بخشی از مقاله
مقدمه
بدون شک , توسعه و ﭘيشرفت صنعتي , اقتصادي اجتماعي هر جامعه مرهون ﭘژوهش و تحقيق مستمر در همه زمينه ها مي باشد . نگاهي اجمالي به سير تحولات صنعتي و اقتصادي در كشورهاي صنعتي مانند ژاپن نشان مي دهد رشد و شكوفايي اين كشورها به موازات سرمايه گذاري در بخش تحقيقات پيش رفته است (6) . در سال 1991 ميزان اعتبارات پژوهشهايي كه دانشگاههاي آمريكا با هزينه مؤسسات صنعتي انجام دادند به 12 برابر رسيد(8).
در ايران پژوهش يك نهال تازه غرس شده در نظام آموزشي است ، بايد براي رشد و شكوفايي آن در صدد تقويت هر چه بيشتر بستر يا خاستگاه آن برآمد . در نظام آموزشي نياز گسترده اي به تربيت نيرو انساني پژوهشگر وجود دارد ، روشن است كه اگر نسبت به رفع اين نقيصه اهتمام كافي نشود ، هيچ گاه پژوهش به عنوان يك فعاليت درون زا در نظام آموزشي قلمداد نخواهد شد (5) . نتايج تحقيقات بكرائي (1373)، در بخش تحليلي وضعيت پژوهش در گذشته و حال نشان داد كه تاريخ سرزمين ايران در گذشته شاهد آثار بزرگ علمي بوده است. نظام آموزش عالي به عنوان نهاد توليد كننده و اشاعه دهنده علم ودانش نقش
اساسي در رشد و توسعه تحقيقات در كشور دارد . تحقيقات در دانشگاه يكي از اركان بنيادي آن بوده اما متأسفانه اين ركن اساسي در عمل با مشكلات وموانعي روبروست ، براي از ميان برداشتن اين مشكلات بايد به شناخت اين موانع اقدام كرد ، آگاهي از موانع تحقيقات از اهم برنامه هايي است كه دست اندركاران تحقيقات در دانشگاه علوم پزشكي ايلام بايد به آن بپردازند . تربيت نيروي انساني جامعه ، رشد و اعتلاي دانش ، شناسايي مسائل و مشكلات و
… جز از طريق توسعه در امر تحقيقات در دانشگاه ميسر نيست و اين توسعه نيازمند آگاهي از موانع تحقيقات است . پژوهش حاضر در صدد است كه علل تأثير برنامه ريزي آموزش در پژوهش ، فعاليت جمعي پژوهش ، منابع و امكانات كتابخانه و جايگاه محقق در جامعه و متغير نگرش دانشجو را مورد ارزيابي قرار دهد و پيشنهادات لازم را به مسئولين ارائه نمايد .
بیان مسئله :
امروزه زندگی در جامعه ای که با آمار بسیار بالار بیکاری در قشر تحصیل کرده مواجه می باشد باعث ایجاد نوعی بی اهمیتی نسبت به بار علمی در دانشجویان شده است که دانشجویان و برای آموخت مطالب و مباحث جدید علمی نمایلی از خود نشان نمی دهند ، شاید موضوع را اینگونه بهتر و بهینه تر بتوان بیان نمود که : دانشجو می داند یا تصور می نماید که با مدرک تحصیلی و تحقیقات علمی و پژوهشی در زمینه های مختلف در رشته خود در آینده موفقیتی کسب نخواهد کرد و لذا این تصور باعث عدم گرایش به تحقیق و پژوهش در دانشگاههای کشور شده است .
اهمیت و ضرورت تحقیق :
همانگونه که میدانید ما در کشوری در حال توسعه زندگی می کنیم ، نیاز هر کشوری برای پیشرفت و توسعه در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی صرفا با پرورش نیروهای متخصص و ویژه در زمینه های مختلف فراهم می گردد ، در واقع این تحقیق و پژوهش است که می تواند محققین و پژوهش گران را به درجات بالایی از کمال علمی رساند و متعاقبا جامعه های کوچک و بزرگ را نیز به سوی پیشرفت و سازندگی و استقلال سوق دهد و باعث ایجاد مشاغل جدید و کم شدن نرخ بیکاری گردد .
هدف های کلی تحقیق :
هدف های مشخص شده در این پژوهش مطالعه و بررسی علل و عوامل عدم گرایش دانشجویان به امر تحقیق و ارائه راهکارهای مناسب در جهت برطرف نمودن این مشکل می باشد . لزوم تحقیق و پژوهش در شاخه های مختلف علمی و دانشگاهی و لزوم پیشرفت در علوم مختلف علمی و تکنولوژی با استفاده از تحقیق می تواند هدف های گوناگونی را در این پژوهش بوجود آورد .
فرضیه ها :
فرضیه اول :
فرضیه اول در این پژوهش بر این است که بیش از 50 درصد دانشجویان در دانشگاههای کشور در رشته های تحصیلی مختلف و در مقاطع مختلف گرایش بسیار کمی به امر تحقیق و پژوهش دارند و در واقع بدلیل اینکه رشته تحصیلی خود را کارآمد و موثر در زندگی آینده خود نمی دانند ، برای دانستن مطالب بیشتر و فوق برنامه تحقیقاتی و پژوهشی تمایلی از خود نشان نمی دهند .
فرضیه دوم :
فرضیه دوم را بر این موضوع قرار می دهیم که آمار بیش از 50 درصد دانشجویان شامل تمامی دانشگاههای و یا تمامی رشته های تحصیلی و یا تمامی مقاطع تحصیلی نمی باشد و در برخی از دانشگاهها این آمار بسیار پائین تر میباشد و یا اینکه در رشته های فنی و تخصصی و یا رشته های پزشکی که بازار کار بسیار بهتری نسبت به سایر رشته ها دارند و دانشجو نسبت به وضعیت آینده خود اطمینان بیشتری دارد با آمار بسیار پائین تری روبرو میباشیم .
فرضیه سوم :
فرضیه سوم را اینگونه در نظر میگیریم که عدم گرایش به تحقیق و پژوهش های علمی مختص دانشگاهها و مراکز و موسساتی میباشد که به لحاظ بار علمی در سطح قابل قبولی نمی باشند . و درواقع این دانشگاه است که باعث ایجاد عدم گرایش به تحقیق و پژوهش و درواقع نوعی کاهلی در دانشجویان مرگردد .
فرضیه چهارم :
فرضیه چهارم را بر این مبنای فکری بنا می کنیم که بیکاری و عدم اشتغال مناسب افراد با تحصیلات دانشگاهی از یک سو و اشتغال کاذب و آزاد پر درآمد از سوی دیگر دانشجویان را نسبت به فراگیری علوم نوین و متعاقبا امر تحقیق دلسرد نموده است .
