مقاله ساماندهی رویکرد پیاده مداری ( نمونه موردی : خیابان طالقانی بیرجند )

بخشی از مقاله

چکیده
سهم عمده ای از مشکلات شهرهای ما ناشی از بی توجهی به عابرهای پیاده است. پیاده روی اولین مد حمل و نقل از زمان پیدایش سکونت گاه های شهری بوده و همواره به عنوان یکی از شیوه های اصلی جابجایی باقی خواهد ماند. برخی از نواحی شهری برای برقراری ارتباطات و جابجایی درونی کاملا وابسته به این نوع جابجایی هستند. بسیاری از مراکز خرید نوساز مدل هایی هستند که براساس حرکت عابران پیاده طراحی می شوند. نواحی قدیم تر و مسیر های اصلی در درون شهرها از جمله خیابان طالقانی بیرجند نیاز به برخورد مشابهی دارند. اما با این نتیجه گیری که تمام مشکلات از اختلاط ترافیک سواره بر پیاده ناشی می شود هم بسیاری از خیابانهای شهری بدون حضور خودروها شکل بی روحی به خود خواهند گرفت. اما مشکل زمانی ایجاد می شود که خودروها مانع حرکت آزادانه عابران پیاده می شود. این امکان وجود دارد که در مراکز شلوغ شهری حضور همزمان خودروها و عابران پیاده را داشته باشیم؛ به شرطی که خودروها با سرعت بسیار پایین حرکت کنند و ترافیک عبوری تا حد ممکن کاهش یابد و یا اینکه بطور کامل عبور خودروها از مسیر حذف و یک فضای شهری پیاده محور ایجاد گردد.

واژه های کلیدی:حمل ونقل عمومی، پیاده مداری، عابران پیاده، بیرجند

مقدمه

خیابان به عنوان یکی از عناصر اصلی فضای شهری محسوب می شود .آنجایی که امکان مراوده بین انسانها، تنوع، پیاده روی، گذراندن اوقات فراغت، بازی، خرید، تجمع و تظاهرات، دیدار، نشست، نگاه کردن، دسترسی، تردد، تبلیغات، اطلاع رسانی و... برای همگان فراهم می آورد.مطمئنا عملکرد فضاهای عمومی از جمله خیابان با رشد تکنولوژی حمل ونقل و براساس سطح الگوی رفتاری - فرهنگ - عابر پیاده و بر اساس جنسیت وسن - مرد وزن - ، کودکان، خردسالان، پیر و جوان، سالمندان و... آب و هوا و... ودر جوامع مختلف و طی دوران های گذشته و در طول تاریخ متفاوت بوده است. علاوه بر این در سالهای اخیر با توجه به رشد سریع و روز افزون شهرها و حومه آنها و استفاده از اتومبیل شخصی به عنوان یک وسیله قالب خصوصا در نبود انواع دیگر وسایط نقلیه عمومی بر زندگی شهرنشینی سایه افکنده و فضای شهری را دستخوش تغییر نموده است، بطوری که امکان تردد آسان، راحت و ایمن پیاده از مردم به خصوص کودکان، سالمندان و افرادی که فاقد وسیله نقلیه شهری بوده، سلب نموده است.

موید این ادعا تحقیقات میدانی است که نشانگر این حقیقت بوده که حق تقدم در استفاده از فضای همیشه با تهدید از طرف انواع وسایل نقلیه موتوری روبه رو بوده و حق عابر پیاده ندیده گرفته شده است - بحرینی، 1375، . - 91از طرف دیگر با توجه به اینکه نخستین حرکات بالقوه ذاتی هر انسان چند ماه پس از تولد، قدم برداشتن و به دنبال آن راه رفتن می باشد که از بدو پیدایش انسان شیوه ی آن تغییر ننموده و از ضرورت و عمومیت آن کاسته نشده است ولازم است مدیریت شهری در جهت تسهیل و راحتی عابر پیاده اقدام نماید از آنجایی که امکان آسان آمد وشد مردم در فضای عمومی، وجود فضای مناسب حرکتی بخصوص پیاده راه ها می باشد که همراه با لذت، امنیت، راحتی، جذابیت محیطی، دسترسی، ایمنی آسان و... باشد که متأسفانه عدم تحقیق یا دسترسی به آن به دلیل موانع بیشمار سرراه عابر پیاده، شهرنشینی عصر حاضر را دچار چالش نموده است.

