بخشی از مقاله
بررسی رابطه ابعاد هوش هیجانی و مکانیسمهاي دفاعی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان اصفهان
چکیده
امروزه توجه به هوش هیجانی و رابطه آن با مکانیسم هاي دفاعی دانشجویان عامل موثري در سلامت روانی انان محسوب می گردد. هدف: هدف از پژوهش حاضر شناسایی میزان رابطه ابعاد هوش هیجانی و مکانیسمهاي دفاعی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان شهر اصفهان بود. روش: بدین منظور تعداد 236 دانشجو 58) پسر و 181 دختر) در پنج رشته دانشگاهی، ادبیات، علوم تربیتی، شیمی، زیست شناسی و مشاوره به روش تصادفی در دسترس انتخاب شدند و پرسشنامه هوش هیجانی بار- آن (EQ-I) و همچنین پرسشنامه مکانیسمهاي دفاعی (DSQ) را تکمیل نمودند. فرضیه اصلی پژوهش آن بود که بین ابعاد گوناگون هوش هیجانی (مهارتهاي درون فردي، مهارتهاي بین فردي، مدیریت تنیدگی) با انواع مکانیسمهاي دفاعی دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد. بدین منظور قبل از تحلیل دادهها، براي هرکدام از ابعاد هوش هیجانی و مکانیسمهاي دفاعی ابتدا آزمون پیشفرض انجام شد؛ و سپس با استفاده از آزمون آماري همبستگی و رگرسیون چندگانه دادهها مورد تحلیل قرار گرفت. یافتهها: نتایج نشان داد که رابطه معناداري بین ابعاد هوش هیجانی و مکانیسمهاي دفاعی رشد یافته و نوروتیک وجود داشت .(P<0/05) نتیجهگیري: بهطور کلی میتوان گفت که دانشجویان با مکانیسمهاي دفاعی مطلوب هوش هیجانی بالایی داشتند و همچنین دانشجویانی که از مکانیسم هاي دفاعی نوروتیک استفاده می کردند از هوش هیجانی پائینی برخوردار بودند. بنابراین نتایج این پژوهش می تواند در اختیار متخصصان حوزه برنامه درسی در خصوص گزینش بهتر دانشجو معلمان قرار گیرد.
کلیدواژهها: هوش هیجانی3؛ مکانیسمهاي دفاعی4؛ درونفکنی
مقدمه
امروزه توجه به ویژگیهاي شخصیتی و کاربرد آن در زندگی افراد از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از این ویژگیهاي شخصیتی که قادر است سلامت و آرامش روانی را در مواجهه با مشکلات زندگی اجتماعی برقرار سازد، توانایی مدیریت هیجان و حل تعارضها در موقعیتهاي گوناگون است (بالورکا و همکاران 5،.(2013 پدیده◌ٴ هوش هیجانی اخیراً بسیار موردتوجه قرارگرفته است. (اکبر زاده و نقی زاده 6،.(2014 افراد ناتوان از حل این مسائل، ممکن است اقدام به اعمالی نظیر استفاده از مواد مخدر براي آرامش یافتن یا جلبتوجه و ترك تحصیل به دلیل ناتوانی در برطرف کردن مشکلات تحصیلی کنند (واحدي و فتحی آذر، (1385؛ و یا ممکن است دچار انواع اختلالهاي رفتاري درونی و برونی شوند (صالحی نژاد و همکاران، .(2011 مفهوم جدیدي از هوش با عنوان هوش هیجانی که ازلحاظ نظري، در طبقهاي از
1
هوش اجتماعی (وانروي، ویز وز وارن1،(2004 و هوشهاي درون فردي و بین فردي گاردنر (1983) قرار میگیرد، توسط میر و سالوي(1990) 2 گسترش یافت. مایرو سالووي هوش هیجانی را توانایی براي ارتقاي رشد ﻋﺎﻃﻔﯽ و فکر، توانایی براي درك احساس و دانش مربوط به احساسات و عواطف، توانایی براي درك دقیق، ارزیابی و بیان احساسات و توانایی براي دﺳﺘﺮﺳﯽ به احساساتی که تأمل و تفکر را تسهیل میکند تعریف کردهاند. (شیفت و سوسانتو3 ، .(2010 هوش هیجانی را میتوان توانایی درك کردن، استفاده کردن، فهمیدن و کنترل احساسات تعریف کرد. (جرنیس، روچه، بارباراسچ4،.(2016
