مقاله بررسی تطبیقی تربیت معلم در کشورهای ایران ، ژاپن و آلمان

بخشی از مقاله

بررسی تطبیقی تربیت معلم در کشورهای ایران ، ژاپن و آلمان
چکیده
در این مقاله کوشیده ایم وضعیت کنونی نظام تربیت معلم در ایران را بررسی و ویژگی های آن را با دو کشور آلمان و ژاپن بررسی تطبیقی و تحلیل کنیم ،روش پژوهش ما برای جمع آوری اطلاعات، استفاده از منابع کتابخانه ای ، دیجیتالی و سایت های معتبر می باشد.در ابتدا با دیدی انتقادی اجمالی به سیر تحولات نظام تربیت معلم پرداخته ایم و پس از آن به تشریح سیاست ها، اقدامات و اتخاذ تـدابیری اشـاره داشته ایم که در شکل گیری مراکز تربیت معلم کشورمان طی سه دههاخیر نقش داشته اند سپس به طرح عمده ترین مسائل و دشـواری هایی پرداخته ایم که این نهاد تربیتی با آن رو به روست، مانند گزینش معلم، تربیت و آماده سازی معلمـان و سـرانجام نحـوه اسـتخدام و جذب معلم و همچنین به وضعیت نظام تربیت معلم در دو کشور آلمان و ژاپن اشاره داشته ایم، با این هدف که امکان مقایسه وجوه تفاوت و تشابه فرایند تربیت معلم را در کشورهای ایران، آلمان و ژاپن فراهم سازیم.
کلمات کلیدی: تطبیقی، تربیت معلم ، ایران ، ژاپن ،آلمان.

.1 مقدمه
یونسکو (2008) آموزش را کلید توسعه جوامع و مسیری می داند که افراد را برای تحقق توانایی ها و افزایش کنترل بر تصمیمات اثرگذار بر آن ها توانمندساز می سازد . کمیسیون بین المللی یونسکو آموزش برای قرن 21 معتقد است که یادگیری در سراسر زندگی و مشارکت در جامعه یادگیری از عوامل کلیدی پاسخ گویی به چا لش های جهان به سرعت در حال تغییراست . کمیسیون مذکور بر 4 ستون یادگیری یعنی یادگیری برای دانستن، یادگیری برای انجام دادن، یادگیری برای با هم زیستن و یادگیری برای شدن تأکید می نماید. جامعه امروز از فراهم نمودن اجباری آموزش به سمت تمرکز بر کیفیت آموزش و پرورش حرکت کرده و اصلاحات جدید برنامه درسی بر پرورش مهارت های فراگیران، یادگیری چگونه یاد گرفتن، توسعه برنامه درسی و استفاده از راهبردهای متنوع تدریس تأکید می نمایند . چنین تغییراتی مستلزم تغییر نقش معلم است (لی و همکاران، .( 2003 نقش معلم از مخابره کننده اطلاعات، به یاری گر فراگیری، راهنما و هم درس با دانش آموز تغییر می یابد.
حرفه ای شدن معلمان بر جنبه های تکنیکی و حرفه ای تدریس و ارتقاء موقعیت اجتماعی حرفه معلمی متمرکز است. حرفه ای شدن فرآیندی است که به وسیله آن انجام یک حرفه یا شغل مستلزم داشتن مهارت های ویژه ای می شود. معلم حرفه ای باید درک عمیق تری از دانش محتوایی، رشد کودک، سبک های یادگیری، راهبرهای تدریس و مجموعه ای جدید از ارزش ها همراه با احترام به تفاوت های فردی، همکاری با همکاران و گرفتن بازخورد مداوم از تدریس و قابلیت هدایت و تغییر و ارتباط مؤثر داشته باشد. رویکرد های جدید درتربیت و آموزش مداوم معلمان، براساس توسعه مفهوم رویکرد سیستمی به آموزش، در نظر گرفتن تدریس به عنوان فعالیت حرفه ای و سیاست های حمایت کننده توسعه حرفه ای به وجود آمده و آموزش نیاز مداوم زندگی حرفه ای معلمان شده است (وایلانت،.(2007
