بخشی از مقاله
بررسی تأثیر استقرار دولت الکترونیک
در چابکی سازمانی (مطالعه موردی : وزارت علوم و تحقیقات و فناوری)
چکیده
تحقیق حاضر در پی یافتن تأثیر استقرار دولت الکترونیک بر چابکی سازمانی از چهار منظر انعطاف پذیری، سرعت، پاسخگویی و شایستگی می باشد. بعد از مرور ادبیات تحقیق، داده ها از دو طريقي کتابخانه اي و پيمايشي گردآوري شده اند. جامعه آماری انتخاب شده، کارشناسان، مدیران و مدیران ارشد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می باشد. پرسشنامه تحقیق بین افراد نمونه که در برگیرنده ۳۶۰ نفر از متخصصان حوزه ارتباطات و فناوري اطلاعات است، توزیع شد. برای این منظور پرسشنامه در بین تمامی ۳۶۰ نفر توزیع شد. داده هاي تحقیق با بهره گيري از فنون ا ماري،آزمون خی دو ) مورد تجز به و تحلیل قرار گرفت. مطابق یافته هاي تحقيق استقرار دولت الکترونیک رابطه مستقیم با افزایش چابکی سازمانی از چهار بعد انعطاف پذیری، سرعت، پاسخگویی و شایستگی دارد.
واژگان کلیدی : دولت الکترونیک - چابکی سازمانی - وزارت علوم،تحقیقات و فناوری .
مقدمه :
در عصر رقابت جهانی، اقتصاد جهانی هم به سرعت جایگزین بازارهاي محلی می شود. ظهور بازارهاي باز، کاهش موانع تجاري، بهبود در حمل و نقل و پیوندهاي ارتباطی منجر به ایجاد موقعیتی شده است که بازارها و رقابت هاي محلی به صورت استاندارد جهانی عمل می کنند. در نتيجه بنگاه های صنعتی امروز با چالش ها و فشارهای رقابتی جدیدی روبه رو شده اند. از این رو سازمان ها برای بقاء و حفظ موقعیت خود، اشکالی متفاوتی به خود می گیرند. یکی از جدیدترین اشکال سازمانی، فرم سازمان هاي چابک است. سازمان هاي چابک فراتر از انطباق با تغببران می اندیشند و متمایل به استفاده از فرصت هاي بالقوه در یک محیط متلاطم و کسب یک موقعیت ثابت به خاطر نوآوري هاو شایستگی های خود می باشند.
دولت الکترونيکي به عنوان یک اصطلاح عبارت است از استفاده از فناوري اطلاعات به ویژه اینترنت در ارایه خدمات عمومي، با سهولت بیشتر، مشتري بسند تر، با صرفه تر و در مجموع به طريقي متفاوت تر و بهتر. دولت الکترونيکي را در تعریفي وسیع تر مي توان قبول هر نوع فناوري اطلاعاتي و ارتباطي از جانب دولت تعریف کرد سرداری، ۱۳۸۸). دولت الکترونيکي به معنای فراهم کردن شرایطی است که دولت ها بتوانند خدمات خود را به صورت شبانه روزي و در تمام ایام هفته به شهروندان ارایه کنند. در بسياري از کشورها، توجه به مفهوم دولت الکترونیکی و استقرار آن اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. دولت ها ابن مفهوم را تلاشي براي مدرنیزه کردن یا اصلاح و باز مهندسي دولت مي دانند. البته ایجاد دولت الکترونيکي مستلزم تغييراتي اساسي است كه چالش هاي جدي با خود به همراه می آورد (کیا و همکاران، ۱۳۸۷). و به کارگیری و گسترش دولت الکترونیک غالبا در جهت انجام تغییرات در فرایند های دولتی نظیر تمرکز زدایی ، بهبود کارایی و اثر بخشی است. اصولا تعربف واحدی درباره دولت الکترونیکی وجود ندارد و این مسأله ناشی از ماهیت پویا و متغیر فناوری است. امروزه به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور بهبود کارایی و اثربخشی ، شفافیت اطلاعات و مقایسه پذیری مبادلات اطلاعاتی و پولی در درون دولت ، بین دولت و سازمانهای تابعه آن، بین دولت و شهروندان و بین دولت و بخش خصوصی دولت الکترونیک اطلاق می شود صفری و همکاران ۱۳۹۲ ). اکنون به چند تعریف از دولت الکترونیک اشاره می شود :
دولت الکترونیک ، شیوه ای برای دولت ها به منظور استفاده از فناوریهای جدید است که به افراد ، تسهیلات لازم برای دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی ، اصلاح کیفیت آنها و ارائه فرصتهای گسترده برای ام مشارکت در فرایندها و نماد های مردم سالار می دهد رضایی و داوری، ۱۳۸۳).