فرضیه پنجم :
فرضیه پنجم را اینگونه بیان می کنیم که نبود بستر مناسب برای تحقیق و فعالیت های تحقیقی ، به عنوان نمونه در دسترس نبودن آرمایش گاههای مناسب و یا کارگاههای تحقیقی برای عام دانشجویان و هزینه های بسیار بالای این موراد به صورت آزاد یکی دیگر از دلایل عدم گرایش دانشجویان به تحقیق می باشد .
متغییر های تحقیق :
متغییر مستقل :
گرایش و عدم گرایش دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی
متغییر وابسطه :
در این تحقیق عبارت است از میزان گرایش دانشجویان به امر تحقیق و پژوهش
تعاریف عملیاتی متغییر ها :
دانشجویان :
به آن گروه از افراد جامعه اطلاق می شود که در سنین 18 الی 25 سالگی را در بر گرفته و نوعی واجب التعلیم هستند و باید از بخشی از امکانات کشور برای تعلیم و آموزش آنها به طور رایگان در نظر گرفته شود ، دانشجویان مورد نظر ما در این تحقیق سنین ما بین 18 الی 24 سال را به خود اختصاص داده است .
تحقیق و. پژوهش علمی :
منظور از تحقیق پژوهش علمی ، ارائه طرحی نوین با استفاده از روش های تحقیقی در علوم گوناگون بر روی عنوان مشخصی که توسط دانشجو انجام و ارائه می گردد .
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
• ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه :
میان همه پدیده‌های طبیعی در دنیا نوعی كنش و واكنش وجود دارد، یك همبستگی بایسته‌ای میان پدیده‌ها موج می‌زند و به تعبیری دقیق‌تر؛ ارتباط، عامل پیوند دهنده همه پدیده‌ها و موجودات است. جامعه علمی و آموزشی از جمله محیط‌هایی است كه رابطه نقش مهمی در آن ایجاد می‌كند. به واقع اگر ارتباط و تعامل در جامعه علمی وجود نداشته باشد هیچگاه سطح مطلوب كیفیت علمی به دست نمی‌آید و همواره مجهولا‌ت در زندگی آدمی راهبر و پیشرو هستند.
ارتباط در نظام آموزشی ما جایگاه مطلوبی ندارد. ممكن است دانشجویی دوران تحصیل خویش را به اتمام رسانده بدون اینكه با دانشجوی هم رشته خود در دانشگاه دیگر ارتباطی حاصل كرده باشد.
همایش‌ها، سمینارها، كنگره‌ها و ... محیط خوبی برای آشنایی و برخورد نزدیك دانشجویان می‌تواند باشد اما اینگونه مكان‌ها گاهی محلی برای یكه‌تازی اساتید به حساب آمده و دانشجو عنصر خرد و پیش پا افتاده اینگونه مجامع علمی است. برای دانشجوی رشته ادبیات عرب خیلی می‌تواند جذاب باشد اگر بداند درس عروض و قافیه در دانشگاههای دیگر چگونه تدریس می‌شود و هم رشته او در دانشگاه دیگر چه تعبیر و دركی از این درس دارد.
شور و شوق دانشجویان دانشگاههای مختلف وقتی كنار هم قرار می‌گیرند، بسیار دیدنی و آموزنده است چرا كه همیشه در این میان حرفی نو و ایده‌ای نو بیان یا ابداع می‌شود. دانشجویان كشور بیش از اینكه به داشتن اساتید پروازی مفتخر باشند، دوست دارند بدانند در دانشگاههای دیگر چه می‌گذرد؟ به واقع ما استاد را با همه دانشش به این سو و آن سو می‌فرستیم ولی دانشجویی كه باید سالیان درازی به اندوخته‌های تجربی خویش بیفزاید، در محیط دانشگاه محبوس كرده و حق ارتباط را از او گرفته‌ایم. در این میان دانشگاههای خصوصی بی‌توجهی بیشتری به این مساله نشان می‌دهند.
نقاط ضعف، قوت و نكات جدید آموزشی در فرآیند ارتباط‌های علمی صورت می‌گیرد كه ما بدان توجه زیادی نداریم. در نظام آموزش مدرسه پدیده‌ای به نام گروه‌های آموزشی وجود دارد كه معلمان مدارس مختلف یك ناحیه یا شهر گردهم آمده و از تجارب خویش می‌گویند. گروه‌های آموزشی هر درس موظفند بهترین شیوه‌های تدریس، بهترین شیوه‌های مطالعه و ... را برای دانش‌آموزان مشخص نمایند. حال نكته اساسی این است كه پس دانش‌آموز كجاست؟ آیا او را در جلسات و تعیین خط‌ومشی‌های مشاركت داده‌ایم یا دانش‌آموز همچنان براین باور است كه یك موش آزمایشگاهی است؟ این موضوع دنباله‌دار همچنان به
دانشگاه كشیده می شود و ما شاهد آن هستیم كه مدیر گروهی در دانشگاه بدون اینكه نیازها وخواسته‌ها و مشكلات دانشجو را شنیده باشد دست به اقدامات متفاوتی می‌زند كه به معنای محو كامل دانشجو از سرنوشت علمی خویش است.
در عرصه‌های بین‌المللی وضع به همین گونه است. میان كشورهای مختلف دنیا تفاهم‌نامه علمی و فرهنگی امضا می‌كنیم و سهم دانشگاهها و دانشجویان از این ارتباط و تعامل علمی، این است كه رشته آموزش زبان فارسی در دانشگاههای خارجی دایر شده و آموزش زبان كشور خارجی نیز در دانشگاههای ما سالانه هزاران مجله معتبر علمی در اقصی نقاط دنیا منتشر می‌كند و سهم ما از اخبار و مقالات، سهم ناچیزی میباشد. دانشجویان به واسطه عدم ارتباط و یا ارتباط‌های قوی و موثر نمی‌توانند مقالات و مطالب جدید خود را به راحتی به دنیا معرفی نموده و در كنگره‌ها، همایش‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی شركت
كنند. در دانشگاههای ما چقدر پایان‌نامه یا رساله‌های دانشجویان خارجی وجود دارد كه دانشجویان كشور از آن استفاده كنند؟ بی‌شك دانشجوی رشته زیست‌شناسی هم دوست دارد و هم می‌خواهد بداند كه دانشجوی رشته زیست‌شناسی دانشگاههای معتبر دنیا با چه وسایلی سلول را می‌بیند و هدفش چیست؟ دانشجوی علوم سیاسی می‌خواهد بداند درس امپریالیسم و نتایج آن چگونه در دانشگاههای انگلستان (یكی از بزرگترین استعمارگران تاریخ) تدریس می‌شود و آیا اصلا تدریس می‌شود یا نه؟
دانشجو می‌خواهد بداند كه هدف علم‌آموزی خودش با دانشجوی خارجی مشترك است یا اینكه نگرشش نسبت به علم، نگرشی متاخر و دور از دسترس است؟
به دلیل عدم ارتباط است كه ما چندین سال از كاروان علمی جهان عقب هستیم. هنوز در بعضی دانشگاههای ما كتاب عهد عتیق تدریس می‌شود! و نظریه‌هایی كه دیگر رد یا باطل شده، بر سرشان جنگ و جدال.
