مقاله آسیب شناسی مسکن مهر

بخشی از مقاله

آسیب شناسی مسکن مهر

(نمونه موردی مسکن مهر شهرستان اسلام آباد غرب)

طــی ســال هــای اخیــر طــرح مســکن مهــر بــه عنــوان یکــی از اســتراتژی هــای اصــلی دولــت و بــا هــدف تــأمین مســکن ارزان قیمــت بــرای اقشــار کــم در آمــد جامعــه و کنتــرل قیمــت مســکن بــه اجــرا درآمــده اســت بــا اینکــه ایــن نگــرش ظاهری بسیار زیبا دارد ولی در باطن دچار مشکلاتی فراوان است

ایــن پــژوهش بــر آن اســت،تا بــه بررســی ابعــاد اقتصــادی ،فرهنگــی، اجتمــاعی مســکن مهــر بپــردازد و میــزان تــأثیر این سیاست بر زندگی مردم را مورد ارزیابی قرار دهد.

روش پـــژوهش ایـــن مقالـــه تحلیلـــی توصـــیفی ومبتنـــی بـــر ســـنجش معیارهـــای اقتصـــادی.فرهنگی واجتمـــاعی بـــه شــکل کیفــی خواهــد بــود کهجامعــه آمــاری ایــن پــژوهش ،مســکن مهــر شهرســتان اســلام ابــاد غــرب مــی باشــد و براســاس رویکــرد شناســایی بعــد هــای اســیب شناســی ایــن حــوزه بــا مراجعــه بــه تعــاونی مســکن مهــر صــورت گرفت است.

نتیجــه ایــن تحقیــق نشــان میدهــد طــرح مســکن مهــر نــه تنهــا نتوانســت تقاضــای داخلــی را تــأمین نمایــد بلکــه بــه دلیــل عــدم برنامــه ریــزی صــحیح در اجــرا، خــود طــرح باعــث افــزایش چنــد صددرصــدی قیمــت مســکن از لحــاظ اقتصادی وبروز آسیب های ذکر شده در کشور گردید.

حــال پیشــنهاد میگــردد نســبت بــه پــایین آمــدن تــورم ونیــز مقابلــه بــا آســیب هــای اجتمــاعی وفرهنگــی واگــذاری منــازل مســکن مهــر بــا قیمــت هــای تعیــین شــده از ســال اجــرا ونیــز تقویــت مکانهــای فرهنگــی واجتمــاعی در کنــار منازل مسکن مهر می باشد.

کلمات کلیدی:مسکن مهر.آسیب شناسی.اسلام اباد غرب.مشکلات اجتماعی.مهر.اقتصاد.

1

مقدمه:

امـــروزه جامعـــه ایـــران در مرحلـــه ســـریعی از تحـــول اقتصـــادی و اجتمـــاعی قـــرار گرفتـــه اســـت. میـــل بـــه مصـــرف و دســتیابی بــر کلیــه امکانــات رفــاهی و تمــام مظــاهر توســعه خواســت هــر یــک از افــراد جامعــه ایرانــی اســت. داشــتن مســکن خــوب و مناســب نیــز یکــی از خواســتهــای جامعــه متحــول امــروزی اســت. طــرح مســکن مهــر در ابتــدا در قالـــب بنـــد د تبصـــره 6 قـــانون بودجـــه ســـال 1386 در ایـــران آغـــاز شـــد و ســـپس بـــر مبنـــای قـــانون ســـاماندهی و حمایــت از تولیــد و عرضــه مســکن، بــه صــورت پیوســته در دســتور کــار قــرار گرفــت. وایــن ســوال پــیش خواهــد آمــد کــه آیــا مســکن مهــر نیازهــای اجتمــاعی فرهنگــی وخــود مســکن اقشــار کــم درآمــد را مرتفــع ســاخته اســت؟آیا مســکن مهــر توانســته اســت کــه تــورم مســکن در ایــران را مهــار کنــد؟ ایــن طــرح مســکن مهــردر حقیقــت شــامل اجـــاره بلندمـــدت زمـــین جهـــت احـــداث مســـکن بـــوده اســـت( صـــالحی(2:1392، حـــال پـــس از گذشـــت 6 ســـال از آغــاز ایــن طــرح بــه بررســی و تحلیــل مســکن مهــر بــر اســاس مــواردی ماننــد اقتصــاد تــورم و کنتــرل آســیب هــای اجتماعی می پردازیم.

