بخشی از مقاله
مقدمه
فعالیت فیزیکی بـه هـر نـوع حرکتـی کـه توسـط عضـلات اسکلتی انجام شده و باعث مصرف انرژی مـیشـود اطـلاق می گردد .(1) مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده که زنـدگی بدون فعالیت جسمانی میزان مرگ ومیر را افزایش مـیدهـد .(2) بر اساس مطالعات 60 درصد جمعیـت جهـان حـداقل فعالیت جسمانی توصـیه شـده بـا شـدت متوسـط را انجـام
* نویسنده مسئول: سعید بشیریان؛ همدان، خیابان شهید فهمیده، دانشگاه علوم پزشکی همدان، دانشکده بهداشت.
شماره تماس: 081-38380025، ایمیل S_bashirian@yahoo.com
http://jech.umsha.ac.ir
نمیدهند .(2-3) نتایج مطالعات گذشته نگـر در تهـران بـر روی 225 زن که 3 تا 6 ماه از زایمان آنها گذشته بود نشان داد کــه 67/1 درصــد ایــن زنــان قبــل از بــارداری ورزش می کرده ولی بعد از زایمان فقط 21/4 درصد آنـان فعالیـت ورزشی داشتند .(4)
یک گروه از جمعیت که نیازمند مداخله فعالیت بدنی اسـت گروه زنان پس از زایمان (کمتر از دوازده ماه پس از زایمان) است و نشان داده شده که این گروه در مقایسه با زنـان هـم
کاربرد مدل بزنف در پیشبینی انجام فعالیت فیزیکی پس از زایمان زهره اوجی و همکاران 55
سن بدون فرزنـد یـا زنـان دارای کودکـان بـزرگ تـر کمتـر آنها بدون در نظر گرفتن مدل های روانی اجتماعی به عنـوان
فعال اند .(5) در ایـن دوره مـادران در معـرض خطـر بـالای چارچوب فکری مشـخص در برنامـه ریـزی آموزشـی اسـت
زندگی کمتحرک و در نتیجه ابتلا به چاقی و دیابت هسـتند .(10) لذا به منظـور پـیش بینـی رفتـار فعالیـت فیزیکـی در
(4) و همچنین کاهش در فعالیت های بدنی ممکن است در دوران پس از زایمان از مدل بزنف اسـتفاده گردیـد (تصـویر
طی بارداری به خاطر نگرانی هایی برای رشد جنین و بعد از شماره یک). این مدل به منظور مطالعه رفتار و برنامـه ریـزی
زایمان به علت تغییرات فیزیولوژیکی و مسئولیت مراقبت از جهت تغییر و تعیین عوامل دخیل در تصـمیم گیـری افـراد
کودک رخ دهد .(6) در مقایسه بـا دورههـای دیگـر زنـدگی برای انجام رفتار مؤثر به کار مـی رود و یـک فهـم عمیـق و
حفظ وزن اضافی پس از زایمان به نظر مضر اسـت و حفـظ غنی از عقاید مردم، عواطف و نگرش آنها و ارزش های مهـم
وزن بعد از زایمان به عنوان تفاوت وزن بعد از زایمـان و وزن منتهی به رفتارهای سالم را فراهم میکند .(11)
قبل از بارداری تعریف میشود .(7)
دوران پس از زایمان یکزمان حیاتی برای حفـظ یـا شـروع
یک شیوه زندگی سالم ازجمله فعالیت بـدنی اسـت .(8) بـا
توجه به دستورالعمل فعالیت فیزیکی برای آمریکـایی هـا در
سال 2008 زنان سالم باید حداقل 150 دقیقه 2) سـاعت و
30 دقیقه) در هفته با شدت متوسط فعالیت هـوازی ماننـد
پیاده روی سـریع در طـی بـارداری و پـس از زایمـان خـود تصویر شماره -1 شمای کلی مدل بزنف
داشته باشـند .(9) تلفیـق و جـا دادن فعالیـت فیزیکـی در مدل بزنف با تکیه بـر رویکـرد فیشـبین شـامل سـازه هـای
مراقبت های دوران بارداری و پس از زایمان معمـول نیسـت نگرش، قصد رفتاری، هنجارهای انتزاعی، همـراه بـا مفهـوم
.(6) بسیاری از زنان به دلیل درگیری در منزل و محل کـار عوامل قادرکننده به عنوان سازه متمایزکننـده ایـن مـدل از
برای ورزش کردن مشکل دارند و نیـاز بـه تحقیـق بـر روی سایر مدل ها، می باشد 3)،.(12 عوامل قادرکننـده مقـدم بـر
موانع موجود برای ورزش زنان پس از زایمان ازجمله کمبود رفتار هستند که اجازه می دهند یک انگیزه آشکار شود، این
