بخشی از مقاله
مقدمه × کشور ما از نظر بافت جمعیت جوان است و بیش از یک سوم جمعیت کشور را نوجوانان زیر 18 سال تشکیل می دهند وشیوع
پرخاشگری در این سنین بالا است. کودکان ونوجوانان آینده سازان کشور هستند و پرخاشگری می تواند اثرات زیان آوری بر سلامت جسم وروان آنان داشته باشد ( ملکی وهمکاران ، .( 1390 خشم حالتی هیجانی وذهنی است که با برانگیختگی فیزیولوژیک، تضاد شناختی و افکار ستیزه جویانه همراه بوده(نواکو ، .( 2010 خشم در شمار پرشورترین هیجان هاست که می تواند به شیوه های گوناگون ایجاد شود واثرات بسیاری بر ابعاد جسمانی وروانی داشته باشد. در نتیجه آموزش وکنترل خشم در اکثر محافل علمی ، آموزشی و درمانی به یک ضرورت تبدیل شده است. برای کنترل خشم شیوه ها وراهکارهای متعددی توسط روانشناسان بیان شده است. یکی از این روشها، مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی می باشد. ذهن آگاهی از درمان های شناختی رفتاری مشتق شده واز مولفه های مهم موج سوم مدل های درمانی روانشناختی به شمار می رود ( مک کارنی؛ شولز وگیریُ ، .( 2012 ذهن آگاهی هشیاری غیر قضاوتی ، غیر قابل توصیف ومبتنی بر زمان حال نسبت به تجربه ایست که در یک لحظه خاص در محدوده توجه یک فرد قرار دارد. در عمل تحقیقات گسترده انجام شده بر جمعیت بزرگسال مفید بودن این روش درمانی را در حیطه های گوناگون همچون مدیریت استرس واضطراب وارتقای مهارت های تنظیم هیجان به اثبات رسانده است( پوتک ِ ، .( 2012
از جمله هیجانات بسیار شایع که نقش مهم و مؤثری بر زندگی همه افراد دارد، خشمّ است. یک حالت هیجانی ناخوشایند با فراوانی و شدت متغیر که غالبا با افکار و ادراکات نادرست، برانگیختگی جسمی و تمایل فزاینده برای رفتارهای کلامی یا حرکتی که از لحاظ فرهنگی ناپسند است، مشخص می شود (کاسینوْ، .(1995 تجربه خشم تحت عنوان دو مولفه عمده مفهوم سازی شده است: حالت خشمَ و صفت خشمُ. حالت خشم، به عنوان یک وضع هیجانی- روانی- زیستی با شرایط مشخص شده به وسیله احساسات درونی یا ذهنی تعریف شده که شدت آن می تواند از رنجش خفیف یا ناراحتی معمولی به خشم و غضب شدید تغییر کند. حالت خشم، عموما با تنش عضلات و برانگیختگی سیستم عصبی خودمختار و فعالیت غدد درون ریز همراه است ولی در طول زمان بر اثر ادراک
4 -Mccarney , schulz and Grey 5 -Potek 6anger 7Kasino 8 rage Mode 9trait anger
فرد از حمله یا تهدید غیر منصفانه از طرف دیگران یا ناکامی حاصل از موانع موجود در مقابل رفتار معطوف به هدف تغییر می کند. صفت خشم، برحسب تفاوتهای فردی افراد در گرایش به ادارک دامنه وسیعی از موقعیت ها به عنوان موقعیت آزار دهنده یا ناکام کننده و نیز تمایل به پاسخ دادن به این گونه موقعیت ها با تشدید حالت خشم، تعریف می شود. افرادی که نمره آنها در صفت خشم بالا است در مقایسه با افراد دیگر، حالت خشم را در اغلب موقعیت ها و با شدت بیشتر تجربه می کنند(باکر،.(2007خشم نظیر بسیاری از هیجان ها، رفتارها و عواطف انسانها را تحت تاثیر قرار داده و ممکن است با کمبودهای شناختی زیادی همراه باشد . خشم می تواند متغیری پیش بینی کننده برای بروز افسردگیًٌ مشکلات جسمانی چون فشار خون و نشانه های روان تنی، آسم (اسپیلبرگٌٌ، (1979 و سرطان (ننالی و برنستاینٌٍ، (1994 باشد.
