بخشی از مقاله
فرهنگ کتابخوانی
تقویت ارتباط دو سویه بین کتابخانه ها و کتابخوانها کاری نتیجه بخش است
مدیر پژوهشی شورای عالی آموزش و پرورش ، گفت : در تشویق به مطالعه و راه های ایجاد نیاز به کتاب ، عوامل و نهادهایی چون خانواده ، مدرسه، اجتماع و شرایط فیزیکی کتابخانه ها و ... نقش دارند ، اما همین چند عامل عوامل بازدارنده مطالعه نیز هستند !
علی رستمی پور که به زودی " طرح جامع گسترش فرهنگ کتابخوانی " را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه می کند ، در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، به بیان جزئیاتی از طرح فرهنگی خود پرداخت .
مدیر پژوهشی شورای عالی آموزش و پرورش که مدیریت موسسه انتشاراتی " نورالثقلین " را نیز بر عهده دارد ، تصریح کرد : سابقه موضوع گسترش کتابخوانی به سالها قبل برمی گردد که درامور تربیتی و سپس معاونت پرورشی طرح های کتابخوانی اجرا می شد ، اما طرح مسابقات کتابخوانی ایرادهایی داشت که سال 72 با تغییر روش برگزاری مسابقات کتابخوانی به مطالعه و تحقیق ، باب تازه ای به روی دانش آموزان گشوده شد .
وی افزود : مبانی طرح مطالعه و تحقیق این بود که نباید با معرفی یک کتاب مسابقاتی برگزار کنیم که چه بسا تیراژ کتاب به تعداد شرکت کنندگان موجود نباشد و دیگر اینکه با معرفی کتاب ممکن است یک سیر مطالعاتی ارایه شود اما به هیچ وجه روش مطمئنی برای عادت به مطالعه کتاب نیست . اما اگر با ایجاد سوال و با احیاء روحیه جستجوگری و کنجکاوی دانش آموزان، تشنگی در آنان ایجاد شود خودشان به دنبال آب خواهند رفت و این مصداق آب کم جو تشنگی آور به دست است.
برای کتابخانه های عمومی درکشور، که محدود هستند هیات امناء کتابخانه های عمومی و دبیرخانه و سازمان مستقل با اختیارات و امکانات ویژه لحاظ کرده ایم ، اما 38 هزار کتابخانه مستقل در مدارس داریم که هیچگاه اقدامات سازمان یافته ای برای آنها نداشته ایم
مدیر پژوهشی شورای عالی آموزش و پرورش یادآور شد : به خاطر دارم که طرحی به نام طرح مطالعه و تحقیق سال 72 به جای مسابقات کتابخوانی ارایه شد وازهمان ابتدا اینجانب در خدمت دانش آموزان بودم و احساس کردم برای احیاء روحیه جستجوگری و تفکر تالیفاتی که دانش آموزان بتوانند از آن استفاده کنند ، نیست یا اگر تالیفی در متدولوژی تحقیق است بیشتر آکادمیک است . برای دانش آموزان یک کتاب تالیف کردم که با عنوان " آموزش روشهای مطالعه و تحقیق " درسال 74 منتشر شد . در همان سال دانش آموزان برگزیده کشوری طرح مطالعه و تحقیق با ارایه طرح های پژوهشی ارائه شده توسط بنده و سایردوستان که آثاردانش آموزان را داوری می کردیم به وجد و شور آمد .
رستمی پور درادامه گفت : کسانی در این راه به ما کمک علمی می کردند که دکترمحمد رضا سنگری یکی از همین افراد بود، ما از زوایای مختلف ، روشمندی و متدولوژی تحقیق، موضوع شناسی ، نتایج و یافته های پژوهشی دانش آموزان و ... ، آثارآنان را داوری و تعداد زیادی ازاین آثاررا درسطح رساله های فوق لیسانس ارزیابی می کردیم .
وی در ادامه خاطرنشان کرد : اثرچند گروه که درطول سال تلاش زیادی کرده بودند بسیار شاخص بود ، چون تاکید طرح مطالعه و تحقیق بر کارهای گروهی بود و زمینه را فراهم کرده بودیم تا دانش آموزان اجرای پژوهش را به صورت گروهی تمرین کرده و فرا بگیرند ، از جمله این طرح های شاخص که سال 74 توجه مرا به خود جلب کرد یک گروه ازآذربایجان شرقی بود که درخصوص" پلاسما حالت چهارم ماده " تحقیق کرده بودند ، این گروه سال 73 هم در خصوص لیزر کاری ارایه کرده بودند که در مرحله کشوری مورد تشویق قرار گرفتند و سال 74 علاوه بر اینکه هر یک از اعضای گروه قبلی خودشان یک گروه جدید تحقیق تشکیل داده بودند و راهنمای گروه جدید خود بودند ، دو نفر از آنها با 3 نفر از دانش آموزان جدید این پژوهش را طی یک سال مطالعه اجرا کرده بودند که بعدها با بهره گیری از راهنمای استادان دانشگاه تبریز و استفاده از فضای آزمایشگاه آنجا لامپ نئون را می سازند البته بعد از دو بار انفجار، در نهایت موفق به ساخت می شوند .