دانشجویان مقاطع بالا‌تر تحصیلی در آرزوی رفتن به دانشگاههای خارجی هستند و اعتبار مدرك علمی خویش را بالا نمی‌دانند. در چنین فضایی، كشورهای زیادی بهشت‌های به ظاهر علمی ساخته و دانشجویان كشور را به سوی خویش می‌كشانند. عدم رابطه در سطوح علمی باعث فقر علمی كشورها و دانشگاههای ضعیف شده و دیری نمی‌پاید كه در تقسیم‌بندی علمی جهانی، به‌عنوان جهان سومی قلمداد شویم. علم موثرترین، مفیدترین و پاكیزه‌ترین ابزار ارتباط انسان‌ها بر روی كره زمین است. با زبان علم و دانش است كه می‌توان به رفع مشكلات پرداخت و دنیایی زیبا ساخت. عدم ارتباط با جوامع علمی دیگر، نباید ما را آنچنان عقب براند كه عده‌ای را صاحبان علم بدانیم و برای ارتباط با آنها وقت زیادی صرف كنیم تا برخوردی نزدیك از نوع سوم داشته باشیم. برخوردی كه نشانه ضعف ما و تكامل آنها باشد. اگر ارتباط را از علم بگیریم، چیزی از علم باقی نمی‌ماند.
پیشینه تحقیق :
آقای بهروز حسن بیگلو در پایان نامه خود با عنوان ( بررسی وضعیت کتابخانه کشور و نقش آنها در گرایش به تحقیق در دانشجویان ) در سال 84 به این نتایج دست یافته اند :
- کمبود فضای های کتابخانه ای و آموزشی و تحقیقاتی در کشور یکی از عوامل موثر بر کاهش میزان گرایش دانشجویان به امر تحقیقات کتابخانه ای می باشد
- سیستم های سنتی و عدم استفاده از سیستم های نوین جهانی در اداره کتابخانه های کشور یکی دیگر از عوامل موثر بر عدم گرایش دانشجویان به امر تحقیق می باشد .
- عدم پاسخگویی کتابخانه ها عمومی و نیز تعداد بسیار معدود آنها در سطح شهر و بی توجهی به امور تحقیقاتی در این اماکن یکی از عوامل بسیار موثر در عدم گرایش دانشجویان به تحقیقات کتابخانه ای میباشد .
آقای محمود سالاری در پایان نامه خود با عنوان ( ضرورت روی آوری کتابخانه ها و مراکز آموزش عالی به امر تحقیق و پژوهش دانشجویی ) در سال 83 به این نتایج دست یافته اند :
- تتبع و پژوهش در عصر امروز ، بيش از هر زمان ديگر به عامل اصلي تحرک و پويايي روابط اجتماعي بدل شده است . پيش از ظهور عصر جديد ، پژوهش اشتغال مدام گروه اندک نخبگان و عموماً معطوف به مسائل ذهني آنان بود “ (مشايخي ، 1373 ، ص 9) . اما در حال حاضر پژوهش ديگر به افراد و مکانهاي خاص تعلق ندارد ، بلکه متعلق به همگان است و به گونه‌اي است که تمامي ارکان زندگي را تحت تأثير قرار داده است .
کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني نيز از اين تحول بي‌نصيب نمانده‌اند . کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني از اين رهگذر به تناسب آمادگي خود بهره‌گرفته‌اند . آنهايي که زمينه و بستر پژوهشي مناسبتري فراهم کرده‌اند بهتر توانسته‌اند از پژوهش استقبال کنند .
با توجّه به مطالب ارائه شده ، چنانچه کتابخانه ها و مراکز اطلاع‌رساني خواستار تحول و نقش آفريني بيش از پيش باشند ، بي‌ترديد بايد به پژوهش و کند و کاو علمي روي آورند . به نظر اولين گام براي حرکت بسوي وادي پژوهش ، شناخت کافي و صحيح از امر تحقيق است درک اين نکته پشتوانه غني براي ايجاد انگيزه در کتابداران و اطلاع‌رسانان خواهد بود . بعد از رسيدن به شناخت لازم شايسته است ، موانع پژوهشي که مي‌تواند مزاحم روند پژوهش باشد ، شناسائي و در جهت رفع آنها کوشيده شود . به دنبال رفع موانع و مشکلات پژوهشي مي‌توان به بسترسازي و تقويت راهکارهاي پژوهشي در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني پرداخت .
در مجموع اگر کتابداران و اطلاع‌رسانان به اين باور رسيده باشند که کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني مي‌توانند به عنوان يک پژوهشکده ايفاي نقش کنند ، احتمالاً در آينده نزديک شاهد تحولات و تغييرات چشمگير در جايگاه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني و به تبع آن در نقش کتابداران و اطلاع‌رسانان خواهيم بود .
خانم مرضيه علايي: كارشناس ارشد برنامه ريزي آموزشي دانشگاه علوم پزشكي ايلام و خانم عظيم اعظمي: کارشناس ارشد مديريت خدمات بهداشتي درماني دانشگاه علوم پزشکي ايلام در پایان نامه خود با عنوان (بررسی نگرش دانشجويان نسبت به امر تحقيق در دانشگاه علوم ﭘزشکی ايلام ) در سال 80 به این نتایج دست یافته اند :
- يكي از مهم ترين وظايف مؤسسات آموزشي به ويژه در دوران بازسازي و سازندگي ، رسالت تحقيقات است كه انجام آن نياز به بازنگري و تحليل وسيع و عميق در تنگناهاي موجود دارد . در اين تحقيق محقق درصدد است تنگناهاي موجود را شناسايي نمايد . در اين بررسي 12 درصد از دانشجويان معتقد بودند در انجام تحقيق موانع اجرايي وجود ندارد در حاليكه گرايش اكثريت پاسخها (72 درصد ) به سمت متوسط بود، نتيجه بدست آمده با نتيجه تحقيق سهرابي همسو بود . تحقيق وي نشان داد ، نبودن يك نظام متمركز تحقيقاتي ، شناخت ناكافي مديران از مشكلات و موانع اجرايي به عنوان مشكلات موجود در انجـــام پژوهش
مي باشد (3) . نگرش 73 درصد از دانشجويان نسبت به تواناييهاي علمي و شخصي خود در امر تحقيق به سمت متوسط بود و 17 درصد از دانشجويان نسبت به تأثير برنامه ريزي آموزش در پژوهش داراي نگرش خوب بودند . در حاليكه گرايش اكثريت پاسخها نسبت به تأثير متغير فوق به سمت متوسط بود. در اين راستا نتايج تحقيق يعقوبي و همكاران نشان داد كه از عوامل ماهيتي بازدارنده تحقيق ، عدم همكاري با محققين در انتخاب و تعيين مسئله ، پر درد سر بودن انجام تحقيقات علمي ، دسترسي نداشتن به مشاور و راهنماي مناسب به ترتيب از شدت زيادي برخوردار بودند (7) .