دولت الکترونیک به فعالیت های نهادهای دولتی در فضای مجازی و بدون محدودیت های زمانی، سلسله مراتبی و فضا اشاره دارد ( ,Vintar.( 2001 دولت الکترونیک عبارت است از بکارگیری فناوری اطلاعات در راستای ارائه خدمات و اطلاعات عمومی به شهرواندان، کاهش شکاف میان مدیریت دولتی و شهروندان و افزایش سطح دسترسی شهروندان به خدمات دولتی می باشد بعقوبی، ۱۳۸۶).
و با یکی از پارادایم های افزایش انعطاف پذيري، سرعت، کبفبت و پاسخگویی چابکي سازماني است. در این پارادایم نوین، سازمان قادر است توانايي کاميابي در محيط همیشه در حال تغيبر و غیر قابل پیش بيني را به دست آورد (حمیدی و همکاران، ۱۳۸۸). اصطلاح چابکی سازمانی پارادایم جديدي به مفهوم توانايي واکنش به هنگام و موفقیت آمیز در برابر تغييرات المحيطي است که از سال ۱۹۹۱ در عرصه رقابت بین سازمان ها مطرح شده است (کیانی، ۱۳۸۹).
تعریف هاي زيادي براي چابكي ارائه شده است اما هیچ یك، مخالف با یکدیگر نبوده، یکدیگر را نقض نمي كنند. عموما این تعریف ها، ایده سرعت و تغییر در محیط کسب و کار را نشان مي دهند. با توجه به جدید بودن بحث چابکي، تعريف جامعي که مورد تائید همگان باشد، وجود ندارد. در زیر به چند تعریف از چابکی اشاره می شود: و چابکی به معنای توانایی کسب و کار به منظور رشد در عرصه رقابت و پاسخگویی به تغییرات غیر منتظره و سریع بازار رقابت و ایجاد اررمن برای مشتری است ( 1996 ,Womack and Jones ).
چابکی را توانایی فائق آمدن بر چالشهای غیر منتظره برای رویارویی با تهدیدات بی سابقه ی محیط کاری و کسب مزیت و سود از تغییرات به عنوان فرصت های رشد و پیشرفت تعریف می کنند (2001 ,Maskell) .
چابکی را می توان به صورت همراستایی نزدیک سازمان با نیازهای متغیر کاری در جهت کسب مزیت رقابتی تعریف کرد. در چنین سازمانی اهداف کارکنان با اهداف سازمان در یک راستا قرار داشته و این دو توأم با یکدیگر در صدد ه لمستند تا به نیازهای متغیر مشتریان پاسخ مناسبی بدهند (1999 ,Vernadat).
و چابکی توانایی بازاریابی محصولاتی با کیفیت بالا، هزینهء کم، زمان انتظار کوتاه و تنوع زیاد است که ارزش بیشتری را برای مشتری فراهم می نماید (444 :2007 ,Vokurka & Fliedner , 1999 : 166 ; Agarwal) .
و سازمان چابک، یک کسب و کار با سرعت، سازگار و آگاهانه است که قابلیت سازگاری سریع در واکنش به تحولات و وقایع غیر منتظره و پیش بینی نشده، فرصت های بازار و نیازهای مشتری را دارد (1994 ,Kidd) .
