بخشی از مقاله
اصول طراحی شهر پیاده مدار(نمونه موردی شهر یاسوج)
چکیده:
پیاده روی مهمترین امکان برای مشاهده مکان ها، فعالیـتهـا و احسـاس شـور و تحـرک زنـدگی و کشـف ارزش ها و جاذبه های نهفته در محیط است. این مقوله مهم همواره عـاملی در طراحـی جوامـع از شـکل گیـری نخستین سکونت گاه های انسانی تاکنون، بوده است. اخیراًمفاهیم پیاده و پیاده روی بر اثر طرح مشـکلات چنـد گانه ای ناشی از طراحی بافت براساس حرکت سواره، معانی جدیدی پیداکرده است. در این زمینه، پیـاده روی بـه طیف گسترده ای از موضوعات طراحی با مقوله پیاده روی در مقیاس کلان و در مقیـاس خـرد اشـاره دارد. پهنـه پیاده مدار، در نهایت مکانی است که ساکنان آن با هـر سـنی مـی تواننـد امنیـت و راحتـی، آسـایش، تناسـب و جذابیت در پیاده روی را نه تنها در هنگام فراغت بلکه در استفاده از تجهیزات و آمـد و شـد نیـز احسـاس کننـد. بنابراین، یک شهر می بایست اقدامات و حرکت های ساکنان آن، با فرم قابل رویت محیط و با الگوهایی که از دید گروههای جمعیتی گوناگون واجد اهمیت اند مرتبط باشند. در این پژوهش سعی بر آن است که مهمترین اصـول طراحی متناسب با شهر پیاده مدار ارائه و به منظور تطابق این اصول با نتایج مطالعـات مـوردی، بـه منظـور غنـی سازی آن با ملاک عمل قرار دادن انسـان و ادراک او از فضـا، پیشـنهادهایی مطـرح شـود و هـدف ارائـه ضـوابط، استانداردها و راه حل هایی برای جدایی حریم حرکت پیاده و سواره برای آسـایش بیشـتر شـهروندان و گسـترش هرچه بیشتر پیاده روی و پیاده مداری در شهر است.
کلید واژه ها: پیاده، پیاده مداری، حریم، ایمنی، بلوک.
-1 مقدمه:
توسعه بی رویه کالبد شهری،افزایش وسایل نقلیه و زوال محیط زیست،اثراتی زیانبار را بر ساختار شـهر و در نتیجه سلامت جسمی و روانی شهروندان وارد کرده است.ورود خودرو به عرصـه هـای حمـل ونقـل شـهری،باعث نوعی تغییر در جایگاه عابر پیاده در خیابان شدن فضاهای شهری گشته و تغییرات کالبدی و ساختاری بسیاری را نیز پدید آورده است.از دیدگاه شهر سازی،طراحی شهرهای مدرن مبتنی بر اولویت خودرو است،در حالی که ایـن نوع شهرسازی با از بین بردن پویایی زندگی و روابط گرم گذشته بین افـراد جامعـه،کیفیت زنـدگی را کـم کـرده است و جدایی افراد از مراکز تجمع های عمومی نیز باعث کم شدن تعاملات اجتمـاعی شـده اسـت.این در حـالی است که پیاده روی در پیاده رو باعث ایجاد بسیاری از تعاملات مثبت بین شهرنشینان می شود.
×
1
طرح مسئله:
با استفاده از روزافزون از اتومبیل در شهرها و لزوم توسعه و گسترش حمل و نقل و دسترسـی هـای شـهری هر روز نیاز به معابر، بزرگراهها و مسیرهای سواره رو جدیدی احساس می شود تا راه برای خودروهای شخصی بـاز شود.
تجاوز به حریم پیاده، تنها به دلیل افزایش روزافزون سطح سواره ها و افزایش آلـودگی هـوا و انـواع آلـودگی های صوتی و بصری نیست. آمار کشته و زخمی شدن تعداد زیاد عابرین پیاده نشان دهنده نتایج تسـلط و اقتـدار خودروی شخصی در فضاهای شهرهای ما می باشد. متأسفانه آمار کشته شدگان در کشـور مـا بـر اثـر غیرایمنـی بودن پیاده روها بیش از چهار برابر متوفیان سالانه کشورهای اسکاندنیاوی است. بـه ایـن ترتیـب شـهر از مفهـوم مدنی تهیه شده و به مجموعهای از مسیرها و بناها که در کنار هم چیده شدهاند تبدیل شده است. در صورتی کـه چهره شهر بیشتر از طریق گام برداشتن در فضای شهری احساس می شود.