گرايش اكثريت پاسخها در بين دانشجويان نسبت به فعاليت جمعي پژوهش و جايگاه محقق در جامعه به سمت متوسط بود . نتايج بدست آمده تأييدي بر نتايج تحقيق بكرايي و فضيلت خواه بود (۴,۱). نتايج تحقيقات نشان داد كه به دليل عدم وجود شرايط مادي و معنوي و بهاء ندادن به جايگاه محقق در جامعه و عدم فرهنگ تحقيق در جامعه ، اساتيد انگيزه لازم براي پرداختن به تحقيق را ندارند .
در خصوص منابع و امكانات كتابخانه نگرش بيش از 50 درصد از دانشجويان به سمت ضعيف بود . نتايج بدست آمده تأييدي بر نتايج تحقيق سهرابي بود . نتايج وي نشان داد كه اكثريت واحدهاي مورد پژوهش مشكلات مربوط به آزمايشگاه ، كارگاه و كتابخانه را نسبت به مشكلات مديريتي و فردي پژوهشگر در اولويت قرار داده بودند (3) . بين همكاري با كميته تحقيقات و نگـرش به فـعاليت جمعـي پژوهش ارتباط معني دار بود ، يافته حاضر با نتايج تحقيقات هاديان همسو بود .
نتايج وي نشان داد كه عدم آشنايي دبيران با شوراي تحقيقات در حد بسيار زياد در عدم گرايش دبيران به تحقيق تأثير داشت (6) . همچنين بين سابقه در انجام كار تحقيقاتي و نگرش به موانع اجرايي ارتباط معني دار نبود . نتيجه تحقيق با نتايج درودي و همكاران همسويي نداشت ، نتايج حاصل از تحقيق نشان داد دانشجوياني كه قبلاً تحقيق انجام داده بودند به نسبت بيشتري معتقد بودند كه امكانات مالي ( موانع اجرايي ) در اختيار دانشجويان قرار ندارد(2) .
در پايان پژوهشگران جهت ارتقاء پژوهش در نظام دانشگاهي سرمايه گذاري بيشتر در بخش تحقيقات خصوصاً براي تهيه كتب ، نشريات ، مواد وتجهيزات آزمايشگاهي ،تشكيل كارگاههاي روش تحقيق و گسترش حوزه فعاليتهاي شوراي تحقيقات و فرهنگ تحقيقات را در ميان دانشجويان پيشنهاد مي نمايند.
عوامل موثر بر عدم گرایش دانشجویان به امر تحقیق :
1 - بی کاری
2 – عدم رضایت شغلی مردم
3 – وضعیت اقتصادی نا مناسب
4 – محایط نا مناسب تحقیق
5 – نا امیدی نسبت به آینده شغلی
6 – درآمد بالای مشاغل آزاد و کاذب نسبت به تحصیلات دانشگاهی و آکادمیک
ضرورت پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني
1 ـ در جهان معاصر خون پژوهش در رگها و جانهاي سازمانهاي پويا و بالنده جاري است ، اين سازمانها به تمامي مسايل مطرح در سازمانهايشان با رويکرد علمي برخورد مي‌کنند و مشکلات خود را به دست تواناي تحقيق حل مي‌کنند . کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني نيز براي حفظ و ارتقاء موقعيت تأثيرگذار خويش ، لزوماً بايد بيش از پيش براي تحقيق و پژوهش آفريني اهميّت قائل شوند . با اتکاي به پژوهش است که کتابخانه‌ها اين توانايي را کسب مي‌کنند که خدمات عميق‌تر و مطلوبتري ارائه دهند و در سطح گسترده‌تري نيازهاي اطلاعاتي جامعه استفاده کننده (بالقوه و بالفعل) خود را برطرف سازند .
2 ـ نکته ديگري که بر ضرورت پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رساني تأکيد دارد اين واقعيت است که کتابخانه‌ها براي نيل به اهداف و وظايف خود از جمله :
ـ حفظ ميراث فرهنگي براي آيندگان (حفاظت و مرمت مدارک ) ،
ـ فراهم آوري ، سازماندهي ، پردازش و اشاعه و توليد اطلاعات ،
ـ تسهيل در دسترسي به منابع ،
به برنامه ريزي منسجم و همه جانبه‌اي نياز دارند . تدوين برنامه‌ريزي اصولي و پايدار به جز تأثير مسائل مالي و مديريتي تا حد بسياري با عامل آموزش و پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني در پيوند است . آموزش و پژوهش بسان دو بالي مطمئن براي حرکت صحيح کتابخانه‌ها بسوي آرمانهاي متعالي عمل مي‌کند . اصولاً تفاوت ميان کتابخانه‌هاي فعال و پويا با کتابخانه‌هاي منفعل و سنتي با درجه توجّه آنها به پژوهش و آموزش آشکار مي‌شود .
با نگاه جستجوگر به کارکردهاي کتابخانه و مراکز اطلاع‌رساني ، ضرورت بکارگيري پژوهش آشکارتر مي‌شود . شاهد هستيم که بسياري از فعاليتهاي کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني مانند نيازشناسي اطلاعات ، فراهم‌آوري اطلاعات ، نمايه‌سازي و چکيده‌نويسي و . . . بدون بهره‌گيري از تحقيقات علمي نتايج مطلوبي به بار نمي آورد . بطور مثال اگر ساخت مجموعه‌اي متناسب با نيازهاي اطلاعاتي جامعه استفاده کننده در نظر است ، لازم است از نيازهاي اطلاعاتي استفاده کنندگان شناخت کافي بدست آيد . اين شناخت قاعدتاً بايد دقيق و منطبق بر واقعيت باشد تا بتوان بر مبناي آن به مجموعه‌سازي اصولي پرداخت و اين شناخت جز با پژوهش و تحقيق ميسّر نخواهد شد .
3 ـ سوّمين نکته‌اي را که مي‌توان براي ضرورت پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني ذکر کرد اين است که در حال حاضر حداقل بخشي از مشکلات بسياري که گريبانگير کتابخانه‌هاست ناشي از نبود اطلاعات با پشتوانه‌هاي تحقيقاتي است .
