مجموع 36 گونه موجود در خلیج فارس متعلق به 9 خانواده و 24جنس میباشد که در این میان جنسهای Poritrs و Acropora از خانواده FAVIIDAE غالب و بیشترین تنوع را دارا میباشند. اوج تنوع و تراکم جمعیتی و گونههای غالب به خوبی در نواحی دور از سواحل توسعه یافته و مناطق حفاظت شده یافت میشوند که علت را میتوان به تنشهای گرمایی موجود بر اثر تغییر اقلیم، آلودگیهای نفتی و شیمیایی، صید بی رویه ماهیان، حمل و نقل دریایی، تفرج و توریسم و در نهایت توسعه بسط داد که تعداد بسیاری از این ذخایر ارزشمند ایران را وادار به کاهش و تخریب مینماید.
پیشنهاد میشود که با استفاده از ارزیابیهای محیط زیستی، کنترل آلایندهها و پیشگیری از انتشار نفت در آبهای خلیج فارس به حفظ هرچه بیشتر آبسنگهای مرجانی و گونههای وابسته به آنها از جمله ماهیان, بی مهرگان و غیره توجه خاص مبذول نماید. نتایج نشان می دهد علاوه بر دخالتهای انسانی و آلودگیها هرساله تعدادی از آبسنگها به دلیل شرایط خاص اکولوژیکی و جغرافیایی منطقه سفید میشوند.
-1 مقدمه
خلیج فارس در قسمتی از شمال مناطق حفاظت شده دریایی قرار گرفته است این منطقه دارای اقلیم نیمه گرمسیری و به صورت کم عمق نیمه محصور در مناطق دریایی قرار دارد. طول این منطقه1000کیلومتر و دارای عرض متغیر 60 تا 340 کیلومتر می باشد. همچنین متوسط عمق آن 35 متر است این در حالی می باشد که حداکثر عمق آن 105 متر میباشد Owfi et al., 2013:1 - . - ROPME, 1999:18 - - تنوع صخره های مرجانی ایران با توجه به شوری و دمای آب مشابه تنوع صخره های مرجانی اقیانوس آرام و هند می باشد.
غنای گونه ای مرجان های سخت دریای عمان حدود 70 گونه بیشتر از کل خلیج فارس می باشد Owfi et - al., . - 2013:1 ولی با این وجود اکوسیستم های مرجانی ایران در مقایسه با سایر مناطق گرمسیری مانند دریای سرخ به دلیل تنش های محیط زیستی، اکولوژیکی و انزوای خلیج باعث شده است تا آبسنگ های مرجانی در این منطقه از پراکنش و تنوع کمتری برخوردار باشند - رضایی و همکاران، . - ROPME, 1999 :18 - - 10 :1389 زیستگاه های مرجانی ایران مقاومت دمایی بالاتری در مقایسه با اکوسیستم های مشابه دیگر دارند . - Harrington, 1976:6 - به نظر می رسد با توجه نیمه محصور بودن خلیج فارس گرمایش جهانی تاثیرات مهم محیط زیستی بر این صخره ها دارد . - Owfi et al., 2004:164 -
در بررسی های انجام شده در رابطه با تنوع گونه ای ماهیان در 6 فصل در خلیج فارس و تنگه هرمز همچنین بررسی های موجود از 20 سال گذشته بیانگر این است که تنوع گونه های مرجانی کاهش یافته است. متاسفانه این حادثه مدت طولانی طول نکشیده بلکه از 20 سال گذشته شروع شده است . - Owfi et al., 2004:164 - همچنین قبل از سال 91-1990 به طور میانگین دو گونه در هر 5 سال و بعد از سال 1990 تقریبا با سرعت زیاد به طور معمول 3 گونه در هر 3 سال91 نابود می شدند - Rabbaniha & Owfi, . - 2007:7 به طوری که 139 گونه به صورت فسیل در صخره های مرجانی خلیج فارس و تنگه هرمز یافت شده اند - Owfi et al., - 2010:4 افراط زیست محیطی در خلیج فارس و تنگه هرمز باعث محدودیت پراکندگی بسیاری از گونه ها گردیده است - Fatemi . - et al., 1989 اوج تنوع و تراکم جمعیتی و گونه های غالب به خوبی در نواحی دور از ساحل توسعه یافته است.
همچنین بهترین فون ماهی در اکوسیستم های آبی بوشهر و هرمزگان و کویت و عربستان صعودی که در این میان مناطق حفاظت شده, پناهگاه های حیات وحش، ذخیره گاه های زیست کره و تالاب های بین المللی رامسر یافت می شوند - Rezaei, 1996 : 8 ; Owfi et. al., .2004 - & 2010:165 بعضی از مناطق حفاظت شده و پارک های ملی دریایی شامل: جزایر و شیدور, خارک, خارکو و فارور و خلیج نایبند می باشد . - Rabbaniha & Owfi, 2007:8 - هدف از انجام این تحقیق آشنایی با آبسنگهای مرجانی خلیج فارس و آسیب آنها در اثر تنشهای اکولوژیکی، محیطی و انسانی انجام گرفت.
