بخشی از مقاله
چکیده
انسان پيشرفته امروز ي به دليل انگيزه ها و دلايل متعالی تری چون آشنايي با فرهنگ و تمدنهاي ديگر، ملاقات دوستان و اقوام و … اقدام به سفر و مسافرت مي نمايد . اقدام و اشتياق انسان به مسافرت در دنياي كنوني، صنعت بزرگی به نام «صنعت جهانگردي» را به وجود آورده است كه منبع درآمد بسياري از كشورها محسوب ميشود .
در جهان حاضر توسعه و پيشرفت رمز ماندگاري و حيات پويا و مقتدرانه ملتها ، جوامع ، فرهنگها و تمدنها به شمار مي رود . بـدون تـوسعه و حـركت در سيـر تعالـي و ترقي نمي توان فقط به افتخارات گذشته متكي بود .
لذا توسعه صنعت گردشگري به وسيله ايجاد انگيزه و بررسي راه هاي تقويت مشاركت مردم در اين توسعه، براي اين صنعت امري حياتي است.
امروزه گردشگري و صنعت جهانگردي منبع درآمد بسياري از كشورها محسوب مي شود و بسياري از آنها از اين منبع درآمد براي ايجاد اشتغال، رشد بخش خصوصي و حركت در مسير توسعه اقتصادي استفاده مي كنند.
لذا پژوهشگر در اين تحقيق برآن است تا بتواند راه هاي تقويت مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري – گردشگری داخلی- را مورد بررسي قرار دهد. به همين دليل با توجه به مبناي نظري تحقيق از پرسشنامه ي محقق ساخته به منظور سنجش وضعيت موجود گردشگري و نقش رسانه ها و اعتماد مردم به دستگاههاي امنيتي و قضايي و نيز اعتماد به نظام جمهوري اسلامي ايران در توسعه اين صنعت استفاده شد.
جامعه نمونه اين مطالعه 200 نفر از شهرستانهاي( شوش، آبادان، دشت آزادگان، رامهرمز و اهواز) مي باشد.
هدف كلي اين پژوهش شناسايي راههاي تقويت مشاركت مردم در راستاي توسعه صنعت گردشگري در استان خوزستان است.
نتایج بدست آمده نشان داد :
فرضيه اصلي:اعتماد مردم به نظام حاكم ،دستگاه قضايي و امنيتي و اطلاع رساني رسانه ها بر تقويت مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري موثر است.
فرضيه فرعي اول: اعتماد مردم به نظام حاكم برجامعه بر تقويت مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري موثر است
فرضيه فرعي دوم: اعتماد مردم به دستگاه قضايي و امنيتي بر تقويت مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري موثر است
فرضيه فرعي سوم: اعتماد مردم به اطلاع رساني رسانه ها بر تقويت مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري موثر است
نتايج بدست آمده نشان داد
1- ايجاد جو اعتماد در كشور نسبت به نظام حاكم مي باشد . به عبارت ديگر در پرتو اعتماد و اعتقاد به نظام جمهوري اسلامي مردم مي توانند با طيب خاطر و اطمينان كامل سرمايه هايشان را در زمينه توسعه صنعت گردشگري بكار اندازند همچنين گردشگران نيز با احساس امنيت كامل مكاني را جهت گردشگري انتخاب مي نمايند.
2- تحقيق حاضر نشان مي دهد كه پاسخ دهندگان به پرسشنامه معتقدند كه افزايش امنيت داخلي و اجراي عدالت و انصاف و قانون گرايي باعث تقويت مشاركت مردم در اين صنعت مي شود .
3- همچنين در اين تحقيق نشان داده شده است كه بطور كلي رسانه ها در زمره عوامل تاثير گزار بر مشاركت مردم در رشد صنعت گردشگری مي باشد . تبليغات مناسب در زمينه معرفي راههاي سرمايه گذاري مردم و بخش خصوصي ، همچنين تهيه برنامه ها و گزارشات تخصصي در زمينه معرفي و اعلام حمايت دولت از بخش خصوصي ، همچنين تهيه برنامه ها و گزارشات تخصصي در زمينه معرفي و اعلام حمايت دولت از بخش خصوصي و همچنين حمايت دولت از مشاركت مردم در زمينه اين صنعت و ا سوي ديگر معرفي جاذبه هاي هر استان در زمينه گردشگري از عوامل موثري ميباشد كه مي تواند باعث تقويت مشاركت و سرمايه گذاري مردم در اين صنعت مي باشد . اطلاع رساني در عمق مشاركت نهفته است .
فصل اول: کليات
1-1- مقدمه
انسان پيشرفته امروزي به دليل انگيزه ها و دلايل متعالی تری چون آشنايي با فرهنگ و تمدنهاي ديگر، ملاقات دوستان و اقوام و … اقدام به سفر و مسافرت مي نمايد .
اقدام و اشتياق انسان به مسافرت در دنياي كنوني، صنعت بزرگی به نام «صنعت گردشگری» را به وجود آورده است كه منبع درآمد بسياري از كشورها محسوب ميشود . گردشگري در بسياري از كشورهاي بزرگ و كوچك جهان، يکی از بزرگترين و سود آورترين صنايع است شايد بتوان به جرأت گفت كه گردشگري و اقتصاد توريسم امروز به يكي از اصلي ترين اركان اقتصاد تجاري جهان تبديل شده است به نحوي كه بسياري از توسعه سازان از اين صنعت با عنوان توسعه پايدار ياد مي كنند كه در تاريخ اقتصاد جهان ، قرن بيست و يكم را به نام خود فتح خواهد كرد .
در جهان حاضر توسعه و پيشرفت رمز ماندگاري و حيات پويا و مقتدرانه ملتها ، جوامع ، فرهنگها و تمدنها به شمار مي رود . بـدون تـوسعه و حـركت در سيـر تعالـي و ترقي نمي توان فقط به افتخارات گذشته متكي بود ، بلكه همراهی سابقه و تجربه ذی قيمت گذشته را بايد مبنايي براي دستيابي به رسالتها و مقاصد دوربرد مدنظر قرار دارد .
2-1- بيان مسئله
امروزه گردشگري و صنعت گردشگری منبع درآمد بسياري از كشورها محسوب مي شود و بسياري از آنها از اين منبع درآمد براي ايجاد اشتغال، رشد بخش خصوصي و حركت در مسير توسعه اقتصادي استفاده مي كنند. جهانگردي و گردشگري يكي از بزرگترين و متبوع ترين صنايع محسوب مي شود و در آمد آن در سال 2001 بالغ بر 43 ميليارد دلار بوده است . كشور ما نيز با رفع موانع موجود در زمينه گردشگری و تقويت راههاي مشاركت مردم در زمينه توسعه صنعت گردشگری ميتواند سهم قابل قبولي از اين درآمدها را به خود اختصاص دهد .
امروزه توسعه و پيشرفت رمز حيات پويا و مقتدرانه ملتها ، جوامع ، فرهنگها و تمدنها به شمار مي رود ما در دوراني زندگي مي كنيم كه تغيير درآن شتاب گرفته است .
حوادث و رويدادهاي سياسي ، اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و فناوري تكنولوژي تصور ما را درباره جهان دگرگون كرده است .
كشور ايران با پيشينه تمدن كهن و جاذبه هاي متنوع و موقعيت برجسته اقليمي ، ضمن آنكه خواهان منافع اقتصادي از جمله اشتغال زايي و در آمد ارزي است بر حفظ ارزشهاي متعالی و هويت فرهنگی تمدن خود تأکيد دارد و الگوی سفر را از انديشه ها و آموزه های قرآني و احاديث مستند دريافت ميدارد .
با اين وجود كشور ايران از لحاظ در آمدهاي حاصل از گردشگري در جايگاه، مناسبي قرار نداشته و نتوانسته از پتانسيلهاي مثبتي كه در زمينه گردشگری وجود دارد استفاده نمايد .
از سوي ديگر سازمانهاي دولتي و خصوصي كه در اين زمينه متولي امور مي باشند نيز اقدامات مثبتي را در زمينه جذب توريسم انجام نداده اند و يا بسيار ضعيف عمل كرده اند .
گردشگري بعنوان يك صنعت در آمد زا و رونق دهنده چرخهاي اقتصادي كشور در ارتباط بين ملل و اقوام در جهان نقش مهمي دارد . از طرفي نبايد گردشگری و ايرانگردي را تهديد عليه ارزشها دانست ، بلكه بايد آن را در جهت رونق اقتصادي، تقويت هويت و وفاق ملي، فرصت مغتنمي تلقي نمود و عاملي براي صلح و همزيستي ميان ملل و گفتگوي تمدنهاي مختلف كه
ثبات و امنيت را به ارمغان مي آورد، مورد نظر داشت . جهانگردان به ايران مي آيند تا تمدن كهن ايرانيان را كه غنا بخش تمدن جامعه بشري بود و در تاريخ هر ملتي به شيوه اي نقش آفريني نموده است را ببينند . تعارض بين ارزشهاي ديني و فرهنگی با ترويج صنعت گردشگري در كشور وجود ندارد . بنابراين جهانگردان نه تنها تهديد نيستند بلكه فرصت اند . و نبايد ضعف مديريت علمي و برنامه ريزي صحيح مسئولين را با تهديد تلقي كردن گردشگران توجيه نمود . بايد با پژوهش و برنامه ريزي، آموزش و بازاريابي بخشهاي خصوصي و دولتي و همچنين با بازكردن راههاي مشاركت مردم در جهت جذب توريسم و ارتقاي صنعت گردشگري سهم بيشتري از درآمد صنعت گردشگري جهاني با حفظ هويت و ارزشها را به خود اختصاص داد .
صنعت گردشگری فرهنگي ترين حوزه اقتصاد است . كارشناسان اقتصادي معتقدند كه گردشگري تنها بخشي از مجموعه عظيم اقتصاد است كه در حد بسیار زيادي با رگه هاي فرهنگي گره خورده است چون از يك سو تا حد مطلوبي موجبات آشنايي فرهنگها، تمدنها، نژادها ، سرزمينها، اقوام و گويش هاي مختلف را با يكديگر فراهم مي سازد و از سوي ديگر نيز مي تواند يكي از منابع كسب در آمد براي كشورهاي مختلف باشد اين كه گفته مي شود : «اقتصاد توريسم بهترين محرك براي كشورهايي است كه به دليل تك محصولي بودن يا محدود بودن منابع در آمد ، داراي اقتصاد خموده هستند » ، به سمتي مي رود تا توسط بسياري از كشورهاي در حال توسعه به يكي از بزرگترين واقعيتهاي اقتصادي تبديل شود .
به نظر مي رسد كه كشورهاي صاحب نفت و يا كشورهاي ديگري كه تنها يك منبع درآمدي در اختيار دارند بايد از كنار صنعت گردشگري به راحتي عبور نكنند چون عامل بسیار مهمي براي تنوع درآمد آنها است در اين مورد برخي از كشورهاي حوزه خليج فارس با اتكا به صنعت توريسم و تجهيز زيرساختهاي آن توانسته اند طي ساليان گذشته پذيراي تعداد زيادي از گردشگران جهاني باشند به طوري كه بسياري از كارشناسان اقتصادي ، توفيق اين كشور ها در حوزه تجارت را ناشي از موفقيت آنها در صنعت توريسم مي دانند. با توجه به اينكه ايران در حال حاضر به صورت بالقوه يكي از كانونهاي توريستي جهان به شمار مي آيد و داراي جاذبه هاي فراواني است توجه و تاكيد براي گسترش اين صنعت علاوه براينكه از نظر فرهنگي و سياسي داراي منافع بسياري است موجب رونق اقتصادي و اشتغال زايي و افزايش درآمد ملي نيز مي شود
و از آنجا كه استان خوزستان يكي از استانهايي مي باشد كه داراي پيشینه تاريخي و فرهنگي طولاني است و از نظر اقتصادي نيز، توسعه صنعت گردشگري در اين استان مي تواند موجب شكوفايي و رونق بخشهاي اقتصادي از يك سو و ايجاد اشتغال و فرصتهاتي جديد شغلي از سوي ديگر كه اين خود مستلزم مشاركت همه جانبه مردم در حمايت از اين صنعت است .طبعا" تا ما نتوانیم ظرفیتهای گردشگری موجود رابه هموطنان خودمعرفی نماییم،
با توجه به مطالب فوق، پژوهش حاضر مي كوشد كه نسبت به شناسايي عوامل تأثير گذار بر مشاركت مردم در جهت توسعه صنعت گردشگری(گردشگری داخلی ) در اين استان اقدام نموده و راههاي تقويت مشاركت مردم در توسعه و رشد اين صنعت را بررسي نمايد .
با در نظر گرفتن اهداف تحقيق، مي توان سئوالات زير را باتوجه به فرضيات مطروحه مورد توجه قرار داد :
1-افزايش اعتماد مردم به ارگانهاي امنيتي چه رابطه ای با مشاركت آنان در توسعه صنعت گردشگري دارد ؟
2-اعتماد مردم به نظام جمهوري اسلامي چه رابطه اي با مشاركت آنان در توسعه صنعت گردشگري دارد ؟
3-رسانه ها چه نقشي در تقويت مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري دارند ؟
3-1- پيشينه تحقيق
پيرامون گردشگري و اهميت آن پژوهشهاي زيادي در داخل و خارج از كشور صورت پذيرفته است ، همچنين تحقيقاتي بصورت كلان پيرامون مشكلات توريسم در ايران توسط عده اي از دانشجويان ، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، معاونت سياحتي بنياد مستضعفان انقلاب اسلامي و ... صورت گرفته است . وليكن در جامعه آماري مورد نظر با اين عنوان قبلاً تحقيقي انجام نشده است . ذيلاً به سه نمونه پايان نامه تحصيلي اشاره مي شود :
1-محمد طاهر قميشي در پايان نامه خود با عنوان «ارزيابي عملكرد امداد خودرو ايران در بهبود فرآيند گردشگري و صنايع خودرو سازي و قطعه سازي در استان خوزستان .