فوايد پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني
فوايد متعددي را مي‌توان براي پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني بيان کرد . در زير به چند مورد اشاره مي‌شود :
1 ـ اصولاً با پژوهش مي‌توان به آسيب‌شناسي کتابخانه پرداخت . با ابزار پژوهش کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني قادر خواهند بود مسير و روند اطلاع‌رساني خود را در هر نقطه‌اي مورد بررسي قرار داده و با کنکاش علمي مسائل متعدد و متنوعي را که پيش روي آنهاست تجزيه و تحليل کنند و بهترين و مطمئن‌ترين و اصولي‌ترين راه ممکن را براي حل مسأله موجود در هر نقطه از مسير اطلاع‌رساني انتخاب کرد .
2 ـ مديران کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني با بيان مسائل خود به زبان علمي بهتر مي‌توانند فعاليتها و اقدامات خود را براي جامعه و مسئولان رده بالا‌تر توجيه کنند .
3 ـ مديران کتابخانه‌ها با اتکاء و بهره‌وري از پژوهش ، مطمئن‌تر و صحيح‌تر تصميم‌گيري مي‌کنند .
4 ـ پژوهش باعث ارزش افزوده در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني مي‌شود . مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد در ازاي هر مبلغي که صرف پژوهش مي‌شود حداقل 5 الي 10 برابر آن درآمد اضافه به جامعه برمي‌گردد ( قنبري ، 1373 ، ص 36 ) . البته اين نسبت در سازمانهايي که فرآيند تحقيق به درستي جريان مي‌يابد چشمگيرتر است . کتابخانه‌ها نيز از اين قاعده مستثني نيستند .
5 ـ با نهادينه کردن پژوهش از بسياري دوباره کاريها و اهمال کاريها جلوگيري بعمل مي‌آيد و همچنين ضمن صرفه‌جويي در هزينه و زمان ، کارها با صحت و دقت بيشتري انجام مي‌شود .
6 ـ با انجام پژوهش جايگاه و وجهه و مقبوليت علمي کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني بطور قابل ملاحظه‌اي ارتقاء مي‌يابد .
7 ـ زمينه پياده‌سازي استاندارد ايزو 9000 با نهادينه کردن پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني همواره‌تر مي‌شود . بکارگيري نظام استاندارد در فعاليتها و خدمات کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني تبعات مثبت فراواني دارد که چند مورد آن فهرست‌وار ذکر مي‌شود :
الف ـ امکان هماهنگي بين فعاليتهاي مراکز اطلاع‌رساني و کتابخانه‌هاي مختلف فراهم مي‌شود ، در نتيجه بطور قابل ملاحظه‌اي در هزينه‌هاي تکراري صرفه‌جويي مي‌شود .
ب ـ امکان ارائه خدمات کيفي بجاي ارائه خدمات کمّي ميسر مي‌شود در نتيجه امکان ارائه اطلاعات مرتبط فراهم مي‌گردد .
ج ـ خود ارزيابي مستمر در مراکز اطلاع‌رساني و کتابخانه‌ها امکان اجرايي يافته و به عبارت ديگر روشهاي لازم براي انجام چنين کارهايي شناسايي مي‌شود .
د ـ استراتژيهاي کلان مراکز اطلاع‌رساني و کتابخانه‌ها جهت‌دار مي‌شود و امکان سياست‌گذاري ، برنامه‌ريزي ، نظارت و کنترل فعاليتها فراهم مي‌شود .
هـ ـ کنترل مداوم پروژه‌ها فراهم مي‌شود و امکان بهره‌وري کامل از امکانات و نيروي انساني ميسر مي‌شود ( شيري ، 1379 ، پيشگفتار ) .
تنگناهاي پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني
تنگناهاي پژوهشي که کم و بيش در اغلب کتابخانه‌ها ، مراکز اطلاع‌رساني و حوزه کتابداري به چشم مي‌خورد توسط کومار ( 1374 ، ص 10 ) بشرح زير اعلام شده است .
1 ـ نه تنها نوعي بي‌تفاوتي شديد نسبت به فرايند پژوهش در حوزه کتابداري و اطلاع‌رساني وجود دارد ، بلکه نتايج پژوهش نيز از اين بي‌تفاوتي بي‌نصيب نيست . خود کتابداران به ندرت به نتايج تحقيقات توجّه مي‌کنند و علاوه بر بي‌توجهي ، برخوردشان نسبت به پژوهشگران و فرايند و نتايج پژوهش غالباً با بي‌اعتمادي و بعضاً دشمني همراه است .
2 ـ مبادله يافته‌هاي پژوهش در ارتباطات علمي و پژوهشي در اين زمينه رضايت بخش نيست در حاليکه براي بهبود بخشيدن به اين وضعيت زمينه هاي مناسبي وجود دارد .
3 ـ در اين رشته سنت پژوهش طولاني نيست . در بسياري از کشورها از جمله ايران پژوهش در رشته کتابداري و اطلاع‌رساني پديده تاز‌ه‌اي است و در نتيجه اين کشورها فاقد سنّت و سابقه پژوهشي در اين زمينه‌اند . هر چند سنّت پژوهش در اين رشته در کشور آمريکا نيز به دهه 1930 باز مي‌گردد .
4 ـ کمبود منابع مالي ، تسهيلات ، مدارک و پشتيباني هاي اداري و سازماني در اکثر کشورهاي در حال رشد وجود دارد . به ويژه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني وابسته به دولت بيشتر از کمبود منابع و امکانات پژوهشي رنج مي‌برند . اين امر در کشورهاي در حال توسعه که بودجه‌هاي سالانه آنها نوسان بيشتري دارد . به گونه آشکارتري صادق است .
5 ـ عدم هماهنگي در تعيين اولويتهاي پژوهشي در زمينه کتابداري و اطلاع‌رساني ، اين مشکل درکشورهاي که فاقد متولي مشخص براي تعيين سياست‌هاي کلان پژوهشي هستند ، بيشتر نمايانگر است . کشور ايران نيز دچار سردرگمي و بي‌برنامه‌گي در پژوهشهاي کتابداري و اطلاع‌رساني است .
6 ـ بانک اطلاعاتي جامع از تحقيقات انجام شده و يا در حال اجرا در زمينه کتابداري و اطلاع‌رساني وجود ندارد . وجود چنين بانکي ، ضمن اينکه به پژوهشگران کتابداري کمک فراوان مي‌کند ، از بسياري دوباره کاريها جلوگيري به عمل مي آورد و آخرين يافته‌ها را در اين حوزه ارائه مي‌دهد .
7 ـ فقدان فرهنگ گرايش به تحقيق در کتابداران و اطلاع‌رسانان .
به عقيده کومار ( 1374 ، ص 10 ) بين کتابداران و اطلاع‌رسانان تقريباً نوعي بي‌ميلي به پژوهش به چشم مي‌خورد . وي اين جريان را ناشي از اين امر مي‌داند که صاحب‌نظران اين حرفه نتوانسته‌اند شناخت و دلگرمي کافي نسبت به نتايج و پيشرفت‌هاي پژوهشي ايجاد کنند .
