بخشی از مقاله
چکيده :
مناطق ژئوتوريستي مکان هايي هستند که علاوه بر شرايط خاص ژئومورفولوژيکي و زمين شناسي و زمينه هاي تاريخي- فرهنگي، به دليل وجود ارزش علمي- پژوهشي و زيباشناختي مورد توجه طبيعت گردان و سرمايه گذارن در زمينه ي توريسم قرار ميگيرد. هدف اصلي اين پژوهش ارزيابي قابليت هاي ژئوتوريستي سراب گزنهله با روش پرالونگ ميباشد. طبق مدل پرالونگ ٤ فاکتور زيباشناسي، علمي، تاريخي- فرهنگي، اجتماعي- اقتصادي ميباشد. نتايج حاصل از ارزيابي نشان داد که بالاترين ارزش طبق ٤ فاکتور فوق براي ژئوسايت سراب گزنهله ارزش زيبايي ظاهري است که 80/0امتياز را به خود اختصاص داد. همچنين کمترين امتيازمربوط عيار تاريخي- فرهنگي با 34/0 امتياز ميباشد. . پس از بررسي عيار گردشگري ژئوسايت مذکور به بررسي ميزان کيفيت بهره وري و ارزش بهره وري و محاسبه ي ميانگين عيار بهره وري لندفرم مذکور پرداخته شد. ميانگين عيار بهره وري لندفرم فوق 72/0 به دست آمد.
واژه هاي کليدي: ژئوتوريست ، توريسم ، سراب گزنهله ، مدل پرالونگ ، ژئوسايت
مقدمه
«ژئوتوريسم » از ترکيب واژه هاي ژئو( زمين ) و « توريسم » (جهانگردي) پديد آمده است و به معني بهره گيري گردشگري از علوم زمين ، به ويژه جغرافياي طبيعي، زمين شناسي، ژئوفيزيک و سايرعلوم طبيعي است . در واقع ژئوتوريسم ، علم بررسي و بهره گيري از شکلهاي ناشي از فرآيندهاي بيروني در جهت توسعه ي گردشگري است . اين فرآيندها باعث به وجود آمدن شکلهاي متفاوت با چشم اندازهاي گوناگون ميشوند( نصيري،١٣٩٠: ١٠). گردشگري در سال هاي اخير به يکي از پردرآمدترين بخش هاي اقتصادي تبديل شده است که توسعه ي گردشگري ميتواند سبب ايجاد اشتغال ، افزايش درآمد و در نهايت رفاه و بهبود معيشتي مردم شود، به شرطي که با برنامه ريزي جنبه هاي منفي و احيانا مخرب آن پيشگيري و کنترل شده و جنبه هاي مثبت آن تقويت گردد. امروزه توجه به صنعت گردشگري در بسياري از کشورهاي داراي آثار و ابنيه تاريخي و توانمنديهاي طبيعي به فعاليتي اثر بخش و کارا از منظر اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي تبديل شده است ( سهامي، ١٣٩١: ٢). ترخاني و همکاران (١٣٨٩)در مطالعه ي خود به بررسي غار تاريخي کرفتو از ديدگاه ژئوتوريسم پرداختند.درنهايت با مطالعه ي چگونگي شکل گيري غار کرفتو و مطالعه ي زمين شناسي منطقه ، به اين نتيجه رسيدند غار تاريخي کرفتو ازجمله مناطقي است که به عنوان يک جاذبه ي ژئوتوريسم و باستان شناسي در طبقه ي آثار کمياب ، که در اثر عوامل فرسايش به علاوه فعاليت هاي انساني ايجاد شده ويکي از سايت هاي باستاني کشور به حساب ميآيد، به عنوان يک پديده ي ژئوتوريسم معرفي شده است . فاضل نيا و هدايتي(١٣٨٩) راهبردعاي مناسب براي توسعه ي گردشگري درياچه ي زريوار بررسي کرده و نتيجه حاصل از اين مقاله حاکي از آن است که آستانه ي آسيب پذيري درياچه ي زريوار به خاطر گردشگري بودن بالاست و نيازمند بازنگري و ارائه ي سياست هاي مناسب و همچنين مديريت واحد جهت رفع محدوديت ها و استفاده از قابليت ها و توانمنديهاي آن ميباشد. سبحاني(١٣٨٩) به شناخت پتانسيل هاي گردشگري منطقه آبگرم سردابه در پرداخته است که براساس اين مقاله مهمترين عامل جذب در منطقه سردابه در درجه ي اول عوامل SWOTاستان اردبيل با روش محيطي از قبيل چشم اندازهاي طبيعي و آب و هوااز ماه ارديبهشت تاآخر آبان و در درجه ي دوم آب هاي گرم منطقه است . سبک خيز و همکاران (١٣٩٠) در پژوهش خود، به بررسي غار خاصه تراش در روستاي خاصه تراش از توابع شهر اصفهان پرداخته اند.
