بخشی از مقاله
چکیده
محیط خوانا می تواند به درک بهتر محیط کمک کند. یک تصویر محیطی به طور متفاوت از طریق هر فرد خلق می شود و ارزیابی می گردد. شهر خلاق شهری است که پدیده ای در آن بوجود آمده باشد که خلق کننده انواع تعاملات و فعالیت های شهری باشد . اکثر شهرهاییرانی در لابه لای فضاهای خود این خلاقیت را دارند بدون اینکه طراحیِ از پیش تعیین شده ای برای آنها در نظر گرفته باشند. و ما با استفاده از این ارزش ها که در شهرهای خود شاهد آن هستیم می توانیم برای شهرسازی آینده خود الگو بگیریم تا بتوانیم شهرهایی خلاق داشته باشیم. فضای عمومی در شهر یکی از مهم ترین عناصر شهری است به طوری که شهر، اساساً توسط آن معرفی می شود . فضای شهری به طور عام و فضای عمومی به شکل خاص می تواند محیطی مطلوب برای بروز خلاقیت در شهر باشد . از آنجایی که یکی از ارکان شکل گیری شهر خلاق، فضاست بنابراین و جود فضای عمومی مطلوب در شهر می تواند بستر مناسبی را برای شکل گیری شهر خلاق فراهم کند . فضای عمومی مناسب به شهروندان این فرصت را می دهد تا
خلاقیت خود را در آن به نمایش بگذارند؛ فاکتوهای فراوانی در بوجود آمدن یک فضای خلاق در شهر وجود دارند، لذا پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و بررسی متون سعی دارد به بررسی یکی از کیفیت های فضاهای عمومی یعنی خوانایی و نقش آنها در پایداری شهر خلاق بپردازد و این یکی از بیشمار عاملی است که در ایجاد خلاقیت در شهر مؤثر می باشد . عمده ترین منابع مورد استفاده در این پژوهش کتاب ها و مجلات تخصصی و استفاده از اینترنت است . به طوری که ابتدا با مروری بر ادبیات تخصصی حوزه شهر خلاق و کیفیت خوانایی، نقطه نظرات متفکران مسایل شهری در رابطه با این موضوع مطرح می شود، سپس کیفیت خوانایی بر روی یکی از محله های قدیمی شهر اصفهان به نام حسن آ باد مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. و در نهایت این نتیجه حاصل می شود که حسن آباد محوری خواناست که تعاملات اجتماعی و روابط پررنگی بین شهروندان وجود دارد که این خلاق بودن این فضای شهری پایدار را می رساند.
واژه های کلیدی: خوانایی، شهر خلاق، خلاقیت، فضاهای شهری
-1 مقدمه
شهر در فرهنگ ایرانی مفهومی است جامع، متشکل از ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، تاریخی و طبیعی . هرکدام از این عوامل در رابطه ای متقابل و چندسویه با سایر عوامل قرار گرفته و برآیند حاصل از مجموعه تأثیرات و تأثرات متقابل آنها بر هم، در هر دوره و هر سرزمین شکل دهنده مفهوم شهر است.
میزان هماهنگی شهر با مختصات محیطی آن، اعم از محیط طبیعی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تاریخی، درجه هویت مندی شهر را رقم میزند و هویت یک شهر، بیش از هر جای دیگر در سیمای شهر متجلی می شود و به دیده می آید. سیمای شهر به عنوان نخستین جلوه از شهر، آیینه ی تمام نمای ویژگی های تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی شهر است . سیمای شهری مطلوب با قابلیت تأثیرگذاری بر ادراک شهروندان از تجربه زندگی در شهر، نقش عمده ای در تحقق شهر مطلوب دارد . سیما در شهرها تابع اصول و منطقی بوده که پیرو آن حیاتش تداومی مبتنی بر زیبایی، خوانایی، عملکرد و هویت داشته است . بدین منظور می توان گفت خوانایی یکی از مهمترین اهداف سیمای شهر است و وضوح مناظر شهری از جمله عوامل موثر در ارتقا سطح کیفیت محیطی و در نتیجه کیفیت زندگی است. افراد در محیط هایی که برای آنها بسیار پیچیده و یا بسیار ساده یا به عبارتی ناخوانا باشد رغبتی به ادراک فضا از خود نشان نمی دهند و دچار گم گشتگی گشته و احساس هراس و عدم امنیت می نماید.