فتاحي (1379 ، ص 33 ) نيز تلويحاًعلت عدم گرايش کتابداران و اطلاع‌رسانان ايران را به امر تحقيق ناشي از برنامه‌ها و شيوه‌هاي تدريس حوزه کتابداري و اطلاع‌رساني مي‌داند . وي معتقد است برنامه‌ها و شيوه‌هاي تدريس در اين حوزه از يک زير بناي محکم و مبتني بر نظريه‌هاي نوين آموزشي برخوردار نبوده است .
از اين رو شاهد هستيم فقط تعداد قليلي از کتابداران و اطلاع‌رسانان از توانايي تحقيق و نگارش مقاله‌هاي تحقيقي برخوردارند .
انگيزه لازم براي انجام تحقيق در آنها وجود دارد . اين وضعيت اخير را مي‌توان با مقايسه بين تعداد فرهيختگان اين حوزه و تعداد توليدات علمي آنها نيز دريافت .
دياني ( 1379 ، ص 1 ) و فتاحي ( 1379 ، ص 31 ) خواستار تحول در نحوه آموزش رشته کتابداري و اطلاع‌رساني شده‌اند تا آموخته‌گان اين حوزه توانايي لازم را براي پژوهش بيابند .
راهکارهاي پيشنهادي براي بسترسازي پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني
عوامل بسياري لازم است تا فرايند پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني نهادينه شود . در اين بخش به برخي از آن عوامل که وجود آنها در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني ضروري است تامحيط مناسب و بستري مطمئن براي پژوهش فراهم شود ، اشاره مي‌گردد :
1 ـ مهمترين عامل که مي تواند تأثير بسزايي در نهادينه کردن پژوهش داشته باشد ايجاد بينش علمي و اعتقادي دروني در کارکنان کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني نسبت به پژوهش و تحقيقات است . بينش علمي وضع موجود را طبيعي تلقي نمي‌‌کند . راز تحولات علمي و تسلط به طبيعت در طول تاريخ همين انديشه بوده است . انديشه‌گراني چون گاليله ، کپرنيک ، بيکن و دهها انديشه‌گر ديگر که کوشندگان علوم جديد هستند ، نخست بر طبيعي بودن وضع موجود ، شک کردند . به دنبال اين شک علمي بود که به پژوهش پرداختند و به يافته‌هاي نو دست يافتند . انسان جستجوگر از شک علمي نمي‌هراسد .
انسان داراي بينش علمي به تغيير و تحول مستمر اعتقاد دارد و پيوسته به دنبال تجربه و نوآوري است ( قاسمي پويا ، 1375 ، ص 593 ) .
بنابراين ضرورت دارد با هر نوع تدبيري ، بينش علمي لازم و آمادگي پژوهش را در محيط کتابخانه و مراکز اطلاع‌رساني ايجاد کنيم . اين باور جدّي را مي‌توان به روشهاي گوناگون که از پشتوانه‌هاي تحقيقاتي برخوردار باشد بوجود آورد . البته اين نوع تغييرات بنيادي نياز به زمان طولاني دارد و لازم است با برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري دراز مدت بينش علمي را ايجاد کرد . بينش علمي هر چند بايد از دوران کودکي آغاز شود ولي براي آموختن هيچوقت دير نيست . در کتابخانه‌ها در درجه نخست مي‌بايست آموزش اصولي را پايه‌گذاري کرد . آموزشي که به توليد علمي و بهره‌وري در کار بيانجامد .
2 ـ فراهم کردن امکانات و تجهيزات ضروري پژوهش
بدون امکانات پژوهشي در داخل هر سازمان تحقيقاتي ، پژوهش يا به کُندي پيش مي‌رود يا امکان‌پذير نخواهد بود . خوشبختانه با توجّه به ماهيت مراکز اطلاع‌رساني و کتابخانه‌ها ، برخي امکانات از قبل آماده است . صرفاً بايد امکانات لازم پژوهشي را به خدمت گرفت . از چند مورد از امکانات و تسهيلات ضروري براي پژوهش موارد زير است :
الف ـ فراهم بودن امکان دسترسي به منابع چاپي و منابع الکترونيکي داخل و خارج از کتابخانه .
ب ـ تهيه کپي مقاله‌هاي مورد نياز پژوهشگران چه از داخل و چه از خارج کشور .
براي انجام اين کار ، بخش سفارش و فراهم‌آوري کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني بايد به گونه‌اي فعال عمل کند . براي نمونه تهيه کپي از مقاله‌هاي نشريات ادواري در ايران مي‌توان از لوح مجله نمايه ، از بانک اطلاعاتي نشريات لاتين مرکز اسناد و مدارک علمي ايران و از طريق پايگاه اطلاعاتي مقالات فارسي مجلات در کتابخانه منطقه‌اي علوم و تکنولوژي شيراز استفاده کرد . براي مقاله‌هايي که در ايران امکان تهيه آن نيست مي‌توان از کتابخانه بريتانيا ( British library ) مرکز تأمين مدارک اين کتابخانه ( British Library Document Supply Center ) کپي مقاله‌ها يا در برخي مواقع اصل منبع را براي پژوهشگران درخواست کرد . کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني مي‌توانند با عقد قرارداد با کتابخانه بريتانيا يا نمايندگان کتابخانه بريتانيا مانند کتابخانه منطقه‌اي علوم و تکنولوژي شيراز منابع مورد نياز خود را درخواست کنند .
ج ـ فراهم کردن انواع نرم افزارهاي عمومي براي تحقيق
توسعه رايانه‌ها و برنامه‌هاي رايانه‌اي محقق را در زمينه‌هاي مختلف تحقيق ياري مي‌کند بطوريکه در اجراي پژوهش سرعت و دقت بيشتري را باعث مي شود . به چند نوع نرم‌افزار که لازم است محققان با آنها آشنايي کافي داشته باشد در زير اشاره مي‌گردد :
ـ نرم‌افزارهاي متن‌نگار يا واژه‌نگار : نوعي نرم‌افزار است که براي نوشتن متون مختلف مانند يک گزارش تحقيقي ، مقاله و پايان‌نامه به کار مي‌رود . مانند نرم‌افزار Word و زرنگار.
ـ نرم‌افزارهاي ترسيمي : اين نوع نرم‌افزار در هنگام ارائه يافته‌ها و نتايج پژوهش به کار مي‌آيد . معمولاً ارائه نتايج با ترسيم منحني داده‌ها بصورت نمودار‌هاي علمي انجام مي‌شود . محقق با استفاده از اينگونه نرم‌افزارهاي رايانه‌اي توانايي مي‌يابد که تفسير نتايج تحقيق خود را ساده‌تر انجام دهد . از جمله اين نرم‌افزارها EXCel است .
