بخشی از مقاله
آسیب شناسی اقتصادی و اجتماعی طرح مسکن مهر
چکیده
در این تحقیق ابتدا تعریفی از پروژه مسکن مهر، اهداف و برنامههای آن ارائه شده است و مسکن مهر حلقه ای از زنجیره اقداماتی در نظر گرفته شده که برای پاسخ گویی به نیاز مسکن اقشار میانه حال و متمایل به پائین جامعه ایرانی شکل گرفته است. اقداماتی که همواره در پی پاسخگویی جامعه گرایانه به مسئله مسکن بوده و شعار مسکن اجتماعی را در دستور کار خود داشته اند. همه این اقدامات بر این باور بوده اند یا این آرزو را داشتند که بتوانند به تقاضای مسکن که در اثر رشد جمعیت حاصل آمده است پاسخی در خور دهند. تقاضایی که عمدتا از سوی اقشار میانه حال و فرودست جامعه وجود دارد و با دگرگونی شکل خانوار، ضرب آهنگی متفاوت یافته است. همچنین این سلسله اقدامات، در واقع مسکن شهری را مد نظر قرار داده و هر بار به فراخور زمانه، تعریفی دگرگونه از ابعاد کیفی و کمی مسکن شهری را بدست داده و می دهد و از این رو بستر شکل گیری این گونه مسکن عمدتا مناطق پیرا شهری شهرهای بزرگ و میانه کشور بوده است. حال آن که تفاوت عمده مسکن مهر با دیگر اقدامات انجام شده، نقض این قانونمندی بوده و تولید و عرضه مسکن را به شهرهای کوچک نیز کشانده است و این امر گهگاه بدون توجه به تقاضای موثر برای مسکن اجتماعی در شهر صورت گرفته است. در این میان توجه به این نکته که تهران نه تنها در بین کل شهرهای ایران بلکه در مقایسه با کشورها دارای سوابق بحران مسکن است و رتبه اول گرانی ملکمسکونی را در اختیار دارد به طوری که در حال حاضر میانگین قیمت آپارتمان در پایتخت ایران ازمیانگین قیمت آپارتمان در آمریکا، گرانتر است؛ این در حالی است که قیمت املاک آمریکا به مراتب بیشتر از سایر کشورها برآورد میشود.
واژه های کلیدی: مسکن مهر، مسکن اجتماعی، تقاضای مسکن
مقدمه
در این تحقیق ابتدا تعریفی از پروژه مسکن مهر، اهداف و برنامههای آن ارائه شده است و مسکن مهر حلقه ای از زنجیره اقداماتی در نظر گرفته شده که در سال های دور (سال های بیست و سی خورشیدی) برای پاسخ گویی به نیاز مسکن اقشار میانه حال و متمایل به پائین جامعه ایرانی شکل گرفته است. اقداماتی که همواره در پی پاسخگویی جامعه گرایانه به مسئله مسکن بوده و شعار مسکن اجتماعی را در دستور کار خود داشته اند. همه این اقدامات بر این باور بوده اند یا این آرزو را داشتند که بتوانند به تقاضای مسکن که در اثر رشد جمعیت حاصل آمده است پاسخی در خور دهند. تقاضایی که عمدتا از سوی اقشار میانه حال و فرودست جامعه وجود دارد و با دگرگونی شکل خانوار، ضرب آهنگی متفاوت یافته است. همچنین این سلسله اقدامات،در واقع مسکن شهری را مد نظر قرار داده و هر بار به فراخور زمانه، تعریفی دگرگونه از ابعاد کیفی و کمی مسکن شهری را بدست داده و می دهد و از این رو بستر شکل گیری این گونه مسکن عمدتا مناطق پیرا شهری شهرهای بزرگ و میانه کشور بوده است. حال آن که تفاوت عمده مسکن مهر با دیگر اقدامات انجام شده، نقض این قانونمندی بوده و تولید و عرضه مسکن را به شهرهای کوچک نیز کشانده است و این امر گهگاه بدون توجه به تقاضای موثر برای مسکن اجتماعی در شهر صورت گرفته است.(برومند و همکاران، (1390
مسکن مهر با دستور قرار دادن نگاه جامعه گرایانه در اختیار گذاشتن واحد مسکونی برای همه خانوارها، عملا بر آن بوده است که قیمت زمین را از عوامل موثر در تولید مسکن (سرمایه، زمین، نیروی کار، مصالح ساختمانی و مدیریت) حذف نماید و از این سبب از رو آوردن به زمین های پیراشهری گریزی نداشته است (موردی که درباره طرح های آماده سازی زمین در سال های هفتاد نیز مطرح بود) و به سبب نبود این کالا در پیرامون بلافصل شهرها به مناطقی دوردست از شهرها رو آورده است. مسئلهای که خود میتواند در کاهش تقاضای موثر برای دسترسی به مسکن از سوی متقاضیان تاثیر گذارد.