حرکت جمعیت:

در برنامــه ریــزی شــهری دونــوع حرکــت جمعیــت مــورد بررســی قــرار مــی گیــرد، یکــی حرکــت مســتقیم جمعیــت کــه درایــن نــوع حرکــت افــراد جامعــه ســکونتگاه خــود را براســاس ارتقــاء ســطح توســعه چــه از نظــر اقتصــادی و چــه از نظــر فرهنگــی بــه صــورت درون شــهری یــا بــین شــهری یــا ملــی تغییــر و ارتقــاء مــی دهنــد. و دیگــری حرکــت معکــوس جمعیــت ، یعنــی مهــاجرتی کــه بــدون ارتقــاء ســطح توســعه در افــراد بــه منظــور دســت یــابی بــه بــازار کــار صــورت مــی گیــرد کــه حاشــیه نشــینی در کــلان شــهرهای کشــور حاصــل ایــن نــوع مهــاجرت و حرکــت جمعیــت اســـت. بـــه طـــوری کـــه در بعضـــی از کـــلان شـــهرها حتـــی تـــا 40% جمعیـــت شـــهر را تشـــکلیل مـــی دهـــد.( صالحی(2:1392

مسکن

مطـــابق بـــا آمارهـــای بـــین المللـــی 32 درصـــد جمعیـــت شـــهری کـــل دنیـــا و43 درصـــد جمعیـــت شـــهری کشـــورهای در حـــال توســـعه در منـــاطق زاغـــه نشـــینی زنـــدگی میکنند.سیاســـتی کـــه در دهـــه1960 بـــا افـــزایش فقـــر شـــهری وکمبــود مســکن بصــورت جــدی مطــرح شــد،طرح خانــه ســازی اجتمــاعی بــود کــه طــی آن دولــت اقــدام بــه ســاخت خانـــه هـــایی بـــرای مـــردم فقیـــر مـــی کردنـــد.اما ان سیاســـت بـــه دلیـــل کمبـــود بودجـــه ومنـــابع مـــالی،طولانی بـــودن فرآینـــد ســـاختمانها،عد م توانـــایی تـــامین منـــابع شـــرکت ها،نـــاهمخوانی باســـبک زنـــدگی مردم،فســـاد نهادهـــای دولتـــی درگیـــر آن ودر نهایـــت نرســـیدن ایـــن مســـکن بـــه طبقـــات محـــروم در فراینـــد خریـــد وفـــروش هـــا شکســـت خورد که نمونه آن اخیرا در مسکن مهر ایران نیز دیده می شود.(ایمانی(10:1389

باتوجـــه بـــه آمـــار مربـــوط بـــه شهرنشـــینی درتمـــام نقـــاط جهـــان،بویژه در کشـــورهای در حـــال توســـعه وهمـــین طـــور در ایــران مشــخص مــی شــود کــه تــا 20 ســال آینــده حــدود60 درصــد مــردم جهــان در شــهرها زنــدگی خواهنــد کـــرد.این آمـــار درایـــران تـــا حـــدود70 درصـــد هـــم پـــیش بینـــی شـــده است.(ســـینگری و عبـــدلی ناصـــر(3:1392 از ســـوی دیگـــر ایـــران از معـــدود کشـــور هـــای جهـــان اســـت کـــه در طـــول تـــاریخ حیـــات خـــود ارائـــه دهنـــده نـــوعی فرهنـــگ معمـــاری خـــاص بـــه جهـــان معمـــاری بـــوده اســـت.(همان(3:1392اضـــافه شـــدن هـــر خانواربـــه مجموعـــه ســـاکنان شـــهر هـــا تبعـــات مختلفـــی دارد کـــه مهمتـــرین آن تـــامین مســـکن اســـت(محمودی(7:1388ویژگـــی هـــای مهـــم فرهنگـــی و جغرافیـــایی ایـــران باعـــث شـــده اســـت تـــا تنـــوع بســـیار زیـــادی در معمـــاری ایـــران وجـــود داشـــت باشد(معماریان(5:1387

