بخشی از مقاله
فضاي سبز برون شهري خود به چند دسته تقسيم مي‌شود: کمربند‌ي‌هاي سبز احاطه‌کنند‌ه، کمان‌هاي سبز محورهاي سبز، پارک‌هاي ملي، پارک‌هاي جنگلي و پارک‌هاي گياه‌شناسي.
اگر فضاهاي سبز شهري را از لحاظ مالکيت به سه دسته عمومي، نيمه عمومي و خصوصي تقسيم کنيم، پارک‌هاي شهري در طبقه فضاهاي سبز عمومي هستند. طبيعت اين فضاها به گونه‌اي است که تمام طبقات مردم مي‌توانند از آن استفاده کنند؛ در پارک‌هاي عمومي تمام وسايل سرگرمي و رفاهي، براي همه گونه سليقه، فکر و سن وجود دارد. پارک‌هاي شهري در مقياس واحد همسايگي، در مقياس محله‌ها، در مقياس ناحيه و در مقياس منطقه موجود هستند. همچنين فضاهاي سبز خياباني هم هستند که شامل فضاي سبز ميدانها، حاشيه بزرگراه‌ها، حاشيه پيادهروها، جزاير مياني، تقاطع‌هاي غيرهمسطح، بانه‌هاي مياني راه‌ها (رفيوژ) و کنار خيابان‌ها مي‌شوند.
* گونه‌شناسي گياهي فضاهاي سبز شهري
پوشش گياهي يک منطقه از انواع گونه‌هاي گياهي موجود در آن تشکيل مي‌شود. مشاهدات و تحقيقات لازم درباره نوعبندي، موقعيت‌هاي مختلف زيستي و تقسيمات جغرافيايي گياهي تنها متوجه تک‌تک موجودات نمي‌شود، بلکه بايد واحدهاي سيستماتيک گياهي را به طور کلي مد نظر قرار دارد. به اين ترتيب، تمام موجودات يکسان را که در اين زمينه با يکد‌يگر نزد‌يکي دارند، در يک واحد خلاصه مي‌کنند که به آن «تاکسون» مي‌گويند. يک تاکسون که واحدي از ردهبندي گياه‌شناسي است، مي‌تواند يک گونه، زيرگونه، جهش يا حتي يک تيره را شامل شود.
محدود بودن دايمي تعداد بي‌شماري از تاکسون‌ها نشان‌گر محدوديت قدرت گسترش هر گياه است. اين زماني امکانپذير است که امکانات مساعد اقليمي_ اکولوژيکي در زيستگاه‌ها موجود است تا بذرها، جوانه‌ها و نهال‌ها به راحتي بتوانند رشد و نمو کنند. تنوع محيط جغرافيايي ايران و حاکم بودن وضعيت آب و هوايي گوناگون از منطقه‌اي به منطقه ديگر در پهنه وسيع کشور، سبب رويش جامعه گياهي متنوعي شده است. بر پايه برخي مطالعات، گونه‌هاي جوامع گياهي به بيش از ۸۰۰۰ نوع برآورده مي‌شود. در مورد گونه انتخاب شده نبايد عجولانه تصميم گرفت.
بررسي قاعده کاشت، بازديد از پارکها، باغ‌ها و آشنايي کلي با گونه‌ها، مواردي هستند که براي تصميم‌گيري در انتخاب گونه مفيدند. در زمينه دستهبندي گياهان، درختان به عنوان عناصري از فضاي سبز، داراي ويژگي‌هايي هستند که بر پايه آنها به آساني طبقهبندي مي‌شوند. در اين طبقهبندي درختان چهار معيار اندازه، تراکم، شکل و برگ را بايد در نظر گرفت.
