بخشی از مقاله
شخصیت مرضی
مقدمه:
تعريفي بر شخصيت
آلپورت در سال 1961 شخصيت را اينگونه تعريف كرده است: «شخصيت عبارت است از: سازمانى پويا در درون فرد و متشكل از نظامهاى روانى ـ جسمانى كه خصوصيات رفتار و تفكر فرد را مشخص مىكند.»
آلپورت شخصيت را آميزهاى از عوامل روانى ـ جسمانى مىدانست و معتقد بود كه اينها طورى به هم پيوند خوردهاند كه نمىتوان شخصيت را تنها ماهيتى تنكردشناسى يا روانى دانست. وى اضافه مىكند كه اين نظامهاى روانى ـ جسمانى در وجود انسان به طور تصادفى جريان ندارند، بلكه به طور منظّم و پويا سازمان يافتهاند. به همين دليل، شخصيت انسان داراى ويژگىهاى تداوم و قابليت انعطافپذيرى است كه به آن امكان تغيير و تحول مىدهد. آلپورت معتقد است كه شخصيت يك پديده انتزاعى نيست، بلكه سازهاى است كه مشاهدات ما را از اعمال و رفتار يك فرد خلاصه مىكند. منظور آلپورت اين نيست كه واقعا وجودى خاص در درون افراد هست كه افكار و رفتار آنان را تنظيم مىكند، بلكه مىخواهد حالت پويا و ديناميك بودن درون فرد را نشان دهد.
علاوه بر اين، رفتار و شيوه تفكر انسان يكى از ويژگىهاى او به شمار مىرود كه وى را از ديگران متمايز مىسازد و موجب تفاوتهاى فردى مىشود. اين تفاوتهاى فردى هسته اصلى نظريه آلپورت را تشكيل مىدهند. آلپورت ادعا مىكرد كه هيچيك از افراد بشر كاملاً شبيه به هم نيستند. او معتقد بود به جاى اينكه دنبال قوانينى بگرديم كه حاكم بر رفتار افراد باشند، بهتر است رفتار افراد را مورد مطالعه قرار دهيم.(1)
آلپورت چهره مهمى در بسط مفهوم «سلامت روان»(4) به حساب مىآمد. وى روانشناس معروفى است كه به طور گسترده در مورد تعداد زيادى از حوزههاى شخصيت از قبيل خويشتن، انگيزش، ارزشها و شخصيت سالم مطلب نوشته است. آلپورت به دليل مطالعات گستردهاش در مورد شخصيت، لقب «پدر روانشناسى شخصيت» را به خود اختصاص داده است. شايد بتوان گفت: آلپورت اولين روانشناسى است كه اظهار داشت: روانشناس نبايد صرفا به مطالعه علايم گوناگون و انواع مرض بپردازد، بلكه بايد شخصيت سالم را مورد توجه قرار دهد.
شخصيت مرضي از نظر فرويد
اين در حالى بود كه فرويد (Freud) و عده ديگرى از روانشناسان فقدان علايم و فقدان تعارض را سلامت روان و وجود آنها را نشانه مرض روانى به حساب مىآوردند. فرويد همواره در درمانها و روش درمانى خود، به دنبال كشف علايم و ريشهيابى و تعليل آنها بود. فرويد براساس مشاهده مشكلات روانى متنوع كه در مراجعان خود مىديد و صحبت كردنهاى زياد با آنان در مورد گذشته و دوران كودكىشان، نظريه خود را در باب شخصيت بنياد نهاد و آن را گسترش داد. به عقيده فرويد، مرض و سلامت، و انسان سالم و انسان ناسالم فقط در كميّت ـ يعنى مقدار علايم مرض روانى ـ با هم تفاوت دارند، اما از لحاظ كيفى هيچگونه تفاوتى بين آنها وجود ندارد.
گروههاى شخصيتى
آلپورت برخلاف فرويد، معتقد است كه انسان سالم و انسان ناسالم با هم تفاوت كيفى دارند، نه تفاوت كمّى. آلپورت اين دو را با اصطلاحاتى مثل «شخص مريض» و «شخص سالم»(5) و سپس با «شخصيت سالم» و «شخصيت نوروتيك»(6) متمايز ساخت.
به عقيده آلپورت، تفاوتهاى كيفى ذيل بين اين دو گروه شخصيتى به چشم مىخورند:
1. شخصيت مريض (نوروتيك) تحت سلطه ناخودآگاه(7) است، در حالىكه شخصيت سالم به صورت آگاهانه هدايت مىشود و تحت خودآگاهى(8) قرار دارد.
2. شخصيت مريض حالتى از اجبار دارد و مىخواهد به شيوههايى عمل كند كه اين شيوهها ضد خود(9) به حساب مىآيند، در حالىكه شخصيت سالم به جاى اجبار و فشار، از آزادى و استقلال برخوردار است. و اين همان چيزى است كه وى را به طرف نتايج مثبت (و نه ضد خود) هدايت مىكند.
3. منبع انگيزش براى شخصيت بيمار نوعا در گذشته است و حال آن كه منبع انگيزش شخصيت سالم عمدتا در آينده است.
به دليل همين تفاوتهاى اساسى بين شخصيت سالم و شخصيت ناسالم است كه آلپورت معتقد است: فهم روان سالم از طريق مطالعه مرض، امرى غير ممكن است.(10)
آلپورت عقيده داشت كه بايد يك مطالعه تمام عيار و كاملاً مستقل در مورد خود شخصيت سالم انجام بگيرد. وى در خلال مطالعات زيادش بر روى سلامت روان، به اين نتيجه رسيد كه به جاى اصطلاح Healthy personality (شخصيت سالم) اصطلاح Mature personality (11) (شخصيت بالغ و كامل) را به كار ببرد.
منبع:
رابطه شخصيت با نظامهاى ارزشى از ديدگاه آلپورت
(با نگاهى ويژه به ارزش دينى)
رحيم ميردريكوندى
نشو و نماى آلپورت
