بخشی از مقاله
چکيده
اين پژوهش با توجه به نظريه ي شغلي – شخصيتي جان هالند و استفاده از پرسشنامه ي سياهه ي شغلي وي، در ميان ٨٥٠ نفر از دانش آموزان پايه ي اول مقطع متوسطه ي شهر سيرجان با هدف بررسي ويژگي هاي شخصيتي و شغلي و رابطه ي ميان شخصيت افراد با مشاغل موجود کشور، با در نظر گرفتن عامل هاي موثر در انتخاب رشته ي تحصيلي و شغلي آنان انجام گرديد، روش پژوهش توصيفي ، از نوع پيمايشي و کاربردي است و دادههاي اوليه از راه پرسشنامه و مصاحبه بدست آمد، با بررسي پرسشنامه ها و نظرات افراد، تغييراتي در پرسشنامه ي جان هالند اعمال شد که منجر به ايجاد پرسشنامه اي هوشمندانه تر گرديد. جان هالند، پاسخ هاي کاربر را فقط با بله و خير مي سنجيد که در بسياري از موردها افراد نمي توانستند نظر خود را نسبت به يک شغل ، فقط به صورت بله و خير مطرح کنند. با تغيير جوابها به صورت کاملا، تا حدي، کمي و اصلا پاسخ به پرسشنامه راحت تر شد. نتايج بدست آمده از اين پژوهش به پياده سازي نرم افزاري منجر شد و مشخص کرد که هر يک از کاربراني که پرسشنامه را پر مي کنند، داراي چه درصدي از ٦ تيپ شخصيتي طبقه بندي هالند هستند.
واژههاي کليدي: شخصيت ، شغل ، دانش آموز، هدايت تحصيلي ، هدايت شغلي .
مقدمه
هدايت تحصيلي دانش آموزان به سوي رشته هاي متناسب با علايق آنها و نيازهاي جامعه موضوعي است که بايد بر اساس پژوهش و کار کارشناسي مورد بررسي قرار گيرد. نيل به اهداف تعليم و تربيت در مقطع متوسطه و بويژه هدايت دانش آموزان به سوي رشته هايي که نيازهاي اساسي جامعه را برآورده مي سازد، مستلزم اصول و معيارهايي انتخاب رشته ي آنهاست . پژوهشگر بر آن است که ويژگي هاي شخصيتي و شغلي متناسب با هم را براي تهيه ي راهنماي انتخاب رشته ي دانش آموزان مقطع متوسطه شهر سيرجان فراهم نمايد.
مسئله ي مشاهده شده اين است که دانش آموزان به دليـل ناآگـاهي از توانـايي هـا، پتانـسيل هـا، علايق خود و ويژگي ها و آيندهي رشته ي تحصيلي و تنها بر اساس تحميل و فشار خانواده يا از روي چشم و هم چشمي انتخاب رشته مي کنند. گزارش سالانه ي عملکرد آموزش متوسـطه ي شهرسـتان سيرجان نشان مي دهد که درصد شايان توجهي از دانش آموزان دچار افت تحصيلي مي شوند کـه در نهايت به تغيير رشته يا ترک تحصيل مي انجامد.
براي حل اين مشکل ، مطالعه و بررسـي دربـارهي درونـدادهاي مقطـع متوسـطه کـه در شـرف انتخاب رشته و شاخه قرار دارند، ضرورت دارد و مطالعه و بررسي گرايش هـاي تحـصيلي و شـغلي و ارتباط آن ها با ويژگي هاي شخصيتي آنان نيازمند تدوين يک سند جامع و مانع است .
بديهي است اختلافـات فـردي باعـث بـسياري از تفـاوتهـاي رفتـار انـساني اسـت و نخـستين سرچشمه ي اين امتيازها شخصيت آدمي است ، لذا شناخت خصلت ها، توانمنـديهـا و ناتوانـايي هـا، نگرشها و احساسات انسان و نيز درک و فهم علل رفتارهاي او و پيش بيني عملکردها و کنش هايش از دير باز مورد توجه و علاقه ي انديشمندان علـوم اجتمـاعي ماننـد روانشناسـان، مـردم شناسـان ، انديشمندان تعليم و تربيت و جامعه شناسان بوده است . بي گمان تطبيق توانـايي هـا و اسـتعدادهاي فرد با مشاغل مورد نياز جامعه سبب کارايي و ثمر بخشي بيش تـر، بهبـود کيفيـت کـار، موفقيـت و رضايت او مي شود(گاتفردسون ١٩٩٧،١). مطالعات نشان داده است که ممکن است مشکلات مشترک سازمانها واقعا با عامل هاي شخصيتي مرتبط باشد.
چگونگي شخصيت افراد در سازگاري شغلي آنها تاثير گذار است . برخي مشاغل براي افراد سـر به زير و ساکت مناسب است در حالي که برخي ديگر براي افراد بـرونگـرا و سـازگار مناسـب بنظـر مي رسد، در مقابل براي برخي از شغل ها افراد آرام و درونگرا بهتر مي باشد(حسيني ، ١٣٧٩).