ـ نرم‌افزارهاي آماري : امروزه اغلب تحقيقات نياز به بررسي آماري داده‌ها دارند . کمتر تحقيقي در زمينه‌هاي علوم‌اجتماعي از جمله کتابداري و اطلاع‌رساني يافت مي‌شود که محقق نياز به بررسي ساده يا مفصل آماري ، نداشته باشد . از طرف ديگر توسعه روزافزون نرم‌افزارهاي آماري و ساده شدن نحوه به کارگيري روشهاي آماري موجب ترغيب محققان به استفاده بيشتر از روشهاي آماري شده است که در مجموع ضرورت بکارگيري هر چه بيشتر آنها را مي‌رساند . دونمونه برجسته اينگونه نرم‌افزارها SAS و SPSS است .
ـ نرم‌افزارهاي بانک داده (Database ) : از اينگونه نرم‌افزارها براي نگهداري و استفاده مطلوب از داده ها يا به عبارت ديگر براي تشکيل بانک داده‌ها در کارهاي تحقيقي استفاده مي‌گردد . از جمله اين نرم‌افزارها مي‌توان Access , Foxpro , Endnot , Idealist را نام برد ( فاخر ، 1378 ، ص 37 ـ 51 ) .
3 ـ ايجاد فضاي مناسب تحقيقاتي
براي ايجاد محيط مناسب پژوهشي ضرورت دارد به چند جنبه توجه شود .
الف ـ جنبه مالي : ناگفته پيداست که وضعيت مالي مناسب تا چه حد مي‌تواند به گونه قابل ملاحظه‌اي گستره پژوهش را به لحاظ کيفي و کمّي افزايش دهد . همانگونه که دکتر منصوري (1373 ، ص 86 ) بيان مي‌دارد : ” صرف بودجه تحقيقاتي کلان مانند ديناميت تمامي موانع را منفجر مي‌کند و موتور قوي براي تحقيقات خواهد شد “ ، وجود حمايت مالي به ويژه در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني که در شروع کار پژوهشي بسر مي‌برند براي دادن شتاب اوليه امر ضروري به نظر مي‌رسد .
معمولاً چون بهره‌گيري از سرمايه‌گذاري تحقيقي نيازمند زمان است ، مديران کمتر راغب به سرمايه‌گذاري پژوهشي هستند . امّا با توجيه کافي فؤايد و ثمرات پژوهش ، مديران نيز علاقمند به سرمايه گذاري در امر پژوهش خواهند شد .
ب ـ جنبه اداري : يکي ديگر از عوامل لازم جهت بهبود پژوهش ، وجود ساختار اداري مطلوب بخش پژوهش است . به نظر چنانچه مؤسسه‌هاي پژوهشي يا بخش‌هاي پژوهش هر سازمان از استقلال بيشتري برخوردار باشند ، کارآيي آنها به طور قابل ملاحظه‌اي افزايش پيدا خواهد کرد . به گونه‌اي که مسئولان پژوهشي در امور خود سريعتر به تصميم‌گيري مي‌پردازند . استقلال نسبي بخش پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني با ساختار مناسب نقش بورکراسي را کم رنگ‌تر مي‌کند . با تمرکز اختيارات بيشتر به بخش پژوهشي ، جريان پژوهش از سرعت بيشتري برخوردار خواهد شد . بهتر است در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني بخش پژوهش به طور مستقيم زير نظر رئيس کتابخانه و مرکز اطلاع‌رساني به وظايف خود عمل کند .
ج ـ جنبه رواني : اين جنبه بسيار حساس‌تر و به تعبيري مؤثرتر از ديگر جنبه‌هاي لازم در محيط پژوهشي است . از آنجائيکه اين جنبه نامحسوس‌تر از ديگر جنبه‌هاي مطرح شده مي‌باشد . بايد توجّه بيشتري به اين قضيه معطوف گردد تا محيط مناسب و خوشايندي براي امر پژوهش فراهم آيد . اصولاً ايجاد محيط مناسب و آرامش بخش رواني جزو عناصر اجتناب‌ناپذير تحقيق محسوب مي‌شود و بدون آرامش رواني از پژوهش نمي‌توان نتيجه‌اي گرفت . آرامش واقعي در محيط پژوهشي به عوامل مختلفي بستگي دارد از جمله :
1 ـ رفع تنش‌هاي رواني در محيط پژوهشي لازم است موانع احتمالي ايجاد تنش شناسائي و مرتفع گردد تا هر پژوهشگري بدون دغدغه و مانعي به پژوهش بپردازند .
2 ـ به جز حمايت مالي ، شايسته است پژوهشگران از حمايت معنوي لازم نيز برخوردار باشد . اين حمايت بايد به گونه‌اي باشد که محققان در سازمانهايشان جايگاه ويژه‌اي داشته باشند . از وجود آنها در اموري که لااقل مرتبط با زمينه پژوهشي آنهاست . به عنوان يک کارشناس استفاده شود تا ضمن اينکه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رساني از نظرات آنها بهره‌مند مي‌شوند . پژوهشگران احساس کنند که پژوهش آنها را جدي گرفته‌اند . حمايت معنوي در روحيه و انگيزه محققان تأثير بسزايي دارد و در جذب و ترغيب ديگر کارکنان به سوي پژوهش ، کارآفرين است .
3 ـ براي تکريم کتابداران و اطلاع‌رسانان محقق و تسريع در فعاليتهاي پژوهشي شايسته است ، حداقل ، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رساني بزرگ داراي کتابخانه تخصصي کتابداري و اطلاع‌رساني باشند . با وجود کتابخانه تخصصي کارکنان پژوهشي بهتر مي‌توانند با فراغ بال و با صرف کمترين زمان به منابع تحقيق خود دست يابند .
تحقیق و توسعه و تکنولوژی
از زمان جنگ دوم جهاني تا كنون تحقيق و توسعه منبع اصلي رشد و دگرگوني جامعه هاي صنعتي تشخيص داده شده است . پيش از جنگ جهاني دوم ، فعاليت هاي تحقيق توسعه عمدتأ در صنايع نظامي ايالات متحده آمريكا ، ژاپن و اروپا متمركز بود . در آن زمان مؤسسات تحقيق توسعه نسبتأ كوچك بودند ، مديريت اين مؤسسات به پيچيدگي امروز نبود و رويارويي تحقيق و توسعه با ديگر عوامل به سادگي صورت مي گرفت .
در پايان جنگ جهاني دوم ، ايالات متحده آمريكا در زمينه هاي مختلف تكنولوژي ( در مقايسه با بقيه جهان) بصورت تعيين كننده پيش افتاد. همان زمان كه كشورهاي صنعتي اروپا و ژاپن براي تجديد بناي ويراني هاي جنگ مي كوشيدند ، ايالات متحده از طريق سرمايه گذاري بر روي نتايج بدست آمده از فعاليت هاي تحقيق و توسعة زمان جنگ به سرعت پيشرفت كرد .امروزه تحقيق و توسعه در سراسر دنياي صنعتي يك فعاليت عمده صنعتي شده است .