2-پايان نامه آقاي مسعود غلامي با عنوان «بررسي وارزيابي عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری در ايران در رشته كارشناسي ارشد مديريت اجرايي، در اين پژوهش تأثير متغيرهاي ضريب امنيت (بعد داخلي و خارجي) امكانات و خدمات گردشگري، سيستمي واحد در زمينه بازاريابي و تبليغات و هماهنگي در سازمانهاي درگير در توسعه صنعت گردشگری مورد آزمون قرار گرفته شده است .
3-پايان نامه اي با عنوان «بررسي اثر بخشي مديريت گردشگري فرهنگي» توسط خانم روزيتا رضاپور نوشته شده در اين پژوهش به شناسايي و رفع چالشهاي موجود در مسير توسعه اين صنعت پرداخته شد تا وضعيت كنوني را بهبود بخشند .
4-1- اهميت و ضرورت تحقيق
يكي از مسايل عمده اي كه فرايند جهاني شدن را در مركز توجه انسان قرار داده است تأثير بالفعل و نيز بالقوه آن در عرصه فرهنگ و زندگي اجتماعي است بي شك با گسترش ارتباطات فرهنگي بين كشورها اختيار دولتهاي ملي در اين زمينه به طور فزاينده اي كاهش مي يابد .
در حال حاضر جهاني شدن بیشتر ابعاد سياسي ، فرهنگي و اجتماعي اين فرايند كلي را مورد توجه قرار مي دهد از اين رو گسترش و توسعه ارتباطات جهاني بسیار حائز اهميت است فرايند جهاني شدن معمولاً چهار حوزه فني، اقتصادي، سياسي و فرهنگي را تحت الشعاع قرار مي دهد در حوزه فرهنگي اين فرايند ارتباط بسیار نزديكي با فرهنگ گردشگری برقرار مي كند .
گردشگري طي دهه هاي اخير از رشد قابل توجهي برخوردار بوده است . در سال 1950 تعداد گردشگران بين المللي 25 ميليون نفر و درآمد گردشگري بين المللي نيز 2/1 ميليارد دلار بوده است در سال 2003 تعداد گردشگران بين المللي به 691 ميليون نفر و درآمد آن به 1514 ميليارد دلار بالغ گرديد (سازمان جهاني گردشگری ، 2004)
مطالعات انجام شده توسط آژانس هاي بين المللي وابسته به سازمان ملل نشان مي دهد كه تا سال 2010 تعداد گردشگران بين المللي به رقمي بالغ بر یك ميليارد نفر خواهد رسيد .
براساس گزارش سازمان جهاني گردشگری (wto) و برنامه چشم انداز توريسم در سال 2020 ميلادي تعداد گردشگري در سراسر جهان در سال 2020 ميلادي به يك ميليارد و 600 ميليون نفر خواهد رسيد و سهم منطقه خاورميانه پس از منطقه شرق آسيا بالاترين ميزان رشد توريسم را در جهان دارا خواهد بود . بنابراين با توجه به مطالب فوق پژوهشگر اين موضوع را براي تحقيق برگزيده است .
5-1- اهداف تحقيق
با توجه به اينكه گردشگري و صنعت گردشگری يكي از بهترين منابع كسب درآمد براي كشورها مي باشد و باعث اشتغال زايي، رونق اقتصادي، تحصيل ارز، تبادل فرهنگها و نزديكي ملل به يكديگر مي شود از اين رو شاهديم كه طي ساليان گذشته بسیاري از كشورهاي جهان با درك موقعيت برتر صنعت توريسم در الگوهاي مختلف توسعه اقتصادي در پي آن هستند تا امكانات گردشگري خود را گسترش دهند .
كشور پهناور ايران نيز با داشتن يك ميليون و 200 هزار تپه و پنجاه هزار اثر تاريخي و منابع طبيعي متبوع جزء ده كشور برتر داراي جاذبه هاي توريستي و 5 كشور اول در زمينه تنوع و جذابيت اكوتوريسم دنياست . براي رهايي از تكيه بر درآمدهاي نفتي راهي جز حركت به سمت گردشگری وجود ندارد .
هدف كلي اين پژوهش شناسايي راههاي تقويت م
شاركت مردم در راستاي توسعه صنعت گردشگری در استان خوزستان است.
اهداف فرعي تحقيق حاضر به قرار زير است:
1-بررسي ميزان اعتماد پاسخگويان نسبت به ارگانهاي امنيتي و قضايي
2-بررسي ميزان اعتماد مردم به نظام جمهوري اسلامي و مشاركت آنها در توسعه صنعت گردشگري
3-بررسي نقش رسانه ها در ايجاد مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگری
6-1- سوالات تحقيق
1-6-1- سوال اصلي تحقيق:
راههاي تقويت مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري در استان خوزستان كدامند؟
2-6-1- سئوالات فرعي تحقيق:
افزايش اعتماد مردم به ارگانهاي امنيتي، اعتماد به نظام جمهوري اسلامي ايران و اطلاع رساني رسانه ها
7-1- فرضيات تحقيق
1-7-1- فرضيه اصلي:
هدف از ارايه فرضيات اين پژوهش ، شناسايي عوامل مؤثر بر توسعه مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگری مي باشد .
2-7-1- فرضيه فرعي
به نظر مي رسد از طريق افزايش ضريب اعتماد مدرم به ارگانهاي امنيتي و قضائي، اعتماد به نظام جمهوري اسلامي ايران و اطلاع رساني رسانه ها مي توان بر مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري تأثير گذاشت.
8-1- متغيرهاي تحقيق
1-8-1- متغير هاي مستقل
- راههای تقویت مشارکت مردم
2-8-1- متغير وابسته
- توسعه صنعت گردشگري در استان خوزستان
9-1-روش تحقيق
اين تحقيق يك تحقيق توصیفی –تحلیلی است زيرا بر اساس نظر خواهي از افراد ، نتايجي بدست آمده كه متغيرها را بر آن اساس به هم سنجيده و همبستگي آنها را محاسبه مي نمائيم .
روش تحقيق فرايندي نظام مند ، براي يافتن پاسخ يك پرسش يا راه حل يك مسئله است .
در اين تحقيق تلاش مي شود تا با استفاده از روش تحقيق ميداني ، پاسخي براي پرسشهاي مورد نظر يافته و پس از آن به شناسايي عوامل مؤثر در ايجاد مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگری بپردازيم .
در ضمن روش نمونه گيري بصورت خوشه اي و طبقه اي مي باشد .
10-1-قلمرو تحقيق :
1-10-1- قلمرو موضوعي :
الف . مفاهيم ، واژه ها با اصطلاحات مربوط به گردشگری
ب . موضوعات مرتبط با توريسم و گردشگری(داخلی)
ج . شناسايي عوامل مؤثر بر توسعه مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگری
2-10-1- قلمرو مكاني(جامعه آماري) :
قلمرو مكاني اين تحقيق شهرهاي استان خوزستان مي باشد . و مراكز و سازمانهاي معتبر گردشگري كه در اين استان مستقر مي باشند مورد نظر است .
3-10-1- ته است . قلمرو زماني :
اطلاعات لازم با توجه به زمان اعلام شده در طرح تحقيق در طي حدوداً 12 ماه و با توجه به تجارب محقق در اين زمينه ، اخذ و مورد تجزيه و تحليل قرار گرف
11-1- روش نمونه گيري و تعيين حجم نمونه
ابزار گردآوري اطلاعات در اين تحقيق پرسشنامه خود ساخته ای است كه با استفاده از فرمول كوكران 200 نفر از كل استان خوزستان مورد پرسش قرار گرفتند.
12-1- موانع و محدوديتهاي تحقيق
به نظر مي رسد كه اين تحقيق نيز مشابه بسياري از تحقيقاتي كه در حوزه علوم انساني و در زمينه هاي اجتماعي انجام شده با محدوديتهاي متعدد جوامع شده است كه از اين جمله ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
الف) چون هدف شناسايي عوامل موثر بر تقويت راههاي مشاركت مردم در توسعه صنعت گردشگري(گردشگری داخلی) است وجود افراد متخصص و مجرب كه با جزئيات اين صنعت تجربي آشنا باشند مي توانست براي اين تحقيق مفيد واقع گردد. محرمانه تلقي شدن برخي از اطلاعات از ديد ايشان از محدوديتهاي اين تحقيق بود.
ب) عدم درك و اهميت و جايگاه طرح تحقيق، ضعيف بودن ساختار و تشكيلات، سطح پائين تحصيلات، مرتبط نبودن رشته تحصيلي برخي مديران سازمانها، عدم اعتقاد و باور علمي و عملي به مفيد بودن چنين پژوهشهايي باعث مي گردد كه حداقل همكاري را در هنگام انجام طرح تحقيق را با محقق به عمل آورند.
13-1- تعاريف واژه ها و اصطلاحات
1-13-1- گردشگری(پارسائيان، علي ، اعرابي ، سيد محمد، 1377)
گردشگری عبارت است از اقامت خارج از منزل براي مدت يك شب يا بيشتر با هدف گذراندان تعطيلات ، بازديد دوستان و اقوام شركت در همايش هاي تجاري با هر هدف ديگري به جزء اموري از قبيل تحصيل شبانه روزي با استخدام نيمه دائم . »
2-13-1- گردشگر
گردشگر كسي است كه به منظور تفريح، بازديد از نقاط ديدني ، معالجه ، تجارت ، ورزش و زيارت به كشور ديگر سفر كند مشروط بر اين كه مدت اقامت از 24 ساعت كمتر و از 6 ماه بيشتر نباشد و در فاصله اي كمتر از 70 كيلومتر انجام نگيرد .
3-13-1- مسافر : (داروند زاده 1381)
مسافر به شخصي اطلاق مي گردد كه بين دو يا چند محل مسافرت كند.
4-13-1- جاذبه هاي تاريخي : (سايت chn، 1383)
مجموعه آثار باستاني و يادمان هاي تاريخي است كه از گذشته هاي دور و گذر ايام مصون مانده و به عنوان ميراث مشترك ملي به يادگار مانده است و جهانگردان را به خود جذب مي نمايد .
5-13-1- جاذبه هاي طبيعي : ( همان منبع)
مجموعه مظاهر و پديده هاي طبيعي است كه به صورت خدادادي در كشور وجود دارد و جهت ايجاد آنها تلاش و سرمايه گذاري خاص انجام نشده است مانند كوه، جنگل ، سواحل دريا، كويرو ...
6-13-1- صنعت گردشگری :
مجموعه اي از شركتها ، مؤسسات ، سازمانها و ساير منابعي كه فعاليتهاي گردشگران را از طريق فراهم نمودن خدمات ، حمايت مي كنند .
7-13-1- مشاركت: (گرافت و كلاري ، 1991)
مشاركت را توانايي و فرصت تأثير گذاردن افراد برروي فرآيندهاي تصميم گيري تعريف مي كنيم كه مستلزم يك درگيري فعال و مداوم است
8-13-1- امنيت :
امنيت از ريشه امن بوده و با كلمه تأمين هم خانواده مي باشد و مجموعه عوامل و شرايطي را كه موجب مي شود مردم نوعي تأمين خاطر و عدم نگراني نسبت به زمان حال و آينده خود و جامعه شان (در زمينه آسايش و آرامش) احساس كنند را امنيت اجتماعي قلمداد مي كنيم .
9-13-1- اعتماد به نظام: (صفدري ، 1374 : 48)
بايد گفت هر نهاد سياسي در جامعه كاركرد و وظيفه تحقق اهداف را برعهده دارد و مردم در جهت تحقق اهداف فردي و جمعي ، اعتماد خود را در نظام سياسي سرمايه گذاري مي كنند و اين خود به معناي مشروعيت يك نظام سياسي از يك سو و تداوم و حمايت مردم از سوي ديگر خواهد بود .
تداوم اين مبادله به نفع هر دو طرف خواهد بود ، مردم با سرمايه گذاري اعتماد خويشتن در پي تحقق اهداف جمعي و فردي خود مي باشند و نظام سياسي نيز در مواضع قدرت قرار مي گيرند اما اين مبادله دوجانبه زماني دچار ركود مي گردد ، كه مردم حاضر نباشند كماكان اعتماد خود را در حاكميت سرمايه گذاري كنند و يا به عبارتي روشنتر اعتماد خود را نسبت به نظام سياسي از جنبه هاي متعدد از دست ميدهند ، تحقق اين امر كه با نوعي نارضايتي از سياستمداران و روند برنامه هاي اجرايي همراه است ، به افول حمايت از نظام سياسي انجاميده و اين به معناي از دست رفتن مشروعيت نظام سياسي و تحقق ركود قدرت مي باشد .
10-13-1- رسانه ها :
به مجموع تشكيلات و سازمانهاي اطلاع رساني اعم از سازمان صداو سيما و مطبوعات و جرايد گفته مي شود و اين سازمانها و تشكيلات نقش بسیار مهمي را در زمينه اطلاع رساني به مردم در جهت معرفي و شناسايي جاذبه هاي توريستي و همچنين در معرفي ثبات اجتماعي براي جذب جهانگردان ايفاء مي نمايد .