.2آموزش و پرورش تطبیقی((education comparative
در روزگار ما، همه ی ملت ها با هر نظام سیاسی و اجتماعی پیشرفته به مسئله برنامه ریزی و اصلاحات آموزشی، با توجه به آخرین روش های آموزشی و فنی و پیشرفت های علمی جهان، توجه خاص دارند. این توجه تقریبا فراگیر و جهانی است و نسبت به دیگر فعالیت های اجتماعی از اولویت خاص برخوردار است. بررسی تاریخ تحول نظام های آموزشی جهان نشان می دهد که به منظور تحقق این امر ، اغلب کشور های پیشرو از مطالعات و پژوهش های تطبیقی در زمینه آموزش و پرورش بهره گرفته اند و آن را شرط لازم برای طراحی نظام های آموزش نوین خویش می دانند و بر لزوم و ضرورت این گونه بررسی ها قبل از اقدام به هر گونه اصلاحات آموزشی جامع برای رفع نیازمندی های رو به رشد اقتصادی ، فرهنگی و فنی خویش تاکید می ورزند. اصطلاح » آموزش پرورش تطبیقی « را نخستین بار مارک آنتوان ژولین در سال 1817 با انتشار طرح و نظرات اولیه اثری درباره آموزش و پرورش تطبیقی مطرح کرد؛ با این وصف تا چندی پیش ، بیشتر نویسندگان فرانسوی » علم تعلیم و تربیت تطبیقی « را بر ان ترجیح می دادند.
امروزه متفکران تعلیم و تربیت و متخصصان مراکز تعلیم و تربیت بین المللی بر ضرورت ایجاد این رشته نوین در موسسات اموزش عالی و دانشگاه ها در سطوح کارشناسی ارشد و دکترا تأکید می ورزند که نشان دهنده اهمیت کار ونقش محققان این رشته نوین علمی در موسسات آموزش عالی و دانشگاه ها در سطوح کارشناسی ارشد و دکترا تأکید می ورزند که نشان دهنده اهمیت کار و نقش محققان این رشته علمی در معرفی نظام های آموزشی موفق جهان، شناخت مسائل آموزش و پرورش، معرفی نوآوری ها وروش های جدید در قلمرو آموزش و پرورش و دستاورد های شگرف ناشی از آن است.
.2-1تعریف آموزش و پرورش تطبیقی
تطبیق و مقایسه ، به علمی اطلاق می شود که در آن ، دو یا چند پدیده را به منظور یافتن وجوه اختلاف و تشابه آنها، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. اصولا در زندگی روزمره بدون کار تطبیق و مقایسه نمی توان تصمیمی اتخاذ کرد و روشی برای حل و فصل رضایت بخش کارها انتخاب کرد. در حیطه آموزش و پرورش، این مقایسه یا تطبیق می تواند بین رویدادهای آموزشی داخل یک نظام آموزش و پرورش صورت گیرد یا در سطح وسیع تری ویژگی های گوناگون یک نظام تربیتی با نظام های تربیتی با نظام های تربیتی کشور های دیگر مقایسه شود. بدین سان آموزش و پرورش تطبیقی ترجمه اصطلاح Comparative education است و به دانشی اطلاق می شود که موضوع آن شناسایی، تحکیم و مقایسه شباهت ها و تفاوت های پدیده های تربیتی داخل یک نظام آموزشی یا بین نظام آموزش و پرورش کشور های مختلف جهان با توجه به عوامل اجتماعی ، مذهبی، اقتصادی ، سیاسی موثر در تشکیل و پیدایش آنهاست.
.2-2ضروریات آموزش و پررش تطبیقی

