بخشی از مقاله
آینده پژوهی در صنعت خودرو به روش سناریوپردازي
چکیده
یکی از مهمترین مشکلات براي سازمان هاي امروزي تحولات پرشتاب پیرامون سازمان و هزینه هاي ناشی از هماهنگ کردن سازمان با این تغییرات پرشتاب وهمچنین داشتن برنامه ریزي بلند مدت براي تحقق اهداف سازمان می باشد.امروزه برنامه ریزي هاي بلند مدت و استراتژیک سازمان ها بدون استفاده از علم آینده پژوهی داراي کارایی و اثر بخشی لازم نبوده و جوابگوي تمام شرایط ممکن آینده نمی باشد.در این مقاله در ابتدا به بررسی تاریخچه و شرحی بر چگونگی برنامه ریزي سناریو می پردازیم و سپس با استفاده از تلفیقی از شیوه هاي برنامه ریزي سناریو به سناریو پردازي در رابطه با آینده صنعت خودروي کشور پرداخته و سناریو هاي ممکن را مورد بررسی قرار داده ایم.
کلمات کلیدي
آینده پژوهی ، سناریوپردازي ، صنعت خودرو ، ایران
مقدمه
هر سازمانی براي بقا و زنده ماندن خود نیازمند تصمیمات استراتژیک و بلند مدت مدیران خود است تا با اتکا به خط مشی که تعیین می شود به مسیر خود ادامه دهد . هر چقدر این تصمیمات بر پایه واقعیت ها و برگرفته از نشانه هاي محیط پیرامون باشد مسلما تصمیمات درست تر و تاثیر گذارتري گرفته می شود. تصمیمات بلند مدت و استراتژیک مدیران زمانی می توان گفت که داراي کارایی و اثر گذاري می باشد که بر پایه دید و بینش درست از آینده باشد.
به همین دلیل علمی به نام آینده پژوهی به وجود آمده است که قبل از هر تصمیم استراتژیک به بررسی آینده موضوعی که باید درباره آن تصمیم گرفته شود می پردازد.
مسلما هر مدیري روشهاي متفاوت پیش بینی در رابطه با آینده دارد و بر پایه این پیش بینی ها کسب و کار خود را مدیریت می کند. در بدترین حالت نیز اگر مدیري کورکورانه در رابطه با مسایل سازمان تصمیم گیري کند و هیچ توجهی به پیامد هاي تصمیم هایی که می گیرد نداشته باشد در واقع به معناي پیش بینی تداوم یا تغییرات جزیی در وضعیت موجود است [1]. در نگرش هایی که تصمیم گیري بلند مدت و استراتژیک
را به دلیل آشفتگی و نا توانی در عدم پیش بینی آینده بی فایده می دانند به ناچار باید در هنگام بحران هایی که شاید بتوان آنها را پیش بینی کرد تصمیم هایی گرفت که اثر بخشی لازم را نداشته و موجودیت سازمان را به خطر بیاندازد.
راه هاي علمی پیش بینی آینده که برمبناي روشهاي عقلانی هستند، داراي مزیت ها ي بیشماري می باشند. این روشها داراي قابلیت اطمینان واتکاي زیادي هستند به طوري که تجربه ي بسیاري از شرکت هاي موفق که از این تکنیک ها استفاده کرده اند این موضوع را اثبات کرده است . این روشها قابل آموزش و یادگیري هستند و دستورالعمل هایی دارند که صرف نظر از اینکه چه کسی از آنها استفاده می کند به جوابی واحد می رسند.[1] رویکردهاي آینده پژوهی به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند :
الف – پیش بینی : در این حالت زمان حال ترسیم کننده آینده می باشد.