در دستهبندي دوم گياهان، بوته‌ها و گياهان پوششي قرار دارند. اين گياهان کوتاه قد هستند و رشد سريعي دارند. مانند گل‌ها، گياهان خزنده، بالا رونده، پرچين‌ها و چمن‌ها. گونه‌هاي مختلف گياهان به راه‌هاي متفاوتي مي‌توانند در برابر فضاي سبز خود ايفاي نقش کنند. از اين ميان گونه‌هاي مناسب براي آلودگي هوا، آلودگي صوتي و... را مي‌توان نام برد. پيش از هر نوع برنامه‌ريزي براي توسعه سبز شهري، بايد معيارهاي محيطي و مکاني و استانداردهاي توسعه فضاي سبز معين شود که به دو دسته عام و خاص تقسيم مي‌شوند.«ضوابط عام» شامل مقررات و ضوابطي مي‌شود که به شکل قانون و آيين‌نامه در سطح همه شهرهاي کشور لازم‌الاجرا است؛
مثل قانون شهرداريها، لايحه قانوني حفظ و گسترش فضاي سبز در شهرها، مصوبات شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران و... . اما «ضوابط خاص» شامل ضوابط و مقرراتي مي‌شود که همراه با تمامي اسناد طرح‌هاي جامع و هدايتگر به تصويب مراجع ذيربط رسيده و به شهرداري ابلاغ شود. مصوبات شوراهاي اسلامي شهرها نيز در اين باره جزء ضوابط و مقررات خاص طبقهبندي مي‌شوند.
* عناصر فضاهاي عمومي
عناصر و عوامل فضاهاي سبز عمومي از جمله عناصر و عوامل فضاهاي سبز عمومي مي‌توان به رستوران، مزرعه کود‌کان، فضاي پيک‌نيک، قلمستان، زمين‌هاي ورزشي، باغ گياهان، تئاتر روباز و پيست دوچرخه سواري اشاره کرد.منابع آب مي‌تواند شامل آب‌هاي سطحي و سفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني است، بايد توجه داشت که منظر (فضا) در طول زمان شکل مي‌گيرد و طي دوران شکل‌گيري خود، با تغييرات و تحولات متعددي مواجه مي‌شود؛ بنابراين، طراح منظر بايد ترکيب درختان و درختچهها را به گونه‌اي انتخاب کند كه ضمن دستيابي به آثار و عناصر منظر در کوتاه مدت، امکان رشد و جايگزيني درختان داراي عمر طولاني و دوام منظر را تامين کند.
• معيارهاي منظرسازي فضاهاي سبز و باز شهري منظرسازي يا به عبارت بهتر «زمين آرايي» عبارت است از کاربرد گياهان در طراحي به گونه و شکلي که موجبات ارتقاي جلوه‌هاي ديداري محيط را فراهم آورد. از اين ديدگاه برخي از مهم‌ترين معيارهاي زمين‌آرايي در عرصه‌هاي شهري به اين شرح است: انسجام فضايي، فضاسازي، نظم و تنوع، تکرار، سازگاري، مردم مداري، حداقل دخالت و تجاوز به شرايط طبيعي، راحتي دسترسي و حرکت و اصول زيباشناسي.