آموزش و پرورش تطبیقی، یکی از رشته های علوم تربیتی است که موضوع آن، تجزیه و تحلیلی و شناخت شباهت ها و تفاوت های موجود بین پدیده ها ، نهاد ها و نظام های آموزشی است. این شناخت و تفسیر آن باید در متن اجتماعی ، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و رویدادهای تربیتی انجام گیرد. این تعریف، چند نکته مهم را در خصوص ضرورت و اهمیت مطالعات و پژوهش های تطبیقی در آموزش و پرورش طرح می کند: آموزش و پرورش تطبیقی، علمی است چند رشته ای .
محقق آموزش و پرورش تطبیقی با این که لازم است در یک زمینه خاص مرتبط با موقعیت های تربیتی ، اطلاعات تخصصی داشته باشد، اما باید از زمینه های دیگر نیز مطلع باشد. در واقع این به ماهیت رویدادها و موقعیت های آموزشی مربوط می شود که به دلیل پیچیدگی شان باید از ابعاد متفاوت ولی مکمل به آنها نگاه شود. آموزش و پرورش تطبیقی به شناخت منجر می شود. این شناخت جز آن که سبب توسعه دانش آموزش و پرورش تطبیقی شود، چگونگی و چرایی موقعیت های تربیتی را به مسئولان و مربیان نظام های آموزشی می شناساند.
.3سیر تحولی تاریخی
سیر تحول تاریخی نظام تربیت معلم ایران از سده های گذشته تا زمان حاضر نگاهی اجمالی به رویدادهای تربیت معلم در سده های گذشته که متأثر از موقعیت های تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دوران های متفاوت بوده است، این امکان را به ما می دهد تا با دیدگاه ها و شیوه های تربیتی معلمان در سده های پیشین آگاهی یابیم . به گواه تاریخ تحول آموزش و پرورش در سده های گذشته به ویژه در ایران باستان، معلمان مهم ترین نقش را در تربیت نوباوگان و انتقال تمدن، فرهنگ و دانش گذشتگان به نسل های آینده بر عهده داشتند. در آن دوره، سرچشمه تربیت، دین و پند نامه زرتشت بود که پدر و مادر را مسئول تربیت فرزند می شناخت. آموزش رسمی به شاهزادگان و روحانیان و بزرگزادگان اختصاص داشت و در روش تدریس به جنبه های علمی آموزش توجه زیاد می شد (الماسی، 1380 ، ص .(71- 82
معلمان از میان همین گروه انتخاب می شدند. تحولی عظیم در ساختار اجتماعی ایران دوره ی ساسانی به » اسلام « با ظهور وجود آمد و دانش اندوزی از انحصار یک طبقه خاص خارج شد . مسجد، کانون فعالیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، محل تربیت فرزندان مسلمانان نامیده می شد » مکتب « شد. بعدها به سبب کثرت دانش آموز محل دیگری که به تعلیم کودکان اختصاص یافت . (صدیقی، 1354 ، ص ( 59 مکتب » حوزه های علمیه « و » مدرسه « نقش آموزش ابتدایی را بر عهده داشت و عهده دار آموزش متوسطه و عالی بودند . معروف ترین این مدارس را نظام الملک در شهرهای مختلف تأسیس کرد معلمان این مدارس به سه » نظامیه « با عنوان » معید « و » نایب مدرس « ،» مدرس « گروه تقسیم می شدند با تأسیس دارالفنون در سال 1268 ه.ق به همت امیرکبیر، برای نخستین بار دولت در امر تعلیم و تربیت برای خود مسئولیتی قائل شد.
.3-1تغییرات و تحولات تربیت معلم پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در اساسنامه ها و آیین نامه ها و برنامه های مراکز تربیت معلم و تربیت دبیر دانشگاه ها، تغییراتی به وجود آمد و در مورد کارآموزان این مراکز آموزشی و استخدام آنان قوانینی وضع شد (صافی، احمد،1373 ، ص .(34 برای تربیت و تأمین معلمان مدارس ابتدایی، استثنایی، راهنمایی تحصیلی، متوسطه ی عمومی و فنی و حرفه ای، رشته هایی جدید بر رشته های قبلی افزوده شد.
در سال های تحصیلی 1359-60 دربارهی تغییر ساختار تربیت معلم و تهیه برنامه های درسی، مطالعاتی در دفتر تحقیقات و برنامه ریزی درسی (در حال حاضر این دفتر با نام دفتر برنامه ریزی و تألیف کتاب های درسی فعالیت دارد .) و دفتر تربیت معلم و شورای عالی آموزش و پرورش صورت گرفت و نظر مسؤلان وزارت آموزش و پرورش بر این بود که:
•مراکز تربیت معلم باید در مراکز استا ن ها توسعه یابد .
•سطح تحصیلات فارغ التحصیلات مراکز تربیت معلم، برای تدریس در دوره ابتدایی و راهنمایی تحصیلی باید فوق دیپلم باشد.
•فعالیت مراکز تربیت معلم در استان ها به صورت شبانه روزی صورت پذیرد.
•رشته های تحصیلی مراکز تربیت معلم به دو سال افزایش یابد .
•به منظور تدریس در دوره ابتدایی، رشته آموزش ابتدایی ایجاد شود .
•در برنامه درسی، دروس معارف اسلامی، اخلاق و تربیت اسلامی گنجانده شود.
•در انتخاب دانشجو برای مراکز تربی ت معلم، علاوه بر صلاحیت های علمی، به صلاحیت های اخلاقی نیز توجه شود . مهم ترین نهادها و مراکز تربیت معلم پس از پیروزی انقلاب اسلامی عبارت بودند از:
•دانش سراهای تربیت معلم دو ساله و چهار ساله
•گروه هماهنگی تربیت معلم
•دانشگاه های تربیت معلم و دانشکده های علوم تربیتی و تربیت دبیر
•دوره های کارشناسی ناپیوسته
•دفتر تربیت معلم سایر روش های تأمین معلم مورد نیاز مدارس در شهرها و روستاها در سال های اخیر از طریق سیاست ها و تدابیری
صورت می پذیرفت کهذیلاً به آن ها اشاره می شود.
•به کارگیری سرباز معلم در سطح دیپلم، فوق دیپلم و لیسانس پس از طی دوره های آموزشی، نظامی و فرهنگی

