بخشی از مقاله
چکیده
امروزه شهرهای بزرگ و نواحی متروپلیتن در کشورهای در حال توسعه به شـدت در حـال رشـد هسـتند ایـن نـواحی تمـامی امکانات، خدمات و سرمایه های کشور را در خود بلعیده، با این وجود بـا انـواع مشـکلات و معضـلات شـهری از جملـه: کمبـود مسکن، بالا رفتن میزان بیکاری، مسأله حاشیه نشینی، مشکل حمل و نقل و نارسایی در عرضه سایر خدمات شهری، همچنـین تخریب محیط زیست دست و پنجه نرم می کنند. از طرف دیگر سایر نقاط در این کشورها اعـم از شـهرهای میـانی، شـهرهای کوچک و نقاط روستایی از توسعه عقب مانده اند و دچار رکـود و توقـف در سـیر پیشـرفت خـود شـده انـد. از آن جـا کـه کـه راهکارهای اقتصادی قادر به رفع این مشکلات نبوده، عده ای از محققان و تحلیل گران مسائل شهری توجه خـود را بـه توسـعه شهرهای کوچک به عنوان یک راه حل اساسی برای مقابله با عدم تعادل و توازن ناشی از رشد نخست شهرها معطوف کرده انـد تا بدین وسیله بتواند رشد و توسعه را به سایر منـاطق کشـور تزریـق نماینـد امـروزه شـهرهای بـزرگ و نـواحی متـروپلیتن در کشورهای در حال توسعه به شدت در حال رشد هستند این نواحی تمامی امکانات، خدمات و سـرمایه هـای کشـور را در خـود بلعیده، با این وجود با انواع مشکلات و معضلات شهری از جمله: کمبود مسکن، بالا رفتن میزان بیکاری، مسأله حاشیه نشـینی، مشکل حمل و نقل و نارسایی در عرضه سایر خدمات شهری، همچنین تخریب محیط زیست دست و پنجـه نـرم مـی کننـد. از طرف دیگر سایر نقاط در این کشورها اعم از شهرهای میانی، شهرهای کوچک و نقاط روستایی از توسعه عقب مانده اند و دچـار رکود و توقف در سیر پیشرفت خود شده اند. از آن جا که که راهکارهای اقتصادی قادر به رفع این مشـکلات نبـوده، عـده ای از محققان و تحلیل گران مسائل شهری توجه خود را به توسعه شهرهای کوچک به عنوان یک راه حل اساسی برای مقابله با عـدم تعادل و توازن ناشی از رشد نخست شهرها معطوف کرده اند تا بدین وسیله بتواند رشد و توسعه را به سایر مناطق کشور تزریـق نمایند از آن جا که در کشورهای در حال توسعه ای چون ایران، توزیع فضایی جمعیت و توزیع فضایی کـانون هـای شـهری در یک چارچوب منظم و هماهنگ بخشی منطقه ای صورت نگرفته، رشد شتابان جمعیت شهر نشـین مسـائل و مشـکلات ی را ایجاد نموده است . و با توجه به اینکه الگوی توزیع جمعیت رابطه تنگاتنگی با عملکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتمـاعی دارد طبیعی است که به دنبال تمرکز فعالیت ها و سرمایه ها در چند شه ر بزرگ، حرکت جمعیت نیز به طرف این نقاط خواهد بود و این مسأله باعث پیدایش خلاء جمعیتی و کارکردی در سطوح میانی و کوچک کانون های شهر ی خواهد شد و نظام سلسـله مراتب کشور را با مشکلاتی روبرو خواهد ساخت . بنابراین به منظور برقراری تعادل و تـوازن در ایـن الگـوی توزیـع جمعیـت، تاکنون استراتژی های مختلفی به کار گرفته شده که یکی ازاین سیاستها، توسعه شهرهای کوچک می باشد.
کلمات کلیدی: شهر های کوچک ،شهرمیانی، شبکهی شهری، حوزهی نفوذ، تعادل ناحیه¬ای
1
-1 مقدمه
در کشورهای در حال توسعه (از جمله ایران ) رشد بی رویه کلان شهرها و اختصاص دادن تمامی امکانات منطقه به این نقاط، توزیع نامتوازن و نامتعادل جمعیت را به دنبال داشته است . که این مسأله خود منشأ بسیاری از مشکلات بـوده و ناهمـاهنگی های بسیار زیادی را به وجود آورده است . بر این اساس در این کشورها، استراتژی های متعددی جهت رفع عدم تعادل و ساماندهی الگوی نا مناسب توزیع فضایی جمعیت به کار گرفته شـد . کـه در
بین آن ها، سیاست توسعه شهرهای کوچک به خاطر نقش مهمی که این شهرها در تعـادل بخشـی بـه سـطوح پـایین شـبکه شهری دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است .در این کشورها این بحث مطرح می باشـدکه رشـد شـهرهای بـزرگ و توزیـع نامتعادل جمعیت را نمی توان موضوعی پنداشت که طی زمان و به خودی خود برطرف گردد . بلکه توزیع فضایی م ی بایست به وسیله ی سیاست های عمدی و اندیشیده ای که برای توسعه ی آتی متناسب باشد، تغییر یابد . بر این اساس جهت تحقق اهداف سیاست تعادل در توزیع فضایی جمعیت و توسعه ی مناطق، لازم است زمینه ی رشـد کـانون هـای زیسـتی بـه ویـژه سکونتگاههای کوچک به وجود آید
-2 بیان مسئله
در سالهای اخیر با رشد سریع شهرهای بزرگ کشورهای در حال توسعه، ظهور مسائل مربوط به کمبود واحدهای مسـکونی و بالا بودن میزان بیکاری، عده ای از محققان پیشنهاد کرده اند برنامه ریزیهای توسعه بر اساس تأکید بر پویایی شهرهای کوچـک و میانی تهیه شود. زیرا به دلیل وجود امکانات شغلی، تعلیم و تربیت و دیگر نیازهای اساسی، شهرهای بزرگ، مقصد نهایی بیشـتر مهاجران روستایی و مهاجران شهرهای کوچک است. طرفداران نظریه نقش شهرهای کوچک در امر توسعه، معتقدند در صـورت تــــأمین ایــــن قبیــــل نیازهــــا، در شــــهرهای کوچــــک مقصــــد نهــــایی مهــــاجران روســــتایی خواهــــد بــــود .
جذب مهاجران در شهرهای کوچک و میانی ، کاهش در افزایش جمعیت شهرهای بزرگ به وجود میآورد و مسائل این قبیل شهرها را تعدیل میکند. از طرفی تأمین امکانات لازم در شهرهای کوچک، سیستم سـکونتگاهی کشـورهای در حـال توسـعه را متعادل و متوازن می سازد و این سیستم در توسعه اجتماعی- اقتصادی ملی، نقش اساسی دارد. در نتیجه روابط شـهر و روسـتا در مسیر توسعه همه سکونتگاهی گسترش مییابد و با این دگرگونی، پایگاه بخش کشاورزی در ناحیه نیز تقویت میشود.
