بخشی از مقاله
تعهدات اصلی وکیل در برابر موکل
چکیده
با منعقد شدن عقد وکالت، وکیل و موکل در برابر هم داراي حقوق و تکالیفی می شوند. این تعهدات یا مستقیما ناشی از عقد
وکالت است یا بطور غیرمستقیم. مسئولیت در عقد وکالت، به مسئولیت وکیل ، مسئولیت موکل و مسئولیت ثالث (طرف
معامله ي با وکیل) تقسیم می شود و همچنین ممکن است منشأ آن،توافق وکیل و موکل در قالب شروط و تعهدات ضمن
عقد یا مستقل باشد که در هر حال ایفاي تعهدات مزبور لازم است تعهداتی که به طور مستقیم منبعث از عقد وکالت اند ناشی از ذات عقد مزبور بوده و صرف انعقاد عقد بدون نیاز به تصریح ، موجب مسئولیت وکیل می شوند. این دسته از تعهدات در مقاله ي مزبور با عنوان » تعهدات اصلی وکیل در برابر موکل « مورد ارزیابی واقع می شوند. در مقابل تعهدات ثانوي یا تبعی وکیل وجود دارد که اطلاق واژه ي ثانوي یا تبعی بر این تعهدات بدین جهت است که به واسطه عدم انجام
تعهدات اولیه پدید امده اند مانندتعهد وکیل به جبران خسارت وارده بر موکل در فرض عدم رعایت مصلحت موکل که یکی
از تعهدات اصلی وکیل می باشد .
این مقاله از دو فصل تشکیل شده است که فصل اول شامل مبانی و مفاهیم عقد وکالت و فصل دوم شامل اقسام تعهدات اصلی وکیل می باشد. یافته ها و نتایج این مقاله نشان می دهد که مشخص کردن حدود قانونی مسئولیت وکیل و موکل در پیشگیري از منازعات اجتماعی بین طرفین وکالت تاثیر داشته و در نتیجه باعث کاهش حجم پرونده هاي محاکم قضایی می
گردد.
کلمات کلید ي: تعهد، وکالت ، وکیل، موکل، لوازم و مقدمات عقد وکالت
مقدمه
تحول نظامات اجتماعی و فزونی اشتغالات شخصی افراد و پیشرفت سریع و روزافزون اقتصادي و صنعتی مجر به پیچیده
شدن ضوابط و مقررات حاکم بر روابط اشخاص حقیقی و حقوقی گردیده که ضرورت حضور وکیل در جامعه را نمایان می
سازد و به تعبیر زیبا برخی حقوق دانان وظیفه وکیل تنها دفاع از حقوق موکل خود نیست بلکه مشارکت در اجراي عدالت کلی اجتماعی و تشویق جامعه به احترام به قانون و فرصت شکوفا ساختن توانایی هاي فکري نیز وظیفه ي بی چون و چراي
اوست (شهیدي،(26 :1377
وکیل در برابر موکل تعهداتی دارد از جمله تعهد به رعایت مصلحت ، تعهد به حفظ اسرار ، تعهد به استرداد اموال و اسناد
موکل و غیره که این تعهدات در قانون مدنی و فقه مورد اشاره واقع شده است علی رغم اینکه وکیل در مقابل موکل تعهداتی
دارد در عمل ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد از جمله اگر وکیلی به تعهات خود عمل نکرد چه ضمانت اجرایی وجود دارد ؟ ضمانت اجراهاي قانونی وجود دارد که در صورت عدم انجام تعهد وکیل را مجازات می کند در خصوص این موضوع تحقیقات زیادي صورت گرفته است از جمله در کتب و مقالات حقوقی که در دسترس می باشد از جنبه هاي مختلف در خصوص این موضوع کار شده است از جمله مهمترین تحقیقاتی که در این حوزه انجام شده عبارتند از: آقاي دکتر مدنی در کتاب حقوق مدنی جلد5 به تفصیل در خصوص عقد وکالت و شرایط آن توضیح داده اند و همین طور در کتاب شرح لعمه نیز در این زمینه از نظر فقها توضیحاتی موجود است .