•استخدام معلمان ابتدایی از میان آموزشیاران نهضت سوادآموزی
•استفاده از دبیران شاغل، دانشجویان دانشگاه ها، شاغلان سازمان های اداری وزارت آموزش و پرورش برای تدریس در دوره های متفاوت تحصیلی به صورت حق التدریس
•برگزاری آموزش های ضمن خدمت و فراهم کردن شرایط ادامه تحصیل معلمان پایه های گوناگون از طریق مأموریت

.3-2تحصیلی
در این قسمت می کوشیم به ویژگی های نهاد تربیت معلم ایران از سه بعد گزینش، آماده سازی و تربیت و جذب و استخدام و نگهداری، به منظور آگاهی بیشتر از فرایند تربیت معلم بپردازیم.

.3-3مرحله آماده سازی و تربیت معلمان
در ایران، تربیت معلم در سطح ابتدایی و راهنمایی بر عهده آموزش و پرورش و آماده سازی و تربیت معلم در سطح متوسطه هم زمان بر عهده ی آموزش و پرورش و آموزش عالی است. کسب صلاحیت معلمی شامل سه دوره ی: الف) کاردانی با حداقل 67 و حداکثر 72 واحد درسی ب) کارشناسی ناپیوسته با حداقل 65 و حداکثر 70 واحد درسی ج) کارشناسی پیوسته با حداقل 130 و حداکثر 135 واحد درسی است. (شعبانی، 1383 ، ص .(141
دانشجو معلمان در دوره های گوناگون موظف به گذراندن دروس عمومی، دروس تخصصی و آموزش های تربیتی هستند. آموزش های تربیتی، درس های مربوط به مهارت های معلمی، کلاس داری و دروس تربیت معلم ایران به صورت خطی تنظیم شده است و تقدم و تأخر درس ها اهمیتی ویژه دارد . موضوع یا رشته تخصصی در برنامه تربیت معلم با حجیم تر کردن کتاب های درسی همراه است . عاملی که موجب می شود بر مفاهیم به طور سطحی تأکید می شود و کمتر به دانشجو فرصت پژوهش داده می شود .

.3-4مرحله جذب، نگهداری و استخدام معلمان
براساس برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ( 1379-1383 )، در قسمت آموزش و پرورش، در زمینه جذب، نگهداری و استخدام معلمان راهکارهای اجرایی مورد تأکید قرار گرفتند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد: 3-4-1 -ایجاد تعادل و توازن در امتیازات معلمان شاغل و دارندگان مدرک هم سطح در کلیه دوره های تحصیلی، براساس ساعات موظف و ویژگیهای هر دوره.
3-4-2 -ارتقای معلمان واجد شرایط دارای مدرک دیپلم و کاردانی به ویژه در دوره ابتدایی (حداقل یک مقطع تحصیلی). 3-4-3 -ارتقا تا 20 درصد از کارکنان دارای مدرک کارشناسی به کارشناسی ارشد.

3-4-4 -اعمال سیاست های تشویقی برای معلمان و مربیان پذیرفته شده در دوره دکتری.
3-4-5 -تعیین نرخ حق التدریس معلمان در حکم ضریبی از حقوق فوق العاده برای ایجاد انگیزه و افزایش ضریب به کارگیری نیروهای مجدد . (صافی، احمد، 1381-82، ص .(36-35
پژوهش ها و مطالعات نشان می دهند که در پذیرش داوطلبان به کسوت معلمی، به عوامل تحصیلی و صلاحیت های اخلاقی توجه شده است، اما مبنای صلاحیت اخلاقی بیشتر ارزش های اسلامی و رفتارهای دینی داوطلبان است و و یژگی های شخصیتی آنان از قبیل انگیزش، ارتباط میان فردی، خودشکوفایی و خود راهبردی و ویژگی های عاطفی مانند علاقه مندی به کار معلمی، حس همکاری، اشتیاق، تفکر دانش آموز محوری مورد توجه قرار نگرفته است (شعبانی، 1383 ، ص .( 133 آزمون های عملکردی به منظور سنجش صلاحیت حرفه ای داوطلبان کمتر مورد توجه قرار گرفته است، بنابراین داشتن گواهی نامه معلمی و گذراندن موفقیت آمیز امتحانات تعیین صلاحیت حرفه ای که از شروط حتمی برای ورود به حرفه معلمی در کشورهای پیشرفته دنیاست، در کانون توجه نهاد تربیتی کشورمان نیست دانش سراهای تربیت معلم جزء سابقه خدمت رسمی آنان به منظور ترفیع (پایه، گروه، بازنشستگی) قابل محاسبه خواهد بود (ندیمی، 1380 ، ص .( 327 -329

.3-5نظام تربیت معلم در کشورهای آلمان و ژاپن
در این قسمت سعی بر آن است که ویژگی های نظام تربیت معلم دو کشور و ژاپن با دو هدف مشروح زیر بررسی شود . نخست آشنا کردن خوانندگان با جریان شکل گیری و تحول این نهاد تربیتی در کشورهای مورد مطالعه که به اعتقاد نگارنده، نظام تربیتی آن ها در ایجاد تمد ن و فرهنگ قرن معاصر نقشی مؤثر داشته است و همچنین شناسایی و تحلیل عواملی که تحولات در قلمرو نظام تربیت معلم را در حکم یک ضرورت مطرح ساخته است . دومین هدف آن است که از طریق بررسی تحلیلی و تاریخی که یکی از متداول ترین شیوه های پژوهش در بررسیهای تطبیقی است، دریابیم که اصلاحات مراکز تربیت معلم در این کشورها بر چه اصولی استوار است.

