بخشی از مقاله
چکیده
سیر تحول شهرنشینی و مسائل ناشی از آن، همچنین آثار زیست محیطی از بین رفتن اقلیمهای طبیعی ناشی از افزایش توان تاثیر مردم بر محیط، باعث شده تا فعالیتهایی برای آگاهانه کردن دخالت انسان در طبیعت و مفاهیمی چون کیفیت زندگی برای مطلوبتر نمودن محیطهای مصنوع شکل گیرد. امروزه شاخص پیشرفت یک اجتماع را کیفیت زندگی میدانند که دربرگیرنده مهمترین عواملی است که شرایط زندگی در جامعه و رفاه شخصی افراد را نعیین میکند. در این میان، فضاهای سبز شهری دارای ویژگیهایی است که آنها را به فضاهای مناسبی برای ارتقا کیفیت زندگی انسان تبدیل میکند. حضور مکان طبیعی و اجزای آن مثل پارکها، درختان و آب در زمینه شهری، خدمات زیست محیطی، اجتماعی و فیزیولوژیکی فراهم میکند که در قابل زیست نمودن شهرها اهمیت بسیار دارد. این امر زمانی اتفاق خواهد افتاد که این فضا خود دارای ساختار و ویژگیهای کمی و کیفی مناسب بوده و بتواند نقشهای واگذار شده و مورد انتظار را به خوبی ایفا کند. مقاله حاضر در ابتدا به دنبال ارائه یک دید کلی از مفهوم کیفیت زندگی از طریق تعریف مفهوم است و در ادامه به سیر تحول و تبیین اهمیت نقش و جایگاه فضای سبز شهری در ارتقا کیفیت زندگی می پردازد.
واژه های کلیدی : کیفیت زندگی، کیفیت زندگی شهری، توسعه پایدار، فضای سبز شهری.
مقدمه
در حقیقت آنچه میتواند شهرها را به یک شهر سالم و قابل زیست و با کیفیت برای زندگی تبدیل کند برخورداری از بالاترین استانداردهای شهری است. این امر تنها از طریق بهبود اجزای غیرزنده زندگی شهری میسر نیست، بلکه به جوانب معنوی و اجتماعی زندگی شهری نیزکه به رضایت، تجربه و ادراک مردم از کیفیت محیط زندگی آنها ارتباط دارد، مربوط میگردد. در این زمینه یکی از مهمترین و اثرگذارترین فعالیتها، فضاهای سبز شهریاند که به عنوان اسلاف طبیعی خود نقش مهمی در شهرها ایفا میکنند. نقشی که روزبه روز اهمیت و ضرورت آن بیشتر درک شده و بر آن تاکید بیشتری صورت میگیرد. این امر زمانی محقق خواهد شد که از مفاهیم جدید چون کیفیت زندگی و دیگر مفاهیم و رهیافت ها کمک گرفته، عملکردهای این فضا به درستی شناخته شده و جایگاه مناسب خود را در سطوح مختلف برنامه ریزی پیدا نماید. ساختار چند بعدی این فضاها توضیح و طراحی بهترین مدل ارزیابی منفرد برای آن را مشکل می سازد و به علت پیچیدگی در حال افزایش فضاهای سبز شهری یک ارزیابی بر اساس معیارهای گوناگون و اثرات متعدد در زمینه سیاست های سبز شهری مورد نیاز و دارای اهمیت است، چند بعدی نمودن شاخصهای بررسی فضاهای سبز شهری به ارتقا نقش آنها در محیط های شهری و در نتیجه ارتقاء کیفیت زندگی در شهرها کمک می نماید. برای رسیدن به این منظور اولین گام تعریف جامعی از مفاهیم با ارائه سیر روند، تعریف واژه و ویژگی های مرتبط با آن ها ارائه شده است. تعریف مفهوم کیفیت زندگی و معیارها و شاخصهای اندازهگیری آن، در ادامه تعریف فضای سبز شهری و ویژگیهای آن بوده و در آخر پیوندهای این دو مفهوم ارائه شده است. در ادامه ابعاد عملکردی این فضا به 4 بعد زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی تقسیم بندی شده و در هرکدام عملکردهای تاثیرگذار فضای سبز که به طور مستقیم و غیر مستقیم در ارتقاء کیفیت زندگی نقش دارند، آورده شده است. تا با شناخت مناسب از دو مفهوم بتوان ارتباط مناسبی میان فضاهای سبز شهری برای ارتقا کیفیت زندگی ساکنان فراهم کرد.
روش تحقیق
این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی(همبستگی) است که در آن با توصیف کیفیت زندگی و فضای سبزشهری، چارچوب نظری مرتبط با مفاهیم و تعاریف انگاشت کیفیت زندگی و مفاهیم مرتبط و فضاهای سبز شهری و ارتباط این دو است، به منظور بررسی در مباحث نظری از روش مبتنی بر تحقیق در مطالعات انجام شده، استفاده شده است. بدین منظور اطلاعات و مطالعات مرتبط را بررسی کرده و تعاریف و جنبههای مختلف در ارتباط با این موضوع گردآوری شده است. در بخش بعدی با توجه به نقش و اهمیت فضای سبز در محیط شهری و تاثیر آن در ارتقاء کیفیت زندگی به برررسی عملکردهای منتخب فضاهای سبز در محیطهای شهری پرداخته می-
شود. تا از طریق یک شناخت مناسب بتوان زمینه ای برای تفکر کلی نگر در مورد افزایش توان ساختارهای سبز شهری به منظور ارتقا کیفیت زندگی در شهرها فراهم آورد.
