بخشی از مقاله
امروز ديگر ساختار و فرايند سنتي آموزش جوابگوي نيازهاي جوامع انساني در عصر اينترنت نيست چرا كه از سالهاي آغازين قرن بيست و يكم، هريك سال ونيم، يكبار قلمرو دانش بشري بيش از دو برابر مي شود تا آنجا كه تغييرات علمي، فرمهاي سريع و ناپيوسته قرن گـــذشته را پشت سر مي گذارد و جهش گونه رخ مي دهند. در چنين شرايطي است كه افراد جامعه براي هماهنگي با تغييرات دائمي و شتابان پيرامون خود به آموزشهاي مدرن نياز فزاينده اي پيدا مــي كنند.
مدت زماني نيست كه صحبت از آموزش الكترونيك يا به تعبيري آموزش برمبناي رايانه در كشورمان مطرح شده است. آنچه كه همواره مورد پرسش مسئولان و صاحبنظران مسايل آموزشي و مديريتي كشور بوده است، چگونگي راه اندازي اين نوع آموزش در نظام آموزش عالي، صنايع و سازمانهاي مربوط است، زيرا نتايج حاصل از مقايسه آموزشهاي الكترونيك با شيوه هاي سنتي آمـــوزش كه منحصر به كلاس درس، ابزارهاي ابتدايي آموزش و شيوه معلم محور است نشـان مي دهد كه مزيتها و قابليتهاي آموزش برمبناي رايانه ها و اينترنت بسيار كارا، علمي، ســريع و كم هزينه تر مي باشد. همين نتايج، اكثر جوامع را تشويق به راه اندازي مدارس و دانشگاههاي اينترنتي و نيز سازمانهاي مجازي كرده است تا سازمانها و مراكز علمي آنها به صورت ON LINE در شبكه اي گسترده به امر آموزش از راه دور بپردازند.
تحقيقاتي كه در زمينه آموزشهاي الكترونيك انجام شده است نشان مي دهد كه آغاز اين شيوه جديد آموزشي به سالهاي دهه 1970 ميلادي باز مي گردد. ورود رايانه هاي شخصي طي آن دهه به بـــازارها و گسترش بسيار سريع استفاده از آنها بر توسعه اين تحقيقات افزوده است. اما توسعه واقعي روش آمـــوزش الكترونيك از دهه 1990 به بعد همزمـان با جهاني شدن شبكه اينترنت رخ داده است.
امروز ديگر ساختار و فرايند سنتي آموزش جوابگوي نيازهاي جوامع انساني در عصر اينترنت نيست چرا كه از سالهاي آغازين قرن بيست و يكم، هريك سال ونيم، يكبار قلمرو دانش بشري بيش از دو برابر مي شود تا آنجا كه تغييرات علمي، فرمهاي سريع و ناپيوسته قرن گـــذشته را پشت سر مي گذارد و جهش گونه رخ مي دهند. در چنين شرايطي است كه افراد جامعه براي هماهنگي با تغييرات دائمي و شتابان پيرامون خود به آموزشهاي مدرن نياز فزاينده اي پيدا مــي كنند.
آموزش از راه دور، راه حلي براي چالشها
تغييراتي كــــه مستمراً در جامعه رخ مي دهد تمامي ابعاد زندگي بشر را تحت تاثير قرار داده كه آموزش نيز مصون از اين تغيــــيرات نبوده است. پيشرفت در فناوري هاي ارتباطي و افزايش افراد متقاضي آموزش، آموزش را وادار به تغيير نموده است. آموزش از راه دور به عنوان راه حلي براي اين چالشها در قرن نوزدهم به وجود آمد و مسيري تكاملي را طي كرده است. آموزش از راه دور نوعي روش ارتباطي بااستفاده از رسانه به منظور يادگيري سيستماتيك است كه در آن فراگير و آموزشگر در مسافتي دور از يكديگر قرار دارند. خصوصيت عمـــــده آموزش از راه دور گفت وگويي آموزشي است كه نشانگر ارتباط دوطرفه و پيوسته بين فراگير و آموزشگر است. نظام آموزش از راه دور همانند ديگر نظامهاي آموزشي داراي اجزايي است. اجزاي اصلي اين نظام باتوجه به ويژگي هاي خاص خود شامل:
1 - كاركنان آموزشي، كه آموزشگر ركن اصلي آن است.
2 - موسسه آموزشي كه مي تواند به صورت مستقل يا مركب باشد.
3 - رسانه و مواد آموزشي است كه به صورت ساده و تركيبي وجود دارد. اين رسانه ها در انواع انساني، چاپي و الكترونيك مي باشد.
امروز اعتقاد براين است كه تغييرات خود نيز در حال تغيير مي باشند. تغييرات كنوني به قدري سريع به وقوع مي پيوندند كه آنچه را كه در گذشته هنجار به نظر مي رسيد نابود و جرياني از فرصتهاي جديد به وجود مي آورند آموزش نيز مصون از اثرات تغيير نيست. توسعه و استفـاده از فناوري هـاي ارتباطي در سيستــم هاي آموزشي سازه اي براي تغييردر آموزش هستند كه موجب تسهيل ارائه و دريافـت برنامه هاي آموزشي در فواصل مكاني شده اند.
پيشرفت در فناوري هايي همچـون رايانـه ها و روبوت ها، راههاي جديدي را براي ايجاد و افزايش روشهاي نوين تدريس برروي آموزش گران گشوده است. در آينده آموزشگران و فراگيران در موقعيت هاي يادگيري از طريق ماهواره ها با يكديگر و ديگر آموزشگاهها، ايالت ها و كشورها رابطه برقرار خواهنــد كرد و همچنين فناوري رايانه اي اساس موقعيت يادگيري خواهد شد، هرچند كه جايگزيني براي معلم نخواهد بود.
پس از انقلاب صنعتي در قرن نوزدهم، پيشرفتها در فناوري، افرادي را با اهداف و شكل جديدي از آموزش روبرو كرد كه امــــروز با نام آموزش از راه دور شناخته مي شود. در دهه اخير صف آرايي فوق العاده ارتباطات الكترونيكي به آموزش از راه دور موقعيت جديدي بخشيده است و آن را به رهيافتي آموزشي براي آموزش شاغلين و براي افرادي كه براي يادگيري قادر به حضور در مدارس يا دانشگاهها نيستند تبديل نموده است.
تغيير ساختار سازمانها
ضرورت بهسازي و توسعه نيروي انساني از طريق مشاركت كاركنان در بهبود كيفيت و افزايش بازده در سازمانها از يك طرف و گذر از قرن بيستم و ظهور تكنــــولوژي اطلاعات و ره آوردهاي آن از جمله مرزگستري سازمانها از طرف ديگــر، منجر به توسعه و گسترش واژه هاي مجازي مانند سازمان مجازي، آموزش از راه دور و... شده است كه نگرشي جديد بر نقش آموزش در بهبود كيفيت در سازمانها محســــوب مي شود. باتوجه به ضرورت بهبود كيفيت در سازمان از طريق توسعه سازماني، تغيير ساختار سازمانها به سمت مجازي شدن، گسترش مشاغل و پيچيدگي امور، لزوم دسترسي به نرم افزارها و سخت افزارهاي مربوط به تكنولوژي اطلاعات و روشهاي جديد آن و تاثير آن در فرآيند بهبود كيفيت و افزايش بازده، پذيرش آموزشهاي مجازي را غيرقابل اجتناب كرده است. عمـــده ترين ابزار براي دستيابي به اين هدف از طريق آموزش جديد بويژه چگونگي استقرار، آموزشهاي ON LINE مي باشد.
«ايليت ماسي» (ELIOT MASIE) معتقد است كه آموزش ON LINE صرفاً به گذراندن يك دوره خاص از طــريق كامپيوتر اطلاق نمي شود. اين نوع آموزش به شيوه هاي جديد ادغام منابع، تاثيرات متقابل، افزايش عملكرد و فعاليتهاي ساخت يافته آموزش گفته مي شود.
اما آموزشON LINE چيست؟ اين نوع آموزش وسيله اي براي يادگيري از راه دور است و يك روش آموزشي است كه براي استاد و دانشجويـــان اين فرصت را فراهم مي كند كه در عين حال كه از نظر زمان و مكان از هم دور هستند، فاصله آموزشي موجود را با وسائل مناسب تكنولوژيك پركنند. در اين نوع آموزش، كامپيوتر، تكنولوژي ارتباطات (ICT) و شبكه ها بويژه شبكه جهاني اينترنت براي پركردن فاصله آموزشي، مورد استفــــــاده قرار مي گيرد. دوره هاي آموزشي كه براي استفاده در آموزش ON LINE طراحي مي شوند، اصطلاحاً دوره هاي مجازي نام مي گيرند. در اين دوره ها كه از طريق شبكه كامپيوتري ارائه مي شود. هيچ نوع تجهيزات فيزيكي از قبيل تخته و گچ مورد استفاده قرار نمي گيرد، بلكه محيطهاي آموزشــي مجهز به نرم افزار و سخت افزار مورد استفاده واقع مي شوند. همه وسايل و فرمهاي آموزشي مورد استفاده كه در گذشته دركلاسهاي سنتي وجود داشت در اين كلاسهاي «مجازي« هم وجود دارد. به هرحال فعاليتها و مجموعه تعاملات عمدتاً با تكيه بر تجهيزات سخت افزاري كامپيوتر و شبكـه جهاني اينترنت (به جاي بحث و گفتگوي حضوري و رودر رو) انجام مي پذيرد.
در اين مدل دروس مجازي عموماً غيرهمزمان ارائه مي شوند و دانشجويان مجبور نيستند در كلاسهاي درسي دانشكده يا مركز آموزشي مشخص در زمان خاصي حضور يابند، بلكه از طريق كامپيوتر شخصي خود و اتصال به اينترنت اين عمل انجام مي پذيرد. موضوعات آموزشي و ارتباطات لازم مي تواند در هر زمان و مكاني كه دانشجو مناسب بداند ارائه گردد. ابزارهاي متعددي براي گفتگو و برقراري ارتباط در كلاسهاي مجازي وجود دارد كه مهمترين آنها عبارتند از:
1 - پست الكترونيكي،LISTSERVE ، شبكه جهاني (WWW) ، پروتكل انتقال فايل (FTP)، VIDEO CONFERENCE و TELE CONFERENCE . اين ابزارها براي دو منظور به كار گرفته مي شوند، يك گفتگوي الكترونيك، ديگري ارائه موضوعات و متون مربوطه. اين نوع ارتباط از طريق پست الكترونيك ميســـر مي شود.
دكتر غفاريان عضو هيات علمي دانشگاه مالك اشتر و سازمان مديريت صنعتي درباره ضرورت استفاده از اين شيوه جـديد آموزشي در جامعه امروز ما مي گويد:
رويكردهاي نوين آموزشي هرچند با تنگناهايي مواجهند ولي نويدبخش قابليتهاي بسيار خوبي در توسعه منابع انساني هستند. استفاده از اساتيد برجسته در سطح گسترده و براي مناطق دوردست در قابليتهاي آموزشي كشور ما تحول ايجاد مي كند. براي افراد پرمشغله كه قادر به حضور منظم در كلاسهاي درس نيستند نيز اين امكان بي نظير است. در آموزشهاي حجيم و پرتكرار، هزينه هاي آموزش از راه دور به مراتب كمتر از آموزشهاي حضوري است، اين امر مي تواند در مباحث مديريتي پايه مورد توجه قرار گيرد. مشكلات تردد در شهرهاي بزرگي چون تهران نيز بااستفاده از اين رويكرد قابل اجتناب است.
به طور كلي مي توان گفت كه توسعه كمي و گستردگي كيفي علم و صنعت و رشد روزافزون اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي از سويي و افزايش پرشتاب جمعيت و نياز شديد نسل جوان و مستعد به تحصيلات و افزون شدن تشنگان كسب مهارتهاي فنـــي و تخصص هاي علمي از سوي ديگر، نظام آموزشي جوامع را وا مي دارد كه براي همگامي با تحولات و پاسخگويي به نيازهاي فراوان مشتاقان، از مرز آموزشهاي سنتي پا را فراتر نهند و نظام آموزشي خاصي را براي شرايط فعلي جامعه تدارك ببينند. آموزش از راه دور مي تواند بخشي از نيازهاي آموزشي جامعه را برآورده سازد و هزاران جوان شيفته و مشتاق تحصيل را در مسير خودسازي و بهسازي جامعه سوق دهد و موجبات اعتلاي سطح كيفي و كمي آموزش را فراهم آورد.
فناوري آموزش از راه دور فراهم آورنده فرصتهايي براي ارائه آموزش براي افرادي است كه از طريق آموزشهاي سنتي قادر به تحصيل نبوده اند. آموزش از راه دور به دليل انعطاف پذيري و فراگير، محوربودن اين اجازه را به فراگيران مي دهد كه حق انتخاب چگونگي و محتواي يادگيري خود را دارا باشند، در نتيجه خودانگيزي و خودآموزي از خصوصيات مهم آموزش از راه دور مي باشد.
آموزش الكترونيك براي رفع نيازهاي كشورهاي متعددي در جهان ارائه گرديده است. طبيعت اين نيازها از كشوري تا كشور ديگر متفاوت است و به مرحله توسعه يافتگي آن بستگي دارد، براي نمونه در تمام كشورها ارائه فرصت برابر براي آموزش ودسترسي بيشتر به آموزش عالي، نياز به اين نوع آموزش را ضروري مي سازد. به علاوه آموزش مستمر براي مواجهه با تغييرات براي افراد شاغل ضروري است. در برخي كشورها دانش آموزاني كه آموزش مدرســــه اي را تكميل مي كنند قادر به ورود به دانشگاه نيستند و آموزش از راه دور موجب رفع نيـــــاز آنها مي گردد.
موسسات آموزش از راه دور در هر كشوري بنابر مقتضيات آموزشي خاص آن كشورها تاسيس شده اند. مثلاً گستردگي خاك و پراكندگي جمعيت در استراليا و كانادا مهمترين سازه پيدايش و رواج نظام آموزش از راه دور در اين كشورها است. در چين و هندوستان، تراكم جمعيت و عدم تكافوي ظرفيت موسسات آموزشي موجود و محدوديت بودجه آموزش و در آمريكا، انگلستان، فرانسه، آلمان، ژاپن مساله آموزش بزرگسالان و تداوم آموزش آنان جهت آشنايي با علوم و مهارتهاي جديد از جمله سازه هاي مهم تاسيس اينگونه موسسات آموزش از راه دور است. در پاكستان و ايران كثرت داوطلبان تحصيل در دانشگاهها، نياز به تربيت كادر آموزشي مدارس و ايجاد فرصت ادامه تحصيل براي كارمندان و در اغلب كشورهاي آفريقايي نارسايي موسسات آموزش ابتدايي، متوسطه و عالي و تنگناهاي اقتصادي سبب شده است تا آموزش از راه دور به عنوان يك نظام كم هزينه، تا حدي جايگزين نظام آموزشي سنتي گردد. اهداف آموزشي از راه دور عبارتند از:
1 - ايجاد فرصت براي فراگيراني كه فرصت تحصيل را از دست داده اند.
2 - تقويت نيروي انساني كارآمد از لحاظ علمي و فني.
3 - بهبود كيفيت آموزش (آموزش مرتبط با نيازهاي كشور و آموزش مستمر براي شاغلين).
4 - ايجاد فرصتهاي آموزشي براي كاركنان.
نگرشي نو بر نقش فناوري در بهسازي سازمان
ظهور قرن فناوري اطلاعات و ره آوردهاي آن (ابزارهاي ارتباطي موثر از جمله اينترنت، اينترانت، تلفن همراه، كامپيوترهاي پرتابل و...) تغييرات سريع در ساختار سازماني صنايع از جمله مرزگستري و انجام امور در خارج از مكان و زمان را دربرداشته است. اين پديده مزاياي زيادي از جمله كاهش هزينه، افزايش كارآيي، افزايش سوددهي و تسهيل در برقراري ارتباط را شامل مي شود. «دانشگاه و صنعت مجازي« نيز از پديــده هاي نوظهور است كه بـه طور چشمگيري در جهان گسترش يافته و بروز آن در كشور ما نيز اجتنــــــاب ناپذير مي باشد. از جمله مباحث مرتبط با امور مجازي مي توان به سازمانهاي مجازي اشاره كرد. انواع سازمانهاي مجازي مانند تيمهاي مجازي و كار مجازي دو شيوه رايج ره آورد قرن تكنولوژي اطلاعات است. در تيمهاي مجازي معمـــولاً ارتبـاط اعضاء با يكديگر بااستفـــاده از سيستم هاي الكترونيك انجام مي پذيرد و اعضاء ممكن است هرگز يكديگر را ملاقات نكنند. تيم هاي مجازي باعث صرفه جويي در زمان، هزينه هاي مسافرت و حذف مشكل دستيابي به متخصصين شوند و به سرعت شكل گرفته و به انجام امور بپردازند و امكان دسترسي به بازار را فراهم مي آورند در كار مجازي كه دور از دفاتر مركزي و يا تاسيسات توليدي انجام مي گيرد، كاركنان تماس واقعي با همكاران را ندارند ولي بااستفاده از ابزارهاي الكترونيك به سادگي با يكديگر ارتباط برقرار مي كنند. روشهاي «ميهمانخانه اي«، «ميز مشترك« و «مراكز كار مجازي« از انواع متداول اين روش مي باشند.
مزاياي استقرار و بهره گيري از آموزش مجازي در سازمان
آموزش مجازي در صورتي كه به خوبي طراحي و بكار گرفته شود جواب مي دهد. نتايج تحقيقات مختلف با متدلوژي هاي قــــوي و بعضاً با كنترلهاي آزمايشي نشان مي دهد، آموزشهاي مجازي تاثير مثبتي در توسعه تجارت پاره اي از كشورها داشته است. مزاياي عمده استقرار و بهره گيري از آموزشهاي مجازي از نظر «رندي توماس« (2001) به شرح زير مي باشد:كاهش هزينه هاي آموزشي، بهبود عملكرد و بهره وري بيشتر، تسريع در دسترسي به بازار، به روزآوري دانش و تسهيل در جذب نيروي انساني.
از ديرباز اين موضوع مطرح بوده كه يكي از مشكلات آموزشهاي سنتي، عدم امكان سنجش ميزان بازگشت سرمايه است، ليكن آموزشهاي مجازي ماهيتاً نسبت به آموزشهاي سنتي بيشتر قابل اندازه گيري است و ابزارهاي مختلف اندازه گيري جهت سنجش ميزان انتقال دانش از اين طريق طراحي شــــده است. از جمله اين ابزارها مي توان به نرم افزارهاي ويژه سنجش و اندازه گيري اشاره كرد.
در اين باره موارد زير را بخوانيد:
كاهش هزينه آموزش
! شركت BRANDON HALL ،40% كاهش هزينه را بدون كاهش اثربخشي گزارش كرده است.
! شركت CISCO صرفه جويي 10 ميليون دلاري را در صرف هزينه از طريق جايگزيني و بكارگيري آموزشهاي مجازي گزارش كرده است.
! خطوط هواپيما ايالت متحده با كاهش 60% در زمان آموزش توانسته است 9 ميليون دلار در پــرداخت هزينه هاي هتل و ساير هزينه ها صرفه جويي نمايد.
! شركت كامپيوتري اپل، كاهش 83 درصدي هزينه را در بكارگيري يك دوره آموزش مجازي، نسبت به آموزشهاي سنتي گزارش كرده است.
كارايي و اثربخشي بيشتر
آموزشهاي مجازي زمان يادگيري فراگيران را به طور متوسط بين 25 تا 50 درصد كاهش داده و نشان داده است كه زمان فعال حفظ اطلاعات نيز به نسبت قابل ملاحظه اي افزايش يافته است.
! شركت IBM براساس نتايج نظرسنجي كه از شركت كنندگان در دوره هاي مجازي اخذ نموده گزارش كرده است كه فراگيران نسبت به آموزشهاي سنتي باصرف زمان، مواد درسي را آموخته اند.
! شركت GEگزارش كرده است كه توانمنديهاي آموزشي فراگيران مجازي نسبت به آموزشهاي سنتي 65% افزايش يافته است.
بهبود عملكرد
با آموزش مجازي مي توان يك محيط كاري با نيروي انساني آموزش ديده در حداقل زمان ممكن ايجاد نمود كه نتيجه آن بهره وري بيشتر خواهد بود.
! شركت SUN MICROSYSTEM با بهبود شرايط و اجراي برنامه آموزش آشناسازي كاركنان با نحوه بهره گيري از آموزش مجازي توانسته است 100 ميليون دلار در پرداخت هزينه هاي حقوق و بكارگماري كاركنان تجاري صرفه جويي نمايد.
! ازطريق آموزشهاي مجازي 10000 نفر از مشاوران يكصد شركت خدماتي تابعه FORTUNE توانسته اند گواهينامه حرفه اي، دريافت نمايند كه نتيجه آن 100 ميليون دلار صرفه جويي ساليانه نسبت به هزينه هاي آموزشهاي سنتي بوده است.
بهبود رقابت پذيري
نتايج يكي از مطالعات معتبر كه اخيراً اجرا شده است نشان مي دهد كه فعاليتهاي عمده و كليدي كه طي آن شركتهاي امروزي مي توانند به بقاي خود ادامه دهند عبارتند از:
ميزان نوآوري و ابداعات، جذب و نگهداشت نخبگان، ايجاد ارتباط موثر و مثبت با مشتريان و افزايش كيفيت محصولات و خدمات.
دكتر غفاريان، درجاي ديگر از مصاحبه خود، مزاياي استقرار و بهره گيري از آموزشهاي مجازي را چنين برشمرد: آموزش از راه دور كه با استفاده از فناوري جديد ارتباطات و اطلاعات ابعاد جديدي يافته است، اين شرايط را فراهم مي سازد تا در مناطق دوردست و پراكنده بدون اينكه نيازي به تردد فيزيكي دانشجو يا استاد باشد فرايند يادگيري برقرار شود. اين شيوه هزينه اجـــرايي بسيار كمتري دارد، دانشجو مي تواند زمان يادگيري را با وقت خود تنظيم كند و اين براي مديران و افرادي كه در كارهاي پرمشغله قرار دارند بسيار ارزشمند است. توان صرف شده براي شركت در يك دوره اينترنتي نسبت به دوره حضوري به مراتب كمتر است، هرچند نبايد اين تصور ايجاد شود كه براي شركت و موفقيت در اين دوره ها تلاش و صرف وقت ضروري نيست. تجربه دوره هايي كه با استفاده از اينترنت براي آموزش درس «مديريت استراتژيك« برگزار شده است نشان مي دهد كه هر دانشجو به طور متوسط بين 5 تا 7 ساعت در هفته بايد به اين امر اختصاص دهد، اما درهر زماني كه مايل است و در خانه و يا در هر مكاني كه مناسب باشد، امكان استفاده از تكنيك هاي پيشرفته چندرسانه اي وجود دارد. آشنايي دانشجويان با فناوري اينترنت، پست الكترونيك و نرم افزارهاي مربوطه و نيز استقلال زماني و مكاني براي دانشجو و استاد از ساير مزاياي آموزش از راه دور است.
دانشگاه مجازي يا اينترنتي
گفته شد كه يكي از تحولات مهم در آموزش عالي، پيدايش دانشگاههاي مجازي است كه با حذف محدوديتهاي مكان و زمان، قلمرو خـــدمات خود را از مرزهاي ملي و منطقه اي به مرزهاي بين المللي و جهاني كشانده است.
در دهه هاي اخير عوامل متعددي موجب افزايش توجه به آموزش مجازي در سراسر جهان شده است كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره نمود:
1 - پيشرفتهاي چشمگير در فناوري اطلاعات و ارتباطات و ظرفيت آنها در ارائه فرصتهاي آموزشي، كاهش هزينه ها و افزايش سهم موسسات آموزشي در بازار ملي و بين المللي
2 - افزايش رشد جمعيت، جمعيت جهان تا سال 2015 از 6/1 ميليارد نفر به 7/2 ميليارد افزايش خواهديافت كه 95 درصد اين رشد در كشورهاي درحال توسعه خواهدبود.
3 - پديده جهاني شدن و گردش اطلاعات، ايده ها، ارزشهاي فرهنگي، سرمايه، كالاها و خدمات در يك اقتصاد شبكه اي جهاني، تقاضا براي آموزش را افزايش خواهد داد.
4 - افزايش تقاضا براي برخورداري از فرصتهاي يادگيري مادام العمر در اثر تغييرات سريع در بازار اقتصاد و اشتغال.
5 - رشد انفجارگونه دانش علمي و گسترش شكــاف بين كشورهاي درحال توسعه و توسعه يافته.
6 - كاهش بودجه دولتها براي تامين منابع مالي جهت پاسخ به تقاضاهاي فزاينده براي آموزش عالي. دانشگاه مجازي با اهداف گوناگوني مثل فراهم كردن فرصتهاي يادگيري مفيد براي افراد در زمان، مكان و سبك دلخواه براي افــــراد، بهبود كيفيت آموزش، كاهش هزينه هاي آموزشي، افزايش توسعه اقتصادي، پاسخگويي بيشتر به نيازهاي اقتصاد دانش بر و جامعه پيچيده و غيره ايجاد شده است.
ويژگي هاي زير دانشگاه مجازي را از دانشگاه سنتي متمايز مي سازد:
! محدود به يك مكان فيزيكي نيست
! به مدد قدرت فناوري هاي نوين، ارتباطات جهاني دانشجويان، اساتيد، دانش آموختگان و پژوهشگران را در يك محيط انعطاف پذير و دائماً متغير جهت توليد و توزيع دانش، ممكن مي سازد.
نظام آموزش عالي كشور براي مواجهه با رشد روزافزون جمعيت و افزايش تصاعدي تقاضاهاي اجتماعي براي دسترسي به فرصتهاي آموزشي بويژه در سطوح عالي و دانشگاهي ونيز ناتواني و ناكارامدي سيستم فعلي و محدوديت منابع مالي در پاسخ به اين تقاضاها، و همگام شدن با پيشرفتهاي جهاني، بايد براي كاهش آسيبهاي رواني، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي ناشي از تقاضاهاي پاسخ داده نشده، به استراتژي ها و سازوكارهايي فراتر از ساختارهاي كهنه ديروزي بيانديشد و با ايجاد دانشگاههاي مجازي در كنار و موازي دانشگاههاي سنتي، به عنوان مكمل، نه جايگزين و رقيب، فرصتهاي آموزشي متنوع، غني و گسترده اي را براي متقاضيان فراهم كند. اگرچه حركت به سمت ايجاد موسسات مجازي در يك ساله اخير در ايران آغاز گشته است اما بديهي است تحقق و موفقيت اين حركتها و اقدامات، مستلزم بررسي ابعاد نظري و ادراكي آنها در اجرا است
مطالعات تطبيقي از جمله بررسي آموزش مجازي در مناطق ده گانه جهان، بيانگر رشد شتابان و روزافزون آموزشهاي مجازي به اشكال و انواع گوناگون است.
دانشگاههاي سراسر جهان اقدامات قابل توجهي در راستاي راه اندازي دانشگاه مجازي انجام داده اند.
ظهور دانشگاههاي مجازي به اشكال زير ديده شده است:
1 - موسسات آموزش از راه دور (ابر دانشگاهها) كه به صورت مستقل يا با تركيب محيط سنتــــــي و مجازي به ارائه آموزش مي پردازند.
2 - موسسات آموزشي متعارف سنتي كه از فناوري هاي اطلاعات و ارتباطات براي تقويت آموزش حضوري، بهبود كيفيت، افـــزايش بهره وري و انعطاف پذيري، و به اميد كاهش هزينه ها و افزايش درآمدها ازطريق جـــذب دانشجوي بيشتر استفاده مي نمايند.
3 - موسسات آموزشي كاملاً مجازي كه فاقد پرديس هاي فيزيكي هستند و تمام فعاليتهاي خود را به طور كامل در محيط هاي اطلاعاتي و ارتباطي انجام مي دهند. مانند دانشگاه انلاين فينيكس، دانشگاه آندرو جكسون و دانشگاه كاپلا (CAPPELLA)
4 - دانشگاههاي سهامي يا موسسات خصوصي مهارت آموزي.