.4نگاهی گذرا بر نظام آموزش و پرورش آلمان
در کشور آلمان و طی سده های میانه عامل اصلی آموزش و پرورش، کلیسا و کارگزاران آن یعنی روحانیان و افراد وابسته به آن ها بودند. طی جنگ های صلیبی اروپاییان با افکار متنوع مذهبی شرق به ویژه اسلام، آشنا شدند و روش به وجود آمد . روشی که معلمان و دانش آموزان (Scholasticism) اهل مدرسه در تدریس، تحصیل و تفکر به کار می بردند و هدف این بود که دانش آموزان توانایی بحث و استدلال را به دست آورند تا عقاید دینی را با منطق ثابت و دلایل مخالف را رد کنند، بی آن که در اصل احکام و اساس دین شک و سستی وارد شود. همچنین علوم را که به عقیده اهل مدرسه فقط عبارت بود از حکمت الهی و فلسفه، مرتب و مدون کنند و بیاموزند. در نیمه اول قرن شانزدهم، جنبشی دینی و تربیتی در آلمان به وقوع پیوست که در تاریخ مذهب و آموزش و پرورش کم نظیر بوده است . پیشوای بود که برخلاف سایر اصلاح طلبان معاصر » مارتین لوتر « این نهضت در آلمان خود، طرفدار تعمیم آموزش و پرورش میان عامه مردم بود. مقدمه ای برای بارور شدن و شکوفا شدن فرهنگ اروپا در » رنسانس « قرن های پس از آن فراهم نمود. در این دوره دانشگاه های بزرگ در سرزمین های اروپای غربی و از جمله آلمان به وجود آمد و آموزش و پرورش به شدت تحت تأثیر این دگرگونی ها قرار گرفت. آلمانی ها به خوبی متوجه شدند که آموزش و پرورش اساس و پایه پیشرفت اقتصادی و نفوذ و اقتدار سیاسی، و خوشی و آسایش ملت است. آنان برای پرورش آموزگار اهمیت زیادی قائل بودند و به این منظور در بعضی از مناطق آلمان دانش سرای تأسیس شد، که داوطلب پس از اخذ (Berufsfachuschule) مقدماتی گواهی نامه متوسطه کامل، باید حداقل دو سال در این مراکز به تحصیل بپردازد. سازمان و اداره آموزش و پرورش را در آلمان ،» نازی « ظهور حکومت دگرگون ساخت و با به پایان رسیدن جنگ جهانی دوم و دگرگونی ها سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ، دولت های غربی و از آن جمله آلمان به بازنگری در ساختار نظام آموزش و پرورش پرداختند . یکی از راه های اصلاح آموزش و پرورش، توجه به میزان آمادگی عمومی و آموزش معلمان بود. ساختار تشکیلاتی و ویژگی های نهاد تربیت معلم در جمهوری فدرال آلمان نظام حکومتی در کشور آلمان فدرال است که در آن ایالت های گوناگون از استقلال عمل فراوان برخوردارند. در هر یک از ایا لت های شانزده گانه این کشور (که پنج ایالت آن متعلق به کشور آلمان شرقی سابق است)، وزارت خانه ای با عنوان وزارت تعلیم و تربیت و فرهنگ، مسئولیت کلیه امور مربوط به تعلیم و تربیت ساکنان آن ایالت را بر عهده دارد مثلاً. در ایالت هامبورگ، وزارت مدارس، جوانان و آموزش های حرف های، یکی از ده وزارت خانه ی تشکیل دهنده نظام دولتی این ایا لت است که مسئولیت آموزش و پرورش در همه ی سطوح، اعم از پیش دانشگاهی و دانشگاهی را بر عهده دارد. (مهر محمدی، 1372 ، ص (102 در این کشور، دوره های تربیت معلم برای همه ی سطوح و دور ههای تحصیلی در دانشگاهها برگزار می شود. برنامه های تربیت معلم در همه ی ایالت ها از بسیاری جهات از جمله در ساختار نظام تربیت معلم شبیه به یکدیگر است و تفاوتی محسوس میان آن ها به چشم نمی خورد (مهر محمدی ،1375 ، ص ( 61 و معلمان براساس توانایی ها و صلاحیت هایی تربیت می شوند که بتوانند سیاست های آموزشی و برنامه های درسی را که از آنان خواسته می شود اجرا کنند.

.4-1مرحله گزینش معلم
شرط ورود به رشته های متنوع مراکز تربیت معلم، صرف نظر از این که فرد در کدام دوره تحصیلی تدریس خواهد کرد، داشتن مدرک کامل متوسطه است که برای دریافت آن گذراندن 13 سال تحصیلی ضرورت دارد (Abitur) .مؤسساتی که امر تربیت معلم را بر عهده دارند دارای اسامی گوناگون اند که ،» دانشکده علوم تربیتی « ،» آکادمی تربیت معلم : « مهم ترین آن ها عبارتند از معلمان مدارس « و » دانشکده هنر و موسیقی « ،» دانشگاههای علوم و فنون » حرفه ای در انستیتوهای تربیت معلم حرفه ای ) ( » (Institute Berful Padagogischآقازاده، 1381 ، ص .( 71 از جمله شرایط ورود به این مؤسسات داشتن سوابق تحصیلی درخشان است که باید به تأیید مقامات مدرسه رسیده باشد.

