بخشی از مقاله
مقدمه
فعالیت گردشگری امروزه به عنوان یکی از مهم ترین و پویا ترین فعالیت هـا .در جهـان مطـرح اسـت.بطوری کـه شـمار گردشگران خارجی و داخلی و میزان درآمدزایی آن در سطح جهانی پیوسته رو به افـزایش مـی باشـد.اهمیت جهـانگردی در جهان امروز بر همه آشکار است,میزان درآمد حاصل از این صنعت به قدری بالاست که حتی کشورهایی چون امارات و قطـر و نیز عربستان سعودی با میلیارد ها دلار درآمد حاصل از فروش نفت و نیز درآمد حاصل از گردشـگری مـذهبی و حـج هـم اکنون به فکر کسب درآمد بیشتر از این صنعت و ایجاد زیر ساخت ها و تسهیلات مرتبط با آن برآمده و تلاش های گسـترده ای را در این زمینه طراحی و اجرا کرده اند(.( www.bekoja.com
براساس گزارش سالانه سازمان جهانی گردشگری در سال 2012 تعـداد 983 میلیـون نفـر گردشـگر در سـال 2011 بـه سراسر جهان سفر نموده اند و درآمد حاصل از آن معادل 1030 میلیارد دلار بوده است.
گردشگری پایدار سواحل دریای خزر به محوریت بررسی قابلیت ها و مشکلات مربوط به صنعت گردشـگری و تـأثیر ایـن صنعت به ایجاد توسه پایدار و رونق اقتصادی,اجتماعی و فرهنگی استان های شهالی حاشیه دریـای خـزر ضـرورتی اجتنـاب ناپذیر است.نوار پهناور ساحلی شمال با داشته ها و مزیـت هـای نسـبی فراوانـی چـون سـاحل نیلگون,جنگـل هـا و مـزارع سرسبز,معادن غنی زیر زمینی از قبیل نفت,استعداد بالقوه جهانگردی و از همه مهم تر بـا داشـتن پیشـینه غنـی فرهنگـی و نیروی انسانی متخصص,مستعد چهره متمایز و منحصر بفردی در مقایسه با مناطق دیگر کشور دارد.
1 نویسنده عهده دار مکتوبات
1
سواحل دریای خزر با توجه به ماهیت ذاتی,رویکرد ها و استراتژی ها و ساختار های ویژه خود را می طلبد.در ایـن سـاختار ها که از سه سطح مهم تصمیم سازی,تصمیمگیری و مدیریت اجرایی تشکیل می شوند,کارآمدی و کارایی هرکدام در تعامـل منطقی با هم منجر به پیامد های مطلوب خواهد شد(.(www.mehrnews.com
در میان شهر های غربی استان مازندران تنکابن با داشتن سواحل زیبا و اقلیم مناسب و دیگر جاذبه های طبیعـی یکـی از مقاصد گردشگران داخلی به شمار می آید.در میان جاذبه های گردشگری شهر تنکابن ساحل دریا شاید تنها محیطی باشد که اکثر گردشگران برای استراحت و رفع خستگی ,شنا,لذت بردن از چشم انداز زیباو رسیدن به آرامش و.... بر آن پای می نهنـد و از آن استفاده می کنند.حجم بالای گردشگر در سواحل این شهر در کنار اثرات مثبت پیامد های منفی نیز به دنبـال داشـته است,ب. این اساس این مقاله سعی دارد تا اثرات منفی زیست محیط گردشگری را از دیـدگاه سـاکنین سـواحل و مسـئولین مرتبط مورد بررسی قرار دهد .