کلیات و اصل موضوع:
الف) پیش زمینه ها:
پیاده روی عامل اصلی سرزندگی و تپش و تکاپو در زندگی شهری است.
زمینه و ریشه ای مختلفی در کشور وجود دارند که باعث شده اند شهرهای موجود سر زندگی و نشاط را که از مهمترین کیفیات محیط های شهری است نداشته باشند. با وجود ملموس بودن تمامی عـوارض ناشـی از عـدم توجه به این مهم و علیرغم نارضایتی عمومی از پیامدهای آن، ما شاهد سعی مسئولین و حرفـه هـای مربـوط بـه شهر و شهرسازی کشورمان برای آماده کردن بستر مناسب برای برون رفت از این شرایط نیستیم.
زمینه هایی که در طراحی شهرهای ایران وجود دارند و با وجود آنها سایر اقدامات اثرگذاری مطلوبی نخواهد داشت عباتند از:
-1 تقدس واهی خودرو: در شهرهای ما مسئولین، طراحـان و بـالاخص صـاحبان خودروهـای شخصـی و رانندگان خودرو خود را بر عابرین ارجح می دانند و این موجب احساس غریبـی و پنـاهی و عـدم امنیـت عـابرین می شود.
این عابرین تنها شامل ساکنین نیستند، بلکه مسافرین و توریست ها را نیز شـامل مـی شـوند و بـه ایـن ترتیـب خودرو جایگاه عابرین را در طراحی شهرها به خود داده است.
-2 عدم فضای آسایش ایمن و فعال برای عابر پیاده: زمانی که مسیر پیـاده مشـخه هـای آرام بـودن و ایمن بودن را دارا نباشد، ناگریز فعالیت از آن مسیر رخت برخواهد بست. در این میان اولین قشری کـه از حضـور در شهر محروم می شوند گروه هایی ویژه یعنی سالمندان، معلولین، کودکان و افراد بزرگسال همراه کودکـان مـی باشند، در حالی که این قشر درصد زیادی از استفاده کنندگان از فضای شهری را تشکیل می دهـد، بـه دلیـل در نظر نگرفتن امنیت روحی، روانی و جانی عابرین در طراحی ها از این نقطه نظر نیز دچار مشکل اساسی هستیم.
-3 عدم اهمیت پیاده و پیاده روی شهرها: پیاده روی ابزاری برای فعالیت جمعی است، به خصـوص در ارتباط با اقتصاد شهری، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی.
ایجاد مراکز مختص عابرین پیاده می تواند دوام زندگی و جنب و جـوش و در نتیجـه پایـداری مراکـز شـهری را تضمین کند که متأسفانه به این مهم توجهی نشده است.
2
ب) اصل موضوع:
-1 سرعت پیاده روی وفواصل:
الف) »هر فرد بالغ می توان با سرعتی در حدو /9)تا1/2متر) بر ثانیه یا 3/28)تـا (3/79کیلـو متـر بـر سـاعت حرکت کند. برنامه ریزان حمل و نقل سرعت(1/2متر) برثانیه را برای محاسبه زمـان گـذر، بـرای پیـاده از عـرض خیابان در نظر مـی گیرنـد؛ هرچنـد کـه کودکـان و سـالمندان و همچنـین افـراد معلـول بـا سـرعتی در حـدود /6- /75 )متر) بر ثانیه حرکت می کنند. این امکان وجود دارد که استاندارد ذکر شده بـا توجـه بـه میـانگین سـن جمعیت به 1/1)متر) بر ثانیه کاهش یابد. (جمهیری،1387، ص «(15
ب) سرعت حرکت افراد معیار مناسبی برای تعریف مساحت محدوده پیاده روی یا محله است. اغلب ساکنان به طور معمول تا مقصدهایی که از لحاظ زمانی 5 دقیقه با منزلشـان فاصـله دارنـد، پیـاده روی مـی کننـد. اگـر پیاده روی از میزان اشاره شده بیشتر شود آن دسته از مردم که به خودرو دسترسی دارند ترجیح می دهند کـه از آن استفاده کنند، مگر در مواردی که برای رانندگی موانعی چون ترافیک، محدودیت، پارکینگ و یا... وجود داشته باشد.