-2 ویژگی های اکوسیستمهای مرجانی
آبسنگ های مرجانی قادر به تحمل شوری پایین تر از محدوده طبیعی آب دریا32 تا 35 گرم در لیتر نیستند - - Sorokin, 1993:1؛ به همین سبب در نواحی مصبی دیده نمی شوند - . - Lukens and Selberg, 2004 ; Rousseau, 2006:8 ;Tittensor et al., 2009:2 با این حال تا حدی شوری های بیش از اندازه طبیعی و بالاتر از 55 گرم در لیتر در دریای سرخ و سواحل جنوبی خلیج فارس را راحت تر تحمل کرده و در چنین مناطقی از رشد به نسبت مطلوبی برخوردار هستند . - Coles and Fadlallah, 1991 -
عمق آب نیز یکی از مهمترین متغیرهای محدود کننده گسترش آبسنگ های مرجانی به شمار می رود - Leverett, 2005:6; Dawson et al., 2009: 10؛ - زیرا متغیر هایی چون دمای آب، میزان نفوذ نور، نرخ رسوب گذاری، امواج و جریان های دریایی و غیره با توجه به عمق آب دچار تغییر می شوند . - Done, 1995:15 - محدودیت عمق، به واسطه نیاز مرجان های آبسنگ ساز به نور است، زیرا نور یکی از ضروری ترین عوامل بقا و همچنین از مهم ترین عوامل محدود کننده ی پراکندگی آبسنگ های مرجانی است.
به خاطر همین وابستگی شدید، آبسنگ های مرجانی در آب های کم عمق بیشترین پراکندگی را دارند Spieler et - . - al.,2001:22 همچنین تغییر در کیفیت و کمیت نور بر روی غلظت کلروفیلa در نتیجه روی میزان فتوسنتز مرجان ها تاثیر دارد - Birkeland,1997:5 - .فرایند آهکی شدن مرجان ها نیز در حضور نور خورشید و با کمک باکتری های فتوسنتز کننده با سرعت بیشتری انجام می شود - . - Crossland, 1984:8 توزیع آبسنگ های مرجانی به میزان زیادی به پستی و بلندی و پیچیدگی بستر دریا که روی جهت و شدت جریان های دریایی در تپه های کربناتی که محل سکونت آبسنگ های مرجانی است، تاثیر میگذارد؛ بستگی دارد - Wilson et al., 2007:7; Guinan - et al., 2009:10 این نکته از آن جهت که مرجان ها موجوداتی چسبیده به بستر بوده و برای تامین بخشی از مواد غذایی خود - صید پلانکتون ها - به جریانات دریایی وابسته اند از اهمیت زیادی برخوردار است . - Birkeland, 1997:10 -
ساختار زمین شناختی بستر دریا نیز با تاثیر روی پراکنش و ثبات رسوبات ته نشین شده بر توزیع، استقرار و بقای لارو مرجان ها در بوم سازگان های مرجانی موثر است .بستر دریا هرچه دارای شیب تند تری باشد، به دلیل عدم ثبات رسوبات در محل از شرایط مطلوب تری برای سکونت مرجان ها برخوردار خواهد بود. آبسنگ های مرجانی اغلب مناطق شیب دار با پستی و بلندی و پیچیدگی زیاد و صخره ای را برای سکونت ترجیح می دهند . - Guinan et al., 2009:20 -
3-1-2 شرایط اکولوژیکی مورد نیاز
عوامل مختلفی در پراکنش، سلامت و بقای آبسنگ های مرجانی موثر هستند که از این میان عوامل محیط زیستی آب همچون دمای آب، شوری، کدورت، عمق آب، نور، نرخ رسوب گذاری، امواج و جریانهای دریایی، توپوگرافی بستر دریا، کلروفیل a و تابش اشعه فرابنفش از جمله مهم ترین عوامل به شمار می روند - . - Birkeland, 1974:9 ; Ammar and Montaser, 2006:5 آبسنگ های مرجانی در تمام اقیانوس های جهان به گستره خاصی از دمای آب سازگاری پیدا کرده اند .دانستن این موضوع به ویژه در ارتباط با تلاشهای حفاظتی در مورد گونه های مرجانی در معرض خطر ضروری است .
مناسب ترین دما برای تشکیل آبسنگ های مرجانی، دمای میانگین سالانه بین 23 تا 25 درجه سانتیگراد است Harvell - et.al.,2002:10 - .آبسنگ های مرجانی در آب هایی که دمای متوسط سالانه آنها کمتر از 18 درجه سانتیگراد باشد، تشکیل نمی شوند؛ زیرا در دماهای پایین تغذیه مرجان ها و به ویژه فرایند رسوب کربنات کلسیم متوقف می شود . - Birkeland, 1997 - البته اثر دمای آب روی رشد و سلامت مرجان ها به گونه آبسنگ مرجانی نیز بستگی دارد .برای مثال، در غرب خلیج فارس گونه های خاصی از مرجان ها - جنس - Porites دیده می شوند که در دمای کمتر از 18 درجه سانتیگراد نیز بقا داشته اند Coles and -