11-13-1- پژوهش در صنعت گردشگری : (داروند زاده ، 1381)
عبارتست از بررسي مسایل مربوط به سفر و گردشگری به صورتي منظم ، عيني و منطقي
12-13-1- سازمان جهاني جهانگردی : (سايت chn،1383)
يكي از بزرگترين و مهمترين سازمانهاي بين المللي گردشگری است كه دفتر مركزي آن در مادريد اسپانيا قرار دارد . 133 كشور جهان در آن عضويت داشته و حدود 300 سازمان بخش خصوصي و عمومي به آن وابسته هستند و اين سازمان نهاد اجرايي از سازمان توسعه متعلق به سازمان ملل است . ايران از سال 1342 به عضويت اتحاديه بين المللي سازمانهاي رسمي مسافرتي درآمد كه بعداً به سازمان جهاني جهانگردی يا wto تغيير نام يافت و اكنون جزء اعضاي كامل اين سازمان به شمار مي رود . هدف از تاسيس اين سازمان ترويج و توسعه گردشگری مي باشد .
فصل دوم: ادبيات پژوهش
1-2- مقدمه
سابقه گردشگري به ديرينگي حضور انسان در كره زمين مي رسد .هرچند اهميت يافتن آن از نظر مسايل اقتصادي، اجتماعي – فرهنگي و دوران شناسي بيش از چند دهه سابقه ندارد .
اساساً در گذشته ضرورتهاي گردشگري مطرح نبود اما امروز با گسترش ارتباطات و زندگي در دنياي صنعتي، گردشگری از اهميت ويژه ای برخوردار شده است .
امروز سمت و سوي حركت سيطره جهاني به سمتي است كه تفكرات تصميم گيران بيش از تنازعات سياسي و نظامي به ارتباط بين مردم و دولت ها به عنوان عاملي در جهت توسعه كشورها معطوف شده است .
ارتباط ميان مردم و فرهنگ ها تأثيري شگرف را در پي دارد ، از اين رو است كه كارشناسان براين باورند كه قرن آينده ، قرن قوميت ها و مليت ها و تقسيم بندي جهان براساس فرهنگ و مذهب خواهد بود در چنين شرايطي نياز به ارتباط بين اجزاي مردم بيشتر احساس مي شود و در اين ميان است كه صنعت گردشگري به عنوان بهترين عامل گسترش ارتباط ميان مردم نمود پيدا می كند در جهان كنوني، گردشگري (توريسم) به يكي از مهمترين فعاليتهاي اقتصادي در سراسر جهان تبديل شده است .
هم اكنون گردشگری بيش از هر فعاليت اقتصادي ديگري در جهان ، حركت سرمايه ها و انتقال پولها در مقياسهاي محلي ، منطقه اي ، ملي و بين المللي موجب مي شود و هزينه هاي گردشگری به مراتب بيشتر و سريعتر از توليد ناخالص ملي و صادرات جهاني كالا و خدمات رشد مي يابد . بر اساس گزارش سازمان جهاني جهانگری و سازمان تجارت جهاني از سال 1992 تا 1994 ميانگين افزايش درآمد حاصل از گردشگری بين المللي از ارزش صادرات جهاني در خدمات بازرگاني فراتر رفته است .
در سال 1996 درآمد گردشگری اندكي بيش از 8 درصد از ارزش كلي صادرات كالاها و تقريباً 35 درصد از كل ارزش صادرات جهاني خدمات را شامل مي شده است در سال 1997 در آمد جهاني بيش از يك سوم ارزش تجارت جهاني در بخش خدمات را تشكيل داده است . (سايت chn، 1383)
براي درك اهميت گردشگری خوب است به اظهار نظر سازمان جهاني گردشگری در اين مورد توجه داشته باشيم . سازمان جهاني گردشگری اعتقاد دارد : «صنعت گردشگری تا سال 2005 يكي از فعالترين و پردرآمدترين صنايع جهان خواهد شد و درآمدي بالغ بر 9700 ميليارد دلار را به خود اختصاص خواهد داد . در صورتي كه افزايش نرخ خدماتي همچون حمل و نقل در همين سطح باقي بماند از سال 2000 تا 2005 هر سال 750 ميليون نفر به سياحت خواهند پرداخت و به تبع آن از سال 1990 تا 2005 حدود 40 ميليون شغل ايجاد مي شود و تعداد افراد شاغل در اين صنعت به 157 ميليون نفر بالغ خواهد شد . (wto ، 2004)
بنابراين و بي ترديد اين صنعت در قرن حاضر اولين شاخص اقتصادي هر كشوري خواهد بود و اين بدان معنا است كه صنعت گردشگری از نظر ميزان سرمايه گذاري و اشتغالزايي نقش مؤثري را در تامين منافع ملي كشورها و نيز در بخش اقتصاد ، فرهنگ و ... خواهد داشت اما نقش و سهم كشور ايران در گردشگري جهاني چيست ؟ ايران با برخورداري از سوابق افتخار آور، آثار مهم و برجسته تاريخي و فرهنگي، طبيعت جذاب و تنوع شرايط اقليمي يكي از ده قطب اصلي گردشگری در جهان است با وجود اين نتايج آمارهاي مربوط به سهم ايران از درآمدهاي جهاني گردشگري نوميد كننده است .
كشور ايران با داشتن جاذبه هاي قابل توجه ، از جايگاه مناسبي در بازارهاي جهاني گردشگري برخودار نيست و اين در حالي است كه در طول دو دهه اخير، تمام تلاش مديران اجرايي كشور بر اين بوده كه كشور را از وابستگي به درآمدهاي نفتي نجات دهند . مطمئناً گسترش فعاليتهاي گردشگري، يكي از مهمترين راه ها براي وصول پيش گفته است .
از افتخارات ايرانيان اين است كه مسلمان بوده و داراي پشتوانه فرهنگي غني و چند هزار ساله در طول تاريخ مي باشند . خوشنامي و سابقه نيكو در مهمان نوازي و محبت نسبت به مسافران و افراد غريبه اي كه به كشور ايران سفر كرده اند از نقاط قوت ملت ايران بوده است . تاريخ سياسي كشور ايران در طول دو سده گذشته و نقش منفي دولت هاي استعمار گر موجب شده است كه در حال حاضر، اغلب مردم ايران نسبت به كل غربي ها ذهنيتي منفي و مشكوك داشته باشند اين بيگانه ستيزي به حوزه گردشگری نیز تسري پيدا كرده است . گردشگري با تأمين يك دهم توليد ناخالص داخلي و اشتغال، بزرگترين منبع ايجاد اين عناصر اقتصادي در جهان است . كارشناسان اقتصاد جهاني پيش بيني مي كنند كه اين تأثيرات و تبعات اقتصادي به طور مستمر رشد يابد و در قرن بيست و يكم، گردشگري به موتور محرك اقتصاد جهاني تبديل شود .
در عصر تكنولوژي و ارتباطات و در عصري كه صنعت و فن آوري برزندگي سايه افكنده است و انسان امروزي گرفتار مشكلات فراوان مي باشد سفر گريز گاهي مناسب به شمار مي آيد . يافتن محيطي مناسب براي تفريح و مردمي كه با آنها قرابت فرهنگي وجود داشته باشد مغتنم است .
امروزه گردشگري و صنعت گردشگری يكي از اصلي ترين اركان اقتصاد تجاري جهان تبديل شده است به نحوي كه سياستگذاران توسعه از اين صنعت با عنوان محور توسعه پايدار ياد مي كنند كه در تاريخ اقتصاد جهان ، قرن بيست و يكم را به نام خود فتح خواهد كرد .
كارشناسان اقتصاد معتقدند كه گردشگري بخشي از مجموعه عظيم اقتصاد است كه در حد بسيار زيادي بارگه هاي فرهنگي گره خورده است . چون از يك سو تا حد مطلوبي موجبات آشنايي فرهنگها ، نژادها ، سرزمين اقوام و گويش ها و غيره را با يكديگر فراهم مي كند و از سوي ديگر نيز ميتواند يكي از بهترين منابع كسب درآمد براي كشور هاي مختلف باشد از اين رو مشاهده مي شود كه طي ساليان گذشته بسياري از كشورهاي جهان درك موقعيت برتر صنعت توریسم در الگوهاي مختلف توسعه اقتصادي در پي آن هستند تا امكانات گردشگري خود را گسترش دهند .
هم اكنون بسياري از كشورهاي در حال توسعه دچار كمبود شديد منابع ارزي هستند و به همين سبب از تأمين اعتبارت لازم براي طرحهاي عمراني و ايجاد اشتغال ناتوانند در واقع مشكل اصلي اينست که اقتصاد آنها اغلب تك يا دو محصولي بوده و در آمدهاي ارزي آنها نيز از فروش همان يك يا دو محصول به دست مي آيد . امكان تحريم از كشورهاي امپرياليستي و ميزان آسيب پذيري كشورهايي كه داراي اقتصاد تك محصولي هستند بسيار زياد است . يكي از راههاي درمان بيماري اقتصاد كشورهاي صاحب نفت يا كشورهايي كه تنها يك منبع درآمدي در اختيار دارند تنوع بخشيدن به منابع كسب در آمد ارزي است اين كشورها نبايد از كنار صنعت گردشگري به راحتي عبور کنند، چون مولفه هاي بسيار مطلوبي براي تنوع درآمدي آنان است . البته برخي از كشورهاي حوزه خليج فارس نيز با تكيه بر صنعت توریسم و تجهيز زيرساخت هاي آن توانسته اند طي سالهاي گذشته ، پذيراي تعداد زيادي از گردشگران جهاني باشند به طوري كه بسياري از كارشناسان اقتصادي توفيق اين كشورها در حوزه تجارت را ناشي از موفقيت آنان در صنعت توريسم مي دانند .
صنعت گردشگری پديد آورنده درآمد، كار و اشتغال است گردشگری منبع اصلي درآمد براي مردم استانها و نواحي است كه مناظر طبيعي ، آب و هوا و جاذبه هايي دارند كه فاقد ارزش اقتصادي است و يا بالفعل اقتصادي نيستند و از طريق توسعه صنعت گردشگری اقتصادي مي شوند . مثلاً از نيروي انساني غير شاغل استفاده مي كند، از سواحل و بيشه هاي و جنگلها ، از كوه ها و چشمه سارها و رودخانه از شن زارهاي كويري بهره مي برد علاوه بر آن گردشگری منبع مهم درآمد براي ديگر بخشهاي اقتصادي و دست اندركاران امور ديگر است .
خصوصيات پيچيده صنعت گردشگری نشان مي دهد كه نظم و انضباط ويژه اي مي بايد در حوزه مطالعات و بررسي آن منظور شود . اين نظم و انظباط بخصوص مي بايد در زمينه مسائل اقتصاد گردشگری، توسعه يا عدم توسعه گردشگری، جغرافياي گردشگری، مديريت و بازارهاي گردشگری، روانشناسي گردشگری و ساير روابط مرتبط با گردشگری منظور گردد .
براساس آمارهاي رسمي ارائه شده از سوي سازمان جهاني گردشگری (wto) ، در سال 1998 شمار گردشگراني كه از مرزهاي كشور گذشته اند بالغ بر 625 ميليون و 236 هزار تن بوده كه از رشدي برابر 3/2 درصدد نسبت به سالهاي 1997 و 1996 برخوردار است .
طي سال 2002 ميلادي سهم ايران از تعداد گردشگران منطقه خاورميانه فقط 7/5 درصد بوده است براساس آخرين آمار ارائه شده از سوي سازمان جهاني گردشگری در ميان مناطق مختلف جهان كشورهاي اروپاي غربي با بيش از 141 ميليون نفر مسافر رتبه اول را در صنعت توريسم به خود اختصاص داده اند . براساس همين گزارش، كشورهاي اروپاي جنوبي نيز با 131 ميليون جهانگرد رتبه دوم را در گردشگري كسب نموده اند سهم توريسم منطقه خاورميانه در كل جهان 1/3 درصد با 27 ميليون و 600 هزار مسافر است كه از اين تعداد تنها يك ميليون و 584 هزار نفر يعنی 7/5 درصد به ايران تعلق دارد. (wto ، 2004)
كشور ايران به لحاظ وسعت، قدمت و موقعيت خاص جغرافيايي و جاذبه هاي گوناگون تاريخي و طبيعي كه دارد می تواند با تقویت صنعت گردشگری در توسعه اقتصادي، اجتماعي كشور كمك شايان توجه و مؤثري نمايد .
گردشگري ضامن توسعه اقتصادي پايدار و ايجاد اشتغال است صنعت گردشگری با درآمد سالانه چند صد ميليارد دلاري در جهان از جمله صنايعي است كه به خوبي با صنايعي نظير نفت ، خودرو سازي و ... رقابت كند . كشورهاي داراي جاذبه هاي گردشگري به لحاظ جلوه هاي طبيعي ، فرهنگ تمدن كهن و آثار باستاني و مذهبي ، استعداد و توانايي بسزايي در جذب جهانگردان دارند كه با سرمايه گذاري مناسب در بخشهاي نرم افزاري و سخت افزاري اين صنعت و حفظ جايگاه امنيتي خود در جهان ميتوانند سالانه ميلياردها دلار از اين صنعت حافظ محيط زيست، كسب درآمد كنند .
كشور ايران يكي از 10 كشور عمده جهان به لحاظ جاذبه هاي گردشگري مي باشد كه اين امر به لحاظ جلوه هاي طبيعت ، آثار باستاني و اماكن مذهبي است . با اين وجود از لحاظ كسب درآمد ارزي از صنعت گردشگري تقريباً هيچ موقعيتي در بعد بين المللي ندارد .