اگر بخواهیم رابطه خوانایی و شهر خلاق را شرح دهیم می توان به میزان استفاده شهروندان از یک فضا اشار ه کنیم، زمانی که یک فضا قابلیت این را دارد که شهروندان به طور مداوم از آن استفاده می کنند می توان گفت که به طور مثال دارای کیفیت خوانایی هم هست که شهروندان به راحتی می توانند از آن استفاده کنند و این حضور و فعالیت ها در اینگونه فضاها خود حاکی از آن است کهاین فضاها حتماً زمینه لازم برای این تعاملات را در خود خلق کرده اند و بنابراین می توان عنوان شهر خلاق را به اینگونه شهرها نسبت داد. این چالش سوالات زیر را سبب شده است: چه عواملی موجب خوانایی فضای شهری می شود؟ آیا این عناصر در فضاهای گوناگون ثابت می باشند؟ مهمترین عناصر تأثیر گذار کدامند؟ چه عواملی باعث بروز خلاقیت می شوند و با چه روش هایی می توان به بالاترین سطح و پایداری خلاقیت در شهر دست یافت؟
-2 روش پژوهش
در این مقاله از دو روش پژوهش بهره گرفته شده است : روش اول با پژوهش کتابخانه ای به بیان مبانی نظری پیرامون شهر خلاق، خوانایی، ضرورت خوانایی در شهرهای امروزی، عناصر کالبدی کلیدی و عوامل تصویر ذهنی شهروندان می پردازد . روش دوم مبتنی بر پژوهشی میدانی است و با مطالعه هنجار خوانایی در محور تاریخی، فرهنگی، گردشگری حسن آباد اصفهان به بررسی و شناخت عوامل تصویر ذهنی افراد استفاده کننده از فضاهای مذکور و تأثیر هریک از این عوامل بر ادراک آنها پرداخته می شود . داده ها از جامعه مورد نظر با استفاده از دو تکنیک پرسشنامه و نقشه های تصویر ذهنی جمع آوری شدند . جامعه آماری این تحقیق کلیه استفاده کنندگان از فضاهای شهری مورد مطال عه می باشند . تعداد 42 پرسشنامه در فضاهای شهری مورد مطالعه بین استفاده کنندگان از این فضاها توزیع گردید . در این تحقیق از آنجایی که تعداد دقیق استفاده کنندگان از این فضاها در دست نبود انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی صورت گرفته است . سپس اطلاعات مندرج در پرسشنامه ها و نقشه های تصویر ذهنی مورد بررسی قرار گرفت و تجزیه و تحلیل به عمل آمد.
-3 مبانی نظری
-1-3 خوانایی
خوانایی در دو سطح اهمیت پیدا می کند: فرم کالبدی و الگوی فعالیت. برای بهره گیری کامل از امکانات بالقوه یک مکان، باید فرم کالبدی با الگوی فعالیت به تکمیل یکدیگر بپردازند . عناصر برجسته ای از جنبه های کالبدی محیط یک نقش کلیدی را در شکل دهی محتوای تصورات ذهنی مشترک مردم ایفا می کند. کوین لینچ شهرساز مشهور آمریکایی، برای معرفی یکی از مسائل شهری ، موضوع خوانایی شهر را که یکی از مسائل حاد شهرهای آمریکایی به خاطر شبکه شطرنجی و یکنواختی کالبدی آ ن است انتخاب
کرد. از میان کیفیت های متفاوتی که یک شهر می تواند داشته باشد توجه لینچ بیشتر مع طوف به کیفیت های بصری شهرها و تأثیر آن بر تصویر ذهنی شهروندان از شهر خود می باشد . او از میان کیفیت های مطلوب خوانایی و وضوح من اظر شهری را برای توضیح تئوری خو د انتخاب کرده است . لینچ می گوید : "وضوح بصری یا خوانایی آن است که به آسانی اجزا شهری را بتوان شناسایی کرد و بتوان آنها را در ذهن در قالبی به هم پیوسته با یکدیگر ارتباط داد ." به گفته لینچ منظور از تصویر ذهنی یا سیما کلیه برداشت ها، دانسته ها، باورها، حدس ها و انتظاراتی است که فرد از محیط پیرامون خود داشته و ارزش، کیفیات، عملکرد و اولویت های متفاوت را در ذهن وی ایجاد می نماید . این ذهنیات تابعی است از کلیه اطلاعاتی که فرد تا آن برهه از زمان دریافت کرده و در ذهن خود انباشته است.
به عقیده لینچ شهر در حد قالب کالبدی و نقشه شهری معنا نمی یابد، بلکه شهر به همراه زندگی ساکنان آن و دیدگاه آنان نسبت به شهرشان و تحرک و زندگی شهری معنا می یابد . به بیانی دیگر فضا یا شهر فقط شامل عناصر کالبدی آن نیست، بلکه انسان ها، فعالیت ها و رفتارهایشان را نیز در بر می گیرد . او می گوید عوامل متحرک هر شهر، خاصه مردم و فعالیت های آنان همانقدر در ایجاد تصویر هر شهر در ذهن مؤثرند که عناصر ثابت کالبدی شهر. (لینچ،(1372 خوانایی در مفهوم ابتدائی خود به این معناست که : مردم - به عنوان پیاده یا راننده - به آسانی بتوانند تشخیص دهند که کجا
هستند، چیدمان فضا یی شهر چگونه است و برای مکان ها ، تسهیلات و امکانات مختلفی که لازم دارند ، کجا بروند . خوانایی یک هنجار است و شهری که دارای این ویژگی باشد واجد کیفیت، دلپذیری، زیبایی، سرزندگی، آسانی، مردم مداری ، ایمنی، امنیت، غنای حسی و تناسبات بصری می باشد و به مردم آن شهر احساس تعلق خاطر می بخشد. (بنتلی و همکاران،(1382
-1-1-3 عوامل اصلی شکل دهنده تصویر ذهنی شهروندان
حوزه: بخش های متوسط تا بزرگ یک شهر هستند که ناظران به طور ذهنی وارد آنها می شوند و یا دارای خصوصیات فیزیکی مشخص، پیوستگی های موضوعی بر حسب بافت، فضا، شکل، جزئیات، نشانه، استفاده ها، سکنه و توپوگرافی می باشند. محله ها ممکن است مرزهای دقیق و سخت داشته باشند یا مرزهای نامعین و سست که به تدریج در پیرامون محدوده ها محو می شوند.
(پاکزاد،(1385