پیشینه تحقیق
اگرچه پژوهشهای گوناگونی به بررسی و تحلیل موضوعات فضای سبز و کیفیت زندگی پرداخته اند، اما در کشور پژوهشی در باره ارتباط میان این دو مفهوم صورت نگرفته است.به همین دلیل به بررسی تحقیقهای صورت گرفته در دیگر کشورها میپردازیم.
- در پژوهشی با عنوان »مشارکت مناطق سبز شهری در کیفیت زندگی« تأثیر فضای سبز در کیفیت زندگی در دو فاز اصلی ساختاری و عملکردی بررسی شده است. این دو تحلیل به برقراری مزایای که در پیوند با این مناطق برای ارتقاء کیفیت زندگی در کل ساختارهای سبز و یا ساختارهای منتخب در دو سطح ساختاری و عملکردی وجود دارد، کمک میکند. میانکنش متقابل میان 3 جزء محیط، جامعه و اقتصاد به عنوان سه بعد از کیفیت زندگی مورد توجه قرار گرفته است. برای آنکه تاثیر ساختارهای سبز شهری در کیفیت زندگی مورد تحلیل قرار گیرد، ارتباط پارامترهای اصلی این ابعاد مستقیما با وجود ساختارهای سبزشهری مورد بررسی قرار گرفته است ساختارهای سبز شهری مطابق با گروه 215 شاخص منتخب برای
این مطالعه مورد تحلیل قرار گرفت. شاخصها عبارتند از: دسترسی، محدودیت، عناصر آب ، سنگفرش، مبلمان شهری، زیرساختها، پوششگیاهی، تنوع زیستی، سهولت اقلیمی، سطح سرو صدا، ارتباط با شبکه شهری، اقتصاد، تفریح و فراغت، اجتماع پذیری و جوامع، امنیت، فرهنگ و هویت و احساس و شور. با بررسی این شاخصها، مناطق سبز شهری در مقیاس 1 تا 5 طبقه بندی میشوند و مقادیر بالا 2.5 به عنوان مناطق مثبت در ارتقا کیفیت زندگی مورد توجه قرار میگیرند. این مطالعه روی ساختارهای سبز شهر پورتو در کشور پرتغال صورت گرفته است.
- در پژوهش»درک ارتباط میان کیفیت فضاهای عمومی و کیفیت زندگی شهری« عنوان شده فضاهای سبز شهری با کیفیت بالا و طراحی خوب نقش بسیار مهمی در ارتقاء سلامتی ایفا میکنند. در این تحقیق مزایای مکان های عمومی چون پارک ها در کیفیت زندگی و همبستگی این مزایا را با ابعاد ویژه کیفیت زندگی همانند سلامتی، ایمنی و رفاه اقتصادی مورد ارزیابی قرار داده است.
- در مقاله ای با عنوان »سوالاتی درباره فضاهای عمومی و کیفیت زندگی« این سوال مطرح شده که فضاهای عمومی در جامعه چه تاثیری داشته و چه ویژگیهایی فضاهای عمومی را خوب و یا بد می-کند و از تجربههای جهانی و فضاهای با ویژگی خوب چه چیزی می-توان یاد گرفت. بر مبنای آن در ابتدا فضاهای عمومی را طبقه بندی کرده (پارک های منطقهای، ناحیه ای، محله ای و فضاهای باز کوچک
2
محلی) در ادامه به استفاده از طبیعت و ارزش آن پرداخته و برای هر استفاده نقشهای مختلفی قائل شده است.
-1 پیشینه کیفیت زندگی
بشر از روزی که روی کره زمین پای گذاشته است همواره برای داشتن زندگی بهتر در تلاش بوده و مفهوم کیفیت زندگی در طول تاریخ پایاپای انسان همراه با پیشرفت دانش علم و تکنولوژی، تغییر تفکرات، نیازها، امکانات و شرایط، مفاهیم مختلفی به خود گرفته-است. واژه کیفیت زندگی نخستین بار توسط پیگو((Pigou در سال 1920 در کتاب »اقتصاد و رفاه« مورد استفاده قرار گرفت. بررسی کیفیت زندگی تا بعد از جنگ جهانی دومتقریباً موضوعی مسکوت بود تا اینکه در اثر دو حادثه مهم بیشتر مورد توجه قرار گرفت. نخست، سازمان جهانی بهداشت تعریفی از سلامت منتشر کرد. دوم، وجود نابرابریهای گسترده اجتماعی، بهوجود آمدن مشکلات زیست محیطی ناشی از فعالیتهای انسانی، شکل گرفتن دیدگاههای اقتصادی و اجتماعی جدید در ارتباط با دیدگاه پیشرفت موجب افزایش فعالیتهای گوناگون و در نتیجه ابتکارات جدید گردید که در ادامه به آن اشاره شده است.