با اين وصف شناسايي علل و يافتن راهكارهاي مناسب جهت جلب گردشگران و انجام برنامه ريزي مناسب ( سرمايه گذاري و ...) جهت تقويت مشاركت مردم در زمينه رشد صنعت گردشگری از اهميت بسزايي برخوردار است .
تعداد جهانگردان ورودي به ايران در سالهاي اخير به طرز چشمگيري افزايش يافته و از نظر رشد جهانگردان ورودي، ايران در رده هاي اول كشورهاي جهان قرار گرفته است ورود جهانگردان به ايران در سالهاي 1999 ميلادي 1/31 درصدو در سال 2000 معادل 7/28 درصد رشد داشته و اكنون - سال 2001- دومين كشور جنوب آسيا از نظر رشد تعداد ورود جهانگردان و در آمد بخش گردشگری است در سال 2000 ميلادي بالغ بر 4/1 ميليون جهانگرد به ايران سفر كردند و درآمد صنعت گردشگري ايران به 800 ميليون دلار رسيد.(اجلاس هماهنگي وزيران جهانگردي كشورهاي اسلامي ،1380)
در اين پژوهش كوشش گرديده تا ضمن معرفی صنعت گردشگری ، عوامل مؤثر بررشد توسعه اين صنعت و همچنين عوامل مؤثر بر تقويت مشاركت مردم در جهت رشد صنعت گردشگری در استان خوزستان با توجه به درجه اهميت آنان مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد .
به گفته برخي كارشناسان، صنعت گردشگري در سالهاي آينده توسعه سريعي خواهد يافت و در آمد حاصل از آن به 2000 ميليارد دلار در سال خواهد رسيد چنانچه بتوان سهم ايران را در اين صنعت به يك درصد ارتقاء دهيم ، سالانه در آمدي معادل 20 ميليارد دلار كسب خواهد شد كه به آساني با در آمد نفتي كشور برابري مي كند در توسعه صنعت گردشگري بهره برداري از فرصتها جهت به سود رساندن سرمايه گذاري هاي انجام شده، حايز اهميت است . مجمع عمومي سازمان جهاني گردشگری در اكتبر 1999، «صلح و گفت و گوي تمدنها» را به عنوان شعار روز جهاني گردشگری در سال 2001 برگزيد .
اين انتخاب از يك سو توجه عموم را به تأثير انكار ناپذير گردشگري در برقراري و تحكيم صلح در ميان ملت ها و تقويت ارتباطات فرهنگي و تجربي ميان ملل جهان جلب كرد و از سوي ديگر بحث گفت و گوي تمدن ها كه ايران آغازگر آن بوده است را بار ديگر در جهان مطرح ساخت براي ايران كه چنين بحث جدي را در سطح بين المللي آغاز كرده است، مشاركت فعال در تمام عرصه هاي مربوطه به ويژه گردشگري يك فرصت ارزشمند است .
2-2- تعاريف و اصطلاحات گردشگری
1-2-2- تعريف گردشگری
گردشگری در دنياي امروز يكي از بهترين ابزارهاي تعامل و تبادل فرهنگي است . انسان پيشرفته امروزي به دلايل متعدد و براي ارضاي نيازهاي گوناگون خود اقدام به سفر و مسافرت مي نمايد . در راستاني اين مسافرتها، انسان امروزي سعي دارد سري هم به كره ماه بزند ! اقدام و اشتياق انسانها به مسافرت در دنياي كنوني صنعت بزرگ به نام گردشگری را به وجود آورده كه منبع درآمد بسياري از كشورها محسوب مي شود به طوري كه ميزان پذير ش توريسم در سال 2001 بالغ بر 463 ميليارد دلار بوده است .
- مجموعه مسافرت هايي را كه يه يك مقصد مورد نظر و بدون انگيزه اقامت طولاني انجام مي پذيرد فعاليت توريستي يا گردشگری مي گويند .
- گروهي به «گردشگری» به عنوان يك فعاليت اقتصادي مي نگرند و در نتيجه آن را يك صنعت مي دانند براساس اين ديدگاه گردشگری عبارت است از : بررسي عرضه و تقاضا در زمينه امكانات اقامتي ، پذيرايي و خدمات جانبي براي كساني كه خارج از منزل خود به سر می برند و همچنين، بررسي الگوهاي هزينه و ايجاد شغل كه از آن ناشي مي شود .» (شوراي هماهنگي تبليغات اسلامي، 1383)
- گروهي نيز آن را با ديد فني نگريسته و براساس آن تعريفی ارائه داده اند . از اين جمله است تعريفی كه در پژوهش با عنوان «پژوهش در گردشگری داخلي» در انگلستان براي جمع آوري اطلاعات صورت گرفته است .
(گردشگری عبارت است از اقامت خارج از منزل براي مدت يك شب يا بيشتر با هدف گذراندان تعطيلات ، بازديد دوستان و اقوام، شركت در همايش هاي تجاري با هر هدف ديگري به جزء اموري از قبيل تحصيل شبانه روزي با استخدام نيمه دائم . » (پارسائيان، علي ، اعرابي ، سيد محمد، 1377)
گروه ديگر تعاريف ، بازتاب ديدگاه كساني است كه گردشگری را عامل روانشناختي به شمار آورده اند . «گردشگری ابزاري است كه مردم به وسيله آن در زمان فراغت از فشارهاي شغلي و الگوهاي روزمره زندگي در منزل با تجربه وضعيتها و مكانهاي تازه منافع روانشناسي كسب مي كنند. (الزامي ، مهدي ، زهره 1373)
بطوريكه مي توان گفت كه گردشگري به معناي مسافرت فرد و اسكان او در مكاني خارج از محيط معمولي ولي بمدت كمتر از يكسال و به منظور تفريح، كار و يا مقاصد ديگر است .
بنابراين گردشگري زير مجموعه اي از مسافرت است هنگامي كه مسافرت را انتقال از مكاني به مكان ديگر تعريف كنيم گردشگري كليه بازارهاي مسافرتي جهان را تحت پوشش خود و در چهار چوب خدمات رساني موقت به گردشگران قرار ميدهد.
- گردشگری: مجموعه فعاليتهاي افرادي كه به مكانهايي خارج از محل زندگي و كار خود به قصد تفريح، استراحت وانجام امور ديگري مسافرت مي كنندو بيش ازيكسال متوالي درآن مكان ها نمي مانند.
2-2-2- تعريف گردشگر
در سال 1964 ميلادي در كنفرانس بين المللي ترانسپورت، گردشگری و يا توريست را اين گونه تعريف كرده اند.
« گردشگر كسي است كه به منظور بازديد از نقاط ديدني، معالجه، تجارت، ورزش و زيارت به كشور ديگر سفر كند مشروط بر اينكه مدت اقامت از 24 ساعت كمتر و از شش ماه بيشتر نباشد ودر فاصله اي كمتر از 70 كيلومتر انجام نگيرد.»
«سازمان جهاني جهانگردی » تعاريف زير را كه مورد قبول كميسيون آمار سازمان ملل قرار گرفته ارايه داده است كه ما نيز آنها را مبنا قرار ميدهيم:
گردشگر: كسي كه حداقل يك شب دراقامتگاه عمومي ياخصوصي درمحل مورد بازديد به سر برد . مسافران و مسافرت هاي زير در آمار گردشگری وارد نمي شوند :
پيله وران مرزي، مهاجران موقت و دايم، چادر نشين ها و عشاير ، مسافران عبوري مانند مسافران قطارها و كشتي ها كه از يك كشور عبور مي كنند حتي اگر يك شب نيز در آن كشور بمانند ، پناهندگان اعضاي نيروهاي مسلح ، ديپلمات ها (wto 2004)
3-2-2- مسافر
- هر فردي كه سفري بين دو يا چند كشور و يا دو يا چند مكان در داخل كشور محل اقامتش انجام دهد .
- مسافر به شخصي اطلاق مي گردد كه بين دو يا چندمحل سفر مي كند.
4-2-2- گردشگر
بازديد كننده اي كه حداقل يك شب بصورت جمعي يا خصوصي در مكاني داخل و يا خارج از كشور اسكان داده شود . (داروندزاده 1383)
5-2-2- بازديد كننده
به هر فردي كه به مكاني غير از محل زندگي خود سفر كند و هدف اصلي اش كسب درآمد در مكان مورد نظر نباشد بازديد كننده مي گويند . (همان منبع)
6-2-2- تور
سفره هاي گروهي كه پيشاپيش مسافران تمام مخارج اسكان ، حمل و نقل خود را مي پردازند تور ناميده مي شود در اين قبيل سفره ها تمام خدمات اسكان و حمل و نقل و برآوردن بعضي از نيازهاي اساسي مسافران برعهده شركت گردشگري ميباشد .
3-2-تاريخچه گردشگری
با بررسي تاريخ گذشته ، مردم در تمدنهاي ماقبل تاريخ فقط براي بدست آوردن غذا و دوري از خظر و يا نقل مكان به مناطقي كه داراي آب و هوايي بهتر بود اقدام به سفر مي كردند . در دوره هاي بعد، انگيزه تجارت و تبادل كالا به علل فوق اضافه شد . با گسترش امپراطوريهاي باستان ، مسافرتهاي رسمي دولتي كه حاصل آن اعزام نمايندگان حكام به مكانهاي دوردست ، جهت جنگلها و يا دريافت ماليات و خراج بود نيز شروع گرديد . در دوره حكومت خانواده هاي سلطنتي در مصر مسافرت با قصد تجارت و تفريح انجام مي شد و ...
با مطالعه تاريخ گذشته به خاطرات و سرگذشت كساني بر مي خوريم كه به نقاط مختلف جهان سفر كرده و مدت زمان كوتاه يا بلندي را بين اقوام مختلف به سر برده و نحوه زندگي، آثار هنري ، صنايع و ديگر خصوصيات آنها را ديده يا شنيده اند و پس از مراجعه به وطن آنها را به رشته تحرير در آورده و يا براي ديگران بيان نموده اند كه سينه به سينه به نسل هاي بعدي منتقل گرديده است .
اين مطالب حاكي از آن است كه گردشگری با انگيزه هاي مختلف از دير باز بين انسانها رواج داشته و آثار مكتوب و به جامانده از اين گردش ها ، به نسل هاي مختلف بشري در شناختن تاريخ و جغرافياي مكاني و شرايط زندگي و حكومتي گذشتگان كمك كند . علاوه بر اين گاهي فعاليت برخي از جهانگردان در سرنوشت جوامع و اقدام مختلف و حتي جهان كم و بيش تاثير داشته است ، از جمله سفرهاي دريايي «كريستف كلمب»كه اين ماجراجوي شجاع و بي باك به منظور رسيدن به كشور هند از طرف مغرب دست به سفرهاي متعدد دريايي زد و پس از تلاش و تحمل سختي و مرارتهاي فراوان ، پابه سرزميني نهاد كه بعدها نام آمريكا به خود گرفت و موجب بوجود آمدن تحول بزرگي در تاريخ معاصر جهان شد .
ايران در رديف كهن ترين تمدن هاي جهان قرار دارد و به همين دليل و نيز به خاطر وجود آب و هواي متنوع و جاذبه هاي طبيعي زيبا و متعدد از مهمترين مراكز گردشگری دنيا به حساب مي آيد و از ميان 12 مكاني كه يونسكو در جهان آنها را به عنوان «ميراث تمدن جهاني» به رسميت شناخته و ثبت كرده است سه مكان در ايران قرار دارد . كشور ايران از گذشته هاي دور به جهت موقعيت سوق الجيشي و تاثيري كه حكومت هاي حاكم آن بر منطقه و جهان معاصر خود داشته اند ، مورد بازديد جهانگردان قرار گرفته كه از مشهور ترين آنها ميتوان «هردوت و گزنفون» از مورخين يونان باستان ، «ماركوپولوي ونيزي»،« ابن بطوطه بغدادي» را نام برد .
از منابع كلاسيك در زمينه امور سياحت ميتوان به آثار متعددي مانند سفرنامه «ژان شارون» فرانسوي كه در حدود سالهاي سلطنت شاه سليمان صفوي به ايران آمده در پنج جمله كليه امور و روابط اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي ، جامعه ايران را در آن زمان تدوين و ترسيم نموده است و همچنين «ياكوب ادوارد پولاك» كه در سفرنامه پولاك ،درباره ايرانيان و ايران در سال 1865 ميلادي به بررسي پرداخته اشاره كرد . «ژان باتيس تاوارينه» از ديگر سياحان فرانسوي است كه سفرهاي متعددي به ايران زمين نموده و در حدود سالهاي سلطنت لوئي چهارم و سیزدهم باشاهان كشور فرانسه مأموريتهاي گوناگوني در ايران داشته در زمينه هاي مختلف مانند امور سياسي، اقتصادي ، ارتباطات و غيره در ايران آن روزگار مطالعاتي انجام داده
است . حاصل اين بررسي ها در سفر نامه يك جلدي او كه در كتابخانه هاي معتبر دنيا موجود است درج گرديده است و خاطرات آنان بيانگر بخشي از تاريخ اقوام و گذشتگان ايران مي باشد . در مقابل ، بزرگاني از ايران هم وجود داشته اند كه با سفرهاي خود به ساير نقاط جهان مجموعه اي از ديده ها و شنيده ها را جمع و منتشر كرده اند كه از جمله ميتوان به دو كتاب گلستان و بوستان كه نتيجه سالها گردشگری سعدي بوده اشاره كرد و يا سفرنامه ناصر خسرو كه حاوي نكات مفيدي از گشت و گذار وي در كشورهاي مختلف مي باشد اشاره كرد . (شوراي هماهنگي تبليغات اسلامي ، 1381)
4-2- گردشگری در جهان اسلام و قرآن كريم
امروزه گردشگری به يكي از فعاليتهاي مهم اقتصادي دنيا تبديل شده است و بسيارند كشورهايي كه از اين رهگذر بيشترين درآمدملي خود را تامين مي كنند . در اين ميان جهان اسلام از نظر جاذبه هاي گردشگری به واقع در رديف بهترين ها قرار دارد . صرفنظر از بستر جغرافيايي مناسب جهان اسلام براي گردشگری بايد توجه داشت كه قبل از هر چيز تعاليم حيات بخش اسلام ، مسلمانان را به ديدن سرزمين هاي مختلف تشويق كرده است .
