بخشی از مقاله
چکيده
امروزه صنعت گردشگري فراتر از يک صنعت ، پديده اي با ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي است . پيش بيني ميشود در سالهاي آينده گردشگري به لحاظ درآمد در راس صنايع موجود دنيا و به لحاظ اهميت بزرگترين بخش تجارت بين الملل را به خود اختصاص دهد. با اين حال ، اگر صنعت توريسم بدون ملاحظه به عوامل منفي تاثير گذار آن توسعه يابد، مي - تواند آسيب هاي جدي و جبران ناپذيري در ابعاد متفاوت بر جامعه وارد آورد. چرا که گردشگري در بستر محيط جغرافيايي صورت ميگيرد که متشکل از محيط طبيعي و محيط فرهنگي و اجتماعي است . هريک از اين دو محيط متشکل از محيط طبيعي از عواملي هستند که به نوعي بر گردشگري تاثير گذار است و از آن تاثير ميپذيرند. گردشگري ميتواند اثرات متفاوت و قال توجهي در منطقه گردشگر پذير بر جاي بگذارد. اين اثرات ميتواند اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي و زيست محيطي باشند. با توجه به پيچيدگي و همچنين گستردگي فعاليت هاي گردشگر ي اثرات ناشي از آن ابعاد به هم پيوسته ي بسياري دارند که بايد اثرات گردشگري به آن توجه شود. امروزه گردشگري به قدري در توسعه ي اقتصادي- اجتماعي کشورها اهميت يافته است که اقتصاددانان ، آن را صادرات نامرئي نام نهادند و ا آن به عنوان رکن اصلي توسعه پايدار ياد ميکنند.
اهميت اين صنعت و نقش آن در توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي باعث شده است تا بسياري از مديران و برنامه ريزان محلي، منطقه اي و ملي براي گسترش آن رنامه ريزي وتلاش نمايند. گردشگر ي روستايي، منبع با ارزش اشتغال زايي و ايجاد درآمد است و ميتواند وسيله ي مهمي براي توسعه ي اجتماعي- اقتصادي جوامع روستايي باشد و در بسياري از کشورها با سياست هاي کشاورزي در ارتباط است . گردشگري روستايي، از يک سو ميتواند اشتغال ايجاد کند و از ديگر سو، قادر است اقتصاد محلي را از جلوه بيندازدو کيفيت زندگي و محيط زيست جوامع محلي را پايين بياورد.همانطور که ميدانيد سيستان از لحاظ گردشگري وابسته به عوامل اقتصادي و اجتماعي است چرا که ورد گردشگر به اين منطقه باعث ميشود که از لحاظ اقتصادي تاحدودي ايجاد درآمد کند و از لحاظ اجتماعي باعث ميشود، تبادلات فرهنگي ايجاد شود، اين پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي است و از روش کتابخانه اي و اسنادي استفاده شده است و درآخر پيشنهاداتي در اين خصوص ارائه شده است .
کلمات کليدي: گردشگري، ابعاد اقتصادي – اجتماعي، سيستان
مقدمه
گردشگري روستايي، نيز جزئي از صنعت گردشگري است که ميتواند با برنامه ريزي اصولي و مناسب و شناسايي مزيت ها و محدوديت هاي گردشگري روستايي، در توسعه ي اين مناطق و در نتيجه ، در توسعه ملي و تنوع بخشي به اقتصاد ملي، نقش موثر بر عهده داشته باشد. امروزه ، گردشگري در مناطق روستايي و دور افتاده اهميتي ويژه يافته و وسيله اي براي رفاه جامعه تلقي ميشود و با توجه به اين که صنايع سنتي روستايي اغلب در حال زوال و نابودي هستند، گردشگري ميتواند به عنوان يک ابزار پيشرفت براي بسياري از روستاها و مکمل صنايع سنتي روستاها عمل کند. با گسترش روزافزون مهاجرت هاي روستايي، کاهش درآمد خانوارهاي روستايي و افول کشاورزي در روستا، نياز روزافزون به فعاليتي جايگزين و در عين حال مکمل براي کشاورزي در نواحي روستايي احساس ميشود تا به منظور توسعه پايدار روستايي، امکان بهره مندي روستاييان به معيشت پايدار فراهم آيد که اين خود بهبود کيفيت زندگي و رضايت مندي روستاييان را به همراه دارد، از سوي ديگر، برنامه ريزي توسعه ي روستايي نيازمند فرآيند ارزيابي و بازنگري در حوزه ي انديشه ي انتقادي توسعه روستايي است تا امکان شکل گيري بهترين راهکارها براي توسعه پايدار روستاي فراهم شود. با توجه به ويژگي بارز گردشگري روستايي به مثابه ي يکي از مردمي ترين اشکال گردشگري، ميتوان انتظار داشت که اين صنعت از يک سو، به رشد اقتصادي و تنوع فعاليت هاي روستايي و از سوي ديگر، با جذب مازاد نيروي انساني، به ايجاد اشتغال و درآمد زدايي براي ساکنان روستاها کمک کند و بدين ترتيب ، فرصتي براي توسعه ي همه جانبه قلمداد شود(ساميان ، بلالي، ١٣٩٢، ١٦٢).