باید به یاد داشت که مهمترین نکته در شکلگیری سکونت در پهنه سرزمین، چگونگی استقرار و مکانیابی سکونتگاه است و همچنین نباید از یاد برد که عوامل گوناگونی در این استقرار دخالت دارند و لازم است مدنظر واقع شوند. اما شاید بتوان مهمترین عامل در شکل گیری سکونتگاه را ظرفیت های زیست محیطی (آب، هوا، خاک، گیاه) و ویژگی های ساختی زیست بوم منطقه دانست، که نقشی موثر در پاسخ گویی به نیازهای اساسی و پایه ای سکونت گزینی و سکونت پذیری دارند. نیز باید به یاد داشت که همین ظرفیت های زیست محیطی هستند که در از قوه به فعل در آمدن دیگر نیروهای موثر در امر سکونت (یعنی نیروهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی) نقش دارند و از این سبب است که می توان تفاوتهای ماهوی و عرضی سکونتگاه از منطقه ای به منطقه دیگری را شاهد بود.
با این مقدمه مطالعات اقتصادی، اجتماعی و شهرسازی بر روی این پروژه انجام شده که به تفکیک میتوان خلاصه نتایج هرکدام را آورد؛ اما پیش از شرح نتایج ابتدا می بایست مقدمات پروژه توضیح داده شود از آن جمله عوامل موثر در چگونگی استقرار و مکان یابی سکونتگاه که عبارتند از:
عوامل یا نیروهای زیست بوم- عوامل یا نیروهای اقتصادی- عوامل یا نیروهای اجتماعی- عوامل یا نیروهای فرهنگی همچنین محیط مسکونی بر محور تامین نیازهای اساسی سامان مییابد که میتوان آنها را به دو دسته کلی تقسیم کرد: نیازهای کیفی- نیازهای نظارتی
شرط لازم در امنیت خاطر در هر سکونتگاهی، اطمینان از تامین امنیت عینی است. توجه صرف به واحد مسکونی و عدم توجه به محیط مسکونی می تواند در کاهش نظارت اجتماعی بر فضای ساخته شده موثر افتد و این نیاز را با مشکل مواجه سازد.
نیازهای عاطفی تعلق خاطر ساکن به مسکون، ساکن به محیط مسکونی و ساکن به شهر، شرط اصلی شکل گیری هویت مکانی و بازتولید آن است. حس تعلق به
مکان، ایجاد رابطه عاطفی با محیط مسکونی پیرامون، مشارکت در تولید و بازتولید مکان شرط لازم برای پایایی و بقای مکان است. نیازهای نمادین و نشانه ای
قلمرو فضایی، تعریف اینجا و آنجا، تعریف محدوده متعلق به خود و تمایز آن از محدوده متعلق به دیگری، شرط تعریف و بازتعریف مکان در محیط مسکونی است. علی رغم شباهت های بسیاری که می توانند در تولید و عرضه مسکن (واحد مسکونی) رخ دهد، تفاوت های بارز در تعریف محیط مسکونی شرط اصلی هویت پذیری و هویت بخشی هر محله و واحد همسایگی در سکونتگاه است. این تفاوت ها می تواند به صور مختلف با نشانه های ذهنی و عینی کالبد یابد مشروط بر آن که فضای ساخته شده، امکان چنین دخل و تصرفی را فراهم آورد.