تعریفی از پروژه مسکن مهر

مســـکن مهـــر حلقـــه ای از زنجیـــره اقـــداماتی در نظـــر گرفتـــه شـــده کـــه در ســـال هـــای دور (ســـال هـــای بیســـت و ســی خورشــیدی) بــرای پاســخ گــویی بــه نیــاز مســکن اقشــار میانــه حــال و متمایــل بــه پــائین جامعــه ایرانــی شــکل گرفتــه اســت. اقــداماتی کــه همــواره در پــی پاســخگویی جامعــه گرایانــه بــه مســئله مســکن بــوده و شــعار »مســکن اجتمــاعی« را در دســتور کــار خــود داشــته انــد. همــه ایــن اقــدامات بــر ایــن بــاور بــوده انــد یــا ایــن آرزو را داشــتند کــه بتواننــد بــه تقاضــای مســکن کــه در اثــر رشــد جمعیــت حاصــل آمــده اســت پاســخی در خــور دهنــد. تقاضــایی کــه عمـــدتا از ســـوی اقشـــار میانـــه حـــال و فرودســـت جامعـــه وجـــود دارد و بـــا دگرگـــونی شـــکل خـــانوار، ضـــرب آهنگـــی متفــاوت یافتــه اســت. همچنــین ایــن سلســله اقــدامات،در واقــع »مســکن شــهری« را مــد نظــر قــرار داده و هــر بــار بــه فراخـــور زمانـــه، تعریفــی دگرگونـــه از ابعـــاد کیفـــی و کمـــی مســـکن شـــهری را بدســـت داده و مـــی دهـــد و از ایـــن رو بســـتر شـــکل گیـــری ایـــن گونـــه مســـکن عمـــدتا منـــاطق »پیـــرا شـــهری« شـــهرهای بـــزرگ و میانـــه کشـــور بـــوده اســت. حــال آن کــه تفــاوت عمــده مســکن مهــر بــا دیگــر اقــدامات انجــام شــده، نقــض ایــن قانونمنــدی بــوده و تولیــد و عرضــه مســکن را بــه شــهرهای کوچــک نیــز کشــانده اســت و ایــن امــر گهگــاه بــدون توجــه بــه تقاضــای مــوثر بــرای »مسکن اجتماعی« در شهر صورت گرفته است.

مســکن مهــر بــا دســتور قــرار دادن نگــاه جامعــه گرایانــه در اختیــار گذاشــتن واحــد مســکونی بــرای همــه خانوارهــا، عمـــلا بـــر آن بـــوده اســـت کـــه قیمـــت زمـــین را از عوامـــل مـــوثر در تولیـــد مســـکن (ســـرمایه، زمـــین، نیـــروی کـــار، مصـــالح ســـاختمانی و مـــدیریت) حـــذف نمایـــد و از ایـــن ســـبب از رو آوردن بـــه زمـــین هـــای پیراشـــهری گریـــزی نداشــته اســت (مــوردی کــه دربــاره طــرح هــای آمــاده ســازی زمــین در ســال هــای هفتــاد نیــز مطــرح بــود) و بــه ســـبب نبـــود ایـــن کـــالا در پیرامـــون بلافصـــل شـــهرها بـــه منـــاطقی دوردســـت از شـــهرها رو آورده اســـت. مســـئلهای که خود میتواند در کاهش تقاضای موثر برای دسترسی به مسکن از سوی متقاضیان تاثیر گذارد.

بایـــد بـــه یـــاد داشـــت کـــه مهمتـــرین نکتـــه در شـــکلگیـــری ســـکونت در پهنـــه ســـرزمین، چگـــونگی اســـتقرار و مکــانیــابی ســکونتگاه اســت و ه مچنــین نبایــد از یــاد بــرد کــه عوامــل گونــاگونی در ایــن اســتقرار دخالــت دارنــد و لازم اســـت مـــدنظر واقـــع شـــوند. امـــا شـــاید بتـــوان مهمتـــرین عامـــل در شـــکل گیـــری ســـکونتگاه را ظرفیـــت هـــای

3

زیســت محیطــی (آب، هــوا، خــاک، گیــاه) و ویژگــی هــای ســاختی زیســت بــوم منطقــه دانســت، کــه نقشــی مــوثر در پاســخ گــویی بــه نیازهــای اساســی و پایــه ای ســکونت گزینــی و ســکونت پــذیری دارنــد. نیــز بایــد بــه یــاد داشــت کــه همــین ظرفیــت هـــای زیســت محیطــی هســـتند کــه در از قـــوه بــه فعـــل در آمــدن دیگــر نیروهـــای مــوثر در امـــر ســـکونت (یعنـــی نیروهـــای اجتمـــاعی، اقتصـــادی و فرهنگـــی) نقـــش دارنـــد و از ایـــن ســـبب اســـت کـــه مـــی تـــوان تفاوتهای ماهوی و عرضی سکونتگاه از منطقه ای به منطقه دیگری را شاهد بود.( کریمی (1:1392