متاسفانه تا كنون به جز چند كشور از اين منابع عظيم و موهبت هاي الهي بهره برداري مناسب نكرده اند و لذا جهان اسلام هم در درون خود و هم در عرصه بين المللي زيان هاي فراوان مادي و فرهنگي را متحمل شده است .
توجه به ويژگيهاي جوامع اسلامي مانند اهميت نهاد خانواده و نقش قوي عواطف و اخلاق در تار و پود آن ، مي تواند انواع جديدي از گردشگري را تاسيس كه هرچند در قالبهاي سنتي مورد توجه است ، ولي به صورت سيستماتيك و مدرن مورد توجه كارشناسان نبوده است .
سهم جهان اسلام از صنعت گردشگری در سال 1999 با بيش از 51 ميليون جهانگرد ورودي به كشورهاي اسلامي ، رقمي بالغ بر 27 ميليارد دلار بوده است .
در حال حاضر 21 درصد جمعيت مسلمانان به زبان عربي گفت و گو مي كنند كه ساكنان 18 كشور اسلامي را تشكيل مي دهند .
اين درحالي است كه 1/5 درصد ملل مسلمان به يكي از دوزبان فرانسه يا انگليسي و 5/1 درصد نيز به يكي ديگر از زبان هاي اروپايي تكلم مي كنند . و 2/14 درصد هم علاوه بر زبان خاص خود به يكي از زبانهاي اروپايي صحبت مي كنند .
امروزه اهتمام جدي سازمان كنفرانس اسلامي و نهادهاي ذيربط آن به موضوع گردشگری و مشاركت هرچه فعالتر تمامي اعضاي آن در اين زمينه از ديدگاه فرهنگي و اقتصادي انكار ناپذير است و اميد مي رود كه تصميمات اين نشست با اتخاذ راهكارهاي مناسب اجرايي و عمليات با هدف پيشبرد اهداف امت اسلامي و تحقق آرمان هاي مشترك به منصه ظهور برسد .
ميزان درآمد جهاني صنعت گردشگری در سال 2000 معادل 476 ميليارد دلار بوده است كه نشانگر اهميت اقتصادي اين صنعت است كه بعد از صنعت نفت و صنعت خودرو در رديف سوم صنايع مهم جهان قرار دارد . متأسفانه سهم جهان اسلام از اين مبلغ 476 ميليارد دلار درآمد جهاني خيلي ناچيز و تنها حدود 7 درصد است و از حجم عظيم 3/698 ميليون نفر جهانگرد بين المللي كه سازمان جهاني گردشگری در سال 2000 برآورد كرده است تنها حدود 50 ميليون نفر به كشورهاي اسلامي وارد شده اند و البته اكثريت هم مسلمان بوده اند .
كشورهاي اسلامي براي گذار از معضلات فرا روي صنعت گردشگري ، نيازمند اتخاذ سياستهاي ميان مدت و بلند مدت در سطح ملي و تدوين روش هايي براي توسعه گردشگری و مشاركت دادن بخش خصوصي هستند .
رشد و توسعه صنعت حمل و نقل ، توسعه بانك اسلامي ، تسريع در صدور رواديد ، اصلاح ديدگاههاي منفي نسبت به جهانگردان و ايجاد امكانات و تسهيلات را مي توان به عنوان مهمترين عوامل رشد و توسعه صنعت گردشگري در كشورهاي اسلامي بر شمرد .
وضعيت اين صنعت و خدمات مربوط به توريسم و نوع برخورد كشورهاي اسلامي در عرصه گردشگري جهاني و بحث آموزش در بخش گردشگري از دغدغه هاي اصلي كشورهاي اسلامي است .
صنعت گردشگری در دنياي اسلام از اشكال مختلفي برخودار است كه بررسي منافع اسلامي در اين صنعت و چگونگي توسعه گردشگری در كشورهاي اسلامي در رقابت با ساير كشورها ضروري به نظر مي رسد . از سوي ديگر سيرو سفر در جهان به منظور كشف حقايق هستي و تفريح در صنع الهي و عبرت از آثار به جا مانده ملل و گذشتگان از نظر اسلام، يك پديده مطلوب به حساب مي آيد از اين رو در بيش از بيست آيه شريفه قرآن مجيد ، سيرو سفر مورد سفارش قرار گرفته و به صيغه امر آمده است .
«قل سيروا في الارض فانظر و اكيف بداالخلق ثم الله ينشي النشاه الاخره» (سوره مباركه عنكبوت ، آيه 20) «بگو به مردم كه در زمين سير كنيد و ببينيد چگونه خلقت شروع شد . سپس خداوند نشات آخرت را ايجاد خواهد كرد و حيات فاني را به حيات ابدي پيوند دهد»
«قد خلت من قبلكم سنن فسيرو افي الارض فانظرو اكيف كان عاقبه المكذبين» (آل عمران 137)
«پيش از شما مللي بودند و رفتند پس گردش كنيد در زمين تا ببينيد چگونه هلاك شدند آنان كه وعده هاي خدا را تكذيب كردند.»
«افلم يسيروا في الارض فيكون لهم قلوب يعقلون بها او اذان يسمعون بها»(سوره مباركه حج،آيه 96) «آيا اين كافران در روي زمين سير نمي كنند تا دل هايشان بينش و هوش يابد و گوششان به حقيقت شنوا گردد.»
در قرآن كريم و در آيات مباركه،خداوند توجه انسان هاي هر عصر و زمان را به دو نكته معطوف كرده است.اول ،آن كه در تاريخ حيات انساني بر روي زمين،اقوام و گروه هاي انساني و اجتماعي مختلفي پديد آمده و زندگي كرده اندكه هر كدام قوانين و آداب و رسوم خاصي داشته اند.
دوم،آن كه هر كدام از اين اقوام و گروه ها داراي سرنوشتي نيك يا بد بوده اند.سرنوشت ملت هاي مجاهد و با ايمان،پيشرفت،توسعه و سربلندي و سرنوشت ملت هاي كافر و ظالم و ستمگر،نابودي و خسران بوده است.و اين مطلبي است كه در جاي جاي كره زمين مصداق داشته و آثار و مكتوبات باقي مانده از تمدن هاي بشري كه در زمان هاي مختلف زندگي مي كردند،گوياي اين مطلب است و مي توان گفت،گردشگری در همه اديان الهي مطرح بوده و پيامبران(ع )به آن اشاره داشته اند.اسلام و اديان الهي هدف از گردشگری را عبرت گرفتن از سرگذشت عاقبت كار اقوام گذشته مي دانند،نه گردش و تفريح محض.انبوه سفرنامه هاي باقي مانده رجال اسلامي گذشته مؤيد همين مطلب است. (پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامي،1380).
حضرت علي (ع ) پيشواي شيعيان اسلام براي گردشگري پنج خاصيت را ذكر فرموده اند،كه از آن جمله مي توان به افزايش علم و آگاهي گردشگر به سبب ديدار از وادي ها و سرزمين هاي گوناگون و آشنايي با دانشمندان و انديشمندان مختلف اشاره كرد.
5-2- گردشگری در دنياي حاضر
گردشگری با شکل جديد از اوايل قرن 16 ميلادي ، يعني زماني كه انقلاب صنعتي اروپا را فرا گرفت نمود پيدا كرد . بروز مسائل گوناگون شغلي و فرهنگي موجب شد تا استفاده از اوقات فراغت و توجه به سير و سفر به منظور دور شدن از مسائل و مشكلات گروهي و جسمي ناشي از اشتغالات فكري و فيزيكي ، افزايش پيدا نمايد .
از اوايل قرن 17 ميلادي اصطلاح توريست در جامعه فرانسه رايج گرديده و در مورد جواناني به كار برده مي شد كه براي تكميل تحصيلات و كسب تجربه هاي لازم زندگي مسافرت مي كردند و كم كم به ساير جوامع اروپايي نيز وارد شد و به مسافريني اطلاق مي شد كه هدف آنها از مسافرت ، گردش ، استراحت و آشنايي با فرهنگ مردم ساير كشورها بود .
طبق آخرين داده ها در سال 1999 فرانسه درصدر كشورهاي توريست پذير جهان قرار داشته است و بعد از آن به ترتيب كشورهاي اسپانيا ، آمريكا ، استراليا ، چين ، انگليس ، مكزيك ، كانادا ، لهستان ، اتريش ، آلمان ، فدراسيون روسيه ، چكسلواكي ، مجارستان ، پرتغال و... قرار داشته اند. (زاهدي ، شمس السادات ، 1376 : 38)
توجه به ارزش و بعد اقتصادي گردشگری پس از جنگ جهاني دوم آغاز گرديد زيرا ساختار اقتصادي و صنعتي اكثر كشورهاي اروپايي تقريباً نابود شده بود و نياز مالي زيادي براي بازسازي آنها وجود داشت . مساله گردشگری به عنوان يك عامل مهم در آمد مورد توجه قرار گرفت ُ، و دولت ها در جهت گسترش همه جانبه آن اقدام به سرمايه گذاري مالي و انساني مناسب كردند . اين كار با توجه به پيشرفت وسايل محل به تحول بزرگي در سيروسفر به وجود آورد . تغيير و تحولات سريع امكانات ارتباطي مساله گردشگری را به صنعتي با قابليت بهره دهي بالا تبديل كرد و ظرفيت پذيرش سرمايه گذاري در آن افزايش يافت و امروزه اين صنعت نه تنها به منبع مهمي براي كسب درآمدهاي ارزي و ناخالص ملي برخي كشورها تبديل شده ، بلكه در زمره عوامل توسعه كشورها قرار دارد و اكنون با توجه به عواملي مانند گسترش ارتباطات ، افزايش اطلاعات ملتها از يكديگر ، توسعه صنعت حمل و نقل، علاقه مندي عموم جوامع بشري به آشنايي با آثار ساير ملل و پي بردن دولت ها به بازدهي اقتصادي صنعت توريسم اين صنعت از نظر اهميت اقتصادي پايگاه سوم را در دنيا دارد .
در دوره رنسانس مسافرت به قصد تحصيل و فراگيري علوم مختلف شكل گرفت . اما انقلاب صنعتي در غرب را بايد نقطه آغاز مسافرت و گردشگری به مفهوم امروزي آن دانست . گردشگری در كشورهاي توسعه يافته او صنعتي پس از جنگ جهاني دوم رشد چشمگيري يافت . بهبود اقتصادي ، توسعه شبكه حمل و نقل سريع و ارزان و وجود وقت آزاد بيشتر براي مردم ، همگي عواملي مؤثر براين رشد بودند بسياري از صاحب نظران پيشرفت خارق العاده از تكنولوژي هاي ارتباطات و اطلاعات در عصر حاضر را عاملي براي گسترش بيش از پيش صنعت گردشگری در سالهاي آتي ميدانند .
در سطح جهاني كشورهاي توسعه يافته و صنعتي ، توريست مزیت محسوب مي شود كه شامل كشورهاي اروپايي ، امريكايي ، شرق آسيا، پاسفيك مي گردند . تقريباً بيش از نيمي از توريستهاي جهان از كشورهاي اروپايي و از هر 5 نفر توريست ، يك نفر دارای مليت آمريكايي بوده است . كشورهاي آسيايي شرقي ، پاسفيك نيز سهمي برابر با 14 درصد از كل جهانگردان را به خود اختصاص ميدهند .(همان منبع)
6-2- اَشكال گردشگری
1-6-2- گردشگری با انگيزه ماجرا جويان
كه معمولاً در گروههاي كوچك و براي يادگيري و كسب تجربه در مورد ويژگيهاي خاص يك منطقه صورت مي گيرد . اين نوع جهانگردان به طور مشخص خود را درگير فعاليت هاي غالباً خطرناك مي كنند . كه اين فعاليتها شامل شكار حيوانات وحشي ، سفرهاي بلند مدت و طولاني در مناطق دور افتاده ، پياده روي، كوه پيمايي وقايق سواري است .
بعنوان جنبه اي از علاقه خاص به گردشگری ماجرا جويان در نظر گرفته شود .
2-6-2- گردشگری روستايي
گروههاي كوچك از جهانگردان در روستاهاي سنتي و غالباً دور افتاده يا در نزديكي آنها اقامت مي كنند و درباره زندگي روستايي و محيط محلي شناخت پيدا كرده و روستائيان مالك تسهيلات گردشگری هستند و از مسافران پذيرايي مي كنند .
3-6-2-گردشگری بوم شناختي (اكوتوريسم)
جهانگرداني كه در مناطق طبيعي همراه با راهنماهاي محلي پياده روي يا قايق سواري مي كنند و راهنماها به آنها درباره گياهان و جانوران و محيط زيست توضيح مي دهند. اين نوع از گردشگری در حال حاضر توجه عده زيادي را جلب كرده است زيرا تأكيد بر حفظ و نگهداري محيط زيست و يادگيري درباره طبيعت است .