با توجه به اینکه مباحث نظیر شهرهای قابل زیست، شهرهای سالم، شهرهای با قابلیت پیاده روی و نهایتا شهرهای پایدار که در دهه ی اخیر در ادبیات شهرسازی مدرن مطرح شده است، دست اندرکاران و مدیران شهری را به آن داشته تا نگاه جدیدی را در امر تردد، با اولویت قابلیت پیاده مداری در طراحی فضاهای شهرها مد نظر قرار دهند که در این ارتباط می توان به اسناد بیشمار شهرهای مختلف آمریکا و اروپا که در قبال طرح های جامع مطرح می باشد اشاره نمود که اسناد اخیر منجر به اعمال سیاست دولت ها به تشویق مردم به پیاده مداری گردیده است که به عنوان مثال سیاست های شهردار لندن که بطور روشن بیانگر تبدیل لندن به یک شهر پیاده راهوار تا سال2015 موید این موضوع می باشد - معینی، بحرینی، 1385، . - 6

.2 سؤالات تحقیق
1-2 چگونه می توان خیابان طالقانی بیرجند را به مقیاس انسانی نزدیک کرد؟
 
2-2 چه شاخص هایی را باید برای رسیدن این خیابان به یک خیابان متعادل - انسان محور - در نظر گرفت؟

.3 طرح مسئله
خیابان طالقانی یکی از شریانهای اصلی و خیابان های فعالیتی مردم است. این خیابان علاوه بر اینکه روزانه حجم بالایی از ترافیک را در خود جای می دهد همواره شاهد جمعیت عظیم پیاده می باشد. حجم بالای تردد عابرین در این خیابان و عدم توجه به اصول پیاده مداری باعث شده که عابران با مشکلات متعددی مواجه شوند.در این راستا پس از بررسی مبانی نظری و مفاهیم پیاده مداری سعی شده به ارائه راهکارهایی براساس ضوابط به ساماندهی محور طالقانی براساس پیاده مداری توجه شود به گونه ای که شرایط مساعدی برای پیاده روی مهیا گردد و مکانهای تجاری و کاربردی مرتبط با آن رونق گرفته و پذیرای گروههای مختلف شهروندان در این محدوده گردد.

.4 اهداف تحقیق:
هدف کلان: ساماندهی مراکز شهری با رویکرد پیاده مداری هدف خرد: راهکارهایی در بهسازی پیاده راه ها -کف سازی مناسب پیاده راه ها
-ایجاد فضای سبز در پیاده راه ها - پیاده راه سبز -
-مسیری مناسب برای حرکت معلولین و....
-پایین آوردن حجم زیاد ترافیک سواره از طریق راه های متعدد - زوج و فرد کردن و..... -
-ایجاد پارکینگ مناسب

.5 روش تحقیق:

از آنجا که نتایج مطالعه حاضر جهت بکارگیری در برنامه ریزی ها و حل مسائل و مشکلات شهری می توان مورد استفاده قرار گیرد، این مطالعه از نوع کاربردی است. این نوع مطالعه جهت انجام اصلاحات در سازمان کالبدی، اجتماعی و رفتاری مورد استفاده قرار می گیرد و براساس شناخت نسبتا جامع نسبت به موضوع پیاده راهها اقداماتی در جهت اتخاذ سیاست و شیوه های مناسب برای بررسی و تقویت این موضوع به عمل می آید.این تحقیق ابتدا با بررسی دیدگاه های گوناگون بر چگونگی استفاده از فضاهای عمومی قابل تردد به خصوص خیابان و پیاده راهها برای عابر پیاده شکل گرفته است و به روش توصیفی -تحلیلی می باشد و همچنین جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات از طریق عکس، نقشه، اسناد توسط مطالعات کتابخانه ای و مشاهده های میدانی فعالیت ها و الگوهای رفتاری صورت گرفته است.

