مقاله اقتصاد مقاومتی ، بستر ساز عدالت اجتماعی

بخشی از مقاله

اقتصاد مقاومتی،بستر ساز عدالت اجتماعی

چکیده:
مفهوم عدالت و موضوعاتی که به این مقوله نزدیک است در همه دوره های زمانی یکی از موضوعات مهم مدنظر سیاست گذاران حکومتی بوده است و از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا کنون تمام دولت های پس از انقلاب با هر زمینه فکری و سیاسی بر تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی تاکید ویژه داشته اند و برای نیل به این مهم هزینه های گزافی را متحمل شده اند. فلسفه وجودی پیدایش چنین مفهومی ، بهم خوردن توازن اجتماع بخاطر منفعت طلبی عده معدودی از انسانها بوده است که مصلحین را برآن داشته است تا برای رفع آن به دنبال راه حلهایی باشند که تحقق عدالت یکی از آنهاست. چند سالی است که رهبر معظم انقلاب رویکرد کلان کشور را حرکت در مسیر پیشرفت و عدالت عنوان کردهاند. پیشرفت که میتوان آن را نسخهی اصلاحشدهی توسعه با حفظ ارزشها و مطلوبیتهای فرهنگی این ملت دانست، فرایندی است که در آن جامعه از یک دورهی تاریخی به دورهی جدیدی منتقل میشود و در هر مرحله از رشد خویش، ابعاد مختلف زندگی را متحول میسازد. در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریمهای یک جانبه و غیرانسانی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامههای صلح آمیز هستهای ایران، واژهی جدید »اقتصاد مقاومتی« به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است. نویسندگان در این مقاله با توجه به تاکید مقام معظم رهبری بر تحقق اقتصاد مقاومتی، به دنبال تبیین نقش آن در برقراری عدالت اجتماعی هستند.

واژگان کلیدی: اقتصاد مقاومتی،ابعاد اقتصادمقاومتی،ارکان اقتصاد مقاومتی، عدالت، عدالت اجتماعی
مقدمه
از ویژگی های اساسی مدیریت اقتصادی موفق، داشتن الگوست.در ایران ما مسئله فقدان الگوی مشخص برای مدیریت اقتصاد، به ویژه در برخورد با شرایط چالش و بحران، به سادگی قابل درک است. در وضعیت حاضر که با چالش مهم تحریم همه جانبه غرب مواجه هستیم، با وجود همه تلاش های غیر قابل انکار انجام شده برای مواجهه با اقدامات دشمنان، فقدان الگویی راهبردی برای مدیریت اقتصادی احساس می شود تا بسیاری از مسائل را از چالش خارج کند یا چالش ها فرصت اثرگذاری منفی بر اهداف را پیدا نکنند. آنچه به روشنی در واقعیت اقتصاد ایران دیده می شود آن است که سیاست های پولی، مالی، ارزی، بانکی، اشتغال و تولید بدون ارتباط منسجم و تعریف شده و بعضا به صورتی کاملا اقتضایی و موردی، آن هم پس از گسترش دامنه چالش ها، به کار بسته می شوند و از آنجا که ارتباط سیستمی مشخصی میان آنها برقرار نیست، در بسیاری موارد یکدیگر را خنثی می کنند و در نتیجه کارایی لازم را ندارند. نتیجه اجرای این سیاست های انفعالی از قبل معلوم و کاملا متفاوت با شرایط مورد انتظاری است که با به کارگیری الگوی مشخص در مدیریت کلان اقتصادی، فعالیت واحدهای اقتصادی در سطح خرد و میانی هماهنگ می شود و متغیرهای کلان اقتصادی در راستای مقاصد مربوط تنظیم و همه پتانسیل ها برای اهداف نهایی پیشرفت و عدالت به کار گرفته می شوند(سیف،.(1391در حال حاضر با اینکه مقام معظم رهبری اوضاع کنونی را به گردنه ای که از آن عبور خواهیم کرد تشبیه فرمودند، اما بر داشتن اقتصاد مقاومتی تاکید و اصرار دارند. این مسئله نشان می دهد که مدیریت اقتصادی باید سنجیده عمل کند و به ویژه چالش تحریم را به عنوان واقعیتی جدی که در تمام سال های پس از انقلاب وجود داشته است در برنامه ریزی اقتصادی وارد سازد. نکته مهم دیگر اینکه در شرایط وجود چالش ها، چنانچه الگوی اقتصاد مقاومتی مبتنی بر فعال سازی ظرفیت های داخلی شکل گیرد، بهترین سکوی پرتاب برای شرایط پس از چالش خواهد بود؛ به گونه ای که با رفع چالش ها، ظرفیت اقتصاد به صورتی کامل تر آزاد و موجب شتاب پیشرفت خواهد شد. اگر اقتصاد کشور نتواند عدالت را برقرار کند و به طبقه مستضعف توجه نکند و رفاه اجتماعی را مد نظر نظر قرار ندهد اقتصاد مقاومتی در جامعه شکل نمی گیرد. در حقیقت باید گفت که اقتصاد مقاومتی به دنبال تقویت اقتصاد دولتی نیست؛ بلکه به دنبال تقویت اقتصادی است که با محوریت مردم منجر به تقویت عدالت اجتماعی در جامعه شود. عدالت اجتماعی یکی از شاخص هایی است که می توان مشروعیت یک نظام رابا آن سنجید وتوجه به مردم، عدم تبعیض و رفتار مناسب نسبت به آنان نیز از شاخص هایی است که می توان با آن عدالت اجتماعی را در زمانی خاص محک زد. هدف این مقاله تبیین نگرشی بر نقش اقتصاد مقاومتی در برقراری عدالت اجتماعی است که زمینه را برای قدم گذاشتن کشور در مسیر پیشرفت و توسعه کشور فراهم می کند.
اقتصاد مقاومتی
مدتی است که نظریه اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری مطرح شده است. پرداختن به این موضوع به دلایل گوناگون، مهم