با توجه به تبعات مختلف فرهنگي و اجتماعي گردشگران خارجي در كشورهاي اسلامي ،تاكيد بر جنبه هاي محيطي و جغرافيايي طبيعي ممالك اسلامي، همگام و همراستا با سرمايه گذاري در جهت جذب گردشگر طبيعت مي تواند آينده بهتري را براي برنامه ريزي منسجم در جهت توسعه صنعت اكو توريسم و بالطبع رشد اقتصادي و افزايش مراودات فرهنگي ترسيم نمايد.
دين مبين اسلام هم در قرآن و هم در سنت به كرات به بعد تبادل فرهنگي و تعامل صلح آميز ناشي از سفر اشاره فرموده است.
توريسم بستر مناسبي را براي ارزش هاي انساني فراهم مي سازد و در صورتي كه كشورهاي مسلمان در اين زمينه آگاهانه قدم بردارند،مي توانند از طريق توريسم بخشي از پيامد هاي اسلامي را به ملت هاي جهان كه جويندگان حقايق معنوي و فرهنگي هستند انتقال دهند. (ميرابزاده،پرستو،1375)
در اين بين از آنجا كه گردشگري نوين در جهان اسلام رويكردهاي متناسب با فرهنگ و حساسيت هاي اجتماعي و اخلاقي خود را مي طلبد،نوع جديدي از گردشگري يعني اكو توريسم يا گردشگري طبيعت بر پايه توانمندي هاي محيطي ممالك اسلامي مي تواند بيانگر گوشه اي از اقتدار،فرهنگ و تمدن جهان اسلام باشد.
در ميان گزينه هاي مختلف نظام جهاني گردشگري ،اكو توريسم با اهداف ماهوي آن،يعني حفاظت از محيط زيست ، التزام به توسعه جوامع محلي و احترام به ويژگي هاي فرهنگي جوامع ميزبان از جمله گزينه برنامه ريزي مي باشدكه داراي بيشترين سازگاري با مفهوم توسعه پايدار است و حتي مي توان گفت كه بيشترين سازگاري را با نظام هاي سياسي دارا مي باشد.
اگر برخي از گرايشات گردشگري جهاني داراي زيان هايي در زمينه تخريب محيط زيست و تعارضات فرهنگي در جوامع ميزبان مي باشد.اكو توريسم به علت تعهد ذاتي آن به حفاظت از عرصه هاي طبيعي و تقويت فرهنگ ها مناسب ترين گزينه گردشگري براي برنامه ريزان توسعه به ويژه در كشورهاي در حال توسعه است كه داراي منابع قابل توجه فرهنگي و طبيعي براي جذب گردشگر از سراسر نقاط دنيا مي باشند.
اگر مشكلات فرهنگي، طبق عقيده بسياري از پژوهشگران داخلي بزرگترين عامل بازدارنده صنعت گردشگري در جوامع مسلمان است.اين نوع گردشگري به علت ويژگي ذاتي آن يعني احترام به فرهنگ و سنن اقوام مختلف ، مي تواند بيشترين تناسب را با خصوصيات فرهنگي جوامع ميزبان داشته باشد.و بالطبع كمترين تعارض را ايجاد مي نمايدو در نهايت مي توان اين ادعا را داشت كه توسعه بخش اكو توريسم در كشورهاي اسلامي با عنايت به رعايت اصول پايداري و پاسداري از حساسيت هاي اجتماعي،اقتصادي،فرهنگي و به ويژه در رأس همه طبيعي، مي تواند از بهترين راهكارهاي بهبود وضعيت صنعت گردشگري منطقه باشد. (نشريه سفر و طبيعت،1382)
4-6-2-گردشگری حمل و نقل آبي
مسافرت با كشتي هاي تفريحي ، قايقراني در رودخانه ها و كانال ها ، تمام اين ها در برخي مناطق دنيا بسيار محبوبيت دارند . براي اين نوع گردشگری احداث اسكله ، بار اندازها ، لنگرگاهها و ايجاد امكانات و خدمات مرتبط آنها ضروري است .
5-6-2- گردشگری مسكوني
احداث انواع مختلف مسكن و ايجاد امكانات و خدمات مرتبط با استفاده از اين خانه ها به عنوان محل اقامت براي جهانگرداني كه تعطيلات يا دوران بازنشستگي خود را ميگذرانند .
6-6-2-گردشگری مذهبي
به مسافران زاير به اماكن مهم مذهبي مانند سفر حج به مكه و بازديد و اسكان و اراناسي در هند و ... در بعضي كشورها بسيار مهم است . زائران مذهبي غالباً خواهان برخودرداري از امكانات و خدمات توريستي هستند .
7-6-2- گردشگری قومي
اين نوع گردشگری كه در اينجا به كار رفته است به اشخاص اشاره مي كند كه محل تولد خودشان يا اجدادشان بازديد كنند . برخي از كشورها اشخاص را كه به كشورهاي ديگر مهاجرت كردند را تشويق مي كنند تا از موطن خويش به عنوان نوعي مهم از بازار توريستي بازديد كنند .
8-6-2-گردشگری نوستالوژيك
اين نوع گردشگری مرتبط با اشخاص است كه از جاهايي ديدن مي كنند كه قبلاً در آنجا فعاليتي داشته اند . بازديد آمريكايي ها و ژاپني ها از كشورهاي كه در طول جنگ جهاني دوم در آنجا جنگيدند مثال خوبي از گردشگری نوستالوژيك است . اين نوع گردشگری ممكن است فقط براي مدتي محدود در ناحيه اي حايز اهميت باشد . (رضا زاده ، مهران 1382)
7-2- گردشگری با توجه به هدف
گردشگری با توجه به اهداف مختلف گردشگری به گروههاي زير تقسيم مي شود:
1-7-2-گردشگری فراغتي و سرگرمي
اين دسته از مسافرت ها به منظور استراحت و استفاده از مواهب طبيعي و براي تمدد اعصاب انجام مي گيرد . براي كشور و مناطقي كه در مجاورت مراكز صنعتي و اداري قرار دارند اين نوع گردشگری اهميت ويژه اي دارد . زيرا در عصر حاضر وجود زندگي ماشيني و شهر نشيني متمركز ، جورسيستمهاي قالبي و استاندارد و مكانيزه در رشته هاي صنعتي و توليدي احتياج شديدي را به استراحت و تمدد اعصاب روشن مي كند . جهانگرداني كه به منظور فراغت از كار و استراحت و مداوا در حال حاضر بخش بزرگي از بازار گردشگری بين المللي را به خود اختصاص ميدهد و براي توسعه اين نوع گردشگری و استفاده از بازار گردشگری بين المللي را به خود اختصاص مي دهد و براي توسعه اين نوع گردشگری و استفاده كشور از ظرفيت بازار آن اقداماتي خاص بايد انجام گيرد كه مي توان به پاره اي از آنها اشاره كرد :
الف – فراهم كردن تسهيلات ويژه در مقررات ورود و خروج مانند ويزاهاي گردشگری ، گمرك ، تشريفات اقامتي و مسافرتي جهانگردان در كشور .
ب – توسعه و ايجاد مراكز سرگرمي و فراغتي و استراحت و مداوا از طريق سيستم برنامه ريزي منظم و اجراي برنامه هاي ويژه تأسيسات و تسهيلات گردشگری .
ج- فراهم نمودن وسايل و تسهيلاتي كه در حال حاضر مورد نياز جوامع صنعتي و اداري است زيرا تعداد زيادي از جهانگردان افرادي مي باشند كه در صنعت ، تجارت و مديريت فعاليت مي كنند و در هنگام مسافرت نيز اغلب مايلند كه از امكانات تماس با مراكز خود برخوردار گردند .
2-7-2- گردشگری فرهنگي ، اجتماعي و مذهبي
مسافرت هايي كه به منظورآشنايي با فرهنگ،مذهب وآداب ورسوم مردم كشورهاي مختلف صورت مي گيرد شامل دسته هاي گوناگون مي باشند :
- مسافرت هايي كه به منظور بازديد از بناها و اماكن تاريخي كشوري صورت مي گيرد .
- مسافرت هايي كه به منظور تماشاي جشنواره ها و فستيوال هاي هنري ، جشن هاي ملي و بطوريكه مراسمي كه مربوط به آداب و سوم و مذهب خاص يك كشور انجام مي گيرد .
- مسافرت هايي كه به منظورشركت درمراسم مذهبي و يا بازديد از اماكن مقدسه و متبركه صورت مي گيرد . مانند عبادت هاي سالانه ، بازديد و زيارت قبور امامان و مشاهير علم و ادب در كشورهايي مانند ايران ، عربستان سعودي ،عراق ، سوريه و فلسطين كه بازار گردشگری مذهبي را از نظر ديانت مليت تشكيل مي دهند .
تعداد كساني كه در مراسم مذهبي و بازديد از اماكن مربوطه شركت مي نمايد توده عظيمي را تشكيل مي دهند كه مي توانند به نحو مطلوبي منبع تغذيه صنعت گردشگری كشور باشند . گردشگری در اين بازارها ، بعلت وجود عقايد عميق مذهبي و تمايل دروني افراد نسبت به امور مذهبي مي تواند بسيار راحت و سريع عمل نمايد . (كيانمهر ، محمد ولي 1381)
از روشهاي موفق و مؤثر پيامبر (ص) براي انتشار اسلام ، بهره گيري از موقعيت توريستي شهر مكه بود . در ماههاي حرام ، كافران از سرزمينهاي دور و نزديك و از طوايف مختلف، براي برگزاري مراسم حج به مكه مي آمدند . پيامبر (ص) از اين فرصت به خوبي استفاده كرده و آيين اسلام را برآن عرضه مي كردند . آموزه هاي اسلام با بيان دلنشين پيامبر در بسياري از افراد مؤثر مي افتاد و در بازگشت به ميان قوم و قبيله خود از پيامبر و آئين او به نیکی سخن مي گفتند و افرادي از قبيله خويش را شيفته ديدار با پيامبر مي كردند . از اين طريق پيامبر توانست در دل تمام قبايل جايي بازكند و پيرواني به دست آورد .
با توجه به اينكه مسجد و اماكن مذهبي از مهمترين مكانها بوده و هميشه مورد احترام قرار گرفته به همين جهت اكثر مسافران و هیأتهايي كه به انحاء مختلف به مكه يا مدينه مي آمدند سراغ مسجد را مي گرفتند . اماكن مذهبي محل پذيرش اين مسافران و گردشگران بود .
«ابن عربي» در فتوحات مكيه مي گويد كه در هيچ شهري جز به مسجد جامع نرفت تادر آنجا دور افتادگان و جهانگردان همانند خود را ملاقات نمايد و با آنان انس بگيرد .
مسجد در طول تاريخ از اهميت و جايگاه ويژه اي در ميان مردم برخوردار بوده و از مهمترين پايگاههاي مهم اجتماعي محسوب شده است.با توجه به اين امر در اكثر نوشتار جهانگردان ذكري از مسجد شده است . در حال حاضر يكي از جلوه هاي گردشگري در سرزمين پهناور جهان اسلام اماكن مذهبي و مساجد هستند كه مورد توجه ويژه جهانگردان است . سالانه هزاران تن از مسلمانان گردشگري را با نيت زيارت اماكن مقدسه و حضور مساجد مهم و قديمي و آشنا شدن با تاريخ كهن و بناي آنها آغاز مي كنند .
بافت قديمي توأم با معماري اصيل و هنري كم نظير و عناصر تشكيل دهنده آن ، گنجينه با ارزش به شمار مي آيند . كه نمايانگر روند تاريخي حيات اجتماعي و عبادي اين اماكن مقدس است . با مطالعه و شناخت اين ويژگي ها، جهانگردان و گردشگران می توانند به زوايا و ابعاد غير مدون و ناشناخته ای از کارکردهای متنوع مساجد پی ببرند . بررسی و شناخت ويژگي های عناصر تشكيل دهنده شهرهاي قديمي كشورهاي اسلام همانند مساجد جامع و مساجد محله اي بازار و ارگ ميتواند برخي از زواياي مبهم و ناشناخته تاريخ و فرهنگ غني اسلامي را آشكار نمايد و تا حد قابل توجهي كمبود منابع و اسناد مدون تاريخ اجتماعي و هنر را جبران كند . نگاهي عميق به سير تحول مساجد در شهرهاي اسلامي بر اهميت اين بناهاي مذهبي و حفظ آن در جهت صنعت گردشگری مي افزايد. (پژوهشگاه فرهنگي و هنر اسلامي 1380)
تعدادي از مساجد معروف در كشورهاي اسلامي وجود دارند كه به عنوان مكاني زيارتي براي مسلمانان مشخص مي شوند و هر سال تعداد بي شماري از گردشگران مسلمان با انگيزه زيارت اين اماكن مقدس به آن رجوع مي كنند . مساجدي چون مسجد الاقصي – مسجد النبي – مسجد الاحرام- مسجد دوقبلتين – مسجد سهله – و ... كه سالانه پذيراي تعداد بي شماري از گردشگران مسلمان مي باشد .
بيشترين تعداد گردشگراني كه به ايران سفر مي كنند . انگيزه هاي مذهبي دارند و برهمين اساس ميتوان با برنامه ريزي دقيق ، ميزان رضايت آنان را در سطح بالايي قرار داد .
بيش از 250 ميليون نفر شيعه در دنيا وجود دارد كه تنها با جذب يك درصد از اين افراد به كشور عنوان گردشگر مذهبي ميتوان حجم زيادي از گردشگران مورد انتظار كشور را تامين كرد .