دونالد سوپر روانشناس بر اين باور است که شغل فرصتي براي هر کسي فراهم مي کند تـا تـصويري را که از خود در ذهن دارد، به اجرا در آورد و ابراز کند پس مي توان گفت نخـستين عامـل مـوثر در تعيين مسير تکاملي انتخاب شغل ، باور و تصور ما از خودمان است . پندار مـا از خودمـان و شـناخت اولويت هاي شخصيتي ما بسيار داراي اهميت اند(هالند١٩٧٣،١).
وجود تفاوت در هوش و استعداد، علايق و شخصيت بين انسانها راهنمايي شـغلي را در جامعـه ضرورت مي بخشد. در اين مورد افلاطون باور دارد. هرگز دو فرد همانند متولد نشده اند، زمـاني کـه هر فرد به شغلي خاص بپردازد که با مواهب طبيعي او سـازگار اسـت ، آنگـاه همـه ي کارهـا در حـد کيفيت و کميت خود با سرعت و سهولت به پيش مي رود (شفيع آبادي،١٣٨١).
پيشينه ي پژوهش
در پژوهشي باعنوان هنجاريابي سياهه ي خودپژوهي شغلي هالند به عنوان گامي در راه هنجاريابي سياهه ي خود پژوهي شغلي هالند راهنمايي براي برنامه ريزي تحصيلي و شغلي براي نخستين بار در ايران، به يک نمونه ي ١٢٤٢ نفري از جامعه ي دانش آموزان کلاسهاي سوم راهنمايي و اول دبيرستان پسرانه ي شهر تهران انتخاب شدند و سياهه ي ياد شده در ميان آنها اجرا شد. نتايج بدست آمده از اين مطالعه نشان داد که از ميان ٦ مقياس ريخت هاي شخصيتي عيني گرايي ، پژوهشي ، هنري، اجتماعي ، تهوري، قراردادي، مقياسهاي ريخت هاي پژوهشي و قراردادي داراي بيش ترين تعداد گويه هاي ٢ ارزشي هستند که مي توانند به ترتيب جنبه هاي پژوهشي و قراردادي شخصيت افراد اين جامعه را مورد سنجش قرار دهند. در مقابل مقياس ريخت هاي عيني گرايي و اجتماعي داراي بيش ترين گويه هاي دو ارزشي ضعيف بودند، بنابراين لازم است گويه هاي ضعيف با گويه هايي مناسب تر عوض شوند. مقياس هنري در برخي قسمت ها قوي و مناسب بودند، ولي در برخي ديگر سنجيدگي خوبي نشان نداند. نتايج سياهه تنها در ١٢ درصد موارد با آرزوهاي شغلي آزمودني ها همخواني نشان داد (حکيم آرا، ١٣٧٤).
در پژوهشي ديگر با عنوان بررسي عامل هاي موثر در هدايت تحصيلي و شغلي دانش آموزان نظام نوين آمورش متوسطه براي انتخاب رشته ي تحصيلي و شغلي آيندهي خويش در شهرستان نوشهر با هدف دستيابي به عامل هاي موثر در هدايت تحصيلي و شغلي دانش آموزان نظام جديد آمورش متوسطه براي انتخاب رشته ي تحصيلي و شغلي آيندهي خويش به اين نتايج دست يافته اند که محتواي کتاب برنامه ريزي تحصيلي ، با سواد بودن خانواده، درآمد حاصل از يک شغل ، منزلت اجتماعي آيندهي يک رشته ي تحصيلي ، وضعيت اقتصادي خانواده و علاقه ي خود دانش آموز در انتخاب رشته ي تحصيلي اش موثر است (بالي تيرکده، ١٣٧٤).
در پژوهشي ديگر باعنوان بررسي رابطه ي بين ويژگي هاي شخصيتي و عملکرد شغلي (وظيفه و زمينه اي) مديران مدارس راهنمايي شهر همدان در سال تحصيلي ٨٣-٨٢ نشان مي دهد بين ويژگي هاي شخصيتي برونگرايي ، ثبات هيجاني و سازگاري با عملکرد شغلي (زمينه اي–وظيفه اي) رابطه اي معنادار وجود دارد. بين ويژگي شخصيتي وجدان و ثبات هيجاني با عملکرد شغلي در هيچ يک از مولفه هاي آن رابطه اي معنادار مشاهده نمي شود. و در مورد سه ويژگي برون گرايي ، ثبات هيجاني و سازگاري پيش بيني کنندهي معتبري از عملکرد شغلي هستند و همچنين ، هيچ رابطه ي تعاملي معناداري بين شخصيت و آموزش در پيش بيني عملکرد شغلي مشاهده نمي شود. رابطه ي بين سن و سابقه با عملکرد مناسب نيست و بين دو جنس از لحاظ عملکرد تفاوت معناداري وجود ندارد (خاکپور، ١٣٨٣).
در پژوهشي ديگر، در يکي از دانشگاههاي خاورميانه ، باعنوان تاثيرات مشاورهي تحصيلي در تصميم گيري دانش آموزان در انتخاب رشته ي تحصيلي با هدف کمک به دانش آموزان در امر انتخاب رشته ، به اين نتايج دست يافتند که برنامه هاي کوتاهمدت مشاوران شغلي تاثير بسيار زيادي در انتخاب رشته ي دانش آموزان گذاشته است ( والري، ١٩٩٤،به نقل ساويکاس و والش ١٩٩٦،١ ).