ب – آینده نگاري : در این روش تصویري از وضع مطلوب
آرمانی در آینده داده می شود و سپس توانایی ها و قابلیت هاي لازم براي رسیدن به آن در سازمان ایجاد می شود.[2]
برنامه ریزي بر پایه سناریو تاریخچه
اولین استفاده از روش برنامه ریزي سناریو به مانند بسیاري از علوم دیگر ابتدا در صنایع نظامی بوده است . تکنیک سناریو سازي نیز براي اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم در موسسه رند ( RAND) یکی از زیر مجموعه هاي وزارت دفاع آمریکا به صورت مفهومی پایه گذاري شد و اولین سناریو ها درباره آینده نیز محصول همین موسسه می باشد.
اولین استفاده غیر نظامی از این تکنیک در سال 1966 توسط شرکت رویال داچ شل و جنرال الکتریک انجام شد.شرکت رویال داچ شل با استفاده از روش توانست در مقابل بحران نفتی سال 1973 عکس العمل هاي مناسبی نشان دهد و در حالی که شرکت هاي مختلف با بحران دست به گریبان بودند رتبه خود را بین شرکت هاي نفتی از رتبه هفتم به رتبه دوم رساند.[2] امروزه از تکنیک برنامه ریزي سناریو در برنامه ریزي بسیاري از سازمان ها و در سطوح ملی استفاده می شود.
کاربردهاي سناریو
سناریو ها به عنوان نوعی مداخله جویی مسوولانه در توسعه و تغییر سازمان توصیف شده اند.اما تعریف جامعی که از سناریوها می توان داشت بدین مضمون است که :
فرایندي از موقعیت یابی چندین آینده ي بدیل به گونه اي آگاه ، باورکردنی و قابل تصور است که طی آن تصمیم هاي مربوط به آینده را در پیش گرفت.[13] هدف اصلی این روش این است که کمکی باشد براي تصمیمات استراتژیکی که براي تمام آینده هایی که تعریف می شوند داراي کارایی و اثر بخشی لازم باشند.
در حالت کلی می توان 5 حالت سناریو را براي سازمان هاي مختلف تعریف نمود. اول سناریوي بدون شگفتی که در آن فرض بر آن است که روند هاي جاري بدون شگفتی به مسیر عادي خود ادامه خواهند داد.دوم سناریوي خوشبینانه که آینده اي بهتر از گذشته را متصور است.سوم سناریوي بدبینانه که برعکس سناریوي خوشبینانه دیدي منفی نسبت به آینده دارد.چهارم سناریوي فاجعه می باشد که در آن حوادث و اتفاق هاي غیر منتظره براي سیستم یا سازمان رخ خواهد داد.پنجم سناریوي معجزه است که در آن رویداد هاي بسیار خوب باور نکردنی در آینده به وقوع می پیوندند.[3] براي آنکه برنامه سناریوپردازي کاربردي تر و عملی تر باشد بهتر است که بین 3 تا 4 سناریو بیشتر تعریف نشود تا اینگونه راه حل هاي منسجم تري براي تصمیم گیري وجود داشته باشد.تکنیک سناریو پردازي هیچ ادعایی درباره پیش بینی قطعی آینده ندارد بلکه هدف آن اصلاح و بهبود نظام مند تصمیم هاي مربوط به آینده است.
با استفاده از برنامه ریزي بر پایه سناریو می توان استراتژي هاي پابرجا را پیدا کرد ، یعنی استراتژي هایی که صرف نظر از اینکه کدام یک از سناریو ها در آینده اتفاق بیافتد، عملکردي خوب و رضایت بخش داشته باشد. همچنین ارزیابی استراتژي هاي موجود یکی از کاربردهاي بسیار مهم این روش می باشد که می توان استراتژي اتخاذ شده را در هر یک از سناریو هاي موجود مورد بررسی قرار داد و از نقاط قوت و ضعف استراتژي آگاهی یافت.