نتايج بررسيهاي ايشان نشان داد که غار خاصه تراش از نوع شبکه اي نامنظم است . که ازتکتونيک بايد به عنوان عامل اصلي در تشکيل غار ياد نمود. در ارزيابي به روش پرالونگ ، پديده ي فوق از نظر ارزش اجتماعي رقم . ٠.٥؛ ازنظر فرهنگي- تاريخي٠.٧ %؛ از نظر علمي رقم ٠.٩٢ % و از نظر زيباشناختي رقم ٠.٧٥ %را احراز و اين بدين معني است که در مجموع رتبه ي خوب را به خود اختصاص ميدهد. نيک انديش و سنگري(١٣٩١) در مطالعه ي خود به ارزشيابي و قابليت سنجي ژئومورفوسايت هاي شهرستان بوشهر با استفاده از مدل پرالونگ پرداختند. طبق مطالعات ايشان استان بوشهر با دارا بودن جاذبه هاي طبيعي فراوان نظير، درختان حرا، غارها، چشمه هاي آب گرم و... همراه با جاذبه هاي تاريخي و اجتماعي جزء پنج استان برتر در زمينه ي ماندگاري گردشگران شناخته شده است . نتايج تحقيق ايشان نشان داد، ژئوسايت گنبد نمکي دشتي بيشترين امتياز را کسب نمود. همچنين از نظر ميزان و کيفيت بهره وري ژئوسايت طاقديس موند بيشترين امتياز را به دست آورد. عباسيزنگيچقايي(١٣٩٢) درتحقيق خود به ارزيابي توانمنديژئوتوريستي لندفرم هاي شهرستان کرمانشاه بر اساس روش پرالونگ پرداخته است . ايشان براي تشريح لندفرم هاي ژئومورفولوژيکي شهرستان کرمانشاه از تصاوير ماهواره اي، نقشه هاي زمين شناسي، توپوگرافي و داده هاي حاصل از بازديدهاي ميداني استفاده شده و ميزان قابليت وتوانمندي ژئومورفوتوريستي اين لندفرم ها بر اساس روش پرالونگ مورد ارزيابي قرار گرفته است . پنج لندفرم ژئومورفولوژيکي در محدوده ي مورد مطالعه ، مورد بررسي قرار گرفته و نتايج به دست آمده با استفاده از روش پرالونگ نشان داد که لندفرم سراب طاق بستان به علت ارزش باستان شناسي، سابقه ي تاريخي و چشم اندازهاي زيباي طبيعي پيرامون آن با کسب بالاترين امتياز(٦٥% )، به عنوان با اهميت ترين لندفرم ژئوتوريستي شهرستان و دره کارستي تنگ کنشت با کمترين امتياز(٣٩%) کم اهميت ترين لندفرم ژئومورفوتوريستي شهرستان کرمانشاه ارزيابي شده اند. توماس (٢٠٠٥) به بررسي مفهوم چشم انداز و ظرفيت و برد اکولوژيکي موجب خسارت جبران تاپذيري به منابع و محيط طبيعي خواهد شد.
اسلامبربينگ (٢٠٠٦) به بررسي جاذبه هاي ژئوتوريستي آبشارها، چشمه ها و صخره هاي زيباو ديگر پديده هاي ژئومورفولوژيکي در توسعه نواحي روستايي پرداخته و به اين نتيجه دست يافته است که جذب گردشگر به اين مناطق ميتواند باعث اشتغال زايي و بالا رفتن سطح درآمد روستاييان شده و از مهاجرت اين بخش جمعيتي جلوگيري کند. موفيت و مودي (٢٠٠٨) به بررسي تأثير گسترش ژئوتوريسم در حفاظت از منابع طبيعي پرداخته است و به اين نتيجه دست يافته است که اين شاخه از گردشگري به توسعه پايدار ناحيه اي منجر شده است
روش تحقيق
بر اساس اين مدل ميزان توانمندي گردشگري يک لندفرم ژئومورفولوژيکي از چهار جهت (زيبايي ظاهري، علمي، فرهنگي- تاريخي و اجتماعي- اقتصادي) قابل بررسي است . در ابتدا برگه ي شناسايي لندفرم ژئومورفولوژيکي براي ژئوسايت تکميل ميشود(جدول ١).