رستمی پور اظهار داشت : این تلاش وصف ناشدنی دانش آموزان در سال 75-74 احساس مسوولیت بیشتری را برمی انگیخت ، بنابراین مطالعات خود را برای تدوین متدلوژی تحقیق و ارایه راههایی برای رشد تفکر و پرورش خلاقیت و نوآوری دانش آموزان ادامه دادم و مطالعات به صورت جدی تر دنبال شد که درنهایت طرحی برای دوره متوسطه ارایه کردم که یادگیری روشهای مطالعه و پژوهش به صورتی نظام مند در برنامه مدارس گنجانده شود .
به گفته مدیر پژوهشی شورای عالی آموزش و پرورش ، این طرح در نهایت به عنوان یک درس ارایه شد و با عنوان " آیین مطالعه و پژوهش " جزو دروس عمومی سال اول و دوم متوسطه قرار گرفت و به صورت یک کتاب رهنمای معلم و یک کتاب کار دانش آموز ارایه شد . این درس در هر کجا اجرا شده است نتایج مطلوبی داشته ، البته سال 76 با تغییراتی که در طرح مطالعه و تحقیق دانش آموزان ایجاد شد، آن خلاقیت و ابتکار و نوآوری که دانش آموزان که ناشی از انتخاب آزادانه موضوع تحقیق خود بود به سردی گرایید و به اعتقاد من ، تنها علت آن ارایه چند موضوع به دانش آموزان بود ، چرا که درطرح مطالعه و تحقیق ما دانش آموزان را محدود نمی کردیم و دانش آموزان - چه در شهر و چه در روستا - حتی اگر کتابخانه هم نداشته باشند درطرح لحاظ شده بود که چگونه مساله یابی نمایند و آنچه برایشان سوال است ، با مصاحبه ، مشاهده و ... اطلاعات لازم را از محیط پیرامونی خود جمع آوری نمایند و موردتحلیل و بررسی قرار بدهند .
مدیر موسسه فرهنگی - انتشاراتی نورالثقلین گفت : ما شاهد بودیم که دانش آموزان محقق که آزادانه موضوعی را انتخاب کرده بودند برای یافتن کتابهای مورد نیاز ، بارها به شهرهای مختلف مسافرت کرده بودند زیرا در روستای خودشان هیچ کتابخانه ای وجود نداشت . این شور و شوق ایجاد شده بود اما نیاز بود که کتابخانه های مدارس از کتابهای مورد نیاز دانش آموزان غنی باشد و این یکی ازمشکلات عمده ای بود که سالها کارشناسان در این موضوع و محرومیت ها سخن می گفتند ، هر چند که واحد کارشناسی کتاب آموزش و پرورش تلاشهای زیادی کرد تا به مناسبت هفته کتاب ، امور تربیتی به انحاء مختلف کتاب برای مدارس ارسال کند ، اما تعداد زیاد مدارس تکافوی این تعداد اندک کتاب را نداشت .
رستمی پور در ادامه گفت و گو با مهر ، با سالهای جدیدترو اقدامات آموزش و پرورش در راستای توسعه کتابخوانی در بین دانش آموزان اشاره کرد و گفت : طرح 1000 نمایشگاه در هزار مدرسه با هماهنگی چندین دستگاه و نهاد فرهنگی با آموزش و پرورش - از جمله معاونت فرهنگی وزارت ارشاد - به مورد اجرا گذاشته شد و سال به سال مراحل رو به رشد خود را طی کرد تا اینکه سال 82 ، 26 هزار نمایشگاه در26 هزارمدرسه اجرا شد و شاید بتوان گفت تنها طرحی بود که برای تجهیز کتابخانه های مدارس اجرا شد ، البته طرحهای کوچک تر دراستانها و گوشه و کنار کشوربه اجرا در می آمد . با بررسی ها و مطالعاتی که اینجانب طی یکی دو سال گذشته داشته ام ، هر چند این طرح ها خوب بوده اما نه طرح های تجهیز و تقویت کتابخانه و نه طرح های کتابخوانی هنوز به حد مطلوب نرسیده و نیاز است طرح های جدیدی ارایه کنیم .
رستمی پور با بیان این که دستگاه مجری طرحهای فرهنگی باید خود صاحب دغدغه فرهنگی باشد ، گفت : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سال 77 -76 مسابقاتی برای گسترش فرهنگ کتابخوانی اجرا می کرد. در پی آن سمیناری نیز در این خصوص برگزارشد و فراخوان دادند که محققان مطالعات خود را ارایه نمایند که مقاله من هم با عنوان " راه های گسترش فرهنگ مطالعه و کتابخوانی بین دانش آموزان ، دانشجویان و قشرهای مختلف مردم " به آن سمینار ارایه شد و دربین مقالات حائز رتبه برتر شد .
