بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر گردشگری به طور اعم و پایداری گردشگری به طور اخص در مناطق توریستی شهری و روستایی، به یکی از مهم ترین مباحث در محافل علمی و آکادمیک جهان تبدیل شده است. از طرفی رسیدن به پایداری در ابعاد مختلف آن مستلزم وجود سنجهها، شاخصها و الگوهای صحیح جهانی گردشگری در جهت ارزیابی و تبیین وضعیت پایداری گردشگری است. بنابراین استفاده از شاخصها در زمینه توسعه گردشگری روستایی می تواند نقش مهمی در متنوع سازی اشتغال، کاهش تفاوتهای درآمدی بین روستاییان وشهرنشینان، کاهش مهاجرت و توسعه زیرساختها و رضایت ساکنان محلی و افزایش سطح زندگی می-شود. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی توسعه پایدار گردشگری و اولویت سنجی دهستان های شهرستان مشکین شهر بر اساس آمار سال1392 است.
جامعه آماری این پژوهش،12 دهستان شهرستان مشکین شهر را شاملمیشود که بر اساس 4 شاخص رتبه بندی شده اند. با توجه به شاخص های مورد بررسی،رویکرد حاکم بر این پژوهش»توصیفی، تحلیلی«بوده و روش گردآوری اطلاعات و داده ها بصورت اسنادی و میدانی میباشد. از این جهت شاخصهای مورد مطالعه ابتدا با استفاده از روش نرم بی مقیاس شده، سپس با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون وزن دهی میشوند و در نهایت با بهره گیری از مدل Topsis به رتبه بندی دهستان ها پرداخته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش، حاکی از آن است که از بعد توسعه پایدار گردشگری، دهستان دشت رتبه اول و دهستان شعبان رتبه آخر را به خود اختصاص داده است.
مقدمه
امروزه پارادایم پایداری به عنوان مسأله ای مهم و ضروری نمود یافته و توجه مجامع جهانی را در طول دو دهه اخیر به خود جلب کرده است. به دنبال این چالش های جهانی بحث هایی در مورد ارتباط گردشگری و توسعه پایدار در دهه گذشته مطرح شده و گسترش یافته است.بعد از کنفرانس ریو سال 1991، کارگاهها، میزگردها وکنفرانسهای متعددی در این زمینه برگزار شد وتلاش هایی برای تبیین ارتباط مفهومی گردشگری پایدار با توسعه پایدار صورت گرفت و عمده توجهات به ارتقای رویکردها و ابزارها به منظور دستیابی همه جانبه به توسعه گردشگری در عین محافظت از محیط طبیعی یا فرهنگی در نواحی و مقاصد گردشگری معطوف شده است.
از این رو کارشناسان و صاحب نظران کشورهای مختلف در مطالعات توسعه گردشگری بر اهمیت و ضرورت توجه به عوامل پایداری در بخش گردشگری تأکید کردند و به منظور رفع یا تعدیل عوامل ناپایداری در فرایند برنامه ریزی و ارزیابی تأثیرات گردشگری به تدوین و تنظیم شاخص ها و معیارهایی پرداختند. نتیجه این رویکرد، ابداع و به کارگیری معرفها و شاخصهای توسعهپایدارگردشگری در چارچوب الگویی منظم در مناطق خاص از جمله نواحی روستایی است - van der,2005: . - 165 مفهوم توسعه ی پایدار در برنامهریزی گردشگری در سطح بین المللی در دهه ی 1980مطرح شد.
توسعه ی پایدار گردشگری عبارت است از گسترش صنعت گردشگری و جذب گردشگران به یک منطقه با استفاده از منابع موجود به گونه ای که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران، بتوان وحدت و هویت فرهنگی، سلامت محیط زیست؛ تعادل اقتصادی مقصد و میهمانان آنها را به طور متوازن و پیوسته در حد بهینه تأمین کرد.توسعه ی پایدار گردشگری همچون منشوری است که وجوه مختلف آن را محیط های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقلیمی و جغرافیایی جامعه و نیازها و انتظارات جهانگردان و مردمان منطقه تشکیل می دهند - مدهوشی،. - 30 :1388عمران و توسعه ی روستایی در دهه ی اخیر همواره یکی از دغدغه های اصلی توسعه در ایران و اکثر کشورهای درحال توسعه بوده است.