یکی دیگر از کارکرد هاي سناریو اینست که می توان با استفاده از آن علائم هشدار و نشانگر بروز یکی از سناریو ها را به موقع شناسایی کرد.[4] پیتر شوارتز یکی از آینده پژوهان معروف یکی دیگر از کارکردهاي سناریو پردازي را اینگونه تعریف می کند: تفکر تصمیم سازان یک سازمان معمولا نتیجه دیدگاه پذیرفته شده اي نسبت به آینده است که آینده مرسوم نامیده می شود. آینده مرسوم دیدگاهی است که در اعضاي سازمان نسبت به مسیر حوادث گذشته ، حال و آینده به وجود آمده و به سادگی قابل تغییر نیست. برنامه ریزي بر پایه سناریو روشی براي به چالش کشیدن آینده مرسوم از طریق ایجاد آینده هاي متعدد و بدیل به صورت مشروح و با جزییات کامل است.حتی اگر هیچکدام از سناریو هاي نوشته شده براي سازمان به واقعیت نپیوندند ، این نوع برنامه ریزي مشوق تمرکز استراتژیک بر ریسک هاي پیش روي سازمان در محیط متغییر اقتصادي ، سیاسی یا فناورانه مختص خود است.[5] سناریو ها نه تنها براي اتخاذ تصمیم هاي استراتژیک مفید می باشند بلکه براي تشویق تصمیم سازان به حساس بودن در برابر سیگنال ها و علائم جدي تغییرات نیز بسیار راهگشا هستند.
فرآیند انجام سناریو
ابتدایی ترین موضوعی که در فرآیند ایجاد سناریو مهم است تعیین مسئله و مشکل اصلی می باشد.پس از تعیین مسئله با توجه به موضوع مسئله ، امکانات ، زمان و اطلاعات موجود روش سناریو پردازي را انتخاب می کنیم.
روش هاي گوناگونی براي ایجاد سناریو وجود دارد که به عنوان مثال می توان از روشهاي استقرایی ، استنتاجی ، شهودي ، قیاسی و تصویر سازي نام برد.[7][6][2]
تصویر 1 متدولوژي مورد استفاده در این مقاله را نشان می دهد.
تصویر 1 :مراحل انجام سناریوپردازي در این متدولوژي براي مشخص کردن عدم قطعیت ها از ترکیبی از تکنیک هاي تصویرسازي و پیشبینی شهودي بهره گرفته شده است و براي ایجاد منطق سناریو از روشی که براي اولین بار در تولید سناریو هاي نیروهاي هوایی ارتش آمریکا از آن بهره گرفته شد استفاده گردیده است.در این روش که بر مبناي یک دیدگاه کل نگر استفاده شده است با قرار دادن عدم قطعیت هاي ممکن در یک فضاي سه بعدي و ترکیب عدم قطعیت هاي آینده هاي ممکن را ایجاد می کنند.از ویژگی هاي این روش تلفیق راحتتر عدم قطعیت ها در ایجاد سناریو ها و برقراري ارتباط دیداري بهتر با افراد می باشد.[8]
مطالعه موردي : توسعه چند سناریو در صنعت خودرو
درآمد مالیاتی حاصل از تولید خودرو یکی از بزرگترین منابع درآمدي دولت ها در بیشتر کشورهاي جهان می باشد
æ صنعت خودرو با دارا بودن جایگاه سوم در بین رشته هاي صنعتی جهان یکی از صنایع پربازده در بین صنایع فعال است
æ یکی از ملاك هاي توسعه کشورها قلمداد می شود.[9] صنعت خودروي ایران نیز یکی از صنایع مطرح کشور می باشد که با تمام فراز و نشیبی که داشته است امروز یکی از قوي ترین صنایع داخل کشور محسوب می شود. مشکلاتی که امروزه اکثر تولید کنندگان خودروي جهان با آن دست به گریبان می باشند باعث می شود که فقط تولید کنندگانی که داراي برنامه ریزي و توان بالاي صنعتی و مالی باشند بتوانند با هم رقابت کنند.از عمده مشکلات صنعت خودرو می توان به اشباع بازار ها ، تغییر و گوناگونی سلایق مشتریان ،فناوري هاي جدید و نحوه و سرعت استفاده آن ، مسایل زیست محیطی و ظهور خودروسازان بزرگ شرقی از جمله چین و هند اشاره کرد. مشکلات ذکر شده از جمله مشکلات عمومی صنعت خودروسازي است که خودرو سازي هاي داخلی نیز با آن درگیر هستند.