چابکی به طور کلی توانایی یک سازمان تغییر محیطی و سپس پاسخگویی سریع و کارا به آن تغییر است. این تغییر محیطی می تواند تغییرات تکنولوژ بک و کاری با تغد بر نیاز مشتری با شد افتد بان و گلچین پور، ۱۳۸۵). و موسسات و سازمان های چابک نگران تغییر، عدم اطمینان و عدم پیش بدنی در محیط کسب و کار خود هستند. این موللمسات برای رسیدگی به تغيير ،عدم اطمینان به شماری از قابلیت های متمایز نیازمندند. این قابلیت ها و چابکی چنان که شریفی و ژانگ (۱۹۹۹) بیان کرده اند، عبارت است از توانایی هایی که باید در سازمان ایجاد شود تا سازمان از قدرت مورد نیاز برای پاسخگویی به تغییر آن برخوردار باشد که عبارت است
• قدرت پاسخگویی: عبارت است از توانایی شناخت تغییرات وپاسخ سریع به آنها جهت برطرف سازی آنها که شامل موارد زیر می باشد :
' احساس، درک و پیش بینی تغییرات
" واکنش سریع و فوری به تغییر
" ایجاد، اصلاح و بهبود تغییر
شایستگی: عبارت است از مجموعه وسیعی از توانایی ها که بهره وری فعالیت ها را در جهت اهداف سازمان تأمین می کند. یا به بیان دیگر توانایی دستیابی مؤثر و کارا به اهداف و رسالت های سازمان. این شاخص شامل موارد زیر می باشد :
: داشتن دیدگاه استراتزیک
: تکنولوژی های مناسب سخت افزاری و نرم افزاری
: کیفیت محصول
: اثر بخشی هزینه
مدیریت تغییر
قابلیت دانش و شایستگی افراد
: اثر بخشی و کارایی عملیات
هماهنگی داخلی و خارجی
یکپارچه سازی
• انعطاف پذیری: عبارت است از پردازش فرایندهای مختلف و دستیابی به اهداف مختلف با منابع و تجهیزات یکسان انعطاف پذیری در چهار حوزه زیر مد نظر می باشد:
. انعطاف پذیری در حجم محصول
، انعطاف پذیری در تنوع محصول
، انعطاف پذیری سازمان
. انعطاف پذیری افراد
• سرعت: عبارت است از توانایی انجام دادن عملیات در کوتاهترین زمان ممکن، که شامل حوزه های زیر می باشد :
: سرعت عرضه محصولات جدید به بازار
تحویل سریع و بهنگام محصولات
سرعت در زمان عملیات
اگر سازمانی به دنبال چابکی است، باید این توانایی ها و قابلیت ها را مد نظر داشته باشد. مؤلفه های دیگری نیز همچون کار تیمی ،کیفیت و هزینه هم جز قابلیت های کلیدی چابکی محسوب می شوند. در این پژوهش، پژوهشگر این چهار مؤلفه را به عنوان مؤلفه های چابکی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مد نظر گرفته است.
دولت الکترونیک در ایران در پنج استان پیاده سازی شد که عبارت اند از استان های تهران، شیراز، اصفهان، تبریز و مشهد. با توجه به ارتباط نزدیک دانشگاه با صنعت و تخصصی و نوظهور بودن موضوع پژوهش ، پژوهشگر برای انجام پژوهش در بین سازمان های دولتی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را انتخاب کرد. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یکی از ۲۱ وزارتخانه دولت ایران و المسؤول انجام بخشیدن به امور اجرایی، السباستگذاری نظام علمی، تحقیقاتی و فناوری ایران است. درباره تأثبر استقرار دولت الکترونیک بر چابکی سازمانی تا کنون هیچ گونه پژوهشی صورت نپذیرفته است.
و برای این که یک سازمان بتواند واقعأ چا بک باشد باید تعدادی توانمندسازهای چابکی ویژه و اختصاصی را دارا باشد. این و همکاران (۲۰۰۶)، بر مبنای امروز ادبیات جامع، یک مدل مفهومی را به صورت شکل برای سازمان چابک ارائه کرده اند. در این مدل نیازمندی های مشتری، ملاک های رقابتی، بازار، فناوری و مؤلفه های اجتماعی به عنوان محرک های چابکی در نظر گرفته شده اند. در قسمت دوم مدل ، قابلیت های چابکی با تأکید بر هدف سازمان چا بک مطرح و در قسمت انتهایی با تلفیق ابعاد ارائه شده در زمینه چابکی توسط گلدمن و همکارانش (۱۹۹۵) و مدل یو سف و همکارانش (۱۹۹۹)، سه توانمند ساز برای چابکی ذکر شده است. (لین و همکاران، ۲۰۰۶ ؛ جعفرنژاد و شهابی، ۱386:. ۱۵۷
مدل مفهومی پژوهش از مدل چابکی سازمانی از دیدگاه لین و همکاران، برگرفته شده است.