در بيش از ٦٠ پژوهش از پرسشنامه ي شخصيتي و شغلي جان هالند استفاده شده، اما در اين پژوهش با در نظر گرفتن پرسشنامه ي جان هالند پرسشنامه اي کامل تر با ميزان پاسخگويي بهتر مطرح گرديده و در موارد ديگري از پژوهش ها در مورد عامل هاي موثر در انتخاب رشته ي دانش آموزان پژوهش گرديده، هدف از انجام اين پژوهش ارايه ي راهبردهاي عملي و کاربردي براي دانش آموزان مي باشد تا از روي ويژگي هاي شخصيتي خود بتوانند اقدام به انتخاب رشته ي تحصيلي و در نهايت شغل آيندهي خود نمايند.
براي رسيدن به اين هدف پژوهشگر به بررسي موارد زير پرداخته است :
١. گرايش دانش آموزان متوسطه شهرستان سيرجان به مشاغل گوناگون به چه ترتيبي مي باشد؟
٢. عامل هاي موثر بر انتخاب رشته ي دانش آموزان متوسطه چيست ؟
٣. ويژگي هاي شخصيتي دانش آموزان متوسطه چگونه است ؟
٤. چه شغلي براي چه شخصيتي مناسب است ؟
روش پژوهش
اين پژوهش توصيفي از نوع پيمايشي بوده است . جامعه ي آماري اين پژوهش کليه ي دانش آموزان پايه ي اول متوسطه شهرستان سيرجان در سال تحصيلي ٨٨-٨٧ بوده اند که تعداد آنها فصلنامه ي رهيافتي نو در مديريت آموزشي ، سال اول، شمارهي ٣، پاييز ٨٩ ١٢١ برابر با ٨٥٠ نفر بوده است . از ميان آنها ١٥٠ دانش آموز (٧٥ دختر و ٧٥ پسر مقطع اول دبيرستان) به شيوهي نمونه گيري طبقه اي تصادفي جهت نمونه گيري آماري انتخاب شده و پرسشنامه ي شغلي ، شخصيتي جان هالند در مورد آنها اجرا گرديد پرسشنامه ي مورد استفاده از نوع پرسشنامه ي بسته پاسخ و منظم بوده در اين پرسشنامه تيپ هاي شخصيتي به شش طبقه واقع گرا، جستجوگر، هنري، اجتماعي ، قراردادي و متهور تقسيم شده است . پرسشنامه ي خود-فرمان جان هالند پرسشنامه اي بسيار جامع است که هر فرد مي تواند با پاسخ به سوالات آن، تيپ شخصيتي خود را مشاهده و محيط شغلي متناسب با آن را انتخاب کند.
براي آزمودن معناداري نتايج بدست آمده از پرسشنامه ها و تجزيه و تحليل آنها از آزمـون خـي دو (مجذورکا) استفاده شده است . همچنين ، از ميان آمـار توصـيفي درصـد، ميـانگين ، پراکنـدگي و واريانس نيز مورد استفاده قرار گرفته است .
يافته هاي پژوهش پرسش نخست پژوهش : گرايش دانش آموزان متوسطه ي شهرستان سيرجان در سال ٨٧.٨٨ بـه مشاغل گوناگون به چه ترتيبي مي باشد؟
جدول ١ – دادههاي گروه نمونه
با توجه به پرسشنامه هاي بررسي شده بنظر مي رسد مشاغل جستجوگرايانه بيش ترين طرفدار را در ميان دانش آموزان مقطع متوسطه ي شهرستان سيرجان در سال تحصيلي ٨٧.٨٨ دارد. مشاغلي که نيازمند مهارتهاي علمي و فني است و به ترتيب مشاغل متهورانه ، قراردادي، واقع گرايانه ، اجتماعي و هنري در اولويت هاي بعدي هستند.
جدول ٢ - تجزيه و تحليل دادههاي گروه نمونه
با توجه به محاسبات بالا مقدار خي دو محاسبه شده ٣٩.٦٨ است و چون خي دو محاسبه شده (٣٩.٦٨) بزرگتر از خي دو جدول (١١.٠٧) با درجه هاي آزادي ٥ (٥ = ١-٦ = df) و در سطح ٠.٠٥ است ، بنابراين مي توان نتيجه گرفت تفاوت بين فراواني هاي مشاهده شده معنادار است و دانش آموزان، مشاغل جستجوگرايانه را بر ساير مشاغل ترجيح مي دهند.
پرسش دوم پژوهش : عامل هاي مؤثر در انتخاب رشته ي دانش آموزان متوسطه چيست ؟
جدول ٣- ترتيب اولويت بندي عامل هاي موثر در انتخاب رشته ي دانش آموزان دختر
جدول ٤ - ترتيب اولويت بندي عامل هاي موثر در انتخاب رشته ي دانش آموزان پسر