منطقه مورد مطالعه
شهرستان تنکابن (شهسوار ) به معنی شوالیه یکی از شهرستان های استان مازندران در شمال ایران است.این شهرسـتان از سمت غرب به شهرستان رامسر و از شرق به شهرستان عباس آباد از جنوب به رشته کوه های البرز و از شمال بـه دریـای خزر متصل است.مرکز این شهرستان شهر تنکابن است.شهرستان تنکابن با مساحت 2140 کیلو متر مربع چهارمین شهرستان بزرگ استان مازندران و طبق سرشماری سال 1390 با جمعیت 201531 نفر پـر جمعیـت تـرین شهرسـتان غـرب مازنـدران محسوب می شود.(× (www.sialan-tonekabon.ir
نقشه شماره1و:2موقعیت جغرافیایی شهرستان تنکابن
منبع: www.sialan-tonekabon.ir
موقیعت جغرافیایی تنکابن در 52 درجه و 50 دقیقه در ازای خاوری و 49 درجه و 36 دقیقه پهنای شمالی و 20 متـر پـایین تر از سطح دریایی آزاد قرار دارد و طول ساحل در این شهرستان 34 کیلومتر می باشد.
روش تحقیق
مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی بر اساس مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.برای این منظـور عـلاوه بـر مطالعـه کتاب ها و مقالات و جست و جوهای اینترنتی از پایان نامه ها و آمارنامه های متعـدد نیـز اسـتفاده شـده اسـت کـه پـس از گردآوری،طبقه بندی و سازماندهی داده ها،به تجزیه و تحلیل آنها در مورد شهر تنکابن پرداخته شده است.
مبانی نظری
2
مهمت اوغلو1در تحقیقی تحت عنوان(عوامل موثر بر تمایل به رفتار های حامی محیط زیست در خانه و محـیط هـای تفریحی)تعدادی از مردم نروژ را به عنوان نمونه بررسی نموده است.در این مطالعه وی داده ها را از یـک نمونـه 1004 نفـری که شامل افراد بالای 18 سال سن بودند،جمع آوری کرده است و نتیجه ی تحقیق او نشان می دهد کـه متغیـر سـن رابطـه منفی و متغیر سطح سواد،نگرانی های محیط زیستی ،رابطه مثبت را با رفتار در محیط خانه نشان می دهد.علاوه بر این زنـان تمایل بیشتری برای انجام رفتار های حامی محیط زیست در محیط های تفریحی نسبت به مردان دارند.
(صالحی و همکاران:(5:1391 در این تعریف محیط دریایی از دو جهت مورد اشاره است:ازنظر بیولوژیکی در برگیرنده مناطقی است کـه دارای ویژگـی
های دریایی (آب شور,جذر و مد)است و از نظر بیولوژیکی در برگیرنده نقطه تلاقی خشـکی و آب بـه عنـوان نـواحی سـاحلی است که می توان آن را در چارچوب شهر های ساحلی بشمار آورد.گردشگری فعالیتی چند منظوره است که در مکانی خارج از محیط عادی گردشگر انجام می گیرد و مسافرت گردشگر بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف تفریح,تجارت ویا فعالیت
های دیگر است.((1997,W.T.O
سواحل با برخورداری از انبوهی از آبها و برخورداری از منابع موجود در آب که خود دنیایی دیگر را پدید می آورد,که خود این اهمیت سواحل را دو چندان می کند(.(Chawla,2004:13
وظیفه ی دشوار برنامه ریزان گردشگری در ناحیه ساحلی دریا این است که بـا بـه حـد اقـل رسـاندن تـأثیرات منفـی گردشگری بر محیط زیست و در هم ریختگی ای که برای جواجمع محلی ایجاد کرده,به فواید آن امیدوار باشد و علاقمنـدان گردشگری,مخصوصــا آنهــایی کــه بــرای تعطــیلات کوتــاه و بلنــد مــدت در آنجــا اقامــت مــی کننــد را برقــرار نگــه دارند.(شارپلی،(165:1385