در اين تحقيق اهداف به شرح ذیل می باشد.
١- مطالعه تأثیر توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیکی و از بعد پاسخگوئی. . ۲- مطالعه تأثبر توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیکی و از بعد شایستگی. . 3- مطالعه تأثیر توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیکی و از بعد انعطاف پذیری.
۴- مطالعه تأثیر توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیکی و از بعد سرعت.
سؤال اصلی پژوهش عبارتند از این که:
آیا استقرار دولت الکترونیک بر چابکی سازمان مؤثر است؟
براساس شاخص های اندازه گیری براساس مدل تعريف شده (لین و دیگران ،۲۰۰۶)، فرضیه های پژوهش عبارت اند از:
فرضیه 1- توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیک از بعد پاسخگوئی منجر به ارتقا چابکی سازمان شده است . فرضیه ۲ - توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدفي استقرار دولت الکترونیک از بعد شایستگی منجر به ارت تا چابکی سازمان شده است .
فرضیه ۳- توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیک از بعد انعطاف پذیری منجر به ارت تا چابکی سازمان شده است . فرضیه ۴- توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیک از با يعد سرعت منجر به ارت تا چابکی سازمان شده است .
روش پژوهش : و پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی ، ماهیت توصیفی و به صورت پیمایش می باشد . جمعه آماری پژوهش :
و جامعه آماری اشاره به گروهی از افراد دارد که از یک خصو صیت مشترکی برخوردارند که آن ها را از دیگر گروه ها متمایز می کند (کر سول، ۲۰۰۵: ۳۵). جامعه آماری در پژوهش حاضر کارشناسان، مدیران و کدیران ارشد وزارت علوم و تحقیقات می باشد که شامل ۳۶۰ نفر می باشد.
روش نمونه گیری پژ و هش
در پژوهش حاضر از نمونه گیری استفاده ن شده است بلکه از روش السر شماری استفاده شده است. بدین صورت که پرسشنامه در بین تمامی افراد جامعه آماری که مشتمل بر ۲۶۰ نفر می باشد، توزیع شده است.
پایایی و روایی پژوهش : و در این تحقیق از روایی محتوی استفاده نموده ایم. روایی محتوى، به این مطلب اشاره می کند که نمونه سوال های مورد استفاده در بکن آزمون تا چه حد معرف کل جامع سؤال های ممکن است که می تواند از محتوا با موضوع مورد نظر تهیه کرد. برای تعیین روایی محتوایی از قضاوت متخصصان در این باره که سؤال های آزمون تا چه میزانی معرف محتوا و هدف های برنامه یا حوزه محتوایی هستند، استفاده می شود دانایی فرد و همکاران، ۲۴۶ : ۱۳۸۶ ). برای این منظور، محقق پرسشنامه را به رؤیت اساتید محترم راهنما و مدیران ارشد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسانید و با توجه به نظرات آن ها نکات مبهم و نارسای پرسشنامه برطرف و اصلاح گردیدند و پس از اعمال نظرات اصلاحی، پرسشنامه آماده و مورد استفاده قرار گرفت.
پایایی یک ابزار سنجش، ثبات و سازگاری مفهوم مورد سنجش را نشان می دهد. مقصود آن است که اگر ابزار اندازه گیری را در یک فاصله ء زمانی کوتاه چندین بار و به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد (دانایی فرد و همکاران، ۳۱۶: ۱۳۸۶ ؛ خاکی، ۲۴۵: ۱۳۸۸ ) . به منظور سنجش پایایی، آلفای کرانباخ پرسشنامه اندازه گیری شده که در این پژوهش، ۹۳۰۶/ به دست آمد که به مفهوم تأیید پایایی ابزار سنجش می باشد.