اما در کنار مشکلات ذکر شده ظهور رقباي منطقه اي جدید با پشتوانه قوي مالی که از تجربه شرکت هاي بزرگ خودرو سازي جهان استفاده می کنند یکی از چالش هاي پیشروي خودرو سازي هاي داخلی می باشد.آمار صادرات خودروهاي سواري ایران در سال 90 نشان می دهد بیشترین صادرات خودرویی کشور در اختیار سواري پراید می باشد که مقصد صادرات این خودرو نیز کشور عراق است.شرکت سایپا با تیراژ بالاي تولید خودروي سواري پراید ،صرفا از نظر قیمت در شرایط رقابتی قرار دارد بویژه اینکه مقصد صادرات نیز کشوري مانند عراق است. خودروسازي هاي داخل از تولید خودرویی که بتواند در بازار هاي جهانی عرض اندام کند ناتوانند و این در حالی است که رقباي منطقه اي ایران مانند ترکیه و عربستان با
سرمایه گذاري بالا در صنعت خودروسازي و با کمک شرکت هاي خارجی تصمیم به تولید خودروي ملی براي خود دارند.[11][10] کلان روند هاي تاثیرگذار بر آینده صنعت خودروي جهان براساس گزارش موسسه مشورتی رولند برگر در سال 2011 شامل موارد زیر می شود:
– 1 تغییرات جغرافیایی( رشد کشور هاي چین و هندوستان) – 2 تغییرات جمعیتی (بیشتر، مسن تر ، شهري )
– 3 توسعه پایدار ( آگاهی زیست محیطی در حال رشد) – 4 تحول در رفت و آمد(افزایش نرخ برخورداري از خودرو) – 5 تکنولوژي در حال تغییر(فناوري هاي الکتریک ، الکترونیک و آن لاین [12]( در این مقاله سه فاکتور کلیدي تاثیر گذار بر صنعت خودرو را شناسایی کرده و مورد بررسی قرار می دهیم.
– 1 کیفیت : یکی از تاثیر گذار ترین فاکتورهاي کلیدي در زمینه توسعه سهم بازار و رقابت در محیط جهانی کیفیت محصولات تولیدي و شناخت و برآورده کردن خواست مشتریان می باشد.رضایتمندي مشتریان در شرایط و زمان هاي متفاوت تغییرات زیادي می کند که این مسئله بر میزان عدم قطعیت این فاکتور کلیدي می افزاید و یکی از نیروهاي پیشران این فاکتور کلیدي می باشد.
– 2 تکنولوژي : یکی دیگر از فاکتور هاي کلیدي در صنعت خودروسازي تکنولوژي می باشد.بهره گیري مناسب از تکنولوژي مناسب در زمان مناسب در صنعت مورد نظر باعث می شود که در عرصه رقابت بتوانیم از مزیت رقابتی این فاکتورکلیدي استفاده کنیم.طبق گزارش موسسه رولند برگر در آینده خودرو سازان به ارایه دامنه اي وسیع تر از تکنولوژي هاي نیرو محرکه نیاز خواهند داشت و تکنولوژي هاي نوظهور به صورتی فزاینده در حال پیچیده و همچنین ترکیب شدن هستند.نیروهاي پیشران تکنولوژي به دو دسته نیروهاي پیشران حاصل از تحقیقات علمی و نیروهاي پیشران حاصل از کشش بازار می باشد که در صورت ادغام این دو نیرو به روند توسعه تکنولوژي شتاب بیشتري می دهد.رصد و تشخیص به موقع تکنولوژي هاي تاثیر گذار بر صنعت را می توان یکی از علل اصلی موفقیت در کسب و کار مورد نظر دانست.[12]