و ضروری است. از یک طرف، دشمنان ملت ایران تلاش دارند تا نسبت به درهم ریختگی اقتصاد ایران اقدام کنند و از ناحیه اقتصاد، ضرباتی را به ملت ایران اسلامی وارد کنند و از طرف دیگر مقاومت در اقتصاد، نسخه ای کارساز برای عبور از این مرحله است. از سویی دیگر موضوع اقتصاد مقاومتی موضوعی بسیار بدیع و جدید و بکر است و تجربه منتشر شده مکتوبی در مورد آن وجود نداردقاعدتا باید جوانب آن بررسی و مورد توجه قرار گیرد. از منظری دیگر برای کشور جمهوری اسلامی ایران که مصمم است اقتصاد تک محصولی و مبتنی بر درآمد نفت را متحول نموده و به سمت عدم وابستگی به نفت حرکت کند، موضوع اقتصاد مقاومتی یک راهکار و نقشه راه سازنده است(پیغامی،(1391 برای مفهوم اقتصاد مقاومتی ، تعاریف متفاوتی ارائه شده که هر کدام از جنبه ای به این موضوع نگاه کرده اند. در این میان، تعریف جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی را خود رهبر فرزانه انقلاب ارائه داده اند. ایشان در دیدار با دانشجویان فرمودند:» اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدید می تواند تعیین کننده ی رشد و شکوفایی کشور باشد. )« بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان، (16/5/1391

ارکان اقتصاد مقاومتی
الف: مقاوم بودن اقتصاد: طبق بیانات رهبر معظم انقلاب وظیفهی همهی ما این است که سعی کنیم کشور را مستحکم، غیر قابل نفوذ، غیر قابل تأثیر از سوی دشمن، حفظ کنیم و نگه داریم؛ این یکی از اقتضائات »اقتصاد مقاومتی« است. در اقتصاد مقاومتی، یک رکن اساسی و مهم، مقاوم بودن اقتصاد است. اقتصاد باید بتواند در مقابل آنچه که ممکن است در معرض توطئهی دشمن قرار بگیرد، مقاومت کند.
ب: استفاده از همهی ظرفیتهای دولتی و مردمی: دولت باید حمایت کافی از بخش خصوصی به عمل آورد. برای انجام این کار سیاستهای اصل 44 باید با تاکید، اهتمام، دقت و وسواس هر چه بیشتر دنبال شود. همچنین جهت توانبخشی بخش خصوصی(بخش مردمی)، می توان از طریق بانکها و قوانین و مقررات لازم عمل کرد تا این بخش را فعال نمود(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیئت دولت، .(2/6/1391
ج: حمایت از تولید ملی: رکن دیگر اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید ملی یعنی صنعت و کشاورزی است؛ حمایت از تولید ملی، آن بخشِ درونزای اقتصاد ماست و باید به آن تکیه نمود. از جمله می توان واحدهای کوچک و متوسط را فعال کرد. البته خوشبختانه در کشور ما واحدهای بزرگ فعال هستند و از نظر اشتغال و سوددهی در وضعیت خوبی به سر می برند. لیکن باید به فکر واحدهای متوسط و کوچک بود؛ زیرا این واحدها تاثیرات مستقیم بر زندگی افراد جامعه دارند(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیسجمهوری و اعضای هیئت دولت، .(2/6/1391