.6 پیشینه تحقیق

با بررسی ادبیات موضوع مرتبط با بحث یادشده، مؤلفه های متعدد و گونا گونی در باب کیفیات فضایی مورد نظر صاحبنظران و اندیشمندان بوده اند که در این باب:جهانشاه پاکزاد در کتاب"راهنمای طراحی فضاهای شهری"1384، به مولفه های کیفیت از جمله: سرزندگی، انعطاف پذیری، ایمنی، تنوع در طول مسیر، نفوذ پذیری، انعطاف درکالبد، انعطاف درعملکرد، ایمنی پیاده در مقابل سواره و امنیت پیاده در محیط اشاره کرده است.سید محمد معینی در مقاله"افزایش قابلیت پیاده مداری، گاهی به سوی شهری انسانی تر"1385، به امنیت، دلپذیری، جذابیت، مطبوعیت، انتخاب نوع سفر/ انتخاب نوع حمل و نقل، دسترسی/ جابجایی، آموزش سلامت عمومی، پیوستگی، ارتباط بین کاربری، حمل و نقل و عابر پیاده، دسترسی به ایستگاه های عبور و مرور، رفتار عابر پیاده بر اساس معیارهای فرهنگی اجتماعی و محسن حبیبی در مقاله"مسیرپیاده گردشگری" 1380، به تمایز و تشخیص، افزایش خوانایی با کاربرد نشانه های شهری، تنوع کالبدی و تنوع در کاربریها، ایمنی و امنیت، انعطاف پذیری و حق امنیت، توجه به اصول زیبایی شناسی شهری، ارائه ضوابط برای کنترل و هدایت وضع موجود و تغییرات احتمالی در مسیرهای پیاده اشاره کرده اند.

.7 مبانی نظری
1-7 مفاهیم و تعاریف :

پیاده روی در فرهنگ ما و سایر کشورها تعابیری به شرح ذیل دارد : در لغت نامه دهخدا از واژه - پیاده روی - با عنوان ]د / د ر - [ حامص مرکب - عمل پیاده رونده رفتن غیر سواره، طی طریق با پای مرکب، راه پیمودن بی بر نشستی تعریف شده است . - www.jasjoo.com - پیاده روی: ورزش در جهت افزایش سلامتی و کاهش وزن - معینی،1390، . - 18.19پیاده روی: تنوع و پرسه زدن وگذراندن اوقات فراغت - معینی،1390، . - 18.19پیاده روی: جابجایی برای هدف خرید، کار ومدرسه - معینی، 1390، . - 18.19ویژگی های حرکت پیاده: دو ویژگی ذاتی عابر پیاده باعث تمایز نحوه ی حرکت او از سایر انواع ترددها می شود:

-1 انعطاف پذیری

-2 خود تنظیمی نسبتا سریع

انعطاف پذیری: قابلیت انعطاف پذیری بسیار زیاد عابر پیاده، اینامکان را می دهد تا به دلخواه خود را با شرایط مختلف طبیعی وفق دهد. او راه خود را به راحتی در ناهموارترین اراضی پیدا می کند، به فضای کمی نیاز دارد و خود را با شرایط جوی مختلف تطبیق می دهد.در طی هزاران سال، سازگار بودن عابر پیاده از لحاظ زیست محیطی ثابت گشته است.
خود تنظیمی: نیازمندی بدن انسان به انرژی، به مقدار زیادی مانع از اتلاف بیهوده ی آن می گردد. به همین جهت با نگاهی کلی، می توان ساختارهایی مناسب را که بشر برای کشاورزی، سکونت گاه و دفع زباله، در نظام های اجتماعی گوناگون و با شرایط فرهنگی متفاوت بوجود آورده اید، که ساختار هایی که تا قرن نوزدهم جزو امتیازات او محسوب می شد، حتی امروزه پیدایش روش های بسیارمتفاوت تهیه ی خوراک مانند کنسرو سازی، اشکال گوناگون زندگی، دستاوردهای فرهنگی و ویژگی های متفاوت ارزشمند انسانی مدیون عابر پیاده و قابلیت انطباق اوست.قابلیتی که حتی از بهره برداری بی وقفه و تمام نشده ی منابع انرژی نیز جلوگیری می کند و موجب می شود تا بشر در چارچوب فضای محدودش نوآوری کرده و خود را با شرایط طبیعی منطبق می سازد - قریب، 1381، . - 33-34

چگونگی توجه به پیاده روی: اصولا در تخصیص منابع مالی برای توسعه شبکه راه های شهری و در بازسازی آنها و همچنین تدوین مقررات ضوابط شهری باید به پیاده روی به عنوان اصلی ترین شیوه جابجایی درون شهری و مناسب ترین شیوه برای سفرهای کوتاه و متوسط و بالاترین اولویت داده شود. همچنین اولویت برای نگهداری، مرمت، بهسازی مسیرهای پیاده موجود نیز باید لحاظ گردد. همچنین بهبود ایمنی پیاده ها را باید به عنوان عامل تعیین کنند. در مطالعات ترافیکی و ساماندهی شهرهای در نظر گرفته و سایر اصلاحات در این راستا هماهنگ گردد، چرا که شهری که پیاده ها در آن احساس آرامش نکنند صرف نظر از نحوه جابجایی فاقد محیط شهری مطلوب است . - www.iranway.com -

پیاده راه: بطور کلی انواع خیابانها را بر مبنای اولویتی که برای هر یک از گونه های حرکت و وسائل نقلیه قائل می شوند به چهار دسته خیابان عبوری، خیابان اشتراکی، خیابان مخصوص پیاده و مسیر ویژه اتوبوس می توان تقسیم کرد.خیابانهای مخصوص پیاده که در کشورهای مختلف واژگان گوناگونی همچون پهنه پیاده، پهنه بدون ماشین، محدوده بدون آمد و شد سواره، پهنه بسته بر ترافیک موتوری، محدوده پیاده - حال - ، تفرجگاه پیاده و پیاده راه نیز برای تعریف آنها به کار برده می شود متکامل ترین شکل خیابان ها هستند که اولویت اصلی حرکت در آنها به صورت پیاده می باشد. برای پیاده راه ها تعاریف گوناگونی ذکر گردیده که در ذیل برخی از مهم ترین این مفاهیم ارائه شده است:

مسیر پیاده: محل عبور مجاز پیاده هاست - وزارت مسکن و شهرسازی-معاونت شهرسازی و معماری، 1375، . - 1-2

راه پیاده - معبر - : مسیر پیاده ای با امتداد مستقل و مجزا از مسیر ترافیک موتوری - وزارت مسکن و شهرسازی-معاونت شهرسازی و معماری، 1375، . - 1-2

پیاده راه در واقع مسیری است که در آن اولویت تام با پیاده است. ماشین های اضطراری مانند آتش نشانی، آمبولانس، حمل کالا و...فقط برای تخلیه بار و در زمان های خاص می توانند وارد این فضا شوند.در واقع پیاده راه مکان تعامل، تفرج و خرید خانواده هاست - اسداللهی، 1386، . - 68

2-7 جایگاه عملکردی خیابان به عنوان عنصر بارز فضاهای شهری در طول تاریخ:

