دانلود مقاله بررسی مدل علیتی متغیرهای خانواده ، ادراک خود نوجوانان و اختلال سلوک

بخشی از مقاله

مقدمه

رویکردهای مختلف در این مورد اتفاق نظر دارند که شناخت از

»خود1« با تولد آغاز مـیشـود و نقـش والـدین در شـکلگیـری

»ادراک خود2« حایز اهمیت است. کودکانی کـه نیازهایـشان در این تعامل برآورده میشود، الگوهایی از خود ارایه میدهنـد کـه مفید و باارزش بودن از مشخصههای آن اسـت. »خـود« نتیجـه یــک مراقبــت ســازمانیافتــه اســت. اخــتلال در تعامــل و تجربههای منفی میـان والـدین و کـودک در آشـفتگی سیـستم

»خود« مؤثر میباشد. در این میان نقش عواملی چون اختلالات روانی والدین، شیوههای فرزندپروری و رضـایت زناشـویی مـورد تأیید قرار گرفته است .(1)

کوهوت3 معتقد است ناتوانی والدین در ابراز همدلی و بـرآوردن

نیازهای کودکـان در سـالهـای اول زنـدگی موجـب مـیشـود ساختارهای درون روانی نتواند رشد کند و انسجامیابی »خود« بـا مشکلات و نارساییهایی روبهرو میشود. اریکسون تأکید کـرده است که ارتباط کودک با مراقبین برای رسیدن بـه یـک هویـت منسجم بسیار اهمیت دارد .(2) راجـرز (1961) از اهمیـت توجـه مثبت غیرمشروط در شکلگیری خودپنداره4 مطلوب نام میبرد و بالبی (1973) با نظریه دلبستگی به نقش و اهمیت ارتباط والدین با کودک میپردازد. سبک رفتاری مستبدانه بـا بـروز افـسردگی، اضطراب، عدم کفایـت اجتمـاعی، پیـشرفت تحـصیلی ضـعیف، رفتارهای بزهکارانه، مصرف مواد مخدر و اختلال سلوک رابطـه دارد .(3)

Self Self- understanding Kohut

1

2

3 4 Self concept

پاییز 85، دوره نهم، شماره سوم

34

عامل اختلالات روانی و شخصیتی والدین موضوع بررسیهای فراوانی قرار گرفته است. افسردگی والدین با مصرف مواد مخدر، افسردگی، عملکرد تحصیلی ضعیف فرزندان رابطه دارد .(4)
بهرغم آن که پژوهشهای متعددی نقش متغیرهای خـانوادگی نظیــر ســلامت روانــی، عــدم رضــایت زناشــویی و شــیوههــای فرزندپروری والدین را در بروز اختلالات رفتاری مورد تأیید قـرار میدهد با این وجود مطالعاتی وجود دارد کـه نتـایج متفـاوتی را گزارش میکند. برای مثال پژوهش پاردک1 حکایت از بـیتـأثیر بودن نقش اختلافات زناشویی بر سـلامت روانـی فرزنـدان دارد

.(5)

این میزان اختلاف درباره نقش استرسهای روانی و جسمی بر بهداشت روانی، وجود یک یا چند متغیر میانجی2 را در این فرایند متصور میسازد. بدیندلیل است که در سالهای اخیر تأکیـد بـر نقش استرسها جای خود را به شناسایی متغیرهای میانجی داده است. با توجه به مطالب عنوان شده، هدف اصلی پژوهش حاضر، پاسخ دادن به این سـؤال اسـت کـه آیـا متغیرهـای پـیشبـین مشکلات روانی، شیوههای فرزندپروری، رضایت زناشویی والدین

و ادراک خود نوجوانان قادر به پیشبینی متغیر مـلاک (اخـتلال سلوک) میباشد؟ همچنین با توجه به برخی بررسیهـای انجـام گرفته در مورد نقش متغیر »ادراک خود« بـهعنـوان یـک متغیـر میانجی، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است که آیا متغیر »ادراک خود« میتواند نقشی میـانجی بـین متغیرهـای خانواده (مشکلات روانی، رضایت زناشویی و سبک فرزندپروری)

و متغیر ملاک اختلال سلوک ایفا کند یا خیر.

روش کار

جامعه مورد بررسی این پـژوهش، والـدین و نوجوانـان دختـر و پسر عادی و مبتلا بـه اخـتلال سـلوک سـاکن در شـهر تهـران میباشد و نمونه مورد بررسی، 57 نوجوان و والدین آنها 28) نفـر گروه اختلال سلوک و 29 نفر گروه عادی) را در بر میگیرد.