.4-2مرحله آماد ه سازی و تربیت معلمان
تربیت معلم، طی دو مرحله آموزش های نظری و آموزش های عملی انجام می پذیرد. آموزش های نظری به داوطلبان ورود به حرفه معلمی از طریق دانشگاه ها و آموزش های عملی از طریق مراکز وابسته به و زارت آموزش و پرورش و فرهنگ ایالت ها انجام می شود. مرحله نخست با توجه به این که دانشجو، داوطلب تحصیل در کدام دوره تحصیلی است سه تا هفت سال به طور می انجامد . در صورتی که دانشجو این مرحله را با موفقیت بگذراند وارد (Referandariat) مرحله دوم می شود. مرحله دوم در واقع یک دوره کارآموزی است و مدت آن برای همه ی داوطلبان تدریس و کلیه دوره های تحصیلی دو سال است (مهرمحمدی، .(1375 داوطلبان ورود به حرفه معلمی که قصد تدریس در سطوح پایین تر تحصیلی را دارند به گونه ای تربیت می شوند که هم از عهده تدریس در دوره ابتدایی برآیند و هم بتوانند دو درس از دروس دوره اول متوسطه را تدریس کنند . (Gymnasium/ Real schule/ Haupt ) در مدت تحصیل دانشجویان در دانشگاهها، آنان موظفند چهار هفته برای هر یک از موضوع های تخصصی در مدارس به تدریس عملی بپردازند . دانشجویان به مدت یک روز در هفته در » کارآموزی « همچنین در مرحله سمینارها و کلاس هایی شرکت می کنند که هدف از آن ارائه اطلاعات بیشتر یا افزایش مهارت در آنان است. با به پایان رسیدن این دو مرحله، دانشجویان خود را برای آزمون های کتبی و شفاهی آماده می سازند . در صورت موفقیت در مراحل دوگانه برنامه تربیت معلم و موفقیت در امتحانات مرحله نهایی، داوطلبان باید در آزمون های تأیید صلاحیت شرکت کنند و عبور موفقیت آمیز از این مرحله تا حدودی امکان ورود به حرفه معلمی را برای آنان فراهم می سازد (آقازاده، 1383 ، ص .(71
مرحله تأیید صلاحیت دارای دو آزمون است و نتیجه موفقیت در آزمون دوم، تأیید صلاحیت حرفه ای است که دانشجویان فقط در دو نوبت می توانند در آن شرکت کنند. افرادی که از عهده امتحانات مذکور برآیند به دریافت گواهینامه معلمی نایل می آیند . گفتنی است که این گواهینامه به خودی خود برای پیوستن یه کسوت معلمی کافی نیست و فقط در حکم صلاحیت و اعتبار اشتغال به حرفه معلمی تلقی میشود. مرحله جذب، نگهداری و استخدام معلمان با به پایان رسیدن دوران تحصیل پیش از خدمت و کسب گواهینامه معلمی، داوطلبان درخواست استخدام خود را مطرح می کنند . وزارت آموزش و پرورش و فرهنگ ایالت یا اداره کل مدارس ایالت این تقاضا را بررسی می کند . سپس براساس نیاز منطقه، رشته و موضوع تخصصی داوطلبان، نمرات امتحانی، سوابق تحصیلی، چگونگی عملکرد آنان در دوره کارآموزی، عده ای از آنان را انتخاب و استخدام می کند. این استخدام جنبه آزمایشی دارد، بدین معنی به مدت یک تا پنج سال نحوه تدریس و عملکرد آنان، توانایی های حرفه ای و مجموع قابلیت هایشان تحت نظر راهنمایان، مدیران مدارس همکاران پر تجربه قرار می گیرد و در صورتی که معیارهای لازم را دارا باشند به استخدام رسمی وزارت آموزش و پرورش و فرهنگ ایالت در خواهند آمد (همان ص .(71

.5نگاهی گذرا بر آموزش و پرورش ژاپن
جامعه سنتی ژاپن زیر نفوذ مذهب بودا، تمدن چین و عقاید کنفوس یوس قرار داشت و مدارسی برای ترویج عقاید کنفوسیوس در این کشور وجود داشت (مشایخی ، 1355 ، ص 242 )، اما به تدریج تمدن و فرهنگ خاص ژاپنی که پاسخ گوی نیازهای مردم آن سرزمین بود به وجود آمد . افراد جامعه به چهار طبقه تقسیم می شدند، یعنی جنگ جویان، برزگران، صنعت گران و کسبه . هر یک از طبقات برای کودکان خویش مدارسی خاص دایر می کردند (آقازاده ، 1381 ، ص .(126
حکومت فئودال ها را در حدود » میجی ،(«(Meiji در سال 1896 م، امپراتور250 سال اداره امور ژاپن را در دست داشتند، برانداخت و حکومتی مرکزی و مقتدر پدید آورد . او به آموزش و پرورش ملت ژاپن همت گماشت و موضوع تعلیمات عمومی و آموزش حرفه ای را مورد توجه قرار داد. جنگ های جهانی خسارات بسیار سنگینی را بر ژاپن وارد ساختند، به طوری که استقلال آن از میان رفت و تحت الحمایه کشورهای پیروز جنگ جهانی دوم قرار گرفت . سرانجام پس از استقلال ژاپن در سال 1952 ، مردم سالاری در کشور جان گرفت، فرایند مدرن سازی در ژاپن آغاز شد و آموزش همگانی از شش به نه سال افزایش یافت. امروزه اداره امور آموزش و پرورش ژاپن در سه سطح ملی، ایالتی و شهری متمرکز است و وزارت آموزش، علوم و فرهنگ در حکم دستگاه مرکزی، مسؤلیت اداره امور آموزش و پرورش کشور را بر عهده دارد . برای هماهنگی با تحولات شتابان آموزشی آغاز شده است و اکنون ژاپن در حال گذر از یک کشور توسعه یافته به یک کشور پیشگام در این زمینه است .
ساختار تشکیلاتی و ویژگی های نهاد تربیت معلم در کشور ژاپن ،ژاپن 47 ایالت دارد اداره آموزش و پرورش هر یک از ایالت ها به عهده هیئتی متشکل از پنج عضو است که فرماندار آن را برای مدت چهار سال انتخاب می کند و مجلس ایالتی نیز باید آن را تأیید کند . در شهرهای ژاپن نیز هیئتی پنج نفره، عهده دار امور آموزش و پرورش جامعه شهری است. این هیئت را شهردار و شواری شهر برای مدت چهار سال انتخاب می کنند (آقازاده ، 1373 ، ص .(33
تربیت معلم تربیت معلم در ژاپن با تأسیس دانش سرای توکیو در سال 1872 ، شکلی منظم پیدا کرد. دانش سراها،عموماً معلمان دوره ابتدایی را پرورش می دادند و دانش سراهای عالی به معلمان دوره اول دبیرستان اختصاص یافته بود (نفیسی، 1366 ، ص .(103
پس از تصویب قانون دانشگاههای دولتی موظف شدند دانشجویان علاقمند را برای اخذ » آموزشی اعطای گواهی نامه کارکنان « گواهی نامه معلمی آماده کنند. همچنین دانشگاه های محلی و خصوصی نیز با اجازه وزارت آموزش و پرورش و با ارائه واحدهای تعیین شده نسبت به پرورش دانشجو برای اخذ گواهی نامه معلمی اقدام کردند.