در بسیاری از کشورها توسعه ی روستایی به مثابه ی راهبردی با اهمیت برای تأمین نیازهای اساسی و توزیع بهینه ی منافع ناشی از توسعه یملی تلقّی می شود و بدین منظور نیز با شیوه های متعدد، الگوهای متنوعی برای توسعه ی روستایی تجربه شده است کهعمدتاً دستاوردهای مطلوبی ندارد و هنوز نیز سهم جوامع روستایی جهان سوم از توسعه و پیشرفت، بسیار اندک است و اکثر فقرای این کشورها یا در روستاها به سر می برند و یا شهرنشینانیعمدتاً حاشیه نشین با منشأ روستایی بوده اند.
با گسترش روزافزون مهاجرت های روستایی، کاهش درآمد خانوارهای روستایی و افول کشاورزی روستایی ، نیازی روزافزون به فعالیتی جایگزین و در عین حال مکمل برای کشاورزی، در نواحی روستایی احساس میشود تا به منظور توسعه ی پایدار روستایی، امکان بهره مندی روستاییان از »معیشت پایدار« فراهم آید که این خود بهبود کیفیت زندگی و رضایتمندی روستایی را به همراه دارد - شارپلی،. - 92 :1388 یکی از راهبردهایی کهاخیراً در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته و حتی در برخی از این کشورها به اجرا درآمده است و نتایج مثبتی هم به همراه داشته، توسعه و گسترش گردشگری در نواحی روستاهایی است که قابلیت های لازم برای گسترش گردشگری را نیز دارد - افتخاری و مهدوی،. - 2 :1385اسواربورک معتقد است که ابعاد سه گانه گردشگری پایدار عبارتند از:
- محیط زیست - طبیعی و دست ساخت - ؛
- حیات اقتصادی جوامع میزبان و شرکتهای گردشگری؛
- جنبههای اجتماعی گردشگری - اثرات آن بر فرهنگ میزبان و گردشگران - ؛
اگر چه در آغاز، علایق محیط زیست بیشترین توجه مشتاقان پایداری را جلب کرده بود، اما امروزه این سه بعد از اهمیت یکسانی برخوردار هستند. مدیریت گردشگری پایدار در صورتی که ارتباط بین این سه بعد به خوبی شناسایی شود، می تواند موفقیت آمیز باشد - شکل. - 1 به هر حال هدف گردشگری پایدار حداکثر نمودن اثرات مثبت و حداقل نمودن اثرات منفی در این سه بعد می- باشد - . - Swarbrooke, 1998: 83
پیشنهی پژوهش
ابوالقاسم شریف زاده و همایون مرادنژاد سال 1381 در مقالهای با بررسی گردشگری روستایی به ابعاد پایداری آن پرداخته و بر نقش گردشگری در توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی تاکید میکنند که میتوان با توسعه منابع انسانی و ایجاد فرصتهای شغلی جدید با سیاستگذاری و سرمایهگذاری مطلوب به اهداف و دستاوردهای مذکور برای گردشگری روستایی در رویه پایدار نائل آمد.اسماعیل قادری سال 1382 در رساله دکتری بیان میکند که گردشگری روستایی به سه نگرش توسعه روستایی، سیاستی برای بازساخت سکونتگاههای روستایی، ابزاری برای توسعه روستایی پایدار میپردازد و با توجه به ویژگیها و امکانات هر کشور و هر منطقه روستایی میتوان یکی از نگرشها و یا ترکیبی از آنها را استفاده کرد.
مهدوی و همکاران سال 1387 به این نتیجه رسیدند که گردشگر ی آثار مثبت ی بر بهبود پوشش روستاییان، کاهش مهاجرت، افزایش تعلق خاطر، بهبود وضعیت بهداشت فردی و عموم ی و بالا رفتن امنیت روستاییان را دربرداشته است. بااین حال بر اساس دیدگاه ساکنین، گردشگر ی آثار منفی ای را همچون افزایش قیمت کالاها و اجناس، افزایش قیمت زمین و مسکن و به دنبال آن افزایش سوداگر ی زمین، افزایش ساخت وساز و ایجاد خانه هایی با سبک مدرن، تغییر در الگوی مسکن روستاییان و حتی تغییر مصالح به کاررفته در آن ها، تخریب گونه های گیاهی و جانوری در منطقه، تغییر کاربر ی اراضی به کاربریها ی مسکو نی و تجاری، ایجاد زباله توسط گردشگران و گسترش ناهنجاریها در بین جوانان به خصوص در فصول گردشگر ی را موجب گردیده است.