د: مدیریت منابع ارزی:مسئلهی منابع ارزی هم مسئلهی مهمی است که با توجه به وضعیت اقتصادی ایران باید به دقت مدیریت شود و از این وضعیت آشفته خارج شود.
ه: مدیریت مصرف: مسئله بسیار مهم دیگر در اقتصاد مقاومتی، مدیریت مصرف است. مصرف باید مدیریت شود. اسراف و زیادهروی، قضیهی مهمی در کشور است. برای جلوگیری از اسراف و مدیریت مصرف در وهله ی اول نیاز به فرهنگ سازی می باشد.در این میان نقش رسانه ها بلاخص صدا و سیما بسیار جدی است.همچنین باید تلاش نمود اقلام مصرفی کشور از داخل تامین شود تا از تولید ملی حمایت شود(بیانات مقام معظم رهبری ، (1391

ابعاداقتصاد مقاومتی
سازمان بسیج مستضعفان برای تبیین ابعاد و مولفه های اقتصاد مقاومتی، از تحلیل زنجیره نامگذاری سالها توسط مقام معظم رهبری در چند سال گذشته و با محوریت شعارهای اقتصادی استفاده کرده است(سازمان بسیج مستضعفان،.(1391با نگاهی به عناوین این چند سال، »نوآوری و شکوفایی«، »اصلاح الگوی مصرف«، »همت مضاعف و کار مضاعف«، »جهاد اقتصادی«، »تولید داخلی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی« ، »حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی« و »اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی« به جنبه های مختلفی از اقتصاد مقاومتی دست می یابیم. به عبارت دیگر، شعار سال های اخیر هر یک به نوبه خود جنبه های مختلف اقتصاد مقاومتی را به همراه دارند(سازمان بسیج مستضعفان،.(1391
.1نوآوری و شکوفایی: نوآوری و شکوفایی به عنوان محرک رشد پایدار شناخته می شود. همچنین کمبود نوآوری یکی از عوامل اصلی پایین بودن سطح رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه شناخته می شود. ایده اصلی نوآوری بر این نکته استوار است که نوآوری سبب افزایش توان تولید افراد و نهایتا رشد اقتصادی می گردد(ربیعی،.(1388
.2اصلاح الگوی مصرف:ابتدایی ترین و اصولی ترین مبانی علم اقتصاد »کمبود منابع« است. به عبارت دیگر، علم اقتصاد علم استفاده بهینه از امکانات و منابع محدود در راستای ارضای نیازهای نامحدود بشری است.به عبارت دیگر،علم اقتصاد علم استفاده بهینه از امکانات و منابع محدود در راستای ارضای نیازهای نامحدود بشری است.افزایش مصرف در جامعه باعث افزایش اسفاده استفاده از منابع محدود می گردد و در نتیجه، سرمایه گذاری را کاهش می دهد(سالواتوره،.(1384بر همین اسا، اگر با منابع موجود الگوی مصرف جامعه اصلاح شود و در مصرف زیاده روی نشود، مقداری منبع که مورد استفاده قرار نگرفته اند باقی می ماند که می توان آنها را سرمایه گذاری کرد.در نتیجه، سرمایه گذاری افزایش می یابد و افزایش سرمایه گذاری به افزایش تولید می انجامد.طبق تعریف اقتصاد مقاومتی، اصلاح الگوی مصرف از طریق افزایش سرمتیه گذاری باعث رشد و شکوفایی اقتصاد می گردد(محمدی مقدم و همکاران،.(1392
.3کارجهادگونه:افزایش مهارت و بهره وری نیروی کار و استغاده بهینه از نیروی کار برای پیشبرد اهداف کشور به عنوان یک جنبه موثر از اقتصاد مقاومتی تعریف می گردد(محمدی مقدم و همکاران،.(1392
.4حمایت از تولید داخلی:یکی از مفاهیم اساسی در ادبیات اقتصادی این است که واردات یعنی ایجاد اشتغال برای نیروی کار خارجی و صادرات یعنی ایجاد اشتغال برای نیروی کار داخلی.این سخن نیز همانند سه جنبه قبلی در راستای تعریف اقتصاد مقاومتی قرار می گیرد، اما این جنبه از اقتصاد مقتومتی با سه جنبه قبل تفاوت های اساسی دارد(سالواتوره،.(1384یکی از این تفاوت ها عبارت است از اینکه به صورت مستقیم بر رشد و شکوفایی تولید اثر دارد،نه به صورت غیر مستقیم و با واسطه. نکته دیگر اینکه با حمایت از تولید داخلی(مخصوصا در مواردی که توانایی تولید کالا در داخل وجود دارد) وابستگی به دنیای خارج کاسته خواهد شد. با کاسته شدن وابستگی به دنیای خارج و به خصوص دنیای غرب که مجری فشار و تحریم بر کشورمان است، اثربخشی تحریم ها کاهش می یابد و در نتیجه،به رشد و شکوفایی اقتصاد می انجامد. البته مزایای بسیاری در حمایت از تولید داخلی نهفته است که از جمله آنها می توان به ایجاد اشتغال برای نیروی کار داخلی،کمتر شدن فشار تورمی، توجه به برند داخلی در صنایع مختلف، تقویت بخش خصوصی، کاستن از بار مالی دولت، ارزآوری کالاهای غیر نفتی و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.همه موارد فوق در راستای تعریف گفته شده از اقتصاد مقاومتی قرار می گیرند. در واقع »حمایت از تولید داخلی«به صورت مستقیم، یعنی فراهم نمودن زمینه رشد و شکوفایی برای اقتصاد، به اقتصاد مقاومتی کمک می کند(محمدی مقدم و همکاران،(1392
.5حمایت از عوامل تولید داخلی: در اقتصاد عوامل تولید شامل نیروی انسانی، زمین، کار، سرمایه های فکری، سرمایه های انسانی، سرمایه های مادی و .... می باشد. افزایش حمایت از عوامل تولید نتایجی را به همراه خواهد داشت:
✓ چون این عوامل به صورت مستقیم در تولید نقش دارند،به افزایش تولید می انجامد؛
✓ حمایت از عوامل تولید به مانند سرمایه گذاری است و از این طریق نیز منجر به افزایش تولید می شود(محمدی مقدم و همکاران،.(1392