.5-1آماده سازی و تربیت معلم

در دو دهه اخیر، دانشگاه های تربیت معلم بسیاری ایجاد شده اند که فقط به تربیت معلم و پژوهش در زمینه های گوناگون آموزش و پرورش می پردازند و با ارائه دوره های فوق لیسانس و بالاتر، (شرایط لازم را برای ادامه تحصیل معلمان شاغل فراهم می آورند. از شروط لازم برای ورود به حرفه معلمی داشتن گواهی نامه معلمی است که به دوره مشخصی اختصاص ندارد. فارغ التحصیلان دوره لیسانس گواهی نامه ای دریافت می کنند که اعتبار آن مادام العمر است و دارندگان درجه تحصیلی فوق لیسا نس و دکتری به دریافت گواهینامه ویژه هر دانشگاه یا مؤسسه ای که بخواهد گواهینامه معلمی صادر کند، بایدقبلاً از وزارت آموزش و پرورش مجوز لازم را دریافت کرده باشد . در صورتی که متقاضیان، در دانشگاهها یا مدارس عالی مجاز و معتبر تحصیل نکرده باشند، وزارت آموزش و پرورش از طریق برگزاری آزمون به دادن گواهینامه معلمی به آنان اقدام می کند. معلمان مدارس ابتدایی و دوره اول دبیرستان با گذراندن دوره دو ساله آموزشی در یکی از مؤسسات آموزش عالی گواهی درجه دو دریافت می کنند (نفیسی ،1366، ص .(190 -189

.5-2جذب، انتخاب و استخدام معلمان
گذشته از دارا بودن گواهی نامه معلمی که اولین شرط ورود به حرفه معلمی است، دومین شرط توفیق در امتحان تعیین صلاحیت حرفه ای است که هیئت آموزش و پرورش ایالت و شهرداری ها آن را انجام می دهند. گزینش معلمان برای مدارس استان و شهرستان جزء مسئولیت های شورای آموزش و پرورش استان است. در مدارس خصوصی مدیران یا شوراهای ویژه مدرسه انتخاب معلمان را بر عهده دارند (همان، .( 195 به سبب عده ی زیاد داوطلبان، انتخاب معلم براساس نتایج آزمون های علمی، مصاحبه ها و سنجش توانایی های کاری داوطلبان انجام می شود. آزمون ها به صورت کتبی و شفاهی انجام می شود و به این طریق اطلاعات عمومی داوطلب و شایستگی های حرف های او در زمینه روش های تدریس و سایر توانایی های تخصصی ارزشیابی می شود. سپس معلمان در مصاحبه ای که از سوی وزارت آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ برگزار می شود، شرکت می کنند و در صورت پذیرفته شدن استخدام می شوند . به همین دلیل امروزه احراز شغل معلمی در ژاپن بسیار دشوار است و کسانی می توانند به این جایگاه مهم اجتماعی دست یابند که از کفایت و صلاحیت کافی برخوردار باشند ضمن اینکه کلیه معلمان به طور مستمر از آموزش های ضمن خدمت در خانه، مدرسه، اداره آموزش و پرورش، دانشگاه ها، مؤسسات ملی آموزش و پرورش و دوره های کوتاه مدت اعزام به خارج بهره مند می شوند(همان، ص .( 416 آموزش های ضمن خدمت و شرکت در دوره های آموزشی دانشگاه های تربیت معلم این امکان را به معلمان شاغل می دهد تا گواهی نامه درجه دو خود را به گواهینامه درجه یک تبدیل کنند (همان، ص (190-191 همچنین حقوق معلمان براساس دو عامل اساسی، تحصیلات و سابقه کار پرداخت میشود و هر سال مورد تجدید نظر قرار می گیرد. در هر وضعیت، معلمان بیش از سایر کارکنان هم ردیف خو د حقوق می گیرند، مگر در سنین آخر خدمت خود باشند مشخص است که مدیریت رده بالاتری است (همان، ص -198 .(196