عوامل موثر در چگونگی استقرار و مکان یابی سکونتگاه

مطالعـــات اقتصـــادی، اجتمـــاعی و شهرســـازی بـــر روی ایـــن پـــروژه انجـــام شـــده کـــه بـــه تفکیـــک مـــیتـــوان خلاصـــه نتــایج هرکــدام را آورد؛ امــا پــیش از شــرح نتــایج ابتــدا مــی بایســت مقــدمات پــروژه توضــیح داده شــود از آن جملــه عوامل موثر در چگونگی استقرار و مکان یابی سکونتگاه که عبارتند از:

الف: عوامل یا نیروهای زیست بوم

ب: عوامل یا نیروهای اقتصادی

ج: عوامل یا نیروهای اجتماعی

د: عوامل یا نیروهای فرهنگی

نیازهای نظارتی

شــرط لازم در امنیــت خــاطر در هــر ســکونتگاهی، اطمینــان از تــامین امنیــت عینــی اســت. توجــه صــرف بــه واحــد مســکونی و عــدم توجــه بــه محــیط مســکونی مــی توانــد در کــاهش نظــارت اجتمــاعی بــر فضــای ســاخته شــده مــوثر افتد و این نیاز را با مشکل مواجه سازد.

نیازهای عاطفی

تعلــق خــاطر ســاکن بــه مســکون، ســاکن بــه محــیط مســکونی و ســاکن بــه شــهر، شــرط اصــلی شــکل گیــری هویــت مکــانی و بازتولیــد آن اســت. حــس تعلــق بــه مکــان، ایجــاد رابطــه عــاطفی بــا محــیط مســکونی پیرامــون، مشــارکت در تولید و بازتولید مکان شرط لازم برای پایایی و بقای مکان است.

نیازهای نمادین و نشانه ای

قلمـــرو فضـــایی، تعریـــف اینجـــا و آنجـــا، تعریـــف محـــدوده متعلـــق بـــه خـــود و تمـــایز آن از محـــدوده متعلـــق بـــه دیگــری، شــرط تعریــف و بــازتعریف مکــان در محــیط مســکونی اســت. علــی رغــم شــباهت هــای بســیاری کــه مــی تواننـــد در تولیـــد و عرضـــه مســـکن (واحـــد مســـکونی) رخ دهـــد، تفـــاوت هـــای بـــارز در تعریـــف محـــیط مســـکونی

4

شــرط اصــلی هویــت پــذیری و هویــت بخشــی هــر محلــه و واحــد همســایگی در ســکونتگاه اســت. ایــن تفــاوت هــا مــی توانــد بــه صــور مختلــف بــا نشــانه هــای ذهنــی و عینــی کالبــد یابــد مشــروط بــر آن کــه فضــای ســاخته شــده، امکان چنین دخل و تصرفی را فراهم آورد.

نیازهای ارتباطی

ســاکن بــودن در ســکونتگا ه بــا چگــونگی ارتبــاط خــود بــا دیگــری و دیگــران تعریــف مــی شــود، نیــاز بــه ارتبــاط شـــرط اجتمـــاعی بـــودن انســـان اســـت و از خـــود بیگانـــه شـــدن او جلـــوگیری مـــی کنـــد. نیـــاز بـــه در ارتبـــاط بـــودن، مکــان را طلــب مــی کنــد و بــودن مکــان مشــروط بــر آن اســت کــه امکــان وجــود آن از قبــل فــراهم شــده باشــد. ســـکونتگاه نـــه بـــا واحـــد مســـکونی کـــه بـــا محـــیط مســـکونی و وجـــود فضـــاهای عمـــومی در آن تعریـــف و بـــازتعریف می گردد.

نیازهای فراغتی

آنچــه ســکونتگاه را شــکل مــی دهــد نــه نیــاز فعــالیتی کــه نیازهــای فراغتــی آن اســت. در اوقــات فراغــت اســت کــه حیـــات مـــدنی و زنـــدگی شـــهری رخســـاره مـــی نمایـــد، امکـــان ارتبـــاط بـــا دیگـــری و بـــا دیگـــران فـــراهم مـــی آیـــد، خــاطره هــای جمعــی شــکل مــی گیرنــد و نشــانه هــا و نمادهــا معنــا مــی یابنــد، محــیط عــاطفی بــروز مــی کنــد، امنیــت خــاطر فــراهم مــی آیــد و نظــارت اجتمــاعی حاصــل مــی شــود و ایــن همــه مشــروط بــر آن اســت کــه در هرگونـــه برنامـــه ریـــزی فضـــایی کالبـــدی، عرصـــه هـــای عمـــومی و فضـــاهای شـــهری امکـــان بـــرآورده کـــردن نیازهـــای فراغتی را در خود داشته باشند. ( همان (2:1392