علی رغم همه این تحقیق ها نگارنده مصمم است ضمن این که تحقیقات گذشتگان را تکمیل کند از زوایاي دیگري این
موضوع را مورد بررسی قرار دهد و از جمله براي رفع چالش ها و مشکلاتی که در عمل وجود دارد پییشنهاداتی ارائه دهد . این مقاله از دو فصل تشکیل شده که در فصل اول به تعریف مبانی عقد وکالت پرداخته ایم و در فصل دوم تعهدات اصلی
وکیل در برابرموکل را ذکر کردیم.
1 ـ تعهد از نظر لغوي: تعهد در لغت به معناي سرانجام کار کسی را به ذمه خود گرفتن و ضامنی کردن (دهخدا،ذیل
تعهد،(1343 و نیزبه معناي پذیرفتن وصیت و شرط(زمخشري،(15: 923
تعهد از نظر اصطلاحی عبارت است از یک رابطه حقوقی که به موجب آن شخص یا اشخاص معین ، نظر به اقتضاي عقد یا
شبه عقد یاجرم یا شبه جرم و یا به حکم قانون ملزم به دادن چیزي یا مکلف به فعل یا ترك عملی معین بنفع شخص یا اشخاص معین می شوند . تعهد به عام و خاص تقسیم می شود که تعهد به معناي عام عبارت است از هرچه که قانون یا
اخلاق به انسان دستور می دهد تا آن را انجام دهد بر حسب این تعریف هرگونه مسئولیتی اعم از این که الزام خود را از وجدان عمومی یا قانون بگیرد تعهد شاخته می شود . اما تعهد در معناي خاص جنبه حقوقی تعهد مدنظر است و الزام موجود در تعهد به وسیله قدرت اجبارکننده قانونی اعمال می گردد در این معنی رابطه اي است حقوقی که نتیجه آن انتقال مال اعم از پول یا کالا یا انجام دادن فعل یا ترك فعل معین است .
یکی از انواع تعهد، تعهد اصلی می باشد که هدف اصلی و اولی طرفین می باشد که در مقابل تعهد تبعی استعمال می شود تعهد تبعی که ضمن تعهد اصلی یا به منظور تضمین و اجراء تعهد اصلی به کار گرفته می شود مانند شرطی که ضمن عقد شود و به موجب آن تعهدي بعهده مشروط علیه قرار گیرد.
در فقه اسلام به جاي واژه تعهد از کلمه شرط نام برده شده است . خواه این شرط ضمن عقد باشد که آنرا شرط ضمن عقدگویندخواه ضمن عقدنباشدکه ان راشرط ابتدایی وبنایی بحسب اختلاف موارد گفته اند لفظ التزام را نیز به همین معنی به کار برده اند .(جعفري لنگرودي، (166: 1388
2ـ وکالت از نظر لغوي: تفویض (خوري شرتوتی ، (1482 :1889 واگذاري امري به دیگري ( وجودي ، بی تا: (81 نیابت و
خلافت است. وکالت، نایب گرفتن در تصرف است (مکی عاملی ، (1386:112 بر اساس ماده 656 قانون مدنی وکالت عقدي
است که به موجب آن شخص به دیگري اختیار انجام عملی را به نام و بنفع خود می دهد که خود وکالت انواع و اقسام
متعددي دارد از جمله وکالت انتخابی وکالت جمعی ، وکالت انفرادي و غیره.
عقد وکالت: که مانند دیگر عقود دو طرف دارد موکل و وکیل، که این طرفین باید مانند سایر عقود، اهلیت قانونی براي انجام معامله داشته باشند یعنی هریک از موکل و وکیل باید عاقل و بالغ و رشید باشند تا بتوانند قصد انشا در ایجاد عقد داشته باشند و از طرفی دیگر اهلیت از جهت جواز تصرف در امور مالی نیز داشته باشد.(مدنی،(170 :1386
3ـ وکیل: بر اساس ماده 656 ق .م، وکیل کسی است که از طرف دیگري به موجب عقد وکالت مامور بر انجام امري است.
وکیل به تناسب اختیاري که موکل به او می دهد بسته به نوع و کیفیت وکالت، عناوین مختلفی دارد که عبارتند از:.
الف) وکیل در توکیل: وکیلی است که از طرف موکل حق اخذ وکیلی دیگر را براي خود یا موکلش دارد.