بهدلیل آنکه جمعآوری اطلاعات مورد نیـاز در ایـن پـژوهش نیازمند همکاری اعضای خانواده (پدر، مادر و فرزنـد) بـود نمونـه مورد بررسی در گروه اختلال سلوک از سه مرکـز درمـانی شـهر تهـران از طریـق نمونـه در دسـترس انتخـاب گردیـد. انتخـاب آزمودنیهای گروه عادی نیـز از طریـق نمونـه در دسـترس و از طریق مراجعه به مراکز فرهنگی– هنری شـهر تهـران انتخـاب شدند. اجرای پژوهش در دو مرحلـه اجـرای مقـدماتی و اجـرای

1 Pardeck 2 Mediator
مجله پژوهشی حکیم

بررسی مدل علیتی متغیرهای ...

اصلی انجام گرفت. اجـرای مرحلـه مقـدماتی بـه منظـور ایجـاد آمادگی و تسلط جهـت انجـام مـصاحبه »ادراک خـود« و نحـوه نمرهگذاری و رفع مشکلات احتمالی بر روی یک گروه 15 نفـره انجام شد. در مرحله دوم و اجرای اصلی در گروه آزمـودنیهـای اختلال سلوک، از 41 آزمودنی که تشخیص اخـتلال سـلوک در آنان تأیید شده بود 2 نفر بهدلیل فوت یکی از والدین، 3 نفـر بـه دلیل طلاق والدین و عدم دسترسی به یکی یا هر دو والـدین، 3
نفر بهدلیل عدم تمایل والدین به همکاری، 2 نفر بهدلیل نـاقص بودن پرسشنامهها و 3 نفر بهخاطر عدم همکاری نوجوان مبـتلا به اختلال سلوک از نمونه کنار گذاشته شدند و تحلیل دادهها بـر روی 28 نفر نمونه نهایی انجام شد.

در گروه عادی نمونهها از چهار خانه فرهنگ در مناطق غـرب، مرکز و شرق شهر تهران انتخاب گردیـد. از 67 خـانواده کـه در ابتدا متمایل به شرکت در پژوهش بودند 26 نفـر بـهدلیـل عـدم تمایل یکی از همسران، 9 نفر نیز بـه سـایر دلایـل نظیـر عـدم تمایل نوجوانان به همکاری و 3 نفر نیـز بـهدلیـل نـاقص بـودن پرسشنامههای تکمیل شده از نمونه کنـار گذاشـته شـدند و در نهایت تحلیل دادهها بر روی 29 خانواده در گروه عادی صـورت پذیرفت. دامنه سنی آزمونیها در هر دو گـروه سـنی 10 تـا 18

سال بود. جمعآوری دادههـا در دو گـروه 11 مـاه طـول کـشید.

متغیرهای سن و جنس در این بررسی کنترل شدند.

ابزار و مقیاسهای پژوهش

الف) مصاحبه ادراک خود: مـصاحبه ادراک خـود بـر اسـاس مدل تحـولی »ادراک خـود« دیمـون3 و هـارت(1991) 4 شـکل گرفته است. این فرم مصاحبه دارای هفت بخش اصلی است که چهــار بخــش آن مربــوط بــه »خــود« بــهعنــوان موضــوع یــا

»خودِ عینی« و سه بخش دیگر مربوط به خود بهعنوان فاعل یـا

»خودِ ذهنی« است. هر بخش عبارت از یـک یـا مجموعـهای از سؤالات اصلی است که بهوسـیله سـؤالهـای محکـی پیگیـری میشود و بر اساس سؤالهای محکی است که سطوح پاسخدهی مشخص میگردد. دیمون و هارت اعتبار آن را بر روی 82 پـسر و دختر 6 تا 16 ساله مورد بررسی قرار دادهاند و اعتبار درونی آن را با استفاده از ضریب آلفای کرونبـاخ 0/83 ذکـر کـردهانـد (6)

ضریب اعتبار را (2) 0/80 و اعتبار درونی برای خودِ عینی و خودِ ذهنی را بهترتیـب 0/80 و 0/82 گـزارش کـردهانـد. در مطالعـه حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ به دست آمده برای خودِ عینی و خودِ ذهنی به ترتیب 0/83 و 0/87 میباشد.