سپس معيارهاي خاصي براي تعيين ارزش هر يک از جنبه هاي قابليت گردشگري لندفرم هاي ژئومورفولوژيکي از قبيل زيبايي ظاهري، علمي، فرهنگي- تاريخي و اجتماعي- اقتصادي مشخص شده است که طبق جداول ( ٢تا٧)براي ژئوسايت تکميل ميگردد.
جدول (١) برگه ي شناسايي لندفرم ژئومورفولوژيکي(٢٠٠٥ prolong)
١) ارزش زيبايي ظاهري:
ويژگيهاي اين ارزش از طريق معيارهاي زير موردسنجش قرار ميگيرد.
تعداد نقاط ديدني: اين ويژگي تعداد نقاط ديدني اطراف لندفرم را مد نظر قرار ميدهد.
فاصله تا نقاط شناسه موقعيت ژئومورفولوژي گردشگري
مساحت : مساحت لندفرم و محيط اطراف بر حسب کيلومتر مربع .
ارتفاع : ارتفاع لندفرم را مدنظر دارد.
تباين رنگ ها با محيط اطراف : رنگ لندفرم نسبت به محيط اطراف .
اين ارزش برطبق رابطه ي زير و امتيازات آن بر اساس جدول ٢ محاسبه ميشود:
٥/(امتياز بند٥+امتياز بند٤+ امتياز بند٣+ امتياز بند ٢+ امتياز بند١)= امتياز کل ارزش زيبايي ظاهري
جدول (٢) معيار امتياز دهي در ميزان ارزش زيبايي ظاهري لندفرم ژئومورفولوژيکي(prolong٢٠٠٥)
٢) ارزش علمي: ارزش علمي لندفرم هاي ژئومورفولوژيکي بر اساس معيارهاي زير سنجيده ميشود.
جذابيت از نظرجغرافيايي: اين ويژگي به ميزان جذابيت مکان مورد نظر بستگي دارد.
ويژگيهاي تجسمي: اين ويژگي به وجود مکان هاي مشابه ديگر جهت شناخت و درک مکان مورد نظر بستگي دارد.
مساحت نسبت به کل : مساحت مکان اشغال شده به وسيله ي لندفرم نسبت به کل مکان کميابي: نسبت به نمونه هاي ديگر در منطقه ي مورد مطالعه .
وضعيت مکان : نسبت تخريب و دستکاري مکان لندفرم مدنظر ميباشد.
جذابيت اکولوژيکي: نسبت تنوع زيستي مکان لندفرم مدنظر ميباشد.
به بندهاي فوق امتيازهايي از صفر تا ١ تعلق ميگيرد که در تعيين اولويت نهايي و ارزش گذاريها دخالت داده ميشود. اين ارزش بر طبق رابطه ي زير حاصل ميشود و امتيازات آن بر اساس جدول شماره ي ٣ محاسبه ميشود:
٥/( امتياز بند٦+ امتياز بند٥+ (امتياز بند٤*٠.٥)+( امتياز بند٣*٠.٥)+ امتياز بند٢+ امتياز بند١)= امتياز کل ارزش علمي
جدول (٣) معيار وامتياز دهي در ميزان ارزش علمي لندفرم ژئومورفولوژيکي(prolong٢٠٠٥)
٣) ارزش تاريخي- فرهنگي:
اين ويژگي از طريق فاکتورهاي زير محاسبه ميشود:
جنبه هاي فرهنگي: اين فاکتور به وجود و عدم وجود جنبه ي فرهنگي و تاريخي اشاره دارد.
مناظر پيکرنگاري: اشاره به تعداد مناظر پيکرنگاري مربوط به گذشته ي تاريخي اطراف لندفرم اشاره دارد.
جنبه هاي تاريخي و باستان شناسي: اشاره به تعداد اثر و ابنيه ي تاريخي در ژئوسايت دارد.
جنبه هاي مذهبي و هنري: اشاره به تعلقات مذهبي لندفرم دارد.
رخدادهاي هنري و فرهنگي: اشاره به تعداد و ميزان تبليغات و رخداد و برنامه هاي هنري- فرهنگي در محل ژئوسايت در طول سال
دارد.امتيازها از طريق فرمول زير و بر اساس جدول ٤ محاسبه ميشود:
٦/( امتيازبند٥+ امتياز بند٤+ امتياز بند٣+ امتياز بند(٢*٢)+ امتياز بند١)= امتياز کل ارزش تاريخي- فرهنگي
جدول (٤) معيار و امتياز دهي در ميزان ارزش تاريخي- فرهنگي لندفرم ژئومورفولوژيکي(prolong٢٠٠٥)