• موفقيت ساز و کار مديريت فضاهاي سبز شهري مستلزم رعايت اصول اين معيارهاست: ارتقاي نقش مردم، ارتقاي بهره‌وري اکولوژيکي فضاي سبز شهري و ارتقاي بهره‌وري اجتماعي فضاهاي سبز شهري
از ديدگاه حفاظت محيط‌زيست، فضاي سبز شهري، بخش جاندار ساخت كالبدي شهر را تشكيل مي‌دهد.در اين مبحث همچنين به اين موارد نيز پرداخته شده است؛ انواع فضاهاي سبز، نقش و اهميت فضاهاي سبز در زندگي شهري، عملكردهاي فضاي سبز و نقش‌هاي عمده فضاي سبز
گونه‌شناسي كاربري فضاي سبز شهري
فضاهاي سبز شكل‌هاي گوناگون دارند و بنا به كاربرد آنها به انواع مختلفي دستهبندي مي‌شوند. به طوركلي فضاهاي سبز را مي‌توان به دو گروه تقسيم كرد: يكي فضاهاي سبز برون شهري و ديگري فضاهاي سبز درون‌شهري. فضاهاي سبز پيرامون يا حاشيه شهر يعني همان فضاهاي سبز برون‌شهري از سويي نقش مهاركننده رشد بي‌رويه شهر را دارد و از سوي ديگر بازدهي اكولوژيك - زيست‌محيطي‌شان، شامل همه محيط‌زيست شهري مي‌شود. فضاهاي سبز عمومي تنها قسمت كوچكي از تمام پوشش گياهي شهري را تشكيل مي‌دهند. بنابراين مي‌توان از همه فضاهاي سبز موجود در سطح شهر صورت‌برداري كرد. در اين حالت بايد پس از شمارش فضاهاي سبز، آنها را به صورتي روشن و منطقي، برحسب كاربرد، طبيعت يا مساحت براي هر مرحله و منطقه جغرافيايي طبقهبندي كرد.
چون دارايي سبز يك شهر، صرف‌نظر از فضاهاي سبز عمومي كه توسط شهرداري اداره مي‌شوند، از مجموع فضاهاي خصوصي، فضاهاي كوچك داراي گياهان خودرو و زمين‌هاي متعلق به دولت و يا اداره‌اي خاص تشكيل مي‌شود. فضاهاي سبز درون شهري هم بيشتر به صورت پارك احداث مي‌شوند و از ديدگاه شهرسازي به زيبايي محيط‌زيست شهري مي‌افزايند. افزون بر پارك‌هاي شهري، ميدانها، مجموعه‌هاي ورزشي، پارك‌هاي تفريحي كودكان و باغ‌هاي گياهي را نيز بايد در زمره اين گروه به شمار آورد.
فضاهاي سبز برون‌شهري
فضاي سبز برون شهري خود به چند دسته تقسيم مي‌شود؛ كمربندي‌هاي سبز احاطه‌كننده، كمان‌هاي سبز محورهاي سبز، پارك‌هاي ملي، پارك‌هاي جنگلي و پارك‌هاي گياه‌شناسي. شرح هر كدام از اين موارد گفته شده، به شكل خلاصه در اين جلد از كتاب آمده است. اگر فضاهاي سبز شهري را از نوع مالكيت به سه دسته عمومي، نيمه عمومي و خصوصي تقسيم كنيم، پارك‌هاي شهري در طبقه فضاهاي سبز عمومي هستند. طبيعت اين فضاها به گونه‌اي است كه تمام طبقات مردم مي‌توانند از آن استفاده كنند؛ در پارك‌هاي عمومي تمام وسايل سرگرمي و رفاهي، براي همه گونه سليقه، فكر و سن وجود دارد. پارك‌هاي شهري در مقياس واحد همسايگي، در مقياس محله‌ها، در مقياس ناحيه و در مقياس منطقه موجود هستند. همچنين فضاهاي سبز خياباني هم هستند كه شامل فضاي سبز ميدانها، حاشيه بزرگراه‌ها، حاشيه پيادهروها، جزاير مياني، تقاطع‌هاي غيرهمسطح، بانه‌هاي مياني راه‌ها (رفيوژ) و كنار خيابان‌ها مي‌شوند.