نقاط ضعف مسکن مهر

بــر ایــن اســاس، نتــایج مطالعــات در بخــش مطالعــات شهرســازی کــه بــه راهبــری دکتــر ســید محســن حبیبــی، عضــو هیــات علمــی دانشــکده شهرســازی دانشــگاه تهــران انجــام شــده اســت نشــان مــیدهــد کــه مــوارد دیــده شــده در ساخت وسازهای انجام شده تحت عنوان مسکن مهر از این قرار بودند:

.1کـــم تـــوجهی بـــه نقـــش پســـتی و بلنـــدی زمـــین و شـــیب مناســـب در احـــداث راه هـــا، ارتفـــاع ســـاختمان هـــا و بالاخره دیدو منظر شهری

.2 کــم تــوجهی یــا بــی تــوجهی بــه ظرفیــت هــای زیســت محیطــی و زیســت بــوم ســبب شــکل گیــری ســاختمان هـــایی در تعـــارض بـــا ایـــن شـــرایط شـــده اســـت کـــه در کوتـــاه مـــدت بـــا نارضـــایتی ســـاکنان و در بلنـــد مـــدت بـــا دشواری های مدیریت و نگهداری مواجه خواهند بود.

5

. 3 عــدم توجــه بــه محــدودیت هــای منــابع آبــی بــرای مصــارف گونــاگون شــهری، شــرایط نامســاعد و ســختی هــای بســـیاری را پـــیش از تـــامین آب مصـــرفی بـــرای افـــراد ســـاکن در محـــل باعـــث مـــی شـــود. نبـــود آب کـــافی، مســـلما شرایط مناسبی برای ایجاد و نگهداری فضاهای سبز را نیز مهیا نمی دارد.

.4 تـــامین آب از منـــاطق دور دســـت بـــه ســـاخت تاسیســـات وســـیع و پرهزینـــه نیـــاز اســـت کـــه ایـــن موضـــوع هزینـــه هــایی اضــافی هــم بــرای خانوارهــای ســاکن و هــم در ســطح کــلان بــرای اقتصــاد کشــور در پــی دارد. افــزون بــر آن کـــه تـــامین آب از منـــاطق دوردســـت، منطقـــه هـــای کشـــاورزی بالادســـت را دچـــار مســـئله جـــدی خواهـــد کـــرد و بحران های زیست محیطی را سبب خواهد شد.

. 5 کــم تــوجهی بــه حــریم هــای طبیعــی و انســان ســاخت نظیــر حــریم خطــوط فشــار قــوی بــرق، حــریم آزادراه هــا، حــریم مســیل هــا، حــریم قنــات هــا و بــه طــور کلــی حــرایم زیســت محیطــی مســئله ســاز خواهنــد بــود. در بســیاری از طــرح هــای مســکن مهــر، بــه دلیــل اســتقرار محــدوده طــرح در زمــین هــای پیراشــهری و نزدیکــی آن هــا بــه راه هـــایی مواصـــلاتی، حـــریم مجـــاز ســـاخت و ســـاز در جـــوار ایـــن راه هـــا رعایـــت نگردیـــده اســـت.همچنین در برخـــی از محوطــه هــای مســکن مهــر، ســاخت ســاختمان هــای مســکونی در فاصــله بســیار کــم بــا دکــل هــای فشــار قــوی بــرق انجام شده است که خطرهای بسیاری از این همجواری ناشی می شود.

.6 عـــدم توجـــه بـــه اشـــتغال ســـاکنان، دوری از کـــانون هـــای صـــنعتی و اشـــتغال و نبـــود دسترســـی مناســـب و راحـــت بــه آن هــا مســئله ســاز هســتند. بــا توجــه بــه ایــن کــه افــراد ســاکن در مســکن مهــر هــر یــک در نقطــه خاصــی از شـــهرهای پیرامـــونی کـــار مـــی کننـــد، بـــرای دسترســـی بـــه محـــل کـــار خـــود مـــی بایـــد هزینـــه زیـــادی را پرداخـــت نمایند