با توجه به مشکلات فراوانی که خشم با خود به همراه دارد، در سالهای اخیر از شیوه های درمانی متعددی در جهت کنترل و مدیریت خشم استفاده شده است که از آن جمله می توان به بازسازی شناختی فنون عقلانی- عاطفی الیس، آموزش جرات ورزی و حساسیت زدایی منظم اشاره کرد (حسنوند عموزاده وهمکاران، .(1392 یکی از شیوه های درمانی که به نظر می رسد می تواند موجبات کنترل خشم را در افراد فراهم کند، آموزش ذهن آگاهیٌَ است. در واقع ذهن آگاهی، یک آگاهی پذیرا و بدون قضاوت از وقایع جاری است که با توجه بر روی هدف در لحظه جاری بدون استنتاج لحظه به لحظه ایجاد می شود.ذهن آگاهی مشاهده محرکهای درونی و بیرونی همانگونه که اتفاق می افتد بدون هیچ گونه قضاوت و پیش داوری است و در واقع مهارتی است که به افراد اجازه می دهد حوادث را کمتر از آن میزان که ناراحت کننده است دریافت کنند و باعث می شود که افراد واقعیات درونی و بیرونی را آزادانه و بدون تحریف درک کنند و توانایی زیادی در رویارویی با دامنه گسترده ای از تفکرات، هیجانات و تجربه ها اعم از خوشایند و ناخوشایند را پیدا کنند. ذهن آگاهی با آرامش ذهنی و روانشناختی و سلامت روانی رابطه مثبت دارد و می توان آنرا خود تنظیم گر توجه و هدایت گر آن به سمت تکلیف قلمداد کرد(کابات-زینٌُ، (2005درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی توسط تیزدل ٌِو همکاران مطرح شد و بر کاهش افسردگی، اضطراب و سازگاری روانشناختی مؤثر است و در درمان مشکلات فراوانی چون چاقی، اضطراب فراگیر، اختلالات خواب، افسردگی مزمن و خودکشی مؤثر است (اکبری، نفیسی و جمشیدی فر، .(1392
10 depression 11Spitelberger 12Nunnally& Bernstein 13Mindfulness training 14Kabat-Zinn 15Tizdel
پژوهش ها نشان داده اند که خشم مزمن ومستمر وشیوه های بیان وکنترل آن بر سیر اختلال های خلقی واضطرابی ونیز بر آیند درمانی آنها تأثیر منفی بر جای می گذارد، به همین دلیل تجربه خشم وشیوه های بیان وکنترل آن به یکی از ضرورت های فعالیت روانشناسان بالینی تبدیل شده است . خشم وپرخاشگری در زمره هیجان های به شدت آسیب زا در به طور تقریبی تمام اختلال های روان شناختی به شمار می آید؛ از این رو، فهم خشم بیماران مبتلا به اختلال های روان شناختی هم برای پژوهشگران وهم برای درمانگران این بیماران دارای اهمیت است (اصغری مقدم ، مقدسین ودیباج نیا، .(1389
رفتار پرخاشگرانه ی انسان در یک سازه کلی ریشه دارد. سازه ای که در سطح می تواند به صورت خشم ، خصومت، پرخاشگری جسمانی وپرخاشگری کلامی نمایان می گردد.
یکی از موضوعاتی که در طی دو دهه ی گذشته تلاش وتوجهات تجربی و نظری فراوانی را به خود جلب کرده است، بحث هیجانات است . این علاقه وتوجه تا حدی می تواند به دلیل نقشی باشد که تنظیم هیجانی در رفتارهای بیرونی ( فردی ) ایفا می کند. (حسینی و خیر،.(2010موفقیت افراد در زندگی افزون بر توانایی عقلانی مستلزم احراز مهارتهای کافی در زمینه مدیریت هیجان است .