منابع موجود در این زمینه در دو دسته مطالعات خرجی و داخلی قابل طرح است که در ذیل به دو نمونه پرداخته مـی در مقاله ای با عنوان >>توسعه توریست در استونی:جاذبه ها,پایداری و توسعه روستایی,<< می شود.(موردوچ2،(1999:66عوامل شود.(موردوچ2،(1999:66عوامل مؤثر در توسعه توریسم در کشور استونی را از زمان استقلال این کشـور بررسـی میکنـد و در این بررسی,توسعه یکپارچه و شکل سمبولیک توریسم در دوران معاصر و پایـداری آن (توریسـت پایـدار) و همچنـین مزایـا و منافع اقتصادی توسعه توریست و تأثیر اجتماعی ,اقتصادی و محیط آن را به تصویر می کشـد و بیـان مـی کنـد کـه اعتمـاد گردشگران جایگاه ویژه ای در توسعه توریسم و جذب گردشگران در کشور های مختلف دنیا دارد. (موردوچ،(15:1999
در پژوهشی با عنوان "شناسایی موانع مؤثر توسعه فعالیت جهانگردی ایران و طراحی الگوی تبیینی برای گسترش جذب توریست"به شناسایی موانع گردشگری پرداخته است.نتایج این تحقیق نشان می دهد که تبلیغات سوء غیـر واقـع از ایـران,در عدم اعتماد گردشگران خارجی تأثییر دارد و مضاف بر آن ,عدم استفاده از شیوه مناسب بازاریابی به عنوان موانعی برای جذب
توریست در ایران به اثبات رسیده است.
در واقع آثار گردشگری و تفریح بر محیط زیست و تحلیل منابع,حوزه ای است که در آن جغرافیدانان انسـانی و طبیعـی در مطاله معضلات مربوط به گردشگری دارای وجه اشتراک هستند.با این حال دلیل دیگر,اهمیت صرف محیط زیست طبیعی برای فعالیت گردشگری و تفریح است.با توجه به اینکه گردشـگری دریـایی,جزیره ای و سـاحلی اسـت گردشـگران در آن از تسهیلات چندگانه در خشکی و دریا شامل دیدن مناظر,ورزش,خرید و غیره بهره می برند.(پوروخشوری،(16:1380
1- Mehmet oglu 2- morduch
3
جدول:1 پیامد های بالقوه ریست محیطی گردشگری
پیامد های بالقوه منفی زیست محیطی گردشگری پیامد های بالقوه مثبت زیست محیطی گردشگری
*تولید زباله،آلودگی آبها از فاضلاب تصفیه نشده *نوسازی ساختمان ها و آثار و سایت های تاریخی موجود
*ازهم گسختگی زیست بومی *ایجاد انگیزه و لقدام برای برنامه ریزی و مدیریت محیط طبیعی
*بروز مشکلات کاربری زمین *حفاظت مستمر و دائم محیط
*ایجاد تاسیسات فیزیکی وبه ساخت و ساز رفتن اراضی کشاورزی *بهبود پرداخت ها برای حفاظت از سایت های باستانی و تاریخی
*تمرکز ناکارآمد خدمات رفاهی *توسعه زیرساخت ها
*صدمه به سایت های تاریخیباستانی و تاریخی و نواحی دیدنی *کمک به حفاظتاز محیط طبیعی
دیگر *به سازی محیط
*وارد آمدن فشار بیش از حد به توان محیط زیستتخریب جنگل
ها،تالاب هاو زیست گاه های منحصر بفرد خاص دیگر
منبع: استخراج نگارندگان از(معصومی،(4:1386
×
یافته های تحقیق