معرفي منطقه مورد مطالعه سيستان
سيستان ، جلگه اي است وسيع و نسبتا هموار که بزرگ ترين و شرقي ترين جلگه مسدود فلات ايران محسوب مي شود. اين جلگه گرچه از نظر جغرافيايي جزو فلات ايران است ولي از نظر سياسي امروزه ، بخش بزرگتر آن در افغانستان و بخش کوچکي نيز در پاکستان است و تنها ٣٦ هزار کيلومتر آن متعلق به ايران است . سيستان در منتهي اليه مرز شرقي کشور، در مختصات بين ٣٠ درجه و ١٨ دقيقه تا ٣١ درجه و ٢٠ دقيقه عرض شمالي و ٦١ درجه و ١٠ دقيقه تا ٦١ درجه و ٥٠دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار دارد. حد شرقي آن در امتداد رود مرزي هيرمند، مرز ايران و افغانستان است و به اين ترتيب از شمال و شرق به افغانستان و از جنوب به زاهدان محدود مي شود. از غرب کوهپايه هاي چهل دختران و کوه پلنگان که در جنوب توده کوهستاني بيرجند قرار دارد با ارتفاع ١٥٠٠ تا ٢٠٠٠ متر تقريبا موازي با خطوط نصف النهار و دقيقا در جهت شمال ، شمال غرب به سمت جنوب شرق به عموان مرز طبيعي، سستان را از کوير لوت جدا مي کند(ابراهيمي، ٢٨،١٣٨٩).
گردشگري
گردشگري در نواحي روستايي يک پديد ه جديدي نيست (٦٦٠ :٢٠٠٧ ,Scot). گردشگري عبارتست از هر آنچه به گردشگران و خدمات مرتبط با آنان مربوط ميشود. بر اساس اين تعريف گردشگري به مجموعه فعاليت هايي اطلاق ميشود که در فرآيند جذب و ميهمان داري بين گردشگران ، سازمان هاي مسافرتي، دولت هاي مبدأ، دولت هاي ميزبان و مردم محلي برقرار ميشود (سراسکانرود و نوربخش ، ١٨٣١ : ٥٥). گردشگري روستايي تقاضاي رو به رشدي را در بسياري از کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه بوجود ميآورد. اين پديده اثرات مثبت و منفي متنوعي بر محيط روستا ميگذارد. به عبارت ديگر، بسياري مطالعات نشان داده اند که چگونه توريسم روستايي اين توان را دارد که به عنوان ابزاري مؤثر براي رشد اقتصادي در زمان و مکاني که کشاورزي نميتواند به مدت طولاني تنها منبع معيشتي، باشد، موثر واقع شود (٥٨ :٢٠٠٦ ,JONAS).
گردشگري به مفهوم کنوني پديده اي جديد مي باشد که اشکال اوليه آن با گسترش وسايل نقليه شخصي و موتوري در اواسط قرن نوزدهم آغاز شد و به ويژه با توسعه خطوط هوايي از سال ١٩٤٥ به بعد گسترش يافت -٢٠٠٦٢٨٠,Davenport) (٢٩٢. گردشگري سير و سياحت در ايران نيز از ديرباز رونق داشته است . آمد و شد خاورشناسان ، وجود کاروانسراها ، چاپارخانه هاي قديمي و راههاي گسترده در دوره ، هخامنشيان دليلي بر اين مدعاست (جهانيان ،١٣٨٨.١١).
گردشگري روستايي
توريسم روستاي يک اصطلاح جامعي است که در بردارنده مفاهيم گوناگوني مانند گردشگري در طبيعت (اکوتوريسم ) ، گردشگري کشاورزي (اگروتوريسم ) ، گردشگري تاريخي ، فرهنگي ، هنري و... مي باشد و به دليل همين اشکال متعدد و متنوع ارائه تعريفي جامع و کامل آن دشوار است (قزلباش .٣.١٣٨٨) . اداره امور کار امريکا : در زمينه گردشگري روستايي تعريف زير را ارائه داده است . بازديد از مکاني غير از مکان معمول کار و زندگي خود خارج ازط محدوده استاندارد آماري شهري است . در زماني که فعاليت کاري در منطقه مورد نظر انجام شود که هدف چنين بازديدي ممکن است تحقيق ، درمان ، مذهب و... باشد (افتخاري وهمکار،٥.١٣٨١). مورفي معتقد است