وقــت و حمایــت خــانواده وجــود دارد .(8) فوایــد ســلامتی عوامل دربرگیرنده شرایطی از زنـدگی اسـت کـه بـه عنـوان
فعالیت بدنی منظم برای زنان پس از زایمان شـامل کـاهش تسهیل کننده یا مانع انجام رفتار می باشند .(13) در همـین
درد کمــر، خســتگی مفــرط، بــیاختیــاری ادرار، کــاهش راستا تحقیقات نشان داده اند که یکی از عوامل تعیین کننده
افسردگی پس از زایمان و نشانه هـای افسـردگی دارد و نیـز در انجام فعالیت بدنی موانعی است که فرد جهت انجام ایـن
افزایش شورونشاط و سلامت روانی و بهبود وضعیت بـدن و رفتارها دارد و در مقابل آن تواناییها بـرای غلبـه بـر موانـع
ارتقا اعتماد بهنفس میشود 5)،.(2 انجام فعالیت فیزیکی، ارتباط مثبت و معنی داری با افـزایش
بدیهی است که یکـی از اسـتراتژیهـای اساسـی در ارتقـاء فعالیـت بـدنی دارد و از طرفــی هـم فعالیــت بـدنی ارتبــاط
فعالیت فیزیکی آموزش بهداشت مـیباشـد (3)، بـااین حـال مستقیمی با داشتن مکان مناسب برای ورزش، تجهیـزات و
شــواهد موجــود حــاکی از ســطح نــامطلوب رفتــار فعالیــت فراهم نمودن وسیله برای رفتن به محـل تمـرین یـا برنامـه
فیزیکی در بین زنان در دوران پس از زایمان مـیباشـد کـه ورزشی دارد .(12)
این مسئله نیز به عدم موفقیت برنامه های آموزشی ارائه شده لذا با توجه به اهمیـت انجـام فعالیـت فیزیکـی و همچنـین
در مراکــز بهداشــتی و درمــانی دلالــت دارد .(4) برخــی از توانایی مدل بزنف در شناخت عوامل مـؤثر بـر آن، مطالعـه
صاحب نظران معتقدند یکی از علل عدم موفقیت برنامه هـای حاضر با بهرهگیری از این مدل به بررسـی عوامـل مـؤثر بـر
آموزشی، عدم توجه به مطالعات سبب شناختی و پـیریـزی انجــام فعالیــت فیزیکــی پــس از زایمــان در بــین مــادران
http://jech.umsha.ac.ir
56 مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 3، پاییز 1393
مراجعه کننده به مراکـز بهداشـتی درمـانی شـهر کرمانشـاه
پرداخته است.
مواد و روشها
این پژوهش یک مطالعه توصیفی-تحلیلـی از نـوع مقطعـی
می باشد که بر روی 400 نفر از زنان مراجعه کننده به مراکز
بهداشتی درمانی شهر کرمانشاه در سال 1393 انجـام شـد.
روش نمونهگیری در این مطالعه از نوع دومرحلهای تصادفی
بود، بدین ترتیب که با توجه به اینکه شهر کرمانشـاه دارای
6 منطقه جغرافیایی می باشد، 2 مرکز شهری از هـر منطقـه
بهصورت تصـادفی و مجموعـاً 12 مرکـز بهداشـتی درمـانی
به عنوان محیط پژوهش انتخاب شدند. پس از همـاهنگی بـا
مســئولین مراکــز بهداشــتی درمــانی واحــدهای پژوهشــی
به صورت تصادفی ساده از لیست دفتر مراقبت مادر و کودک
مراکز انتخاب و در مطالعه شرکت داده شدند. قابلذکر است
که مادران پس از زایمان علاوه بر انجام مراقبت های پـس از
زایمان در تاریخ های معین جهت مراقبـت هـای بهداشـتی و
واکسیناسیون کودکانشان به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه
می کنند و اسامی همه افراد تحت پوشـش مراکـز بهداشـتی
درمانی در دفتر مراقبت مادر و کـودک ثبـت مـی گـردد. بـا
توجه به جدول اعداد تصادفی از هر مرکـز 35 نفـر انتخـاب
شدند و در زمان مراجعه به مراکـز بهداشـتی پرسشـنامه در
اختیار آنها قرار گرفت. نمونه گیری در فاصله زمانی 4 ماهـه
انجام گردید و درمجموع 420 پرسشنامه در بین واحـدهای
پژوهشـی توزیــع شــد کــه 20 پرسشـنامه بــه دلیــل نقــص
اطلاعات از مطالعه حذف و درنهایت 400 پرسشـنامه مـورد
تجزیهوتحلیل قرار گرفت.