مطالعات اقتصادی بیانگر این موضوع است که نرخ رشد بلند مدت اقتصادی با سطح درآمد اولیه کشور همبستگی بالایی ندارد و پایین بودن موجودی سرمایه فیزیکی تنها عامل رشد پایین اقتصادی کشورها نیست، بلکه برخی از عوامل باعث تسریع رشد اقتصادی می گردد(رضایی و همکاران،.(1390در نتیجه، حمایت از عوامل تولید داخلی به رشد بلندمدت اقتصادی می انجامد و شکوفایی اقتصادی می انجامد و شکوفایی اقتصاد را در پی خواهد داشت. این مورد نیز در تعریف اقتصاد مقاومتی تبلور می یابد، چراکه فشارها و تحریم های خارجی تاثیر چندانی بر حمایت از عوامل تولید داخلی نخواهند داشت.
معنا و مفهوم عدالت
از عدالت تعاریف زیادی به عمل آمده است و در حوزه سیاست و اجتماع ، مقوله عدالت وعدالت ورزی سنتی ترین گزاره ای است که همواره مطرح بوده است . در اندیشه سیاسی افلاطون، مدینه فاضله وقتی شکل می گیرد که حاکم مدینه استقرار عدالت را بهترین و بایسته ترین کار بداند و خود را وقف خدمت به عدالت کند تا جامعه بر اساس معیارها و ترازهای عدل سامان یابد. به باور ابن سینا ، عدل اجتماعی، ارزش برین و هدف متعالی است . او جهت گیری اصلی دینی و هدف اساسی وحی را سامان دهی به جامعه بر اساس قانون عدل ترسیم می کند .از دیدگاه ابن خلدون ، فلسفه و کارکرد دولتها در درون جامعه ، جلوگیری از تجاوز و ستم و پاسداری از حقوق انسانها ست و دولت به مانند ابزاری مقتدر و زورمند ، برای بازداشتن انسانها از پای مال کردن حقوق یکدیگر به کار می افتد و مردمان را به نگهداشت و اعتدال اجتماعی وا می دارد.عدالت از آن دست مفاهیمی است که برای شناخت آن بایستی مفهوم مخالف آن یعنی ظلم را شناخت. ستم در عرصه عدالت اجتماعی پایمال کردن حقوق و دست اندازی به حقوق دیگران است. بنابر این مفهوم عدالت اجتماعی این است که حقوق افراد رعایت شود ، و هر صاحب حقی به حق خود برسد .در اندیشه سیاسی اسلام به برپایی عدالت، تاکید موکد گردیده است به گونه ای که بقا و دوام اسلام ، اصلاحات وسازندگی ، حیات دین ، عزت دین و مسلمین همه در گرو اجرای عدالت است و نیز امیر مومنان در بیان عدالت می فرماید :(1 العدل رأس الایمان و جماع الاحسان ( دادگری سرایمان و گرد آورنده نیکویی است .) (2 اعدل تحکم ( داد گر باش تا فرمانده باشی.)(هوشمند و همکاران،.(1390

مفهوم و ابعاد عدالت اجتماعی

1ـ برابری و مساوات:برابری از مهم ترین ابعاد و بلکه اصلی ترین معنای عدالت است. معنای برابری این است که همه