وی افزود : ازهمان زمان تاکنون ، تلاش درمطالعه بیشتری در این خصوص داشتم و چون درحوزه نشر کشورهم سهیم شده بودم معضل عدم توجه به کتاب و سرانه مطالعه در کشور را از مهمترین معضلات فرهنگی کشوردیدم برهمین اساس ،عوامل جذب و تشویق به مطالعه وعوامل بازدارنده و مانع مطالعه را در کشور شناسایی کردم که شبکه ای نسبتا پیچیده حاصل این مطالعه شده است .
وی در توضیح بیشتر طرح خود یادآور شد : برای کتابخانه های عمومی درکشور، که محدود هستند هیات امناء کتابخانه های عمومی و دبیرخانه و سازمان مستقل با اختیارات و امکانات ویژه لحاظ کرده ایم ، اما 38 هزار کتابخانه مستقل در مدارس داریم که هیچگاه اقدامات سازمان یافته ای برای آنها نداشته ایم . اگر معتقد هستیم که عادت به مطالعه ضروری است و این عادت باید ازسنین کودکی و نوجوانی شکل بگیرد، پس برای کودکان و نوجوانانی که مفیدترین ساعات عمر خود را در مدرسه به سر می برند چه فکری کرده ایم ؟ آیا به اندازه یک هزارم هزینه ای که برای کتابخانه های عمومی کرده ایم به کتابخانه های آموزشگاهی توجه داشته ایم ؟
رستمی پور اظهار داشت : در طرحی که به آن اشاره کردم ازنظرساختاری ، هم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هم وزارت آموزش و پرورش مشارکت خواهند داشت .
یکی ازپیشنهادات طرح ، ایجاد سازمانی مستقل برای کتابخانه های مدارس کشور است و اگر به هیچ وجه امکان پذیر نباشد طرح پیشنهاد نموده است که " هیات امناء کتابخانه های عمومی کشور" به "هیات امناء کتابخانه های عمومی و آموزشگاه های کشور" تغییر ساختاردهد و وظایف و اختیارات جدیدی به آنچه قبلا داشته است اضافه شود ، دستگاه آموزش و پرورش نیز با ساختاری جدید مشارکت فعال داشته باشد و از یکصد و سی و چهار هزار مدرسه حداقل چهل هزار مدرسه که حداقل فضا و امکانات به عنوان کتابخانه مستقل دارند تحت خدمات هیات امنای کتابخانه های عمومی و آموزشگاهی قرار گیرند.
به گفته طراح ، در این طرح طبقه بندی خاصی برای کتابخانه های آموزشگاهی شده تا اگر دانش آموزان کتابی در کتابخانه مدرسه نیافتند چگونه به کتابخانه های عمومی معرفی شوند و این ارتباط دو سویه بین کتابخانه ها ایجاد شود هم کتابخانه ها فعال شوند هم کتابخوان ها زیاد شوند هم کتاب ها در گستره وسیع تری توزیع شود و هم فرهنگ به رشد و بالندگی مطلوب برسد.
وی در پاسخ به این که آیا دراین طرح ، به بخش خصوصی هم توجه شده است یا فقط بخش دولتی سهیم شده ، گفت : به بخش خصوصی هم توجه ویژه شده است ، به خصوص به انجمنها وتعاونیهای نشروناشران وفروشگاه ها ، همچنین نقش آنها درمشارکت با بخش دولتی برجسته شده ، البته تا حدی که اخلال در اجرای وظایف بخش دولتی ایجاد نشود
رستمی پوردرپاسخ به پرسش دیگرمهر، مبنی براینکه آیا اجرای این طرح ، به افزایش شمارگان کتاب در ایران منجرمی شود یا خیر ، گفت : مسلما رشد قابل توجهی خواهد داشت، فعلا بخش عمده ای از کتابهای ناشران را وزارت ارشاد برای کتابخانه های عمومی ( حدود هزارکتابخانه) خریداری می کند ، اگربخش کودک و نوجوان را بر آن بیافزائیم ، کتابخانه های مدارس راهنمایی و ابتدایی به قریب به چهل هزارکتابخانه آموزشگاهی خواهد رسید ، به بیان دیگر خرید فعلی در آن صورت چهل برابر بنابراین همه به همین تناسب رشد خواهد کرد.
وی در پایان ، تغییر عنوان یک اداره کل در وزارت ارشاد ( اداره کل کتاب و کتابخوانی ) را مثبت ارزیابی کرده و گفت : هماهنگی های دو وزارتخانه ارشاد اسلامی و آموزش و پرورش دربررسی و اجرای این طرح ، می تواند ما را به نتیجه نهایی نزدیک تر کند .