هوش هیجانی از چهار مهارت اصلی به نامهاي خودآگاهی، خود مدیریتی، آگاهی اجتماعی و مدیریت رابطه تشکیل میشود. هوش هیجانی مهارتی است انعطافپذیر که افراد میتوانند با تمرین و کار کردن روي مهارتهاي هیجانی خود آن را افزایش دهند. این هوش از طریق متمرکز کردن ذهن روي رفتارها و هیجانها افزایش مییابد . (ببري و گراوس5،
.(2013
هوش هیجانی یکی از مؤلفههاي مهم و مؤثر بر یادگیري افراد است، این هوش به معناي این است که فرد داراي مهارت خودشناسی باشد یعنی اینکه او بداند که چه کسی است _ ویژگیهاي رفتاري و احساسات و عاطفههایش چه میباشند. هوش هیجانی یک مهارتی است که باعث میشود هر فرد نسبت به زندگی خود احساس مثبت داشته باشد و تواناییهایش را به سمت پیشرفت و تعالی سوق بدهد. (ﺟﻤﺸﯿﺪﯾﺎن، حقانی، امینیان6،.(2010 هوش هیجانی نسبت به هوش عمومی در زمینههاي مختلف شغلی و تحصیلی نقش مهمتري دارد و افراد داراي این هوش موفقیت و سازگاري اجتماعی بالایی دارند . (حیا کننده، شفی آبادي سودانی7 ،.(2009 (حیدري، دﻟﻔﺎن8 ، .(2010 هوش ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ در زندگی آثار بسیار زیادي را به دنبال دارد بهطوريکه این ظرفیت موجب انعطافپذیري، توانایی حل مشکلات و مقابله مؤثر با استرسها و تکانهها میشود . (گلمن9،.(1999 درباره رابطه هوش هیجانی با بروز جرائم نیز تحقیقاتی انجام شده است که در بسیاري از آنﻫﺎ به نقش هوش هیجانی در ارتکاب جرم اشاره دارند (کریچ و بکر،.(2007 10
مکانیسمهاي دفاعی که افراد براي مقابله با شرایط دشوار زندگی برمیگزینند، ویژگیهاي شخصیتی و آسیبشناسی وي به شمار میروند. توجه به مکانیسمهاي دفاعی رشد یافته در افراد زمینههاي آسیب شناختی آنان را تحت تأثیر قرار میدهد (پینی و همکاران11، .(2013 هم چنین نوجوانانی که توانایی کنترل هیجان دﯾﮕﺮان را دارند از حمایت اجتماعی بیشتري برخوردارند و چنین حمایتی منجر به مصونیت از حالات افسردگ ی و افکار خودکشی میشود (سیاروچی و همکاران، نقل از محمدي و غرایی،.(1386
بنابراین میتوان گفت به کارگیري مؤلفههاي هوش هیجانی در انتخاب مکانیسمهاي دفاعی مؤثر واقع میشود. برخی از صاحبنظران معتقدند افرادي که داراي قابلیت تشخیص، استفاده و تنظیم هیجان میباشند، مزیت فراوانی در محیط آﻣﻮزﺷﯽ و ارتباطات اجتماعی دارند (مورفی12، به ﻧﻘﻞ از متینگلی13،.(2010 در همین راستا، پژوهش پلیتري(2002) 14 نشانگر این است که اشخاص باهوش هیجانی بالا تمایل به کاربرد سبکهاي دفاعی سازگارانه تري دارند. یافته هاي
2
دنهام(2007) 1 نیز تحقیقات پیشین در این زمینه را حمایت میکند . متینگلی (2010) مینویسد که نقص در آگاهی هیجانی و بیان هیجانی به طور بالقوه بر سالهاي بعدي زندگی تأثیر منفی میگذارد و رفتار مخرب در طول سالهاي ابتدایی زندگی با مشکلات رفتاري در نوجوانی مرتبط است. در همین راستا صالحی نژاد و همکاران (2011) دریافتند که سبکهاي دفاعی نوجوانان دچار اختلالهاي رفتاري درونسو و برونسو از نوع رشد نایافته و نوروتیک است. پانکراتوا و زیرینوا (2013) 2 نقش هوش هیجانی را به عنوان یک منبع کنترل از ویژگیهاي شخصیتی افرادي میدانند که سبکهاي دفاعی و مقابله مبتنی بر اجتناب را در برخورد با مشکلات استفاده میکنند.