3 Damon 4 Hart

دکتر حمید رضائیان و همکاران

ب) پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ:1 این پرسشنامـه توسط اولـسون2 بـرای ارزیـابی زمینـههـای بـالقوه مـشکلزا و شناسایی زمینههای قوت رابطه زناشویی تدوین شـده اسـت .(7)
به باور مؤلفان این پرسشنامه بهعنوان یک ابزار معتبر و حساس نسبت به تغییرات خانواده طراحی شده اسـت. ایـن پرسـشنامـه دارای 12 خرده مقیاس پاسخهای قراردادی، رضـایت زناشـویی، موضوعات شخصیتی، ارتباط، حل تعارض، مدیریت مالی، اوقـات فراغت، روابط جنسی، فرزندپـروری، دوسـتان، مـساواتطلبـی و جهتگیری مذهبی است که جنبههای مختلف روابط میان زن و شوهر را مورد بررسی قرار میدهد.

اعتبار این پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ در پژوهشهای مختلف %92 و %94 گزارش شده است 7) و .(8 ضـریب آلفـای کرونباخ بـهدسـت آمـده در پـژوهش حاضـر نیـز برابـر بـا %94

میباشد.

ج) پرسشنامه الگوی فرزندپـروری: بـامرینـد3 مجموعـه بررسیهایی را انجام داده است که در آنها الگوهایی از شیوههای رفتاری والدین مشخص شده است .(9) وی بـر اسـاس بررسـی های خود سه شیوه یا سبک تعاملی میـان والـدین و فرزنـدان را مطرح کرده است که عبارتند از: والدین مقتدر که با ویژگیهـایی چون تشویق روابط کلامی، واگـذاری حـدودی از خـودمختـاری همراه با وجـود مرزهـای مـشخص بـر رفتـار و عملکـرد فرزنـد مشخص میشوند. دوم والدین مـستبد کـه اطاعـت بـیچـون و چرای فرزند را یک فـضیلت مـیداننـد و در کنتـرل فرزنـدان از خشونت و تنبیه بدنی استفاده میکنند و تعامل کلامی کمتری با فرزندان دارند. سوم والدین سهلانگار که تقریباً هیچگونه مـرز و چارچوبی را برای فرزندان تعیین نمیکنند و خود را از مـسؤولیت های والدینی رها کردهاند.

بر اساس این چارچوب نظری در پژوهش حاضر پرسشنامـهای توسط محققان طراحی شد کـه در قالـب 27 سـؤال سـه سـبک تعاملی ذکر شده مورد ارزیابی قرار گرفت. سؤالات بـهصـورت 5

گزینهای (کامًلا موافق تا کاملاً مخـالف) طراحـی شـد. ضـرایب همبستگی خرده مقیاسهای مقتدر، سهلگیر و مـستبد بـا کـل پرسشنامه بهترتیب، 0/38، 0/83 و 0/56 است که هـر سـه در سطح p< 0/01 معنادار میباشد. میزان اعتبـار پرسـشنامـه بـا

1 Evaluationg & Nurturing Relationship Issues Communcaiton Happines (ENRICH) 2 Olson 3 Baumrind

35

استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسـبه گردیـد و ضـریب بـه دست آمده برابر با 0/71 میباشد.
د) فرم کوتـاه پرسـشنامـه ام ام پـی آی: پرسـشنامـه شخصیتی چند محوری مینهسوتا4 یکی از مهمترین و معتبرترین پرسشنامههایی است که با روش استفاده از ملاک خارجی تهیه شده است. این پرسشنامه در سال 1943 بـهوسـیله هاتـاوی5 و

مک کینلی6 در دانشگاه مینهسوتا سـاخته شـده اسـت. بـهدلیـل طولانی بودن و وقتگیر بودن فرم اولیه، فرم کوتاه شده (10) بـا در نظر گرفتن فرهنگ ایرانی در قالب فرم 71 سؤالی تدوین شد.

این پرسشنامه دارای سه مقیـاس اعتباریـابی و هـشت مقیـاس بالینی است.
پـژوهشهـای بـر روی جمعیـت ایرانـی، نـشاندهنـده ارزش تشخیصی فرم کوتاه این پرسشنامه میباشـد کـه تأییـدکننـده ارزش تشخیصی این فرم کوتاه است .(11)

در این پژوهش نیز اعتبار این پرسشنامه با استفاده از ضـریب آلفای کرونباخ محاسبه و دامنه این ضرایب بـین 0/46 تـا 0/90

است که تمام ضرایب در سطح p< 0/01 معنادار میباشد.