بيشترين ديدار گردشگران مذهبي از شهر مشهد صورت گرفته و براساس مستندات موجود نيز استان خراسان داراي بالاترين آمار بناهاي تاريخي مذهبي كشور است . ايلام با داشتن 10 بنا كمترين سهم را از آثار تاريخي مذهبي كشور به خود اختصاص داده است در اين ميان تهران 171 مورد بيشترين تعداد امامزاده هاي كشور و هرمزگان با يك امامزاده كمترين تعداد آنها را در خود جاي داده است همچنين براساس آمار اعلام شده از سوي رئيس ستاد ويژه بقاع متبركه و اماكن مذهبي، خراسان بيش ترين تعداد آرامگاه ها و مساجد را در خود جاي داده است در مورد بناهاي مذهبي غير اسلامي ، آذرباييجان غربي با 24 كليسا و يزد با 27 مورد كنيه و تعداد زيادي آتشكده در راس قرار گرفته است . (موظف رستمي 1382)
بنابراين يكي از فعالترين بخشهاي توريستي در ايران گردشگري زيارتي است و دليل آن هم تعداد بيشمار زيارتگاههاي ديني مذهبي در سرتاسر ايران است . بطوريكه تعداد بيش از 4774 زيارتگاه مذهبي اسلامي در ايران وجود دارند .
3-7-2-گردشگری ورزشي
سال 2004 از سوي سازمان جهاني گردشگری سال توريسم ورزشي نام گرفته است . در حالي سال توريسم ورزشي ناميده شده است كه بيشترين آمار گردشگري جهان در طبيعت گردي و زير شاخه هاي متنوع آن يعني توريسم ورزشي – توريسم كوچ ، توريسم بيابان ، توريسم روستايي و ... مي باشد و پيش بيني مي شود رشد 2/4 درصد به 7/6 درصدي آن تا سال 2010 ، 10% افزايش داشته باشد. (فرهنگ و هنر 1383)
توجه به توريسم ورزشي يكي از دغده هاي اصلي تمامي كشورهاي دنياست ، تا آنجاكه بيشترين توان و ظرفيت مالي خود را صرف ايجاد امكانات و تسهيلات ورزشي درجه اول براي شهروندان خود و در درجه بعدي براي جذب جهانگردان كشورهاي ديگر مي كنند .
كشور ايران با تنوع آب و هوايي و اقليمي ، نمونه بسيار مناسبي براي تحقق و رشد توريسم ورزشي در جهان است . چرا كه مثلاً وقتي در جنوب يك گردشگر قايق سواري مي كند در شمال نيز يك نفر مي تواند اسكي كند و يا در بيابانهاي لوت ، صحرا نوردي كند و يا حتي در جنگلهاي شمال جنگل گردي كند اين تنوع اقليمي كه فاكتور مناسبي براي ديگران محسوب مي شود نيازمند رشد و تقويت است .
اهميت گردشگری ورزش در آن است كه جهانگرد براي يك نوبت يا دو نوبت به محل ورزش مسافرت نمي نمايد بلكه اگر تسهيلات وخدمات ارائه شده مطلوب باشدورضايت توريست ورزشكار جلب گردد شايد ده هابارمسافرت جهانگردبه منطقه هاي ورزشي تكرار گردد اين خود بالاترين حد فروش كالا خدمات گردشگری را تامين نمايد .
4-7-2- گردشگری تجارت و كسب و كار
اين دسته از جهانگردان را افرادي تشكيل مي دهندكه به منظور انجام امور تجاري و شغلي اقدام به مسافرت مينمايد با در نظر گرفتن حجم بالاي تجارت و معاملات بين المللي ميتوان اهميت اين نوع گردشگری را تشخيص داد بازرگانی كه براي بررسي بازار اجناس خود مسافرت مي كند نماينده اي كه براي عقد قرارداد تجاري سفر ميكند و فرشنده اي كه براي عرضه كالا و خدمات به شهرهاي مختلف مي رود از جمله كساني هستند كه گردشگری تجاري را تشكيل ميدهند .
بازار گردشگری تجاري از نظر شناسايي بازاري است مخفي كه ميتوان با وسايلی كه در ساير بازار ها استفاده مي شود آن را تحت تأثير قرار داد شايد مناسب ترين روش شناسايي و تسخير اين بازار ارائه خدمات بهتر و مجهز بودن مهمانخانه ها و هتل ها باشد .
5-7-2- گردشگری سمينارها و كنفرانسها
توسعه اقتصادي و پيشرفت علوم و فنون موجب پيدايش تخصيص و مهارت در هر رشته از فعاليت بشري گرديده است بطوريكه آگاهي از چگونگي پيشرفت هاي علمي و فني و استفاده از آن به نحو كامل از عهده يك واحد اقتصادي و يك ملت و گروه بخصوص خارج است . بنابراين مهمترين نتايج در رشته هاي علمي و صنعتي با تبادل افكار و نظريات متخصصين و همكاري هاي بين المللي حاصل مي گردد .
اين تبادل افكار در كنفرانس ها و كنگره هاي ملي و بين المللي كه از طرف سازمان هاي مختلفي ترتيب داده ميشود و به انجام مي رسد لذا مسافرت متخصصين رشته هاي علمي و صنعتي اقتصادي و اجتماعي و ... براي شركت در كنفرانس هاي منطقه اي ، ملي و جهاني ، گردشگری كنفرانسها را تشكيل مي دهد . كنفرانس هاي گردشگری بازارهاي گردشگری خاص را بوجود مي آورند كشورهايي كه مايل هستند از اين بازارها استفاده نمايند بايد از نظر كنفرانس هاي بين المللي و ارائه تسهيلات لازم جهت اين قبيل اجتماعات آماده و مجهز باشند .
جهانگرداني كه در اين گروه از گردشگری قرار دارند از نظر كيفيت بهترين نوع گردشگری بشمار مي آيند .
زيرا اشخاصی كه به اين كنفرانس ها فرستاده مي شوند از افراد عاليرتبه و سرشناس كشورهاي مختلف و واحدهاي مربوطه مي باشند . از نظر قدرت مالی و پرداخت نيز در سطح بالايی قرار دارند و محل اقامت آنان بايد متناسب با قدرت پرداخت آنان و حيثيت سازمان های مربوطه به آنها باشد .
در هرکنفرانس بين المللی تعداد کثيری از خبرنگاران و تهيه کنندگان خبر و نيز دستگاههای تبليغی مانند راديو و تلويزيون سرازير می شوند که با توجه به قدرت پخش اخبار در سطح منطقه ، کشور و بين الملل ، نتايج شگرفی عايد صنعت گردشگری آن می شود .
مسئله اساسی در انواع گوناگون گردشگری آن است که هر کشور بايد به کمک اطلاعات و بررسی های آماری خصوصيت گردشگری و سهم بازار خود را از بازار گردشگری تشخيص دهد و در زمينه توسعه و گسترش اين بازار بکوشد و همچنين اگر شرايط استفاده از انواع ديگر گردشگری نيز در کشور مهيا است به تدريج آن را توسعه داده با استفاده از روش های گوناگون عرضه های گردشگری خود، بازار اين نوع گردشگری را تسخير کند . استفاده يک کشور از کليه بازار انواع گردشگری مشکل است . بنابراين کسب تخصص در جذب برخی از انواع گردشگری از اهميت ويژه ای برخوردار است .
8-2- اهداف توسعه گردشگری
1-8-2-فراهم نمودن چارچوبی به منظور افزايش استاندارد زندگی مردم از طريق سود اقتصادی حاصل از گردشگری.
2-8-2- توسعه زير ساختها و فراهم نمودن تسهيلات تفريحی برای گردشگری و ساکنين محلی
3-8-2-حصول اطمينان از تناسب نوع تسهیلات با اهداف منطقه .
4-8-2-توسعه برنامه ای که با فرهنگ، جامعه و اهداف اقتصادی دولت و مردم کشور مهمان پذير هماهنگ باشد .
5-8-2-فراهم سازی رضايت گردشگری(زاهدی ، شمس السادات1377)
9-2- مزايای عمده گردشگری
1-9-2- فرصت اشتغال را برای کارکنان ماهر و غيرماهر فراهم خواهم نمود زيرا صنعتی کاربر است .
2-9-2- ارز خارجی مورد نياز را تأمين خواهد کرد .
3-9-2-در آمد ناخالص ملی را افزايش خواهد داد .
4-9-2- درآمدها را بطور کلی افزايش می دهد .
5-9-2-توسعه زير ساختها را ضروری خواهد کرد که تحقق اين امر به گسترش بازرگانی و صنعت محلی کمک خواهد کرد .
6-9-2-حفاظت و بهبود محيط زيست را ضروری می سازد .
7-9-2-موجب تنوع فعاليتهای بخش اقتصادی در جامعه می گردد .
8-9-2- موجب مطرح شدن منطقه در جهان شده و تصوير جالبی از آن بدست میدهد .
9-9-2- فرايند نوگرايی را تسهيل می نمايد .
10-9-2- تسهيلات گردشگری و تفريحی را برای مردم محلی نيز فراهم می آورد .
11-9-2- به خارجيان شانس آشنا شدن با مناطق يا کشورهای کمتر شناخته شده را می دهد.(بعقوب زاده ، رحیم 1383)
10-2- برخی از نقاط ضعف گردشگری
1-10-2- موجب افزايش تقاضا می گردد و انتظارات جديدی را مطرح می سازد که بايد به آنها پاسخ داده شود .
2-10-2-گاهی اتلاف منابع در آن به حدی است که منافع اقتصادی حاصله را جبران نمی سازد .
3-10-2-نقدينگی را از توسعه اقتصادی به بخشهای ديگر منتقل می سازد بخشهای که شايد چندان مورد نياز نيستند .
4-10-2- موجب بروز مشکلات اجتماعی مانند فساد ، و افزايش جرائم می گردد .
5-10-2-محيط طبيعی را ضايع و تباه می سازد .
6-10-2-به محيط فرهنگی لطمه می زند .
7-10-2-نظم فعاليتهای جامعه ميزبان را در خصوص خاص بهم می زند .
8-10-2-به افزايش قيمت زمين، کالاها ، خدمات دامن می زند .
نتيجتاً جهانگردی همراه با درمان همه مشکلات نيست و حتی توسعه بيش از حد آن ممکن است آلودگی محيط زيست و ساير مشکلات را بوجود آورد تعداد زياد جهانگرد می تواند بر زندگی کشور ميزبان و همينطور برخود جهانگردان اثرات زيان بخشی داشته باشد . جهانگردان را نمی توان بعلت چنين پيامدهايی مورد سرزنش قرار داد زيرا صنعت جهانگردی يکی از مهمترين صنايع اجتماعی و اقتصادی است لکن مقامات و مسئولين دولتی می بايست مزايای جهانگردی را در مقابل معايب آن مورد سنجش و بررسی قرار دهد . وتوسعه جهانگردی می بایست با پیروی از سیاستی که دقیقاً برنامه ریزی شده است ، دنبال گردد. (خبرگزاری ایسنا1383)
11-2- گردشگری در ايران
1-11-2- جاذبه هاي گردشگری در ايران
در ايران صنعت گردشگری بطور رسمي از دهه دوم سده 1300 شكل گرفت اما گردشگري قدمتي چند صد ساله دارد . مي گويند زماني كه عكاس باشي به همراه مظفرالدين شاه سينما توگرافي را وارد ايران كرد كليد رونق اين پارامتر اقتصادي را زدند و در آن زمان تصاوير مستندي از نقاط گردشگري ايران به كشورهاي ديگر ارسال شد و به آرامي كاروان هاي بزرگتري از توريست هاي بين المللی را وارد سرزمين ايران نمود . اما بطور رسمي و براي نخستين بار در سال 1314 اداره اي به نام «اداره جلب سياحان خارجي و تبليغات» در وزارت داخله تاسيس و انجام امور مربوط به گردشگری به اداره فوق محول شد.
در همين سال هيأت دولت دستور تاسيس «كانون جهانگردان ايران» را صادر كرد كه وظيفه تسهيل مسافرت گردشگران را به عهده داشت . اين كانون كه به طور رسمي در بهمن ماه 1317 به ثبت رسيد تورهاي گوناگوني را در داخل كشور براي بازديد گردشگری ترتيب ميداد . در سال 1320 اداره جلب سياحان به «شوراي عالي گردشگری » تغيير نام داد و در سال 1333 شوراي عالي گردشگری و اداره امور گردشگری تبديل و در وزارت كشور متمركز شد . از فعاليتهاي اين اداره طي سالهاي 1333مي توان به انجام برخي خدمات زيربنايي و تدوين قوانين و مقررات ناظر بر گردشگری از جمله «قانون ورود و اقامت اتباع بيگانه» اشاره كرد .
در فرودين سال 1342 سازماني به نام سازمان «جلب سياحان» وابسته به نخست وزيري تاسيس شد هدف عمده اين سازمان معرفي پيشينه كشور و تشويق جهانگردان خارجي و داخلي به سيرو سفر و بازديد از آثار باستاني ، مناظر طبيعي و ايجاد تمركز و هماهنگي هاي لازم در امور مربوط به گردشگری بود .
در تير ماه 1352 سازمان جلب سياحان در وزارت اطلاعات ادغام شد و وزارتخانه جديدي به نام «وزارت اطلاعات و گردشگری» به وجود آمد .
اداره امور جهانگري و ايرانگردي توسط چهار شركت سهامي به اسامي : شركت سهامي تأسيسات گردشگری ايران، شركت سهامي گشتهاي ايران ، شركت سهامي مركز خانه هاي ايران و شركت سهامي سازمان مراكز گردشگری براي ورزشهاي زمستاني ، تحت نظارت وزارت اطلاعات گردشگری براي ورزشهاي زمستاني تحت نظارت اطلاعات و گردشگری اداره مي شد كه اين چهار شركت با وطايفي مشابه و با اركاني متفاوت و حوزه فعاليتي متداخل، اداره مي گرديدند .