همچنین در مسابقاتی که اتحادیه بین المللی گردشگری برای بدست آوردن یک تعریف جامع از گردشگری گذاشته بود تعریف زیر از میان تعاریف بدست آمده برگزیده شد که بر طبق تعریف،گردشگری عبارت است از مجموعـه تغییـرات مکـانی انسان ها و فعالیت هایی که از آن منتج می شوند،این تغییرات خود ناشی از به واقیعت پیوستن خواسته هایی است که انسـان ها را وادار به جابجایی می کند و بالقوه در هر شخص با شدت و ضعف مقاومت وجود دارند.(رضوانی،(15:1382
ارزیابی اثرات زیست محیطی فرایند رسمی است که برای پیشبینی فرایندهای زیست محیطی (مثبت یا منفـی)از یـک طرح،سیاست،برنامه و یا پروژه قبل از تصمیم به حرکت به جلو با اقدام پیشنهادی است.ارزیابی تأثیر رسـمی ممکـن اسـت در قواعد روش اجرائی در مورد مشارکت عمومی و مستندات از تصمیم گیری کنترل شود،و ممکن است موضوع بررسی فضـایی باشد.هدف از این ارزیابی مطمئنی ساختن فکر تصمیم گیرندگان جهت فکر کردن با اثرات زیست محیطی در زمـان تصـمیم گیری در هر صورت ،در زمان پیشرفت با پروژه است. توسعه گردشگری پایدار،توسعه ای هماهنـگ و همسـو بـین طبیعـت و گردشگر است که نیاز های حال حاضر را برآورده کند،بدون این که توانایی نسل های آتی را در برآوردن نیـاز هـای خـود بـه مخاطره اندازد.(سلطانی لرگانی،(7:1378
مسلما این نوع نگاه بدون لحاظ نمودن اصول حفاظت از محیط زیست و بهره بری پایدار از منابع طبیعی در برنامه ریزی های کلان امکان پذیر نخواهد بود.در این میان،تفرجگاه های ساحلی به عنوان یکی از مهم ترین و محبوب ترین سایت های طبیعی گردشگری نیازمند نگرش همه جانبه و پایدار است تا موجب ارتقای منظر شهری در ابعاد گوناگون فرهنگی،اجتماعی،اقتصادی و توسعه های آتی شود. (فرشاد کازرونی، (16:1389
جدول:3راهکارهای اثرات منفی گردشگری بر سواحل
جنبه های منفی راهکارها
تعین اکوسیستم های حساس و مدیریت آن ها
جلوگیری از ورود گردشگران به مناطق حسلس
آسیب رسانی به اکوسیستم ها توجه به ظرفیت برد زیست محیطی اکوسیستم ها
ارزیابی پایدار گردشگری در اکوسیستم ها
4
توجه به ظرفیت محیط و برنامه ریزی بر مبنای آن
توسعه سریع و بی رویه تسهیلات استقرار تسهیلات گردشگری بر مبنای نیاز
رفاهی طبیعت گردی جلوگیری از گسترش واحد های تسهیلاتی غیر ضروری و پراکنده
توجه به قوانین حفاظتی موجود در مورد منابع طبیعی
جنگل زدایی،تخریب کوه برای تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی برای طرح های گردشگری
ایجاد امکانات تفریحی تهیه برنامه ممیزی، مدیریت زیست محیطی برای طرح های گردشگری
کندن گیاهان و آسیب رسانی به نظارت مستقیم بر غعالیت گردشگری
پوشش نباتی آموزش و آگاه سازی گردشگران در مورد تخریب محیط زیست
استقرار ظروف مناسب و به تعداد کافی
افزایش زباله در محیط طبیعی تهیه طرح مدیریت پسماند برای منطقه
تفکیک زباله از مبداء
آلودگی های زیست جلوگیری از تخلیه پساب و پسمانده به آب های سطحی
محیطی(آب،خاک،هوا) استفاده از شیوه های مناسب در دفع فاضلاب
استفاده از تجهیزات کنترل آلودگی هوا
منبع:استخراج نگارندگان از((www.pgnews.ir
اثرات توسعه ی گردشگری بر نواحی ساحلی تنکابن
عمده منابع طبیعی و فرهنگی که اساس و پایه گردشگری در سواحل می شوند عبارت اند از:
الف)اقلیم ب)پوشش گیاهی ج)صنعت و تاسیسات
