بخشی از مقاله
چکيده
مفهوم پايداري در صنعت گردشگري، طي چند دهه گذشته يکي اصلي ترين و در عين حال مباحثه انگيزترين مفاهيم توسعه گردشگري و به عنوان چارچوبي براي فهم روندهاي توسعه اقتصادي – اجتماعي و مديريت منابع طبيعي و گردشگري در سراسر جهان مطرح شده است . از سوي ديگر در وضعيت کنوني، گردشگري روستايي کشور با توجه به جوان بودن بسياري از مقاصد گردشگري روستايي و ضرورت در اختيار داشتن مجموعه اي مناسب از شاخص هاي توسعه پايدار گردشگري روستايي بومي شده ، براي ارزيابي وضعيت و ترسيم مسير آينده ، امري بسيار حياتي و راهبردي تلقي مي شود. گردشگري روستايي انواع مختلفي دارد که به طور کلي مي توان اثرات و پيامدهاي اقتصادي، محيطي، اجتماعي – فرهنگي در نظر گرفت . اما اينطور که به نظرمي رسدگردشگري در منطقه آنطور که شايسته است پيشرفت چنداني نکرده است و اطلاعات اندکي در ميان مردم ايران وجود دارد که يکي از راههاي آگاهي را مي توان تبليغات در رسانه ها و مطبوعات دانست . سيستان با توجه به غني بودن ميراث فرهنگي و باستاني متنوع ، خيلي کم مورد توجه دولت و مسوؤلين ، همچنين خود مردم واقع شده است ، دهه گذشته مفاهيم پايداري و توسعه پايدار به طور چشمگيري افزايش يافته است . اما، مطالعات نشان مي دهد که در خصوص توسعه گردشگري روستايي مشکلات و موانع زيادي وجود دارد که کمتر به آن پرداخته شده است ، توجه به نواحي روستايي که داراي قدمت طولاني بوده و ميراث معنوي، تاريخي و فرهنگي کشور در آن حفظ شده است ، از اولويت خاصي برخوردار است . چرا که جنبه هاي کارکردي و زيبايي هاي طبيعي، اجتماعي و فرهنگي و هم چنين ماندگار تاريخي روستا هاي سيستان همانند بي بي دوست ، کوه خواجه شهر سوخته ، زاهدان کهنه ، دهانه ي غلامان ، رودخانه هيرمند، درياچه هامون ، که از ميراث هاي فرهنگي و تاريخي سيستان محسوب مي شود، بايد راهبردهايي براي توجه به اين مزيت که ميتواند باعث پيشرفت شود انجام داد.
اين پژوهش از نوع مطالعه توصيفي- تحليلي است . جهت گردآوري داده ها از روش کتابخانه اي و اسنادي و ميداني استفاده شده است ، در اين تحقيق ايتدا به معرفي منطقه سيستان و مشکلات آن پرداخته ، و راهبردهاي براي پيشرفت و توسعه گردشگري سيستان پيشنهاد شده است .
کلمات کليدي: پايداري- صنعت گردشگري- گردشگري روستايي- سيستان
مقدمه
گردشگري يکي ازپرسودترين وعظيم ترين صنعت درجهان محسوب مي شود،گردشگري صنعتي است که موجب مي گردد تا افراد براي مدتي از خانه هاي خود خارج شده و جهت بازديد از ديگر نقاط جهان به سفر بپردازند. امروزه گرايش ساکنان شهرها براي گردشگري در روستاها افزايش چشمگيري يافته و ساکنان شهرها براي گريز از چالش ها و مشکلات شهري و صرف اوقات فراغت به روستا ها سفر مي کنند. اين گردشگران که به انها گردشگران روستايي گفته مي شود، از محيط طبيعي و جاذبه هاي فرهنگي روستا استفاده مي کنند. با وجود توجه گردشگران شهري به روستاها، اجراي برنامه هاي توسعه روستايي و توسعه گردشگري با مسائل متعددي روبه رو است . چنين به نظر ميرسد که راهبردهاي گذشته در زمينه ي توسعه روستايي موفقيت آميز نبوده و در سالهاي اخير، توسعه روستايي مورد توجه برنامه ريزي قرار گرفته است . جريان گردشگري به روستاها، زماني که عوامل زيرساختي و بنيادي، علاوه بر جاذبه هاي طبيعي و انساني فراهم شود با تداوم و تقويت همراه است .
از اين رو جريان گردشگري بع زيرساختارهاي گردشگري و توسعه ي گردشگري به مشارکت افراد محلي، پشتيباني بخش دولتي و سرمايه گذاري هاي خصوصي وابسته است (Wickens , ٢٠٠٣). توسعه سريع و عنان گسيخته گردشگري به عنوان مبنايي براي توسعه اقتصادي موجب شده که خطرات زيادي محيط زيست جوامع ميزبان را تهديد کند. متاسفانه هر دو بخش خصوصي و عمومي در تخريب محيط زيست نقش داشته اند و عملکرد هردو بخش حاکي از اين موضوع است که اگر چه گردشگري تا حدود زيادي طبيعت ، مبنا است اما به عنوان حافظ طبيعت عمل نمي کندو در حقيقت تيشه به ريشه خود مي زند. به عبارت ديگر، گردشگري از منظر اکولوژيکي فعاليت سالمي نيست و ملت در برقراري موازنه اکولوژيکي و پايدار يعني ايجاد تعادل بين استفاده از منابع طبيعي و محافظت از آن منابع موفق نبوده اند. پايداري زماني محقق مي شودکه بين ضرورت هاي زيست محيطي و نيازهاي توسعه موازنه ايجاد شود(نصيري، ١٣٧٩).