نیازهای ارتباطی ساکن بودن در سکونتگاه با چگونگی ارتباط خود با دیگری و دیگران تعریف می شود، نیاز به ارتباط شرط اجتماعی بودن انسان است و از خود
بیگانه شدن او جلوگیری می کند. نیاز به در ارتباط بودن، مکان را طلب می کند و بودن مکان مشروط بر آن است که امکان وجود آن از قبل فراهم شده باشد. سکونتگاه نه با واحد مسکونی که با محیط مسکونی و وجود فضاهای عمومی در آن تعریف و بازتعریف می گردد.
نیازهای فراغتی آنچه سکونتگاه را شکل می دهد نه نیاز فعالیتی که نیازهای فراغتی آن است. در اوقات فراغت است که حیات مدنی و زندگی شهری رخساره می
نماید، امکان ارتباط با دیگری و با دیگران فراهم می آید، خاطره های جمعی شکل می گیرند و نشانه ها و نمادها معنا می یابند، محیط عاطفی بروز می کند، امنیت خاطر فراهم می آید و نظارت اجتماعی حاصل می شود و این همه مشروط بر آن است که در هرگونه برنامه ریزی فضایی کالبدی، عرصه های عمومی و فضاهای شهری امکان برآورده کردن نیازهای فراغتی را در خود داشته باشند.
سکونتگاه با سلسله مراتب تقسیمات کالبدی خرد تعریف می شود. سلسله مراتبی که از واحد مسکونی شروع و به کل سکونتگاه ختم می شود. نیازهای کیفی مطروحه فوق را می توان در بخشی از این سلسله مراتب (تا مقیاس محله) به صورت زیر بازگو کرد.
نیازهای کمّی
هر سکونتگاه، چه شهری، چه پیراشهری و چه روستایی، در کلیت خود تعریف و باز شناخته می شود. این امر شرط لازم برای تعریف یک سکونتگاه است و شرط کافی برای معرفی آن، در تعریف روشن کل های کوچکتری است که در این کلیت واحد جای گرفته و هر یک جهانی کامل در مقیاس خود می باشند. این کل های کوچک از واحد مسکونی (زیست جهان خانوار ساکن) شروع شده ودر هر مرتبه از مراتب بالاتر به تعریف و تدقیق خود می پردازند. توجه به این کل های کوچک (زیست جهان های متفاوت) شرط اساسی برای تحقق و شکل گیری سکونتگاه است. سلسله مراتبی که کل های کوچک را به هم پیوند می دهد نه از تقابل آن ها که از تعامل آن ها با یکدیگر حاصل می شود و به همین سبب در عین باز تعریف تشابهات در
هر مرتبه از این سلسله مراتب، بر تفاوت های آن ها نیز تاکید می کند. تفاوت هایی که امکان شکل گیری هویت هر زیست جهان در آن ها نهفته است. هر کل کوچک، مرکزی دارد با عنصر شاخص در آن که می تواند نقشی نمادین و نشانه ای بازی کند و در همین مرکز است که نیازهای کیفی سکونتگاه در مقیاس مربوط امکان بروز و حدوث خواهند یافت. هر زیست جهان از نظر کمی با جمعیت ممکن و مقدور آن تعریف می شود و برای این جمعیت عناصر کمی لازم را مد نظر قرار می دهد.
سرانه های کاربری های شهری مصوب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران
برای هر کاربری طبق تعاریف شورای عالی شهرسازی و معماری کشور مساحتی به ازای هر نفر قابل کاربرد در کلیه طرح های جامع شهرها، شهرهای جدید، شهرک ها و طرح های آماده سازی مسکن مهر می باشد. »شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ 10 تیر 1389 خود پیرو صورت جلسه مورخ 9 خرداد 1389 کمیته فنی، طرح تحقیقاتی تدقیق تعاریف و مفاهیم کاربری های شهری و تعیین سرانه آن ها را مورد بررسی نهائی قرار داده و پس از اصلاحات مربوطه تصویب نمود.« با حذف سطوح مربوط به سرانه های آموزش عالی و صنعتی، سایر کاربری های ضروری و الزامی که می بایست در همه طرح های توسعه شهری مد نظر قرار گیرد، از گروه طبقه بندی شده شهرهای 50 تا 250 هزار نفر و 250 هزار تا یک میلیون نفر به ترتیب زیر است که برای کلیه طرح های آماده سازی مسکن مهر مصداق دارد:
