بخشی از مقاله
بررسی رابطه گردشگری و رشد اقتصادی در استان خوزستان
چکیده
در این مقاله رابطه گردشگری و رشد اقتصادی استان خوزستان با استفاده از آمارهای موجود در سری زمانی 1375-92 و روش اقتصاد سنجی (OLS) اندازه گیری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج برآورد مدل نشان می دهد که یک درصد افزایش در درآمد های حاصل از گردشگری استان خوزستان، موجب افزایش 1/81 درصدی رشد اقتصادی این استان می شود. به همین ترتیب یک درصد افزایش در متغیرهای اشتغال، سرمایه گذاری و تعداد گردشگران وارد شده به استان خوزستان به ترتیب موجب افزایش 0/55، 0/24 و 1/62 درصدی رشد اقتصادی استان می شوند. آماره حاکی از این است که 0/99 تغییرات متغیر وابسته با متغیرهای توضیحی وارد شده در معادله توضیح داده می شود که این امر حاکی از قدرت بالای توضیح دهندگی معادله است.
واژگان کلیدی: گردشگری، رشد اقتصادی، استان خوزستان، اشتغال، سرمایه گذاری
-1 مقدمه
در دهه گذشته صنعت گردشگری از جمله صنایعی بود که در جای جای دنیا با تحولات زیادی مواجه شد. تأثیر این صنعت مبنی بر بالا بردن میزان اشتغال در کشورها، افزایش درآمدهای ارزی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری های بین المللی و بسیاری دیگر از عوامل پیش برنده اقتصادی موجـب شـده اسـت تا نگرش و دیدگاه کشورهای جهان به سمت این صنعت تغییر یافته و صنعت گردشگری جایگاه مهمی را در سیاستگذاری دولتها پیدا نماید.
امروزه بررسی جنبه های اقتصادی گردشگری به دلیل نقشی که در اقتصاد دارد اهمیت روز افزونی پیدا کرده است. این صنعت بـیش از هـر صـنعت دیگـری حرکت سرمایه و انتقال پول و ارز را در مقیاس های محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی را سبب گردیده به طوری که هزینه های گردشگری به مراتب بیشـتر از تولید ناخالص ملی و صادرات جهانی است. صنعت گردشگری به عنوان صادرات نامرئی چنانچه خوب برنامه ریزی و هـدایت شـود درآمـد زا تـرین و ارز آورترین صنعت است و سهم بسزایی در ایجاد فرصت های شغلی با توجه به ابعاد گسترده بیکاری، توزیع ثروت، رفع بی تعادلی های منطقه ای، کـاهش فقـر، ارتقاء سطح زندگی و معیشت افراد جامعه و تعاملات مثبت فرهنگی ایفا می کند. بر اساس آمار سـازمان جهـانگردی جهـانیایـن1 صـنعت حـدوداً 6 درصـد تولید ناخالص را به خود اختصاص داده و متجاوز از 10 درصد نیروی کار جهانی یعنی حدود 231 میلیون نفر را به کار گمارده است.
با توجه به محرومیت استان خوزستان و درصد بالای بیکاری جوانان این ناحیه لازم است با استفاده از تمامی امکانات و قابلیت ها در جهـت رفـع محرومیـت و ایجاد اشتغال و کسب درآمد از راه های مختلف اقدام شود. گسترش صنعت گردشگری به این دلیل که با حوزه های مختلـف اقتصـاد، کشـاورزی، فرهنـگ، محیط زیست، و خدمات در تعامل است دارای اهمیت فراوانی است و تجربیات سایر مناطق جهان نشان داده که توسعه آن در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادی – اجتماعی آن ناحیه گردیده است. بنابراین می تواند به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توسعه استان خوزستان مورد استفاده قرار گیرد.
1
-2 مبانی نظری
صنعت گردشگری از جهات مختلفی مورد توجه کشورها قرار گرفته است لیکن در بین تمامی جوانب آن به جرات می توان گفت که جنبه اقتصادی آن بر جوانب دیگر برتری دارد. یکی از مهمترین آثاری که در نگاه اول می توان از جنبه اقتصادی از صنعت گردشگری برداشت نمود کسب درآمد قابل توجه ارزی است. اما آثار اقتصادی به همین جا ختم نمی گردد. در ادامه آثار اقتصادی صنعت گردشگری را به تفصیل ارائه می نمایم.
-1-2 تاثیر بر رشد اقتصادی
در متون اقتصاد کلان یکی از اجزای درآمد ملی، خالص صادرات (X-M) است و هر چه این جزء افزایش یابد، درآمد ملی افزایش می یابد. صنعت گردشگری در دو حوزه گردشگری داخلی و خارجی می تواند به افزایش این جزء کمک نماید.
الف. گردشگری داخلی چنانچه سابقاً مخارج به جای گردشگری داخلی صرف گردشگری در خارج گردیده است، نوعی "جانشین واردات" محسوب می شود و از خروج ارز از
کشور جلوگیری می کند. در مجموع این امر با کاهش واردات (M)، خالص صادرات (X-M) و نهایتاً درآمد ملی را افزایش می دهد. ب. گردشگری خارجی
در حوزه گردشگری خارجی نیز با افزایش جذب جهانگردان خارجی، درآمدهای ارزی کشور افزایش می یابد و این امر خود به منزله افزایش صادرات است. از این مجرا نیز شاهد افزایش خالص صادرات (X-M) خواهیم بود که نهایتاً درآمد ملی را افزایش خواهد داد.
گردشگری به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم بر رشد اقتصادی تاثیر می گذارد.
-1-1-2 اثر مستقیم:
از آن جایی که گردشگری یکی از منابع خدماتی است، از این رو درآمد حاصل از این صنعت، از تولید ناخالص داخلی کشور میزبان محسوب می شود و مستقیماً بر رشد اقتصادی آن کشور تاثیر می گذارد. براساس آمارهای موجود هر چه تعداد ورود گردشگر بین المللی در سطح جهان افزایش می یابد درآمد حاصل از آن نیز افزایش می یابد. بر اساس پیش بینی های رسمی سازمان جهانی گردشگری، درآمد حاصل از گردشگری در سطح جهان تا سال 2020، به ارزش تقریبی 2 تریلیون دلار در هر سال خواهد رسید.
-2-1-2 اثر غیرمستقیم:
گردشگری به صورت غیرمستقیم نیز بر رشد اقتصاد تاثیر می گذارد، چرا که اثر پویایی را در کل اقتصاد به شکل اثرات سرریز و یا دیگر آثار خارجی نشان می دهد. به این صورت که اگر گردشگری به دلیل تعامل زیاد با دیگر فعالیت های اقتصادی، دچار رونق شود، سایر فعالیت های اقتصادی که به آن کالا یا خدمات ارائه می دهند و یا محصول آن را مصرف می کنند، همواره با آن حرکت خواهد کرد، یعنی گردشگری می تواند به عنوان موتوری برای رشد اقتصادی عمل کند و سایر فعالیت ها را نیز به دنبال خود رو به جلو براند.
-2-2 انتقال ثروت و درآمد از مناطق اعزام کننده گردشگری به مناطق هدف
در گردشگری بین المللی ثروت از کشورهای اعزام کننده گردشگر (که اغلب کشورهای صنعتی با درآمد بالا هستند) به سایر مناطق انتقال می یابد. همین اثر در بعد اقتصاد داخل نیز قابل رویت است. بدین ترتیب که در گردشگری داخلی نیز ثروت و درآمد از نواحی پر درآمد به مناطقی که دارای گردشگری هستند منتقل می گردد. بنابراین صنعت توریسم می تواند به تقسیم مجدد درآمد و متعادل تر نمودن آن، چه در صحنه بین المللی و چه در صحنه اقتصاد داخلی کمک کند.
-3-2 تغییر الگوی مصرف ناحیه میزبان
جهانگردی و گردشگری می تواند تاثیرات مهمی را در الگوی مصرف ناحیه میزبان بگذارد. در بسیاری از موارد مردم ناحیه میزبان در صدد تقلید از جهانگردان و گردشگران بر می آیند، که این امر می تواند در الگوی مصرفی تغییراتی را پدید آورد. در این جهت می توان شاهد افزایش میل به واردات اقلام مصرفی همراه جهانگردان بود.
2
-4-2 افزایش ارزش پول داخلی:
در اغلب کشورهای در حال توسعه، کمبود منابع ارزی مشهود است و این امر منجر به افزایش نرخ ارز در این کشورها می گردد. توسعه صنعت جهانگردی می تواند از طریق افزایش درآمد ملی جامعه و نیز افزایش عرضه پول خارجی در کشور و جذب این ارزها در داخل، و همچنین جلوگیری از خروج گردشگران داخلی از یک طرف، عرضه پول خارجی را افزایش دهد و از طرف دیگر تقاضای پول خارجی را کاهش دهد که در مجموع این امر به افزایش ارزش پول داخلی در متقابل پول خارجی می انجامد.
-5-2 تاثیر بر اشتغال:
تحقیقات حاکی از این است که بخش گردشگری به ازای هر دلار درآمد حاصله اشتغال بیشتری را نسبت به سایر بخش ها ایجاد می نماید. به همین دلیل بسیاری از سیاست گذاران، توسعه گردشگری را سیاستی مطلوب برای کاهش بیکاری در مناطق می دانند، که در سایر بخش های اقتصادی فرصت های شغلی اندکی دارند. در سال 2000 برآورد شده که نزدیک به 210 میلیون نفر در صنعت گردشگری مشغول به کار می باشند یعنی از هر 9 نفر شاغل در سراسر جهان یک نفر در بخش گردشگری فعالیت می نماید. طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) هر تخت (محل اسکان هر گردشگر)در کل جهان تقریباً بین 1 تا 2 شغل ایجاد می نماید (وای گی، 1377، .(298 اما آمار بدست آمده در ایران نشان می دهد که هر تختقریباًت 4 تا 5 شغل ایجاد می کند (سازمان ایرانگردی و جهان گردی، 1380، .(14
به طور کلی اثرات افزایش اشتغال در بخش گردشگری در کشورهای درحال توسعه مساعدتر از کشورهای صنعتی است زیرا در کشورهای صنعتی زمینه و امکانات رشد بیشتر این صنعت معدودتر شده ولی کشورهای در حال توسعه در آغاز راه می باشند.
-3 خوزستان قطب گردشگری کشور
استان خوزستان به واسطه وجود رودخانه های پرآب و سدهای زیبا و در نوع خود منحصر به فرد، طبیعت متنوع، آثار تاریخی به جا مانده از اقوام و تمدن های مختلف بشری از جاذبه های قابل ملاحظه ای برخوردار است، که در کمتر منطقه ای چنین عواملی به صورت متعالی و پیوسته وجود دارد. تمدن و آثار بجا مانده از حکومت های ایلامیان در منطقه شوش و شهرهای ایذه، رامهرمز، شوشتر، دزفول، و بهبهان، هخامنشیان در شوشتر، اشکانیان در ایذه، شوشتر و مسجدسلیمان، سامانیان در شوشتر، دزفول، بهبهان و رامهرمز و تمدن دوره اسلامی در اکثر نقاط استان همگی گویای اهمیت و پویایی تاریخ پر بار این استان و مایه فخر و مباهات عاشقان فرهنگ این سرزمین و میراث فرهنگی کشور است. علاوه بر آثار تاریخی مشهور استان و اماکن مذهبی، چشم اندازهای طبیعی خاص استان هم می تواند از جاذبه های ویژه ای برخوردار باشد. ولی در قرنی که قرن صنعت گردشگری لقب گرفته است، در زمینه توسعه این صنعت گام های موثری نه تنها در استان بلکه در کشورمان که جزء ده کشور مطرح دنیا از لحاظ جاذبه های گردشگری است، انجام نگرفته است.
-4 پیشینه تحقیق
بالاگوئر و کانتاولا( 2002) 1، در مطالعه ای به آزمون نقش گردشگری در رشد بلند مدت اقتصادی اسپانیا پرداخته اند. فرضیه ی آن ها مبنی بر این که گردشگری به رشد اقتصادی منجر می شود با آزمون علیت و همجمعی تایید شده است. نتایج آن ها نشان می دهد که رشد اقتصادی در اسپانیا حداقل در سه دهه اخیر به طور محسوس و مشهود به توسعه پایدار گردشگری بین المللی منجر شده است.
دریت ساکیس( 2004) 2، اثر گردشگری بر رشد اقتصادی بلند مدت یونان را با استفاده از روش علیت گرنجر آزمون کرد. یک بردار همجمعی بین GDP، میزان ارز موثر و درآمد حاصل از گردشگری بین المللی طی دوره 1960 تا 2000 وجود داشت.آزمون های علیت گرنجر که بر مدل های تصحیح خطا3 پایه ریزی شده بود، مشخص کرد که یک رابطه علی قوی دوطرفه بین درآمدهای حاصل از گردشگری بین المللی و رشد اقتصادی وجود دارد. به طور مشابه
3
روابط علی معنی داری بین نرخ ارز موثر و رشد اقتصادی و هم چنین بین نرخ ارز موثر و درآمد های حاصل از گردشگری بین المللی در این دوره در کشور یونان مشاهده شده.
اجنیو- مارتین و همکاران( 2004) 1، به بررسی رابطه گردشگری و رشد اقتصادی در کشورهای امریکای لاتین طی دوره 1998-1985 پرداخته اند. آنها از روش داده های تابلویی2 وتخمین زننده آرلانو- بوند3 برای پانل های پویا استفاده کرده اند و برآوردی از روابط بین رشد اقتصادی و رشد سرانه گردشگری را به دست آورده اند. نتایج مطالعه آن ها نشان می دهد که صنعت گردشگری برای رشد اقتصادی کشورهای با درآمد پایین و متوسط همچون کشورهای آمریکای لاتین مناسب است.
کیم و همکاران( 2006) 4، رابطه بین گسترش گردشگری و رشد اقتصادی را در تایوان آزمون می کند. یک آزمون علی به دنباله روش همجمعی انجام شده است، تا جهت علیت بین گسترش گردشگری و رشد اقتصادی را مشخص کند. نتایج نشان می دهد که یک رابطه تعادلی بلند مدت بین گردشگری و رشد اقتصادی در کشور تایوان وجود دارد. و همچنین رابطه بین این دو متغییر، یک رابطه علی دو طرفه است، به عبارت دیگر در کشور تایوان، گردشگری و رشد اقتصادی یکدیگر را تقویت می کنند.
سانچز کاررا5 و همکاران (2007) در مطالعه ای با عنوان "تأثیر گردشگری در رشد اقتصاد بلند مدت مکزیک" به بررسی رابطه علیت بین مخارج گردشگر، نرخ ارز حقیقی و رشد اقتصاد مکزیک با استفاده از داده های فصلی از 1980 تا 2007 پرداخته اند. نتایج نشان داد که مخارج گردشگری بین الملی اثر مثبت بر رشد اقتصاد مکزیک دارد و گردشگری از جایگاه ویژه ای در رشد بلند مدت مکزیک برخوردار است.
چی اک اه( 2008) 6، در مطالعه ای به بررسی رابطه علیت بین توسعه گردشگری و رشد اقتصاد کره با استفاده از روش همجمعی پرداخته است. در نهایت این بررسی به دو نتیجه عمده منجر شد: (1 آزمون همجمعی نشان داد که رابطه تعادلی بلند مدت بین توسعه گردشگری و رشد اقتصادی کره وجود ندارد. (2 آزمون علیت گرنجر نشان داد که یک رابطه علیت از رشد اقتصاد کره به شتاب در توسعه گردشگری برقرار است و در نهایت فرضیه گردشگری بر رشد اقتصادی کره اثر مثبت دارد، مورد قبول واقع نشد.
طیبی و همکاران (1386)، به بررسی رابطه علی بین گردشگری بین المللی و رشد اقتصادی در ایران، با استفاده از الگوی var طی سال های 1338-83و کشورهای OECD به علاوه چین، هنگ کنگ، مالزی، روسیه و تایلند طی سال های 1995-2004 با استفاده از الگوی var-panel پرداخته اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که رابطه علی و بین گردشگری و رشد اقتصادی ایران، کشور OECD به علاوه چین، هنگ کنگ، مالزی، روسیه و تایلند، رابطه علی دو طرفه است و بین این دو متغییر تعادل بلند مدت وجود دارد.
یوسفی پور (1379)، در مطالعه ای با عنوان نقش صنعت گردشگری در توسعه اقتصادی ایران و راه های گسترش آن، به مقایسه آماری بین درآمدهای گردشگری ایران و جهان پرداخته و نشان می دهد که سهم ایران از این درآمدها تنها یک درصد است و این امر حاکی از آن است که در برنامه های عمرانی و توسعه کشور به گردشگری توجه بسیار کمی شده است. علاوه بر این، تراز درآمدی گردشگری در ایران نشان می دهد که از کسری زیادی برخوردار است و درآمدهای گردشگری حتی نیمی از هزینه های آن را پوشش نمی دهد.
دهدشتی (1377)، در بررسی ای تحت عنوان "صنعت گردشگری و نقش آن در توسعه اقتصادی ایران" بـا اسـتفاده از روش OLS و داده هـای آمـاری -74 1350، با یک دید تاریخی وضعیت صنعت توریسم را در ایران مورد بررسی قرار داده و ضمن بررسی صنعت توریسم و نقش آن در توسعه اقتصادی ایران، بـه برآورد تابع تقاضای توریسم نیز پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد، ضریب متغیر درآمد سرانه گردشگران و متغیـر نـرخ ارز دارای علامـت مـورد انتظـار مثبت و ضریب متغیر قیمت نسبی دارای علامت مورد انتظار منفی می باشد.