»هر فرد با سرعت /9)متر) بر ثانیـه مـی توانـد(2/1 تـا2/56کیلـو متـر)، در مـدت 5 تـا 10 دقیقـه بپیمایـد. در سرعت(1/2 متر) بر ثانیه می تواند با مقاصدی با فاصله( 2/24 کیلومتر) در مدت 5/5 دقیقه رسید. با مبنـای قـرار دادن مسافت 2/24) کیلومتر). محله ای پیاده مدار وسعتی در حدود 50)هکتار) خواهد داشت. (جمهیری، 1387، ص « (16
-2 عرض مورد نیاز برای پیاده روی:
با توجه به اینکه اندام افراد متفاوت است، میانگین اندازه ها را در نظر میگیریم. »فردی با اندام متوسط،برای ایستادن /45 -/6)متر) عرض نیاز دارد، هر فرد در حال حرکت نیازمند پهنـای تقریبـی(/9-1/2متـر) بـرای آزادی حرکت و یا حمل بار و یا کیف دستی است.(جمهیری، 1387، ص.«(16
نظر به اینکه پیاده روی نوعی فعالیت اجتماعی بشمار می آید، »دست کم (1/6)متر عرض برای حرکت شـانه بـه شانه دو فرد بالغ ضروری است هرگاه پیاده روی در مجاورت دیوار ساختمان یا حفاظ (جداکننده) باشـد، پهنـایی معادل /3-/65 )متر) به مقادیر قبلی اضافه خواهد شد به این گونه پیاده روی که در محلی انجام می شود که شاید خوشایند افراد نباشد اصطلاحاً پیاده روی ناخواسته می گویند. (اپلیارد،دونالد، 1980، ص «(123
-3 طراحی پیاده رو:
الف) پیاده روهایی که طراحی مناسب دارند، راحتی مورد نیاز و جـذابیت مکـان را بـرای پیـاده روی فـراهم می آورند پیاده روها می بایست با در نظر گرفتن حریم میان آنها و خیابان طراحی شـوند. در پهنـه هـای تجـاری این حریم شامل محدوده مبلمـان اسـت کـه در آن، تجهیـزات و درختـان، لولـه کشـی آب، علائـم، نیمکـت هـا، ایستگاه های شبکه و باغچه ها قرار می گیرند.
»محدوده مبلمان در پهنه ای تجاری با تراکم پایین حداقل 1/25)متر) و (به طـور معمـول(1/55-2/5متـر) عرض را در بر می گیرد. در این زمینه پرهیـز از بکـارگیری مبلمـان صـلب و جـاگیر و غیـر قابـل جابـه جـایی و همچنین ایجاد تعمیرات برای نصب آسان سایبان ها و عناصر الحاقی در مواقع ضروری می تواند به قدرت طراحی بیفزاید. (پاکزاد، جهانشاه، 1386، ص «(289
ب) در پهنه های مسکونی، نوارسبز و درختکاری شده برای ایجـاد پیـاده رو مجـزا و عقـب نشسـته توصـیه می شود درختانی که در این نوار کاشته شده اند، سایه شان را بر پیـاده رو و خیابـان مـی گسـترانند. در بهتـرین حالت محوطه کاشت می بایست دست کم دارای عرض 1/8) متـر) بـرای رشـد مناسـب درخـت باشـد. حتـی در
3
شرایط نامساعد و محدودیت نیز می بایست نوار سبز باریکتری در نظرگرفته شود. » وظیفه این نوارهای سبز ایـن است که پیادهروها را از وسایل نقلیه جدا کنند و امکان انقطاع جداول را بدون لـزوم ایجـاد شـیب فـراهم سـازند. همچنین باید از بهم ریختن یک دستی فضا توسط درختان و پوشش گیاهی باید احتراز نمود. (جمهیـری، جـزوه تحلیل فضاهای شهری، دانشگاه بوشهر)«
ج) » اگر ایجاد نوار سبزبه علـت محـدودیت فضـا ممکـن نباشـد و پیـاده رو مسـتقیماً بـه جـدول بپیونـدد، میبایست عرض پیادهرو را بـه انـدازه /3-/6)متـر)، بـه عنـوان حـریم افـزایش داد. بهتـر اسـت حتـی الامکـان از جدولهای گرد پرهیز شود، زیرا آنها غالباً به پارک خودروها در پیادهرو دامن میزنند و در واقع قلمرو آن را نقـض می کنند. (اعتماد، گیتی، بهزادفر، مصطفی، 1386، ص «(313
-4 طراحی خیابان:
» خیابان، محل اصلی تفریح و گشت وگذار عابران است، زیـرا کنـاره هـای آن زنجیـره ای از نمـایش هـای کوچک صحنه های روزمره را عرضه می کند. (فکوهی، 1390، ص «(315
الف) طراحی خیابان به خودی خود در بردارنده تأثیر عمده ای در ایجاد احساس ایمنـی و راحتـی افـراد در هنگام پیاده روی است. عابران از خیابان هایی با سرعت و ظرفیت بالا اجتناب می کنند. به منظـور تشـویق پیـاده روی، خیابان های مسکونی باید به گونه ای طراحی شوند که بتوانند سرعت وسایل نقلیه را کمتر از 40) کیلومتر) بر سرعت نگاه دارند. حداکثر سرعت در خیابان های شلوغ تر می تواند 56)کیلومتر) بر ساعت باشد.
