بخشی از مقاله
چکیده:
حفظ و بازیابی ارتباط سیمای سرزمین، در حال حاضر نکتهای مورد توجه در بوم شناسی و حفاظت از تنوع زیستی و یکی از بهترین پاسخها به منظور خنثی سازی اثرات ناسازگار تکه تکه شدن و انزوای زیستگاهها و تغییرات گستره طبیعی گونهها است که در اثر عواملی چون تغییر کاربری اراضی و تغییر اقلیم ایجاد شدهاند. انسانها به طور فزایندهای بر روی جوامع و بومسازگانهای تکهتکه شده اثر میگذارند. موضوع مهاجرت بین تکهها یکی از تعیین کنندهترین متغیرها در تحولات جمعیت زیستگاههای تکهتکه شده است. کریدورها به منظور افزایش تبادل افراد بین تکههای زیستگاه، ترویج تبادل ژنتیکی و کاهش نوسانات جمعیتی احداث می-گردند. اغلب مطالعات تجربی به اثرات کریدورها در مقیاسهای کوچک پرداخته است و مزایای حضور و احداث کریدورها در طرح-ریزیهای حفاظتی نادیده گرفته شده است، در حالی که اثرات مفید و مثبت کریدورها بر روی جمعیتهای گیاهی و جانوری و اثرات متقابل آن در زیستگاههای تکهتکه شده به اثبات رسیده است. کریدورها برای مقاصد حفاظتی ارزشمند هستند. هدف ارائه دستورالعملهای در زمینه ترکیب حفاظت، علم و تجربه عملی برای حفظ، افزایش و ایجاد اتصال در میان مناطق باقی مانده زیستگاه طبیعی برای حفاظت از تنوع زیستی است. تکه تکه شدن و اثرات آن بر روی سیستم های بیولوژیکی در مقیاس های مختلفی است. کریدورها به خودی خود هدف نیست، بلکه گونههای گیاهی، جانوری، جوامع و سیستمهای زیست محیطی از اهداف کلیدی برای حفاظت هستند، در نتیجه، افراد اهداف اصلی هستند. شناسایی، اولویت بندی و ارزیابی کریدورها امری ضروری در مبحث تکه تکه شدن زیستگاه و عواقب مخرب ناشی از آن است. در این مقاله به بررسی اکولوژی کریدورها و نقش کلیدی آنها در اکوسیستمهای تکهتکه شده میپردازیم.
1
واژههای کلیدی: کریدور، تکهتکه شدن، سیمای سرزمین، حفاظت،تنوع زیستی
-1 مقدمه: ×
جالبترین رویداد تاریخ زندگی دو تا پنج میلیارد ساله کره زمین، حضور انسان به عنوان اشرف مخلوقات است. جمعیت انسان در حال حاضر رو به فزونی است با این حال بحران حال و آینده فقط به خاطر افزایش جمعیت نیست. افزایش جمعیت حتی در میان ملل در حال توسعه که رشدی به مراتب بیشتر از ملل توسعه یافته دارند، نیز به تنهایی نمیتوانند مسئول بحران باشد. کاهش بیش از اندازه منابع طبیعی و نارسایی توزیع متعادل منابع دست به دست هم دادهاند و بحران را پیریزی میکنند (مخدوم، .(1387 بحران مذکور، میتواند دلیلی برای توسعه برنامهریزیهای محیط زیست در آینده در جهت کاهش عوامل مخرب منابع طبیعی باشد. حفاظت از طبیعت و منابع زنده در گستره و مفهومی که امروزه از آن متصور می شود زاده عصر حاضر است و عمر آن چندین دهه تجاوز نمیکند. اگرچه اعتقاد به حفاظت از طبیعت و منابع زنده در همه جهان و در بین تمام جوامع انسانی وجود داشته است و اندیشه کهنی است که به زمانهای بسیار دور بر میگردد ولی در ابعاد و شکل کنونی هرگز در گذشته وجود نداشته است (مجنونیان، .(1380
-2 سیمای سرزمین ×
سه دیدگاه از بوم شناسی سیمای سرزمین:
-1انسانی:1 در دیدگاه انسانی، سیمای سرزمین به گروههای دارای کارکرد متفاوت که برای زندگی انسان معنا دارند تقسیم می-شود.
-2زمین گیاهی:2 توزیع مکانی اجزای زنده و غیرزنده محیط از سیمای سرزمین خاک تا آن چه که توسط گیاه حس میشود و تا انتشار گروههای گیاهی مثل جوامع، بیشهزارها، مرغزارها، جنگلها و نظیر آن را در برمیگیرد. برای گیاهان حس، بایذ مفهوم گستردهای از دامنه حساسیتها، نیازهای زندگی گیاهی و توان آنها برای استفاده از محیط زیست در نظر گرفته شود.
-3جانوری:3 این دیدگاه از نظر مفهومی به دیدگاه انسانی مربوط است و بیان میکند که در مطالعه بومشناسی سیمای سرزمین برای هر جاندار باید مقیاس مطالعه نیز مطابق با جاندار و محدوده موثر بر جاندار تعریف شود. این رویکرد به مقیاس ویژه به گونه (Species-Specific) نام دارد (رشیدی، .(1388
هر یک از این رویکردهای سه گانه گسترهای از الگوها و فرآیندها را مورد مکاشفه قرار میدهد که تحلیل نهایی اجزای کل سامانه زیستی و بومشناختی هستند. این سه رویکرد دارای جنبههای مشترک بیشتری نسبت به تفاوتهای آنها میباشند که از آن جمله میتوان به مکان و آرایش مکانی فرآیندها و الگوها اشاره کرد.
-2-1 الگوهای ساختاری سیمای سرزمین: ×
1.Human 2.Geobotanical 3 .Animal
2
الگوهای ساختاری سیمای سرزمین یا منطقه،ترکیبی است از سه عنصر، لکهها گذرگاهها و زمینهها. این سه مفهوم کلی ابزاری را برای مقایسه و تفسیر سرزمینها یا سیماهایی بسیار متفاوت پدید میآورند که خود، ابزار برنامهریزی و معماری سیمای سرزمین هستند، زیرا از طریق این الگوهای فضایی است که کلیه حرکتها، جریانها و تغییرهای محیط کنترل میشوند (آذری، .(1386
لکه:
عناصر اصلی یا واحدهایی از سیمای سرزمین که در ارتباط با پدیده ها تعریف می گردند. عناصری پویا می باشند که در مقیاس های اکولوژیکی چندگانه اتفاق می افتند و دارای مرزهای واحد و قابل تشخیص می باشند (فیلیپس و همکاران، .(2008 لکه هر پدیده غیر خطی است که بخشی از سیمای سرزمین را تشکیل می دهد و موضوع بررسی و تحلیل قرار می گیرد (ماهینی، .(1387