معرفي منطقه مورد مطالعه سيستان
سيستان يا سجستان در شرق ايران و در شمال استان سيستان و بلوچستان در دشت پست و همواري در ٣٠درجه و ١٨دقيقه تا ٣١درجه و ٢٠دقيقه پهناي شمالي و٦١ درجه و٥٠دقيقه در ازاي شرقي، نسبت به نيم روز گرينويچ قرار دارد. از شمال به استان خراسان جنوبي، از جنوب به درياي عمان و از شرق به کشور افغانستان و از غرب به کوير کرمان محدود است .
سيستان جلگه اي است که شاهرگ حياتي آن رودخانه معروف هيرمند است که از کوههاي بابا يغما در جنوب سلسله جبال هندوکش سر چشمه و بعد از طي صدها فرسنگ در محل جاريکه به مرز ايران مي رسد و پس از مشروب کردن جلگه سيستان ، مازاد آن وارد درياچه هامون شده و سرريز آن از طريق رودخانه شيله (شيلا،شلاق ) وارد گودزره در مرز پاکستان و پاکستان وافغانستان مي شود.
رودخانه هيرمند در سيستان بارها تغيير مسير داده و دلتاي جديدي ايجاد کرده است به همين دليل هم درگوشه وکنار اين منطقه آثار حيات انساني و خرابه هاي باقي مانده ديده مي شوند که توسط سيلاب با تغيير مسير آب متروک شده اند و مردم آنجارا ترک گفته اند. قديمي ترين مکان سکونتي انسان را در شهر سوخته و تعبير ديگر کاخ گلشن زرنگار در جاده زابل - زاهدان مشاهده مي کنيم .
- سيستان را به سه نوع سيستان مي توان تقسيم کرد:
١. سيستان کهن و باستان : شامل مرکز تمام مناطق شرق فلات ايران ، نيمه ي جنوبي وشرقي افغانستان کنوني، مناطق شمال پاکستان ، کشمير و هنچنين طبق متون تاريخي، در دوران باستان ، منطقه ي تبت در ادوار طولاني متعلق به فتوحات اميران و حکام سيستاني بوده است .
٢. سيستان اصلي و محدود: شامل نيمه جنوبي افغانستان ، منطقه چمان و ارتفاعات آن در پاکستان ، مثلث شمال غرب بلوچستان پاکستان و سيستان ايران – زاهدان ، زهک ، جزينک ، نهبندان ، شوسف ، زابل ، نصرت آباد، شوره گز، بنجار، محمدآبادو ...
٣. سيستان رسمي:که بعد از عهد نامه ننگين پاريس به دو بخش سيستان ايران و سيستان افغانستان تقسيم شده است ، که ولايات هلمند، نيمروز و جنوب ولايت فراه جزو سيستان افغانستان و شهرستان هاي زاهدان ، زابل ، نهبندان وتوابعشان و شرق کوير کرمان جزو سيستان محسوب مي شوند(حسين پور، ١٣٧٣).
گردشگري
گردشگري به عنوان يکي از عظيم ترين صنايع دنيا با بسياري از بخش هاي اصلي اقتصاد جهاني ارتباط دارد. هر پديده اي نظير گردشگري که با ابعاد اقتصادي، فرهنگي_اجتماعي و زيست محيطي زندگي بشر به شکل پيچيده اي در ارتباط بوده و بر سه سطح توليد، ارائه و خدمات متکي باشد، به آساني قابل تعريف نيست .
تاکنون در خصوص ساختارتشکيلاتي صنعت گردشگري هيچ نوع تعريف قابل قبولي ارائه نشده است . هرنوع تعريفي در اين زمينه با خطر ارزش گذاري نادرست فعاليت هاي اقتصادي (کم ارزش يا خيلي با ارزش جلوه دادن فعاليت هاي اقتصادي) روبرو مي باشد. بنابر ساده ترين تعريف ، گردشگري صنعتي است که موجب مي گردد تا افراد براي مدتي ازخانه هاي خود خارج شده و جهت بازديد از ديگر نقاط جهان به سفر بپردازند ودر طول مدت سفر نيز نياز هاي پذيرايي و اقامتي آنها را برطرف مي نمايد( ٢٣ ,٢٠٠٥ ,craige, smith).
امروزه گردشگري از مهمترين فعاليت هاي اقتصادي و در شمار سه صنعت عمده جهان محسوب مي شود ( ,Anoka .(1999, 56-57