گونه‌شناسي گياهي فضاهاي سبز شهري
پوشش گياهي يك منطقه از انواع گونه‌هاي گياهي موجود در آن تشكيل مي‌شود. مشاهدات و تحقيقات لازم درباره نوعبندي، موقعيت‌هاي مختلف زيستي و تقسيمات جغرافيايي گياهي تنها متوجه تك‌تك موجودات نمي‌شود، بلكه بايد واحدهاي سيستماتيك گياهي را به طور كلي مد نظر قرار دارد. به اين ترتيب، تمام موجودات يكسان را كه در اين زمينه نزديكي با يكديگر دارند، در يك واحد خلاصه مي‌كنند كه به آن «تاكسون» مي‌گويند. يك تاكسون كه واحدي از ردهبندي گياه‌شناسي است، مي‌تواند يك گونه، زيرگونه، جهش يا حتي يك تيره را شامل شود. محدود بودن دايمي تعداد بي‌شماري از تاكسون‌ها نشان‌گر محدوديت قدرت گسترش هر گياه است. اين زماني امكانپذير است كه امكانات مساعد اقليمي_ اكولوژيكي در زيستگاه‌ها موجود است تا بذرها، جوانه‌ها و نهال‌ها به راحتي بتوانند رشد و نمو كنند. تنوع محيط جغرافيايي ايران و حاكم بودن وضعيت آب و هوايي گوناگون از منطقه‌اي به منطقه ديگر در پهنه وسيع كشور، سبب رويش جامعه گياهي و رويشي متنوعي شده است.
بر پايه برخي مطالعات، گونه‌هاي جوامع گياهي به بيش از 8000 نوع برآورده مي‌شود. در مورد گونه انتخاب شده نبايد عجولانه تصميم گرفت. بررسي قاعده كاشت، بازديد از پارك‌ها، باغ‌ها و آشنايي كلي با گونه‌ها، مواردي هستند كه براي تصميم‌گيري در انتخاب گونه مفيدند.
در زمينه دستهبندي گياهان، درختان به عنوان عناصري از فضاي سبز، داراي ويژگي‌هايي هستند كه بر پايه آنها به آساني طبقهبندي مي‌شوند. اين طبقهبندي درختان چهار معيار اندازه، تراكم، شكل و برگ را بايد در نظر گرفت. در دستهبندي دوم گياهان، بوته‌ها و گياهان پوششي قرار دارند. اين گياهان كوتاه قد هستند و رشد سريعي دارند. مانند گل‌ها، گياهان، خزنده بالا رونده، پرچين‌ها و چمن‌ها. گونه‌هاي مختلف گياهان به راه‌هاي متفاوتي مي‌توانند در برابر فضاي سبز خود ايفاي نقش كنند. از اين ميان گونه‌هاي مناسب براي آلودگي هوا، آلودگي صوتي و... را مي‌توان نام برد.
(معيارهاي برنامه‌ريزي فضاهاي سبز شهري)، پيش از هر نوع برنامه‌ريزي براي توسعه سبز شهري، بايد معيارهاي محيطي و مكاني و استانداردهاي توسعه فضاي سبز معين شود.
(ضوابط و مقررات مربوط به كاربري فضاهاي سبز شهري)، كه به دو دسته عام و خاص تقسيم مي‌شوند. «ضوابط عام» شامل مقررات و ضوابطي مي‌شود كه به شكل قانون و آيين‌نامه در سطح همه شهرهاي كشور لازم‌الاجرا است؛ مثل قانون شهرداريها، لايحه قانوني حفظ و گسترش فضاي سبز در شهرها، مصوبات شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران و... .
اما «ضوابط خاص» شامل ضوابط و مقرراتي مي‌شود كه همراه با تمامي اسناد طرح‌هاي جامع و هدايتگر به تصويب مراجع ذيربط رسيده و به شهرداري ابلاغ شود. مصوبات شوراهاي اسلامي شهرها نيز در اين باره جزء ضوابط و مقررات خاص طبقهبندي مي‌شوند.