ب) وکیل تسخیري: وکیلی است که بدون قرارداد با موکل از طرف مراجع قضایی به وکالت برگزیده می شود که در امور مدنی از طرف کانون وکلا و در امور کیفري از طرف دادگاه انتخاب می شود. وفق ماده 886 قانون آئین دادرسی دادگاههاي
عمومی و انقلاب در جرایمی که مجازات آن ها به حسب قانون ، قصاص نفس ، اعدام ، رجم و حبس ابد باشد، چنانچه متهم
شخصا وکیل معرفی ننماید،تعیین وکیل تسخیري براي او الزامی است مگر در خصوص جرایم منافی عفت که متهم از حضور یا معرفی وکیل امتناع ورزد.ضمنا وکیل تسخیري را وکیل انتخابی نیز می نامند.
پ) وکیل معاضدتی: ماده 24 قانون وکالت مقرر می دارد، کسانی که قدرت تادیه حق الوکاله ندارند می توانند از کانون
تقاضاي معاضدت نمایند مشروط بر اینکه دعوي بر اساس و راجع به شخص تقاضا کننده باشد.
4ـ موکل: همچنان که از معناي لغوي آن استنباط می شود در اصطلاح وکالت دهنده را موکل می نامند.
5ـ لوازم و مقدمات عقد وکالت که بر دو قسم است
الف) لوازم و مقدمات ذاتی وکالت: لوازم ذاتی وکالت از عناصر متشکله و اجزاء مقومه آن می باشد این قسم از لوازم ، جداي از عقد وکالت نبوده و زوال ان ها به معناي زوال وکالت است به همین دلیل نمی توان عدم این لوازم را در عقد وکالت شرط نمود زیرابه استناد ماده 233 قانون مدنی » شرط خلاف مقتضاي ذات عقد موجب بطلان آن می گردد.«
ب) لوازم و مقدمات قانونی و عرفی وکالت: این قسم از لوازم همچنان که از نام آن پیداست خارج از عناصر متشکله می باشدو و از متفرعات آن محسوب می شوند اما انجام ها طبق قانون یا عرف لازم است.
فصل دوم: اقسام تعهدات وکیل
مهم ترین تعهداتی که به واسطه ذات وکالت به ذمه وکیل قرار می گیرد عبارتند از:
1ـ تعهد وکیل به انجام مورد وکالت: این موضوع در دو قسمت » انجام مورد وکالت طبق قرارداد« و» انجام لوازم و مقدمات
مورد وکالت« بیان می شود.
الف) انجام مورد وکالت طبق قرارداد
هنگامی که بحث از تعهدات وکیل در برابر موکل می شود انجام مورد وکالت نخستن و به عنوان اصلی ترین تعهد مطرح می
شود. بطور کلی می توان گفت که وکیل موظف است مورد وکالت را با رعایت حدود وکالت انجام دهد و این حدود طبق
ماده 660 قانون مدنی که مقرر می دارد » وکالت ممکن است بطور مطلق و براي تمام امور موکل باشد یا مقید و براي امر یا امور خاص« مشخص می گردد. البته باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که کاري را می توان با وکالت به دیگري واگذار نمود که خود شخص قانونا از انجام آن ممنوع نشده باشد، ورشکسته اي که از دخالت در اموال خود ممنوع شده نمی تواند در آن موارد، دیگري را وکیل کند .( مدنی ،(172: 1386
ب) انجام لوازم و مقدمات مورد وکالت
از جمله موضوعاتی که در زمینه انجام مورد وکالت مطرح است مسئله لزوم پرداختن وکیل به لوازم و مقدمات عمل مورد وکالت است . در وکالت لازم نیست مقدمات تصریح شود مقدمات هم به تبع اصل کار جزء وکالت محسوب می شود .
ماده671 قانون مدنی در این مورد می گوید » وکالت هر امري مستلزم وکالت در لوازم و مقدمات آن نیز هست مگر این که
تصریح به عدم وکالت باشد «.
2ـ تعهد وکیل به رعایت مصلحت موکل: وکیل موظف است در راستاي اجراي وکالت رعایت غبطه و مصلحت موکل را نموده و از حدود وکالت تجاوز ننماید وکیل باید امر وکالت را به همان ترتیبی که در وکالت پیش بینی شده به انجام برساند
و وظایف خود را با کمال دلسوزي انجام دهد هرگاه در اثر عدم اقدام یا تاخیر در آن یا سهل انگاري و تسامح در انجام امور