علي رغم اينكه تحقيق و توسعه صنعتي در زندگي شركت هاي كشورهاي توسعه يافته در سي سال گذشته ، فعاليتي بوده كه اهميت آن پيوسته فزوني مي يافته است ، در عين حال كشورهاي در حال توسعه ، به تازگي به اهميت آن پي برده اند.
با آنكه حدود سي كشور توسعه يافته ( يا كمتر از يك سوم جمعيت جهان ) بر دانش و تكنولوژي جهان چيرگي دارند و اكثريت موثر نشريات علمي ، اختراعات ، حق امتيازها و محصولات جديد ، در اختيار اين كشورها است ، تقريبأ همة كشورهاي در حال توسعه از نارسايي هاي نظام تكنولوژيك زيان مي بينند . در حدي كه دربسياري از اين كشورها يا اصلأ مؤسسه تحقيق و توسعه اي وجود ندارد و يا اگر هم وجود داشته باشد بسيار كوچك و فاقد كارآ يي است .
از آنجا كه تكنولوژي و توليد علم محصولي است كه در كارخانه تحقيق و توسعه بوجود مي آيد و واحدهاي تحقيق و توسعه ، ركن زير بناي تكنولوژي دانسته شده اند و بزرگترين منبع يگانه نوآوري تحقيق و تحقيق و توسعه است . ولي عملأ در كشورما كمتر تلاشي براي انجام فعاليت هاي تحقيق و توسعه به چشم مي خورد.
تحقيق و توسعه چيست ؟
تحقيق و توسعه عبارت از كار خلاقي است كه بطور منظم براي افزايش ذخيرة علمي و دانش فني و نيز استفاده از اين دانش در اختراع و طرح كار برهاي جديد انجام مي شود ( فريمن 1974 )
فرايند تحقيق و توسعه و توسعه عبارت از شناسائي نياز يا استعداد ، پيدايش انديشه ها ، آفرينش ، طراحي ، توليد و معرفي و انتشار يك محصول يا نظام تكنولوژيك تازه است .(دين ولگدهار 1980)
يونسكو تحقيق و توسعه راچنين تعريف كرده است : هر گونه فعاليت منسجم ، خلاق در جهت افزايش سطح دانش و معرفت علم اعم از دانش مربوط به انسان ، فرهنگ ، جامعه و استفاده از اين دانش براي كاربردهاي جديد . ( يونسكو - 1980)
علوم و تكنولوژي دو محصول فعاليت هاي تحقيق و توسعه :
فعاليت هاي علمي و تحقيق و توسعه به مفهوم عام هميشه دو محصول به همراه دارد ، يكي معلومات و دانش و ديگري تكنولوژي و فن در لغت نامه ها علم به معناي كسب معلومات به صورتي سيستماتيك و تنظيم يافته تعريف مي گردد. گرچه تعاريف بسيار زيادي مي توان براي علم قائل شد.
بعضي ها علم را به معناي ايجاد خلاقيت برخي ديگر علم را يك نوع فعاليت فكري و اجتماعي و برخي ديگر علم را يك تحول فرهنگي دانسته اند .
ارتباط سيستماتيك بين علوم و تكنولوژي از طريق انجام فعاليت هاي تحقيق و توسعه در واقع پس از جنگ جهاني دوم برقرار شد و قبل از آن تكنولوژي از طريق سعي و خطا و يا به صورت تصادفي و يا از طريق تفكر مطلق نصيب بشريت گرديده است .
تجارب چند دهة گذشته نشان داده است كه آن دسته از كمپاني هايي كه ارتباط بين علم و تكنولوژي را در عمل برقرار نموده اند از رشد سريعتري نسبت به سايرين برخوردار بوده اند . البته فاصله زماني بين بكارگيري نتيجه تحقيقات در توليد تكنولوژي در ابتداي امر بسيار زياد بوده كه بعضأ به يك قرن مي رسيد اما بعدها اين زمان از چند سال تجاوز ننمود.
تحقيق و توسعه پيش در آمد ي بر توليد علم :
در كشور ما ، قبل از پيروزي انقلاب اسلامي كمتر تلاشي براي انجام فعاليت هاي تحقيق و توسعه به چشم مي خورد و فقط در خلا ل ساليان پس از پيروزي انقلاب اسلامي و خصوصأ در طول ساليان جنگ تحميلي ، عطش گرايش به فعاليت هاي تحقيق و توسعه و تلاش براي خود اتكايي فني موجب صرف امكانات و منابع زيادي از منابع محدود اين مرز و بوم به امور تحقيقات صنعتي و نمونه سازي و كپي سازي محصولات خصوصأ در راستاي تأمين نيازهاي جنگ تحميلي گرديده است . از طرف ديگر پس از پايان جنگ تحميلي و آغاز دوران بازسازي كشور و جبران نارسايي هاي توليدي گذشته ، درصد زيادي از مديران واحدهاي صنعتي تحت پوشش دولت براي بازسازي و توسعه منابع خويش متقاضي تأسيس واحدهاي تحقيق توسعه بوده اند.
ولي براستي عوامل مؤثر در گسترش و ارتقاي فعاليت هاي تحقيق و توسعه كدامند ، چگونه بايد فعاليت هاي تحقيق و توسعه را برنامه ريزي ، سازماندهي ، هدايت و رهبري و كنترل نمود تا به توليد و تكنولوژي در كشور دست يافت .
تحقيق و توسعه عبارت از فرايند پوياي به هم پيوسته اي از تحقيقات پايه اي ، تحقيقات كاربردي و تحقيقات توسعه اي است كه نتايج علمي آن توليد علم و دانش مي باشد ( يونسكو _ 1988) .
در جهان امروز اكثر كشورها امر برنامه ريزي و سياست گذاري علمي ( علوم و تكنولوژي ) را جزئي از برنامه سياست كلان دولت هاي خود قرار داده اند زيرا براين مسئله معتقدند كه علوم و فنون مي توانند به بهترين شكل ممكنه در خدمت دفاع از استقلال و تماميت ارضي كشور ، توسعه و پيشرفت اقتصادي و رفاه اجتماعي قرار گيرند . دستيابي به امر فوق مي تواند قدرت سياسي ، ايجاد استقلال ، افزايش در آمد ، توسعه صادرات ، رفاه اجتماعي و بهبود سطح زندگي افراد يك كشور را بدنبال داشته باشد. با اين همه اهميت در زمينه تحقيقات علمي و صنعتي و بهره گيري از دستاورد هاي مختلف اقتصادي و ساير زمينه ها ، كشورهاي جهان سوم منابع انساني و مالي عمده اي را در خدمت پژوهش قرار نمي دهند .