آنچه از نام خیابان در قدم اول به یاد هر کسی می آید نقش بارز تردد در جابجایی با یک راه عبور است. در حالی که خیابان به عنوان یک عنصر مهم شکل دهنده فرم اصلی شهر نماد فرهنگی و اجتماعی وبرقرار کننده ارتباط فضایی و اتصال فعالیت های شهری قرار داشته است اما مردم همواره از این فضاهای شهری جهت تردد برای حمل و نقل سواره و پیاده، خرید، تفرج، تماشا، گذراندن اوقات فراغت، گفت و گو، نشستن، خوابیدن، جمع شدن، غذا خوردن و... استفاده می نمایند.با توجه به اینکه خیابان قسمتی از فضاهای عمومی را تشکیل می دهد، به همه ساکنین شهر مربوط می شود و مردم با حضور خود به دلپذیر بودن و سرزنده بودن این فضای عمومی کمک نموده و تأثیر می گذارند چه اینکه خیابان ها به لحاظ کمی و کیفی به عنوان عناصری که در عین جداکردن فضاهای شهری از یکدیگر مهمترین عامل اتصال و پیوستگی و انسجام آنها بوده و نیز عرصه ای برای تقویت ارتباط انسان و محیط شهری می باشند، محسوب می شوند - دانشپور، 1379، . - 110

جایگاه و سهم عابر پیاده در نظام حمل و نقل: از آنجایی که معبر پیاده در فضاهای عمومی شهری برای حرکت عابر پیاده می باشد می تواند موجب تقویت رابطه ی اجتماعی و معنوی شهروندان تلقی می گردد ولی اغلب به دلیل بی توجهی و تخصیص امکانات ناچیز و ناقص در سطح پیاده راه ها و عدم آموزش و آگاهی مردم از قوانین حرکت پیاده ها حقوق واقعی خویش را نشناخته و گاهی از این حق محروم می شوند به طوری که سهم این وسیله در نظام حمل ونقل در دهه های اخیر براساس آمار با توجه به زندگی ماشینی کمرنگ شده است.موضوع عابر پیاده و جایگاهاو به خصوص بعد از جنگ جهانی و بازسازی شهرها دوباره موضوع جدی و در دستور کار برنامه ریزان شهری قرار گرفته است.

در ابتدا هدف از پرداختن به مسئله پیاده راه ها بیشتر جلوگیری از تصادفات بود به طوری که در دهه 60 مهندسین شهرساز و ترافیک جهت امنیت پیاده ها دست به کار شدند و بدین منظور سعی در بهسازی خیابانها در جهت ایجاد محدوده هایی برای عابران پیاده، افزایش امنیت و رفاه نسبی نمودند. پیاده راههای شهری پاسخ مثبت به نیاز روز افزون جامعه شهری با آلودگی های فراوان در محیط غیر امن از تردد ماشین و محوطه های پر از جنب و جوش کودکان و هیاهوی فروشندگان و پیر وجوان در میان شهرها بود. نمایه ی زیر حرکت از تفکر نو در سهم عابر پیاده به عنوان اولین عنصر جابجایی که در دستور کار برنامه ریزان شهری قرار گرفته است دارد، اگرلازمه ی این تفکر نوین پشتیبانی شود مطمئنا نیازمند ساز و کارهای اجرایی و برنامه ریزی دقیق می باشد که تعادل بین ماشین و عابر را در شهرها پدید می آورد - معینی، 1389، . - 12

3-7 مشکلات عابرین پیاده:

•تصادفات:
تصادفات عابرین پیاده به طرق مختلف به وقوع می پیوندد. رایج ترین نوع مسائل، عبور عابرین یا وارد شدن آن ها به خیابان و یا تقاطع هاست. ظهور ناگهانی یک عابر پیاده از پشت یک وسیله یا اطراف سایر موانع و یا عابرین در حال دویدن دو عامل مهم بروز تصادفاتاند.