.6بررسی تربیت معلم آلمان و ژاپن
بررسی های گوناگون در این مطالعه، این امر را روشن می سازد که اصلاحات در قلمرو نظام های تربیت معلم به ویژه کشورهای آلمان و ژاپن در هر یک از دوره های مورد مطالعه بر اصول و منطقی خاص استوار بوده است . این اصول عبارتند از:
6-1 .اصل توجه به روند تربیت معلم به صورت یک نظام باز و آزاد بدین معنی که فارغ التحصیلان دانشگاهی سایر رشته های تحصیلی در دو کشور آلمان و ژاپن در صورتی که بخواهند در کسوت معلمی به کار اشتغال ورزند، می توانند با گذراندن دوره ای یکساله و فراگیری برخی از دروس نظری در زمینه آموزش و پرورش و روش های تدریس و مهارت یابی در امر تدریس پس از گذراندن امتحان، خود را برای اشتغال به کار آماده سازند. در جمهوری اسلامی ایران تربیت آموزگاران ابتدایی و دبیران دوره راهنمایی در مراکز تربیت معلم تحت پوشش وزارت آموزش و پرورش انجام می شود و تربیت دبیران دوره متوسطه تحصیلی از طریق مراکز آموزش عالی، دانشکده های علوم تربیتی و دانشگاه های تربیت معلم صورت می گی رد. ولی از آنجایی که فارغ التحصیلان این گونه مراکز از جنبه کمی نمی توانند پاسخگوی تقاضاهای رو به رشد دستگاه تعلیم و تربیت از جهت تأمین معلم متخصص باشند، لازم است به منظور حل مشکل کمبود معلم دانش آموخته و ماهر و بهره گیری از نیروهای متخصص آزاد، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی از طریق هماهنگی با وزارت آموزش و پرورش به تأسیس دوره های یکساله و دو ساله اقدام نمایند و در سطحی گسترده و با ارایه آموزش های لازم، آنان را با مطالب و مباحثی در زمینه مهارت های معلمی آشنا سازند. داوطلبان ورود به کسوت معلمی ضمن داشتن تخصص در رشته های گوناگون علمی می توانند با گذراندن این دوره ها، به فراگیری برخی از دروس اختصاصی و دروس تربیتی بپردازند، تا برای تصدی حرفه معلمی از شایستگی های لازم برخوردار شوند.

6-2 .اصل گزینش اصلح معلمان در جمهوری فدرال آلمان معلمان از موقعیت اجتماعی و اقتصادی شایسته ای برخورداراند
. چنین موقعیتی سبب می شود نسل جوان به این حرفه با دیده احترام بنگرد و آن را جزء اولویت های شغلی خود منظور نماید . جامعه ژاپن، معلم را مظهر تقوا و فضایل اخلاقی و کمالات انسانی می داند که از نظر دانش و اخلاق از دیگران برتر است. اما در ایران، از آنجایی که معلمان از موقعیت اجتماعی و اقتصادی شایسته ای برخوردار نیستند، حرفه معلمی برای جوانان به ویژه جوانان مستعد و هوشمند جاذبه ای ندارد و در مقایسه با سایر مشاغل از اولویت برخوردار نیست. به خوبی روشن است که اصلاح و غنا بخشیدن به برنامه های تربیت معلم تابع توانایی ها و قابلیت های ورودی های این نظام است و راه حل آن بهبود بخشیدن به منزلت شغلی، موقعیت اجتماعی و تسهیلات رفاهی معلمان و تکریم شخصیت معلم و ارج گذاری به شغل معلمی است . زیرا تنها وجود داوطلبان صاحب صلاحیت بیش از عده ای که دستگاه آموزش و پرورش به آن ها نیاز و امکان جذب آن ها را دارد، امکان انتخاب اصلح را فراهم می سازد.

6-3 .اصل تربیت و آماده سازی معلمان در مراکز دانشگاهی و مؤسسات آموزش عالی در دو کشور آلمان و ژاپن، دانشگاهها وظیفه ی تربیت معلم برای همه ی سطوح و دوره های تحصیلی را بر عهده د ارند، زیرا هدف آن است که معلمینی با شایستگی و کارایی بسیار تربیت شوند . در این مورد لازم است همه جنبه های تربیت معلم مورد توجه قرار گیرد تا معلم بتواند روش های یادگیری گوناگون را با توجه به موقعیت های متفاوت مورد استفاده قرار دهد، استعدادهای دانش آموزان را شکوفا سازد و از فناوری آموزشی به طور کامل و مؤثر بهره گیرد. از جنبه های مهم دیگر در کشورهای یاد شده تدریس عملی است، عاملی که سبب کاهش فشارهای روانی، اضطراب ها و دلهره های ناشی از عهده دار شدن مسئولیت تدریس در سال های آغازین خدمت است.