عناصر و عوامل فضاهاي سبز عمومي
از جمله عناصر و عوامل فضاهاي سبز عمومي مي‌توان به رستوران، مزرعه كودكان، فضاي پيك‌نيك، قلمستان، زمين‌هاي ورزشي، باغ گياهان، تئاتر روباز و پيست دوچرخه سواري اشاره كرد .منابع آب يك سايت مي‌تواند شامل آب‌هاي سطحي و سفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني است، بايد توجه داشت كه منظر (فضا) در طول زمان شكل مي‌گيرد و طي دوران شكل‌گيري خود، با تغييرات و تحولات متعددي مواجه مي‌شود؛ بنابراين، طراح منظر بايد تركيب درختان و درختچهها را به گونه‌اي انتخاب كند تا ضمن دستيابي به آثار و عناصر منظر در كوتاه مدت، امكان رشد و جايگزيني درختان داراي عمر طولاني و دوام منظر را تامين كند.
معيارهاي منظرسازي فضاهاي سبز و باز شهري
منظرسازي يا به عبارت بهتر «زمين آرايي» عبارت است از كاربرد گياهان در طراحي به گونه و شكلي كه موجبات ارتقاي جلوه‌هاي ديداري محيط است. از اين ديدگاه برخي از مهم‌ترين معيارهاي زمين‌آرايي در عرصه‌هاي شهري به اين شرح است: «انسجام فضايي، فضاسازي، نظم و تنوع، تكرار، سازگاري، مردم مداري، حداقل دخالت و تجاوز به شرايط طبيعي، راحتي دسترسي و حركت و اصول زيباشناسي.
(اصول مديريت حفظ و بهسازي فضاهاي سبز عمومي)، موفقيت ساز و كار مديريت فضاهاي سبز شهري مستلزم رعايت اصول اين معيارهاست: ارتقاي نقش مردم، ارتقاي بهره‌وري اكولوژيكي فضاي سبز شهري و ارتقاي بهره‌وري اجتماعي فضاهاي سبز شهري
• باغ موزه آب، از نمونه های معاصرمعماری منظر ایران است که در سال های اخیر در قلهک ساخته شده. تم پارک تاثیر آب در زندگی انسان است و شامل باغ و ساختمان آکواریوم می باشد. باغ آن به عنوان یک پارک در مقیاس محله قلهک نیز عمل می کند. جلوه های آب در این باغ به شکل آبنماهای مختلف که برگرفته از معماری سایر ملل است نشان داده شده است. فضاهای متعددی که در کنار آبنماها به وجود آمده است به وسیله محور های زاویه دار نسبت به جداره پارک به هم دوخته شده اند.
• كلید واژه : باغ موزه، آب، آبنما، منظر سازی
معماری باغ موزه آب
• آب از دیرباز نقشی حیاتی در زندگی انسان داشته است و دریاچه ها و رودخانه ها نیز همواره آدمی را به سوی خود جذب می کرده اند.در گذشته ای نه چندان دور که انسان آب را به عنوان یکی از اجزا و عناصر معماری منظر و طراحی شهری مورد استفاده قرار داد همواره جلوه های مختلف آن باعث تهییج و تحریک گرایش انسان به زیبایی شده است.
• وجود حوضها در معماری اسلامی نشان می دهدکه آب ورای نقش پر اهمییت آن در تمدن و فرهنگ، ریشه در روح و روان آدمیان دارد. هم اکنون نیز آب به همان شکل گذشته در معماری و طراحی ما تاثیر می گذارد و فقط قالب استفاده آن اندکی تغییر کرده است. امروزه از آب به شکلهای متفاوت تر و مهیج تر در کالبد شهر استفاده می شود و این شاید به خاطر اهمییت روز افزونی ست که آب در زندگی انسان پیدا کرده است.
• آب در حالات مختلف تاثیرات متفاوتی بر روی انسان دارد و هر کس به فراخور سن خویش بهره روانی خاص خود را می برد.آب درون استخرها که ترکیبات آنها با درختها و زیبایی های طبیعت باعث آرامش و راحتی روح انسان و توازن زیست شناختی او می شود. آب جاری در رودخانه ها و کانالها، با جریان دایمی و پویا شوق حرکت را در آدمی زنده می کند. آب در آبشار ها حالتی دیگر را در آدمی بیدار می کند، عظمت آبی که جاری است، هیجان زائدالوصلی را در آدمی به وجود می آورد. استفاده از حالات متفاوت آب در طراحی و معماری به منظور ایجاد احساسات مختلف، یکی از مبانی طراحی عناصر معماری آبی-از جمله موزه های آب- است. آنچه در مورد بشر عصر حاضر نگران کننده می نماید، این است که مبادا برای گذراندن اوقات فراغت خود، در بند سرگرمی های غیرفعال حبس شود و از مواهب طبیعی دور بماند.