معیار ورود به مطالعه شامل زنان در محـدوده سـنی 15 تـا
45 سال، بین 6 هفته تا 12 ماه بعد از زایمان، فقـدان هرگونـه
بیماری جسمی و روحی حاد و مزمن، زنـان دارای نـوزادان
سالم و زنان دارای پرونده بهداشتی با مراجعـه بـه موقـع بـه
مراکز بهداشتی درمانی جهت دریافت مراقبت های بهداشتی
بود. معیار خروج نیـز انصـراف از ادامـه شـرکت در مطالعـه
توسط شرکتکنندگان در نظر گرفتهشده بود.
روش گردآوری داده ها توسط پرسشـنامه هـای بـدون نـام و
بــهصــورت خــودگزارشدهــی بــود. قابــلذکــر اســت کــه
http://jech.umsha.ac.ir
شرکت کنندگان در پژوهش درزمینه چگونگی انجام طـرح و محرمانه بودن اطلاعات و همچنین هدف از انجام این طـرح توجیه شدند و بـا تمایـل و اخـذ رضـایتنامـه وارد مطالعـه شدند.
پرسشنامه محقق ساخته شامل سه بخش و با بهره گیـری از نمونه پرسشنامه هـای مشـابه (14) و بـا توجـه بـه موضـوع موردمطالعه بود. ارزشیابی و تائید اعتبـار محتـوا و سـاختار پرسشنامه از طریق استفاده از نظرات 10 نفر از متخصصین آموزش بهداشت درزمینه موضوع موردمطالعه انجام شد کـه در همه گویه ها میزان برآورد شـده نسـبت روایـی محتـوی (CVR) و شاخص روایی محتـوی (CVI) مطـابق بـا مقـادیر استاندارد بود و فـرم نهـایی سـؤالات در هـر بخـش تعیـین گردید. بخـش اول سـؤالات زمینـه ای و جمعیـت شـناختی شامل 10 سـؤال دربـاره مشخصـات دموگرافیـک جمعیـت موردمطالعه نظیر سن، سطح تحصیلات، وضـعیت اشـتغال، سن نوزاد، میزان درآمد خانواده، تعداد بارداری، نوع زایمان، قد و وزن بود. بخش دوم شامل13 سؤال اختصاصی مربـوط به آگاهی در مورد مزایای انجام فعالیت فیزیکی بـا مقیـاس سه گزینه ای صحیح، غلط، نمی دانم بود که برای هر جـواب درست نمره یک و برای هر جـواب غلـط و نمـیدانـم نمـره صفر در نظر گرفته شده بود که در نهایت نمرات بـین صـفر تــا 13 متغیــر بــود. در ایــن بخــش کســب نمــره بــالاتر نشان دهنده آگاهی بیشتر در مـورد مزایـای انجـام فعالیـت فیزیکی پس از زایمان بود. پایایی این بخـش از پرسشـنامه در مطالعه مقدماتی در بین 30 نفر از زنانی دارای معیارهای ورود به مطالعه حاضر بودند، بررسی شد که همسانی درونی سؤالات برابر با 0/71 برآورد گردید.
بخش سوم پرسشنامه شامل سؤالات سازه های مـدل بزنـف بود که نگرش نسـبت بـه فعالیـت فیزیکـی بـا 8 سـؤال، بـا مقیاس 5 گزینه ای 1 (بسیار کم) تا 5 (بسـیار زیـاد)، قصـد رفتاری فعالیـت فیزیکـی بـا 4 سـؤال، هنجارهـای انتزاعـی مــرتبط بــا فعالیــت فیزیکــی بــا 10 ســؤال بــا مقیــاس 5 گزینــهای1 (بســیار کــم) تــا ) 5 بســیار زیــاد) و عوامــل قادرکننده انجام فعالیت فیزیکـی نیـز شـامل 10 سـؤال بـا مقیاس 5 گزینه ای )1کاملاً مخـالفم) تـا 5 (کـاملاً مـوافقم)
کاربرد مدل بزنف در پیشبینی انجام فعالیت فیزیکی پس از زایمان زهره اوجی و همکاران 57
بود. پایایی سؤالات این بخش بـا اسـتفاده از ضـریب آلفـای رگرسیون لجستیک، رگرسیون خطی و همبستگی پیرسون
کرونباخ بر روی یک گروه 30 نفره دیگر مورد ارزیـابی قـرار انجام گردید. سطح معنی داری برای آزمون ها کمتر از 0/05
گرفت و میزان ضریب همبستگی درونـی (آلفـای کرونبـاخ) در نظر گرفتهشده بود.