امروزه آموزش مدیریت خشم ومهارت حل مسئله از مولفه های اصلی برنامه های آموزش مهارت های زندگی به شمار می روند. هدف اینگونه مداخلات کاهش هیجانات منفی و برانگیختگی فیزیولوژیکی ناشی از خشم ، آگاهی افراد نسبت به خشم وآموزش شیوه ها وراهبردهای مؤثر حل مسئله است (هاولیٌّ ، . ( 2007
باتوجه به نظر محققان نوجوانی برای بسیاری از والدین وخانواده ها دوره تنش وطغیان است. حدود 80 درصد والدین به نوعی نوجوانان خود را ناسازگار می دانند (برجعلی، . ( 1392 با توجه به هزینه های سنگینی که بروز خشم وپرخاشگری به افراد وسیستم های بهداشت ودرمان تحمیل می نماید و باتوجه به پایداری وثبات خشم در طول زندگی شیوه های کنترل خشم دارای اهمیت است ( برآبادی و حیدری نسب ، .( 1392 مطالعات اپیدمیولوژیک چندگانه، بالینی ، گذشته نگر ، آینده نگر ومطالعات مربوط به خانواده یک ارتباط قوی بین پرخاشگری وخودکشی وخطر اضافه برای خودکشی در میان مصرف کنندگان مواد را نشان می دهد ( گوین واپتر ٌْ، . ( 2012
ناتوانی در مدیریت خشم ، افزون برناراحتی شخصی، اختلال در سلامت عمومی و روابط میان فردی ، ناسازگاری وپیامدهای زیان بار رفتار پرخاشگرانه را در پی دارد (نویدی ، .( 1387
16 -Hawely 17Gvion&Apter
ذهن آگاهی هشیاری غیر قضاوتی ، غیر قابل توصیف ومبتنی بر زمان حال نسبت به تجربه ای است که در یک لحظه خاص در محدوده توجه یک فرد قراردارد . این مفهوم اعتراف به تجربه یاد شده وپذیرش آن را نیز شامل می شود ( جانوسکی ولوکجان ،
.( 2010
باتوجه به پیامدهای جسمانی ، روانی واجتماعی پرخاشگری نوجوانان ، انجام مداخله های درمانی وآموزش مؤثر جهت کاهش وتخفیف این مشکلات بسیار حائز اهمیت است . کاهش پرخاشگری در نوجوانان باعث انطباق آنها با خانواده وجامعه، کاهش بزهکاری، مدرسه گریزی،فرار از خانه وکاهش عدم مسئولیت پذیری آنان می گردد(صداقت ، .( 1393
از جمله آموزش های درمانی که بر ذهن وآگاهی ذهنی تأکید می کند و می تواند بر سلامت روان نوجوانان وکنترل خشم آنان مؤثر باشد، آموزش ذهن آگاهی وتنظیم هیجانٌَ است . حال با توجه به تمام موارد ذکر شده در مطالعه حاضر تاثیر آموزش ذهن آگاهی را بر کنترل خشم و خشم حالت خواهیم آزمود.
هدف تحقیق:تعیین اثر بخشی مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی برکاهش خشم حالت نوجوانان
فرضه تحقیق:مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی موجب کاهش خشم حالت نوجوانان می شود.
روش تحقیق
روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی و از نوع طرحهای پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است.جامعه آماری این پژوهش شامل تمام دانش آموزان دوره دوم متوسطه که در سال 1393-94در منطقه یک شهر کرج مشغول به تحصیل بودند.
نمونه 200 نفر از دانش آموزان مدارس این منطقه بود.که به صورت تصادفی انتخاب گردید.پرسشنامه خشم اسپیلبرگر اجرا گردید واز میان آنان 40 دانش آموز انتخاب شدند که 8 نفر از آنان به دلیل فشردن بودن ساعات درسی انصراف دادند. تعداد32 نفربه طور تصادفی انتخاب ودر دوگروه 16نفره آزمایش وکنترل جایگزین شدند.دراین پژوهش بادرنظرگرفتن ریزش های احتمالی درطول جلسات ، تعداد هرگروه 16نفر درنظرگرفته شد.