پاره اي از مزاياي دانشگاههاي مجازي
! امكان آموزش، فارغ از مكان و زمان و نتيجه جلوگيري از مهاجرت هاي ناخواسته و گسترش بي رويه شهرهاي بزرگ، حفظ بافت خانوادگي، انتقال آموزش و فرهنگ دانشگاهي به نقاط دورافتاده و تعميم آن در ميان همه اقشار جامعه، پركردن اوقات فراغت به بهترين شكل ممكن، رواج پژوهشهاي بومي، كاهش تدريجي هزينه هاي آموزش، كاهش قابل ملاحظه و تاحد حذف زمان رفت و آمد به دانشگاه، كاهش زيانهاي ناشي از غيبت هاي ناخواسته دانشجويان در جلساتي از كلاسهاي درس، حذف هزينه خوابگاههاي دانشجويي و... ! ارتقاي اثربخشي آموزش
بسته هاي CBI توسط تيم هاي مجرب و چندمنظوره تهيه و با استفاده از تكنولوژي چندرسانه اي عرضه مي شوند. سرعت آموزش با توانايي دانشجويان هماهنگي دارد. پيشرفت دانشجويان در نيل به هدفهاي رفتاري آموزش مرتباً محك زده مي شود و بازخور آن به دانشجويـــان و استادان منتقل مي شود. فرايند آموزش و محتواي آن داراي پويايي است.
! قابليت پوشش متقاضيان روزافزون آموزش
دانشگاههاي اينترنتي و كلاسهاي مجازي قابليت پذيرش تعداد بسيار بيشتري از دانشجويان و داوطلبين يادگيري را دارند. گستره پوشش آنها فارغ از مرزهاي جغرافيايي است.
! قابليت دسترسي به كتابخانه هاي ديجيتال
در كتابخانه هاي سنتي، تعداد نسخه هاي يك عنوان كتاب يا مجله محدود است. اما كتابخانه هاي ديجيتال كه معمولاً در دانشگاههاي مجــــــازي مورداستفاده قرار مي گيرند به سادگي كپي هاي الكترونيك از منابع را دراختيار متقاضيان قرار مي دهند. كتابخانه هاي ديجيتال اكثر دانشگاههاي مجازي با يكديگر پيوند اينترنتي دارند و دانشجويان مي توانند از همه آنها استفاده كنند.
آموزش مجازي در نظام آموزش عالي ايران
تاكنون به پژوهش در شيوه هاي مدرن آموزش و اجراي آنها در ايران توجه بايسته نشده است. به عنوان نمونه، دانشگاه آزاد سابق، دست به الگوبرداري محض از يكي از دانشگاههاي انگلستان (O.U.) زد، بدون آنكه به بسترهاي متفاوت جغرافيايي و اجتماعي دو كشور توجه لازم نمايد. فعاليتهاي اين دانشگاه چند سال پس از تاسيس آن با ادغام در مجتمع ادبيات و علوم انساني (سال 1359) و بعداً در دانشگاه علامه طباطبايي تقريباً متوقف شد. دانشگاه پيام نور ازسال 1366 فعاليتهاي خود را با هدف نزديك شدن به آموزش از راه دور ولي درعمل آموزش نيمه حضوري آغاز كرد. اين دانشگاه با وجود موفقيت نسبي در گسترش جغرافيايي آموزش و پاسخگويي به بخش قابل توجهي از متقاضيان تحصيلات دانشگاهي، هنوز با روشهاي مدرن آموزش فاصله بسيار دارد.
باتوجه به قلت تعداد استادان مجرب دانشگاهي و كارشناسان CBI در ايران، درحال حاضر توسعه دانشگاههاي مجازي مستقل در كشورمان چندان آسان به نظر نمي رسد. دانشگاههاي مجازي مستقل بايد اجباراً استادان دانشگاههاي كلاسيك را براي فعاليت خود، به عاريت بگيرند. ولي، دانشگاههاي كلاسيك ما مي توانند در كنار فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي خود به طـــور جدي پژوهش در شيوه هـــاي نوين آموزش را دنبال كنند. آنها مي توانند، رفته رفته تعدادي از دروس خود را در كلاسهاي مجــــــازي ارائه دهند و در كوتاه مدت به راه اندازي دوره هاي نيمه حضوري با اتكا به CBI و آموزش اينترنتي مبادرت ورزند.