نتایج پژوهشها نشانگر آن است که به کارگیري مؤلفههاي هوش هیجانی و ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎي دفاعی سازگارانه در موقعیتهاي متفاوت اجتماعی براي افزایش سلامت روان و کاهش مشکلات بین فردي ضروري است؛ بنابراین میتوان گفت کاربرد هوش هیجانی و رابطه آن با مکانیسمهاي دفاعی افراد میتواند شرایط سازگاري بین فردي و سلامت روان آنان را تحت تأثیر قرار دهد . ازاینرو با توجه به اهمیت هوش هیجانی در رفتارهاي اجتماعی و ارتباط آن با نحوه استفاده از مکانیسمهاي دفاعی در زندگی روزمره، پژوهش حاضر در نظر دارد که؛ رابطه ابعاد هوش هیجا نی با مکانیسمهاي دفاعی در دانشجویان را مورد بررسی قرار دهد.
روش
این پژوهش با هدف کاربردي و از نوع پژوهشهاي همبستگی بود. جامعه آماري پژوهش تمام دانشجویان دانشگاه فرهنگیان شهر اصفهان بود که شامل رشتههاي تحصیلی، علوم تربیتی، ادبیات، شیمی، زیست شناسی و مشاوره است که با روش نمونهگیري در دسترس تعداد 236 نفر از دانشجویان 58) نفر پسر و 181 نفر دختر) انتخاب شدند و پرسشنامههاي مکانیسمهاي دفاعی و هوش هیجانی را تکمیل نمودند.
ابزار
در این پژوهش از دو پرسشنامه استفاده گردید.
الف) پرسشنامه هوش هیجانی بار- آن: اصل این پرسشنامه داراي 117 سؤال و 15 خرده آزمون است که توسط بار- آن بر رودي 3831 نفر از چند کشور اجرا و هنجاریابی گردید. پاسخهاي پرسشنامه در یک مقیاس پنجدرجهاي لیکرت کاملاً( موافقم تا کاملاً مخالفم ) تنظیمشده است. ضریب الفاي کرانباخ کلی در مطالعه زارع 0/76 ( 1380)، مطالعه شمسآبادي 0/76 (1383) گزارش شد. فرم 90 سؤالی این پرسشنامه توسط دهشیري (1382) در ایران هنجاریابی شد که ضریب آلفاي آن براي دانشجویان پسر 0/74 و دانشجویان دختر 0/68 گزارش شد. ضریب آلفاي کل پرسشنامه در این
پژوهش 0/78 مشاهده شد.
ب) پرسشنامه مکانیسمهاي دفاعی: این پرسشنامه داراي 40 گویه است که در مقیاس 9 درجهاي لیکرت (ازکاملاً
موافق کتاملاً مخالف) برحسب سه سبک دفاعی رشد یافته، نوروتیک و رشد نایافته است. ضریب آلفاي کرانباخ کلی در
مردان دانشجو 0/81 و در زنان دانشجو 0/69 مشاهده شد (فتح 1391 )همچنین در مطالعه بشارت و همکاران (1380) ضریب آلفا براي سبکهاي رشد یافته، رشد نایافته و نوروتیک به ترتیب 0/75، 0/73 و 0/74 گزارش شد. در این پژوهش ضریب آلفا براي هرکدام از سبکهاي اشاره شده به ترتیب 0/77، 0/79 و 0/76 گزارش گردید.
شیوه اجرا
با حضور در هر دانشکده با استفاده از نمونهگیري در دسترس نمونه موردنظر انتخاب و سپس براي هر گروه توضیحهاي لازم ارائه و پس از اعلام رضایت آنها، پرسشنامه مکانیسمهاي دفاعی و پرسشنامه هوش هیجانی در اختیار شرکتکنندگان قرار گرفت و همزمان هردو پرسشنامه را تکمیل نمودند. پس از جمعآوري پرسشنامهها دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