در پهنه مسکونی، چنین امر مهمی با به کار گیری خیابان های باریک یا بلوک های کوچـک و تقـاطع هـای نزدیک به هم انجام می شود تا بدین ترتیب وسایل نقلیه موتوری نتوانند به آسانی و با سـرعتی بـیش از آنچـه در طرح پیش بینی شده است، به حرکت بپردازند.
ب) از موارد مهم دیگر در طراحی خیابان قابل رویت بودن محل گذر عرضی پیاده است که بایـد بـا عوامـل کالبدی بر آن تاکید شود. »در این نقاط از موانعی که باعث کور شدن دید راننده نسبت به عـابر پیـاده مـی شـود
بایستی شدیداًٌاجتناب نمود. (باردن، دن، 1999 ، ص «(174
-5 طراحی محل عبورپیاده:
عابران به هنگام عبور از خیابان با بیشترین خطر مواجهاند، بنابراین برای طراحی محل عبور پیـاده ایمـن و متمایز، توجه هرچه دقیق تر ضرورت می یابد. پایین تر بودن سرعت حرکت و کمتر بـودن عـرض خیابـان، خـود موجب افزایش ایمنی می شود. در خیابان هایی که دارای نوار جدول پیش آمده یا باند پارک در تقاطع ها یا میان بلوک ها (خیابان ها) هستند، موارد سودمندی به چشم مـی خـورد. آنهـا از سـرعت ورود و خـروج وسـایل نقلیـه میکاهند، عرض خیابان را در محل گذر عابران کم مـیکننـد و دیـد متقابـل عـابران و وسـایل نقلیـه را افـزایش میدهند.
ب) در پهنه های تجاری، خطوط عابر می بایست حداقل 3/6) متر) عـرض داشـته باشـد. تـا بـدین ترتیـب عابران بتوانند به راحتی در دو جهت حرکت کنند. خیابان های عریض دارای رفوژهای میانی که دارای دماغه انـد، ایمنی بیشتری را برای عابران به وجود می آورند. »در وضعیت مناسب عرض محل عبـور از رفوژمیـانی 1/8)متـر) خواهد بود. افزون برآن تابلوهای شمارش معکوس که میزان زمان باقی مانده برای عبـور از خیابـان را بـه عـابران نشان میدهد، نقشی سودمند و موثر در ایمنی عبور عابران خواهـد داشـت. (اعتمـاد، گیتـی، بهزادفـر، مصـطفی، 1386، ص «(315
ج) در محل های عبوری که میانه خیابان (بلوک) قرار گرفته اند، استفاده از جزایر میانی بسیار توصـیه مـی شود. طرح های جدید جزایر میانی با تغییر زاویه حرکت عابران بـه میـزان 45درجـه در محـل عبـور، آنـان را در
موقعیت دید بهتری به وسایل نقلیه قرار می دهد. استفاده از چراغ های چشـمک زن حـین عبـور افـراد از عـرض خیابان برای هشدار به رانندگان وسایل نقلیه در افزایش ایمنی موثر است.
د) از دیگر موارد مؤثر در این زمینه پیش بینی عقب نشینی و ایجاد فضای لازم مقابل کاربری هـایی اسـت که نیاز به توقف طولانی مدت دارند و طراحی گذرگاههای عبوری عرضی پیاده با تغییر مصالح و به صـورت کـاملاً واضح نیز از جمله این موارد است.