• فکر احداث موزه ای به نام موزه آب, مطرح شد و زمینه ها، امکان و جنبه های قابل نمایش آب بررسی شد. هدف از احداث این باغ, ایجاد فضایی آموزشی، فرهنگی و تفریحی برای قشر دانش آموز، با تاکید بر موضوع "آب" به عنوان محور اصلی است. این مجموعه شامل بخش های مختلفی چون موزه, سالن نمایش، باغ با آبنماهای متنوع و ... است و هدف از احداث آن به نمایش گذاشتن جلوه های آب و آشنا کردن قشر دانش آموز با مصارف مختلف آب است.
• در این جا این سوال مطرح می شود که کدام جنبه های حضور آب در زندگی انسان و محیط زیست و نقش آن در حیات وحش و محیط طبیعی زندگی گیاهان و جانوران قابل نمایش است؟ در یک مجموعه نمایشگاهی مسایل مختلفی چون سیر تگامل شیوه های آبیاری و آبرسانی، نقش آب در حمل و نقل و ارتباطات، نقش آب در کشاورزی و صنعت و معدن, نفش آب در تولید و انرژی، نقش آب به عنوان پاک کننده و شوینده و نیز منابع آب شیرین کره زمین و راه های حفظ و بازیابی آن قابل عرضه و نمایش است. شرکت آهون سرفصل های زیر را برای موزه در نظر گرفته است:
• آب در طبیعت (توزیع جغرافیایی آب، اشکال حضور آب در طبیعت و ...)
• انسان و آب (اشکال جمع آوری و نگهداری آب، شیوه های آبیاری در کشاورزی و باغداری و ....)
• آب شیرین (مقدار و درصد آب شیرین در کره زمین، شیرین سازی آب و روش های آن و ...)
• آب در صنعت (استخراج املاح از آب دریا، سایر عناصر و معادن کف دریا و ...)
• کسب انرژی از آب (انرژی میکانیکی و الکتریکی و ...)
• آب و حمل و نقل (کانال های معروف جهان, حمل و نقل با کشتی و زیر دریایی و ...)
• تصفیه و توزیع آب (سیستم های تصفیه آب، نمک زدایی و ...)
• آب وآلودگی (انتشار بیماری های واگیر به وسیله آب, تصفیه فاضلاب و ...)
• آب در زندگی روزمره (آشامیدن، تهیه غذاو ...)
• انسان، آب و ورزش (استخر، شنا، واترپلو و ....)
• آب و مسولیت های انسانی (بهره وری در تولید و مصرف آب، کسب در آمد از فروش آب و ...)
• در این موزه قصد است با پشتوانه وسیع مطالعاتی، ابتدا به معرفی آب و خواص فیزیکی و شیمیایی آن و سپس به تاریخچه نقش آب در پیدایش تمدن های اولیه برای قشر جوان و دانش آموز بپردازیم و مصارف مختلف آب را طبق سرفصل های پیشنهاد شده نشان دهیم.»
• • قرارگیری یک قطعه باغ قدیمی در میان انبوه ساختمان های قسمتی از شهر تهران، انگیزه ای برای شهرداری شد تا با ساماندهی و طراحی آن به عنوان باغ موزه آب، این باغ قدیمی را حفظ و به عنوان بخشی پویا از شهر در خدمت شهروندان و بازدید کنندگان قرار دهد. باغی که تا قبل از این زمینه های ناامنی را به دنبال داشت.