بعد از پيروزي انقلاب در سال 1357 ، اين وزارتخانه ابتدا به وزارت ارشاد ملي و سپس به وزارت ارشاد و اسلامي تغيير نام داد . و حوزه معاونت گردشگری اين وزارتخانه تازه تاسيس ، سرپرستي امور گردشگری كشور را برعهده گرفت با تشكيل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، معاونت سياحتي و زيارتي وزارتخانه فوق ، دفتر ايرانگردي و گردشگری را به منظور برنامه ريزي صنعت توريسم ، آموزش دست اندركاران گردشگری ، درجه بندي ، نظارت و نرخ گذاري تاسيسات ، برقراري ارتباط صنعت توريسم ، آموزش دست اندركاران گردشگری ، درجه بندي ، نظارت و نرخ گذاري تاسيسات ، برقراري ارتباط بين المللي و ... تشكيل داد .
اين دفتر نيز پس از مدتي به نام «سازمان مراكز ايرانگردي و گردشگری » تغيير نام داد كه عملاً از ادغام چهار شركت دولتي كه در بالا به آن اشاره شد بوجود آمده بود .
با وجودي كه تا برنامه اول توسعه ، دولت سياست چندان مشخصی در خصوص صنعت توريسم نداشت و بخش خصوصي نيز به علت روشن نبودن سياست ها و ضوابط ، چندان رغبتي به ايجاد و تاسيسات ، مراكز اقامتي و پذيرايي نشان نمي داد ولي در راستاي سياست هاي برنامه هاي اول ، دوم و سوم توسعه ، بخش توريسم توانست براي بار ديگر به عنوان يكي از پارامترهاي مهم اقتصادي مطرح شود و تعداد سرمايه گذاري كه مايل به سرمايه گذاري در زير بخشهاي آن هستند افزايش يابد .
در ادامه تغييرات در مهرماه سال 1382 ، مجلس شوراي اسلامي به لايحه ادغام سازمانهاي ايرانگردي و گردشگری و ميراث فرهنگي راي داده و سازمان تازه تاسيس «ميراث فرهنگي و گردشگري » عهده دار صنعت گردشگري كشور شد اين سازمان مستقيماً زير نظر رياست جمهوري فعاليت مي نمايد . (شوراي هماهنگي تليغات اسلامي ، 1382) (هرمز مهراني ، پايان نامه دكتري1379)
جاذبه های جهانگردی در کشورهای مختلف متفاوت است بعضی کشورها از نظر تاريخی دارای جاذبه بوده و برخی از نظر طبيعی و برخی ديگر از لحاظ فرهنگی . در بين کشورهای جهان ، کشورايران دارای همه زمينه های جهانگردی بوده و به عنوان کشوری کهن سال با فرهنگی آمیخته از فرهنگ کهن باستانی و فرهنگ اسلامی و داشتن شرایط گوناگون آب و هوایی در طول سال يکی از پر جاذبه ترين کشورهای جهان در اين زمينه است .
غنای جاذبه های گوناگون در ايران باعث شد که آن را «جهانی در يک مرز» بنامند تنوع جاذبه ها در ايران به قدری زياد است که تقريباً برای هرسليقه ای، انگيزه کافی برای سفر به اين کشور وجود دارد .
از نظر جاذبه مذهبی ، جاذبه ويژه ، توريستی ايران، مذهب تشيع می باشد . کشور ايران به عنوان تنها کشور شيعه دنيا از نظر دينی برای مسلمانان جهان دارای اهميت خاص است . وجود بارگاه ملکوتی حضرت علی بن موسی الرضا (ع) قوی ترين جاذبه دينی در اين زمينه می باشد . علاوه برآن ، آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (ع) در قم هم که پويا ترين پايگاه تدريس و نشر علوم اسلامی در جهان اسلام است يکی از جاذبه های قوی مذهبی ايران به شمار می آید .
از نظر وجود آثار باستانی کشور ايران جزء کهن سال ترين و متمدن ترين کشورهای جهان است .براساس يک برآورد کلی در ايران بيش از يک ميليون اثر به ياد ماندنی و تاريخی وجود دارد که از ميان آنها بيش از 4500 اثر به ثبت رسيده است . اين يادمانها طيف وسيعی از آثار و بناها را از کهن ترين هسته های اجتماعی ، از دوران پيش از تاريخ تا جوامع سازمان يافته دوران معاصر، شامل می شود . آثار معماری اجتماعی از دوران پيش از تاريخ تا جوامع سازمان يافته دوران معاصر ، شامل می شود . آثار معماری بر جای مانده از کهن ترين امپراطوری ايران ، يعنی مادها در همدان ، مهاباد ، کرمانشاه ، فارس و حتی پيش تر از آن ، در تمدن ايلامی خوزستان (چغازنبيل) ، اشکفت سلمان (ايذه) و همچنين کاخها وتالار آپادانا ، تخت
جمشيد، پاسارگاد ، بيستون ، معبد دهانه غلامان (زابل) از دوره هخامنشی و يا آثار کوه خواجه دوران اشکانی (زابل) و آثار دوره ساسانی مانند معبد (آناهیتا) کنگاور و ... از مجموعه يادمانهای تاريخی پيش از اسلامی هستند که در کنار آنها آثار تاريخی برجای مانده از دوران اسلامی در جای جای ايران وجود دارد ، مساجد جامع ، زيارتگاهها ، ايوانها ، خانه ها و آب انبارها ، کاخها ، گنبد ها با کاشی کاری ظريف و زيبا و معماری سازگار با محيط از نمونه های بارز آن بشمار می آيند .
2-11-2-جاذبه های فرهنگی ايران
جاذبه های فرهنگی هر کشوری عمدتاً نشأت گرفته از تاريخ تمدن دستاوردهای مادی، معنوی، واعتقادات ملی ، مذهبی ، آداب و رسوم و فلکلور ، آن سرزمين می باشد و اين جاذبه ها در اماکنی که پديدار کننده و تجلی بخش ارزشهای فرهنگی است نمود پيدا می کند. مشاهده کنندگان اماکن فرهنگی بطور اعم و موزه ها بطور اخص ، از هر قشر يا مليتی که باشند ديدن آثار فرهنگی هنری دوران گذشته و درک ارتباطات مادی و معنوی سرزمین های مختلف جهان در طول تاريخ خودبخود به داد و ستدهای فرهنگی و چگونگی بوجود آمدن تمدن و علوم و فنون بشری پی می برند و همين موضوع بدون شک در بسط تفاهم بين المللی و تلطيف احساسات و حفظ صلح جهانی مفيد و مؤثر می افتد .
زندگی عشاير چادرنشين که شيوه معاش و زيست آنان، يادگار قرنها تلاش برای سازگاری با محيط تلقی می شود ، يکی از زيباترين جاذبه های فرهنگی و اجتماعی ايران محسوب می شود روستائيان ايران که نماد نظام اجتماعی يکجانشين هستند ، دارای ارزشهای اجتماعی بکری بوده که نظامهای سنتی آبياری ، تعاونی کشت ، همياری ، آداب و سنت ازدواج – جشنها و مراسم ملی همبستگيهای خويشاوندی و حتی تعصبات خانوادگی ، تنوع پوشش محلی آنان در اقصی نقاط کشور می تواند به عنوان ويژگیهای فرهنگی و اجتماعی مد نظر قرار گيرد . (شالچیان ، طاهره ، 1382)
3-11-2-جاذبه ها و مناظر طبيعی ايران
کشور ايران سرزمينی بسيار متنوع است که عوامل متضاد بسياری نظير وضعيت زمين شناس – توپوگرافی، ارتفاع از سطح دريا ، عوامل اقليمی و محيطی در تنوع و غنای آن مؤثر است همان زمين که خطه شمال کشور تحت برودت و پوشش از برف بسر می برد . مردمان جنوب برای فرار گرما به آب پناه می برند و ديگر به استقبال بهار و پاييز می شتابند . اگر باور داشته باشيم که آب عامل گسترش مسافرت گروهی است . به خوبی به رابطه اقليم و توريسم پی خواهيم برد . رابطه ای که رشد شکوفايی کشور را سبب می گردد تنوع گلها و پوشش گياهی ، بزرگترين درياچه شور جهان (درياچه اروميه) بهترين پيستهای اسکی دنيا با بيش از7 ماه پوشش برفی قابل استفاده، بزرگترين کوير دنيا (دشت کوير) يکی از بزرگترين درياچه های آب شيرين دنيا (درياچه هامون) خوش ترين آب و هوا در سواحل جنوبی دريای خزر ، جزاير و سواحل جهانگردی جنوب کشور با آب و هوايی مطلوب در فصل سرد همچنين وجود مناطق طبيعی جنوب کشور با آب و هوايی بسيار مطلوب در فصل سرما، وجود منابع طبيعی حفاظت شده (10 پارک ملی ، 4 اثر طبیعی ، 25 پناهگاه حيات وحش و 47 منطقه حفاظت شده) آبشارها و قناتها و ... تنها گوشه ای از جاذبه های طبيعی اين مرز و بوم را تشکيل می دهد . (همشهری 1378)
4-11-2-موانع توسعه گردشگري در ايران
توسعه خدمات و امکانات گردشگري در عمل مواجه با موانعی است که برنامه ريزی بايد در رفع آنها جهت گيری نماید .
به نظر می رسد که توسعه و تکامل روز افزون صنعت هواپيمايی و ارتباطات جهان ، دورنمای توريسم بين المللی را وسيعتر نموده است . به هر صورت توجه به فوايد توريسم بايست موجب فراموش کردن جنبه های نامطلوب اين پديده فزاينده گردد .
هر ساله هزاران توريست از مناطق مختلف و ديدنی دنيا بازديد می کنند و با شگفتی های طبيعت پيرامون آن که نشان از قدرت ايزد يکتا دارد آشنا می شوند .
اگر چه توسعه و گسترش ايرانگردی گردشگري به منظور استفاده هر چه بيشتر از مزايای متعدد ان اجتناب ناپذير است ولی مشکلات و تنگناهای متعدد در راه رشد و توسعه اين صنعت نبايد از نظر دور بماند . برای پيدا کردن راههای افزايش اثرات مطلوب توريسم و کاهش اثرات نامطلوب آن از تخصصهای فراوان از جمله علوم اختصاصی جامعه شناسی ، معماری مهندسی، جغرافیا و بيولوژی بايد استفاده نمود . (اوجی ، اردشیر1383)
4-11-2-1- برخی از مشکلات و موانع گردشگري در ايران
عباتند از :
الف. فقدان يک برنامه جامع و استراتژيک و همچنين مشخص نبودن هدفها و سياست های ايرانگردی و جهانگردی در قالب يک برنامه اجرايی
ب . فضای نامساعد تبليغاتی برای مخدوش کردن چهره ايران و انزوای ايران در سطح بين المللی
ج. عدم تطبيق و هماهنگی گردشگران برخی از کشورهای خارجی با فرهنگ اسلامی در روابط و برخوردهای اجتماعی
د. فقدان نيروی انسانی کار آزموده و متخصص امور جهانگردی در دفاتر ايرانگردی و جهانگردی و بی اطلاعی و بی تجربگی کادر شاغل در مؤسسات گردشگري (کارکنان آژانس ها – راهنمايان جهانگردی)
هـ. عدم تمايل بخش خصوصی به سرمايه گذاری در اين بخش به علت عدم سودآوری
و: حمايت ناکافی دولت در مورد امنيت جهانگردان ، اقدامات سليقه ای و محدود کننده از سوی برخی مقامات غير مسئول و ... ناهماهنگی در همکاری بين سازمانها و ارگان های دولتی که در بهبود وضع جهانگردی مؤثرند. (اوجی 1383)
بررسی نظريات گردشگران خارجی که تا کنون به ايران سفر کرده اند حکايت از تأثير فرهنگ غنی کشور برآنها دارد و اين امر در گزارش های به چاپ رسيده توسط جهانگردان در نشريات کشور خود کاملاً مشهود است حال اين که چرا متوليان امر گردشگری در کشورمان نتوانسته اند از ظرفيت های بالقوه اين صنعت بهره لازم را ببرند ناشی از ناهماهنگی بين سازمان های مختلفی مرتبط با صنعت گردشگری است .
تصميم گيری های منفک اين سازمان ها موجب رکود و کندی پيشرفت فعاليتهای صورت گرفته در زمينه توسعه گردشگری در کشور شده است . افزايش قيمت بليط هواپيما – تشريفات گمرکی و نارضايتی گردشگران در سندهای کشور ، نبود سرويسهای بهداشتی (بين راهی) مناسب ، کمبود امکانات حمل و نقل ريلی و همچنين اطلاع رسانی نا مناسب از جاذبه های گردشگری کشور و ... همه نشان دهنده آن است که اين صنعت نوپا نياز به هماهنگی به بخشهای مرتبط خود دارد . يکی ديگر از مشکلات توريسم در ايران تعدد مراکز تبليغاتی و نداشتن سيستم واحد در تبليغات و بازاريابی است و ايران هنوز نتوانسته است در داخل کشور از يک مکانيسم خوب در بازاريابی جذب گردشگران بهره مند شده و در مقابل موج تبليغات منفی کشورهای غربی عکس العمل نشان دهد و متأسفانه با در اختيار داشتن بهترين اکوتوريسم های جهان از جهت تاريخی و طبيعی بسيار ضعيف عمل کرده است .
